cholewki: smalić cholewki do kogo/ smolić cho

cholewki: smalić cholewki do kogo/ smolić cho

cholewki
ciemno-
cholewki: smalić cholewki do kogo/ smolić cholewki do kogo
Nierzadko zdarza się słyszeć błąd w tym związku frazeologicznym. Warto więc zapamiętać, że cholewki się smali
do kogoś, tzn. zaleca się do kogoś (zwłaszcza do kobiety),
flirtuje z nim, daje się mu do zrozumienia, że nam się podoba. Czasownik smalić jest już dziś archaizmem, który
występuje tylko w tym związku frazeologicznym. Oznacza
przypiekać ogniem, opalać coś. Łatwo zapamiętać poprawną
formę, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że np. w poezji uczucie miłości często jest porównywane do ognia, żaru, a nigdy
– do... smoły.
chryzantemę, Nlpoj chryzantemą, Msclpoj chryzantemie,
Wlpoj chryzantemo!, M, Blmn chryzantemy, Dlmn chryzantem, Clmn chryzantemom, Nlmn chryzantemami,
Msclmn chryzantemach, Wlmn chryzantemy!
!
chrz- (zbitka spółgłoskowa w nagłosie)
Często słyszy się uznawaną dziś za błędną wymowę tej
wcale popularnej grupy nagłosowej. Warto zatem pamiętać,
że:
• w słowach typu chrzest, chrześniak [chsz-]/ [ksz-]; wymowa
[kszest], [ksześńak] jest wprawdzie historycznie uzasadniona (wyrazy te pochodzą od starosłowiańskiego słowa
krist = ‘krzyż’), ale dziś zachowała się już tylko w gwarach,
w języku ogólnym dawno już uznana została za błędną;
dawną wymowę zarzucono, a wyrazy chrzest, chrześniak
zaczęto łączyć z Christ (Chrystus); jedyny ślad dawnej wymowy (i pisowni) pozostał w wyrazie zakrystia, który... też
bywa błędnie wymawiany [zachryst’ia] – przez upodobnienie do wyrazu Chrystus;
• pozostałe wyrazy z nagłosowym chrz- (np. chrząkać,
chrzan): [chsz-]/ [ksz-]; błędna wymowa w tych przypadkach nie jest uzasadniona historycznie, należy jej więc unikać jako naleciałości z gwary.
chrzest
chrapać, chrapnąć
Błędem jest odmiana tego czasownika z twardym p w miejsce p’ (zwłaszcza w 1 os. lpoj). Poprawne formy osobowe
w czasie teraźniejszym: ja chrapię, ty chrapiesz, on, ona,
ono chrapie, my chrapiemy, wy chrapiecie, oni, one chrapią. 2 os. lpoj trybu rozkazującego: chrap!, a nie: chrapaj!
Odmiana czasownika w formie dokonanej chrapnąć – zob.
→ -nąć w zakończeniu bezokoliczników.
chryja
By nie narażać się na językową chryję, warto zapamiętać
formy deklinacyjne tego rzeczownika: D, C, Msclpoj chryi,
Blpoj chryję, Nlpoj chryją, Wlpoj chryjo!, M, Blmn chryje,
Dlmn chryj, Clmn chryjom, Nlmn chryjami, Msclmn chryjach, Wlmn chryje!
chrypka
Dostać chrypki nie jest przyjemnie, jednak jeśli już nam się
to przytrafi, powiemy, że mamy chrypkę. Błędem jest krzyżowanie tych dwóch zwrotów frazeologicznych i zamiana
formy dopełniacza rzeczownika chrypka na biernik w konstrukcji dostać chrypkę.
chryzantema
Czasem błędnie interpretuje się nazwę tego kwiatka jako
rzeczownik rodzaju męskiego, stąd błędy w odmianie. Tymczasem jest tylko ta chryzantema, która odmienia się następująco: Dlpoj chryzantemy, Clpoj chryzantemie, Blpoj
38
gramatyka Poprawne formy deklinacyjne tego wyrazu: D, Clpoj
chrztu, Blpoj chrzest, Nlpoj chrztem, Msclpoj chrzcie,
Wlpoj chrzcie!, M, Blmn chrzty, Dlmn chrztów, Clmn
chrztom, Nlmn chrztami, Msclmn chrztach, Wlmn chrzty!
chudnąć, schudnąć/ chuść
Błędna postać bezokolicznika wybierana bywa zapewne
ze względu na jej krótkość, a czasem – jak np. robi to jedna
z osób goszczących w portalu dieta.pl – z pełną świadomością błędu: Na początku nie będziesz chuść (nie poprawiać! – kocham to słowo) [...]. Ponieważ uczucia nie są dobrymi doradcami, jeśli chodzi o językową poprawność, lepiej zapamiętać
właściwą formę bezokolicznika – chudnąć (postać dokonana: schudnąć) – i poprawne formy osobowe – w czasie teraźniejszym: ja chudnę, ty chudniesz, on, ona, ono chudnie,
my chudniemy, wy chudniecie, oni, one chudną; w czasie
przeszłym: ja chudłem/ chudłam, ty chudłeś/ chudłaś,
on chudł, ona chudła, ono chudło, my chudliśmy, wy chudliście, oni chudli, one chudły.
chwila
To słowo oznacza albo moment, króciutki odcinek czasu,
albo jednolity (np. pod względem przeżywanych w nim emocji) okres.
