Folklor wielkopolski

Folklor wielkopolski
Folklor. Co to jest?
Jest to symboliczno-artystyczna dziedzina kultury ludowej, mająca charakter wieloskładnikowy,
niejednolity i synkretyczny.
Kultura ludowa w Wielkopolsce;
Na kulturę ludową Wielkopolski składają się tańce i śpiewy regionalne pielęgnowane obecnie w
zespołach folklorystycznych, a także lokalna gwara, zwyczaje czy tradycyjna kuchnia. W wiejskim
krajobrazie ciągle jeszcze są obecne wiatraki i drewniane kościółki.
Muzyka ludowa w Wielkopolsce;
Do najbardziej charakterystycznych i najstarszych znanych instrumentów muzycznych w
Wielkopolsce należą z pewnością dudy. Instrumentów tych nie spotyka się w innych regionach kraju,
z wyjątkiem Podhala i regionu Żywca. W Wielkopolsce jest najwięcej odmian tego instrumentu: dudy,
kozioł i siesienki.
Dudy występowały w południowej i południowo-zachodniej części Wielkopolski w okolicach Jarocina,
Kościana, Gostynia, Leszna, Rawicza, Ostrowa Wielkopolskiego i Szamotuł. Regionem, w którym w
dalszym ciągu usłyszeć można grę na koźle, są okolice Nowego Tomyśla i Zbąszynia. Siesienki
natomiast służyły do nauki gry na dudach i koźle, budowane były tylko na potrzeby przyszłych
dudziarzy.
Do innych instrumentów ludowych występujących w Wielkopolsce należą instrumenty strunowe:
skrzypce, mazanki, basy i maryna.
Skrzypce występowały niegdyś na terenie całej Wielkopolski i do dziś w kapelach ludowych są
instrumentem powszechnie używanym. Ludność wiejska wykonywała je także sama na wzór tych
fabrycznych.
Mazanki są bardzo podobne do skrzypiec, inaczej jednak wykonane, wydłubane z jednego kawałka
drewna. Mają trzy struny wydające wysokie dźwięki, dzięki czemu doskonale współgrają w kapeli
ludowej razem z kozłem ślubnym.
Basy wraz z maryną tworzą instrumenty akompaniujące w grze razem z zespołem muzycznym. Basy
mają trzy lub cztery struny i nie mają ustalonych wielkości i proporcji. Ich wielkość waha się pomiędzy
100 a 160 cm. Basista opiera najczęściej instrument o ziemię i prawą ręką pociąga smyczkiem po
strunach nie skracając ich palcami, tak że basy wydają jednolity dźwięk o wysokości zależnej od
nastrojenia strun.
Maryna jest instrumentem trzystrunowym o wysokości ok. 2 m, o trapezowym pudle rezonansowym.
Jej charakterystycznym elementem są blaszane talerzyki umieszczone na końcu szyjki instrumentu. W
czasie gry muzyk uderza nim rytmicznie o podłogę uzyskując dodatkowy efekt pobrzękiwania blaszek.
Częstym instrumentem w wielkopolskich kapelach jest także bęben. W Wielkopolsce występowało
kilka rodzajów tych instrumentów różniących się rozmiarami:
• bębenek mały dwustronnie obciągnięty skórą,
• bębenek z krążkami metalowymi, jednostronny,
• bęben wielki, dwustronny z dodatkową stalką.
Wszystkie wymienione rodzaje bębnów występują w okolicach Kalisza i dawniej wykonywane były
prostymi sposobami wymagającymi przede wszystkim odpowiednio przygotowanych .
W Wielkopolsce występowały różne rodzaje kapel ludowych grających do tańca w trakcie wesela.
Kapele z kozłem grały niegdyś w zachodnich krańcach Wielkopolski, na południu grały dudy i
skrzypce, w centralnej, północnej i wschodniej części regionu słychać było skrzypce i basy.
Występowały także kapele w składzie: skrzypce oraz bębenek lub duży bęben.skór. Bębenki
nazywano także tamborkami.
Folrklor taneczny;
Tańce wielkopolskie odznaczają się rzadko spotykaną w innych regionach kraju dostojnością i
powagą. Cechowała je duża różnorodność form a także zróżnicowanie w ramach regionu. Kilka grup
tańców wykazywało jednak wspólne cechy występujące na całym obszarze regionu. Najbardziej
typowymi tańcami wielkopolskimi są: wiwaty, przodki, chodzone, tańce różne oparte na różnych
krokach, a także tańce obrzędowe i zabawy taneczne( z rekwizytami – chusteczkami, batami,
butelkami ...). Można je jednak usłyszeć i zatańczyć jedynie podczas koncertów i przeglądów
folklorystycznych zespołów ludowych.
Funkcjonują one w głównych regionach etnograficznych i prezentują dziedzictwo kulturowe swych
grup. Skupione są przy szkołach, domach kultury lub są samodzielnymi organizacjami kulturalnymi.
Spośród wielu najbardziej znane to: zespół „Biskupianie” z Domachowa (pow. Gostyński)
prezentujący autentyczny folklor Biskupizny; Zespół Pieśni i Tańca „Żeńcy Wielkopolscy” z
Nietążkowa (pow. Kościanski) prezentujący folklor różnych regionów Wielkopolski; Zespół Regionalny
im. Anny Markiewicz z Bukówca Górnego (pow. Leszczyński) prezentujący folklor swojej wsi i okolic;
Zespół Folklorystyczny „Szamotuły” prezentujący szereg obrzędów z głównym punktem programu –
weselem szamotulskim; Zespół Pieśni i Tańca „Wiwaty” (pielęgnujący tradycje Pobiedzisk); Zespół
Regionalny „Wesele Przyprostyńskie”(pow. zbąszyński). W samym Poznaniu działa kilka zespołów
ludowych :Zespół Folklorystyczny „Wielkopolanie”( przy WBPiCAK) „Cybinka”, „Łany” (przy
Uniwersytecie Przyrodniczym), „Poligrodzianie” (przy Politechnice Poznańskiej), oraz Zespół Pieśni i
Tańca „Wielkopolska”.