Wyraz w obu znaczeniach łączy się z formami dopełniacza: chwila słodkiej rozkoszy, wspominał najlepsze chwile młodości. Jeśli coś dzieje się z dużą częstotliwością, powiemy,
że zdarza się co chwila/ co chwilę. Błędne (→ pleonazm)
jest wyrażenie chwila czasu, wystarczy powiedzieć chwila,
kultura języka odmiana pisownia styl użycie
bo chwila jest wycinkiem czasu, a nie np. odległości. Możemy
mówić, że coś stało się po chwili/ chwilę po czymś: Najpierw
zagrzmiało, a po chwili zaczęło padać. Z kolei sformułowanie
w jednej chwili oznacza: w bardzo krótkim czasie: W jednej
chwili zrozumiał, że nie jest tu mile widziany.
zaskoczyć, odzywając się nagle i wcale mądrze, trafnie
czy dowcipnie.
Zob. też → ścichapęk.
chyba że, chyba żeby
Większości użytkowników języka polskiego znana jest zasada, że przed spójnikami że i żeby stawia się przecinek,
ale nie wszyscy wiedzą, że od tej reguły są wyjątki. Jeśli
w jakimś zdaniu użyjemy spójnika złożonego chyba że/ chyba żeby, przecinek stawiamy przed całym tym spójnikiem:
Zjadłbym dziś pomidorową na obiad, chyba że masz inny pomysł.
Por. też → spójniki złożone.
chybiać, chybić
To in. 1. mierząc w coś, nie trafić do celu; 2. przen.
adresując do kogoś jakieś uwagi, argumenty, nie móc
go przekonać.
Chybić, chybiać można czegoś, nigdy: do czegoś: Wymierzył, ale chybił celu. Słowo występuje w następujących związkach frazeologicznych:
•na chybił trafił, czyli na oślep, zdając się na przypadek:
Nie znała odpowiedzi, więc zakreślała rozwiązania na chybił
trafił;
•ani chybi, tzn. zapewne: Ani chybi będziemy musieli się z tego
tłumaczyć;
•chybiony pomysł, czyli pomysł nietrafiony: Wyjazd za granicę, kiedy brakuje nam pieniędzy, to chybiony pomysł.
ciąć
Uwaga na czas teraźniejszy! W odmianie zmienia się temat tego czasownika: ja tnę, ty tniesz, on, ona, ono tnie,
my tniemy, wy tniecie, oni, one tną.
ciąg: w ciągu miesiąca/ na przestrzeni wieków/
na przestrzeni miesiąca
Kiedy mamy na myśli stosunkowo krótkie odcinki czasu
(np. tygodnie, miesiące), powiemy, że coś stało się w ich ciągu, czyli w czasie ich trwania: W ciągu ostatniego miesiąca zaliczył wiele imprez. Kiedy myślimy o jakimś rozwoju, zmianach,
procesach, które trwają latami (stuleciami), możemy użyć
konstrukcji na przestrzeni: Na przestrzeni stuleci architektura ewoluowała od form skomplikowanych do prostszych. Używanie
konstrukcji na przestrzeni w odniesieniu do krótkich okresów to błąd.
cicho: z cicha pęk/ z cicha pękł
Mylą się ci, którzy mówią z cicha pękł, jakby to wyrażenie miało swój dosłowny sens, a nie było frazeologiczną
metaforą opisującą pewien rodzaj ludzi (ludzkich charakterów). Otóż poprawne jest tylko sformułowanie z cicha
pęk, w którym występuje staropolski wyraz dźwiękonaśladowczy pęk (czyli odgłos pękania), i używa się go na określenie kogoś na pozór cichego i nieśmiałego, kto umie
wymowa związki wyrazowe znaczenie słowa cichy
Mlmn w rodzaju męskoosobowym: cisi – cisi panowie. Stopień wyższy tego przymiotnika to cichszy, cichsza, cichsze.
ciec, cieknąć
Wyraz oznaczający: powoli, łagodnie się sączyć (np. małymi kroplami). Można tak mówić zatem o potoczku, strumyku, kroplach spływających z nieszczelnego kranu, nigdy:
o wartkim nurcie rzeki.
Odmiana ciec w czasie teraźniejszym: ja cieknę, ty ciekniesz, on, ona, ono cieknie/ rzad. ciecze, my ciekniemy,
wy ciekniecie, oni, one ciekną.
Odmiana cieknąć w czasie przeszłym: ja ciekłem, ciekłam,
ty ciekłeś, ciekłaś, on ciekł/ cieknął, ona ciekła, ono ciekło,
my ciekliśmy, ciekłyśmy, wy ciekliście, ciekłyście, oni ciekli, one ciekły.
Uwaga! Oba czasowniki są niedokonane!
ciekaw/ ciekawy → krótkie formy przymiotnika
ciemięzca/ ciemiężca
Słowo będące wyjątkiem od reguły mówiącej, że przed przyrostkiem -ca zachowujemy w zakończeniu tematu literę oznaczającą spółgłoskę dźwięczną. Jest przecież domokrążca, drapieżca,
grabieżca, łupieżca. Ciemięzca (podobnie jak kilka innych rzeczowników – krzywoprzysięzca, wynalazca, znalazca, zwycięzca) zmienił
wygłosowe ż na z (również będące przecież głoską dźwięczną!).
ciemno
Przymiotnik ten stopniuje się w sposób prosty: ciemniej
– najciemniej. Tworzenie form opisanych (bardziej ciemno
– najbardziej ciemno) to błąd językowy.
!
ciemno- (przedrostek)
Przedrostek ten piszemy zawsze łącznie z następującym
po nim przymiotnikiem: ciemnobrązowy, ciemnoblond, ciemno-
słowo dopuszczalne w ogr. zakresie ad. błąd językowy
39