Zwyczaje regionalne
*WIOSNA
Boże ciało w Spycimierzu - O uroczystościach spycimierskich mówi się, że jest to „Boże Ciało na
kolorowych dywanach”. Całą trasę procesji, długości niemal 2 km, pokrywa kwiatowy dywan.
Boże rany- W Wielki Piątek zdarza się jeszcze w niektórych domach, smaganie wcześnie rano, rózgą
po nogach śpiących domowników.
Topienie marzanny - Pierwszego dnia wiosny dzieci i młodzież przygotowują kukłę, którą topią w
rzece lub w jeziorze, albo też palą.
Wielkanocne turki- Zachowała się tu tradycja „Turków” w obrzędach wielkanocnych Wielkiego
Tygodnia. Zwyczaj ten jest związany prawdopodobnie z powrotem żołnierzy z odsieczy wiedeńskiej
Jana III Sobieskiego.
*LATO
Matki Boskiej Zielnej - W święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny przynosi się do kościoła
zioła, kwiaty i zboża ujęte w wieńce lub bukiety, co miało zapewnić domownikom opiekę przed siłami
natury i zapewnić dorodne zbiory.
Noc świętojańska - Zwyczaj sięgający korzeniami do czasów pogańskich. Tej nocy panny wiły wianki i
puszczały na wodę wróżąc sobie rychłe zamążpójście lub staropanieństwo
Święto Bamberskie na poznańskim Starym Rynku- W pierwszą sobotę sierpnia na poznańskim
Starym Rynku na pamiątkę przybycia pierwszych osadników z Bamberga odbywa się święto
bamberskie.
*JESIEN
Katarzynki i Andrzejki- Wieczór wróżb i przepowiedni dla panien i kawalerów na wydaniu.
Rogale świętomarcińskie - Dzień 11 listopada w Poznaniu jest dniem szczególnym, łączy bowiem
tradycje patriotyczne wynikające ze Święta Niepodległości oraz typowo poznańskie, związane z
postacią św. Marcina.
*ZIMA
Boże Narodzenie - W tradycji wielkopolskiej dzień poprzedzający Boże Narodzenie nazywa się Wigilią
lub Gwiazdką, prezenty zaś pod choinką zostawia Gwiazdor.
Mikołajki - Wielkopolskie dzieci czekają tego dnia na prezenty, które święty Mikołaj zostawia w
dziecięcych butach.
Ostatki - Czas przed Wielkim Postem - od święta Trzech Króli do wtorku przed środą popielcową nazywany jest w Wielkopolsce ostatkami, zapustami a ostatnie trzy dni przed Środą Popielcową
zapustem lub mięsopustem.
Tłusty czwartek - Ostatni czwartek przed Wielkim Postem. Tego dnia je się tłusto i syto. Zwyczajowo
w Wielkopolsce tego dnia je się duże ilości pączków.
Jedzenie regionalne;
Bigos wielkopolski - Występuje w wariantach bardziej zasobnych, wówczas bogate i zróżnicowane są
dodatki mięsne
Parzybroda - To szybkie i sycące danie jednogarnkowe podobnie jak „ślepe ryby”. Parzybrodę
podajemy z chlebem. Często w piątki podawano w ją wariancie postnym bez mięsa.
Plynzde - znane w kraju placki ziemniaczane to w Wielkopolsce plyndze. Podaje się je na gorąco,
najczęściej posypane cukrem z kwaśną, gęstą śmietaną.
Polewka - To zupa gotowana przez wielkopolskie gospodynie w czasie Wielkiego Postu oraz często w
piątki jako danie postne.
Pyry z gzikiem - To na pewno najbardziej znana z poznańskich potraw. Prosta i smaczna, podawana
głównie na piątkowe bezmięsne obiady. Pierwotnie przeznaczona dla biedniejszej części
wielkopolskiego społeczeństwa. Dzisiaj rarytas kulinarny i sposób na zachowanie rodzimej tradycji.
Szagówki - To wielkopolska wersja kopytek. Nazwa wiąże się ze sposobem krojenia klusek ukośnie
czyli szagą. Podajemy je z mięsami duszonymi i zagęszczonym sosem.
Szare kluchy - Szare kluchy to ulubione danie rdzennych Poznaniaków i Wielkopolan. Jak na
poznańskie pyry przystało są to kluski z ziemniaków . Podajemy je ze skwarkami z boczku lub
wędzonki z ugotowaną kiszoną kapustą.
Ślepe ryby - Ślepe Ryby to prosta zupa ziemniaczana, która z założenia miała „gościć” na stołach
mniej zamożnej części poznańskiego społeczeństwa. Stąd różne jej wariacje w składnikach mięsa, a w
ostateczności jego braku.
Sztuka ludowa;
Rzeźba - Charakterystyczną dla krajobrazu Wielkopolski rzeźbę ludową dostrzeżemy zwłaszcza w
południowej Wielkopolsce. Wykonywane na zamówienie poszczególnych chłopskich rodzin
przydrożne krzyże i kapliczki pozostały niemymi świadkami dawnej kultury ludowej.