wykorzystanie nowych metod nauczania w naukach o zarządzaniu

wykorzystanie nowych metod nauczania w naukach o zarządzaniu

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 16, Nr 2/2012
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Zarządzanie i finanse
Magdalena Grębosz, Marianna Kazimierska1
WYKORZYSTANIE NOWYCH METOD NAUCZANIA
W NAUKACH O ZARZĄDZANIU
1. Kształcenie w naukach o zarządzaniu
W czasach globalizacji i rozwoju gospodarki opartej na wiedzy obserwujemy
wzrost zapotrzebowania na kadry z wyższym wykształceniem. Zasadniczą płaszczyzną udostępniania wiedzy jest dydaktyka. W procesie studiów uczelnia powinna przekazać studentom, reprezentującym kierunki związane z naukami o zarządzaniu, szeroką, interdyscyplinarną wiedzę, pozwalającą – w oparciu o podejście
holistyczne – znajdować wciąż nowe, twórcze rozwiązania przyszłych problemów
społecznych i gospodarczych. Uczelnia powinna stwarzać warunki, w których absolwenci będą tworzyć atrakcyjne strategie rozwoju przedsiębiorstw, instytucji
i organizacji oraz projektować skuteczne sposoby ich realizacji w warunkach pogłębiających się i wciąż poszerzających procesów internacjonalizacji i globalizacji2.
Kształcenie w zakresie zarządzania, jest bardzo popularne, analizując zarówno
liczbę kierunków studiów, specjalności jak i studentów. Jednak coraz częściej
absolwenci kierunków związanych z zarządzaniem mają problemy ze znalezieniem pracy. Wynika to między innymi z braku posiadania umiejętności praktycznych oraz kompetencji społeczno-psychologicznych. Pracodawcy zwracają szczególną uwagę na brak u absolwentów takich cech jak elastyczność, kreatywność,
umiejętność rozwiązywania problemów i pracy w grupie. Jednym z powodów
takiej sytuacji jest fakt, iż dzisiejsze uczelnie wyższe nastawione są – większości
przypadków – na kształcenie masowe, co prowadzi do obniżenia jakości usług
edukacyjnych oraz ograniczenia się do przekazywania wiedzy bez kształtowania
umiejętności.
1
2
Dr inż. Magdalena Grębosz, adiunkt, dr inż. Marianna Kazimierska, adiunkt, Politechnika Łódzka.
J. Wiktor, Jakość usług edukacyjnych wyższej uczelni. Koncepcja-pomiar-egzemplifikacja [w:] Marketing. Szkolnictwo i nauczanie, (red.) A. Drapińska, Politechnika Gdańska, Gdańsk 2010, s. 14.
297
Na świecie nie istnieje jeden model kształcenia menedżerów. Wpływ na sposób
przygotowania oferty edukacyjnej oraz proces kształcenia mają: kultura narodowa,
model gospodarki, polityka państwa, historia edukacji i wiele innych czynników.
W ostatnich latach edukacja menedżerska stała się przedmiotem wielu dyskusji
dotyczących zmian zarówno treści programowych, jak i metod kształcenia. Zmiany te powinny być oparte na analizie oczekiwań, potrzeb i preferencji partnerów
uczelni. Analiza oczekiwań pracodawców względem absolwentów oraz studentów
względem uczelni, wskazuje na konieczność ukierunkowania na kształtowanie praktycznych umiejętności poprzez odpowiednio realizowane zajęcia, a także obowiązkowe staże w przedsiębiorstwie3.
Sytuacja na rynku pracy, jak również rozwój rynku usług edukacyjnych w Polsce i rozwój nowych technologii powoduje zmiany zarówno w ofercie, jak i jakości nauczania. W celu zwiększenia jakości oferty edukacyjnej oraz stopnia satysfakcji studentów i pracodawców, uczelnie wyższe wprowadzają nowe metody
nauczania oraz nowe narzędzia dydaktyczne. Ważnym elementem podczas tworzenia i modyfikowania oferty edukacyjnej jest m.in. wykorzystanie e-learningu.
Technologia informacyjna jako powszechny środek przekazu wiedzy i komunikacji, odgrywa coraz większą rolę w procesie kształcenia.
Zasada profesjonalizmu dydaktyki i realizacji procesu kształcenia oznacza nie
tylko umiejętność wykonania określonych czynności zawodowych, lecz takiego
wykonania zajęć dydaktycznych, które wskazuje na swoiste „powołanie”, łączące
w sobie wiedzę merytoryczną z przedmiotu, opartą na aktualnym kanonie dyscypliny i własnych badaniach empirycznych nauczyciela akademickiego z nieustanną troską o warsztat (metodykę) dydaktyki, z przestrzeganiem zasad szczególnej,
osobistej odpowiedzialności moralnej i etycznej za kształcenie studenta4. Od nauczyciela akademickiego wymaga się ciągłego doskonalenia warsztatu dydaktycznego, poprzez uczestnictwo w szkoleniach, kursach i wprowadzanie nowych metod nauczania.
Skuteczne nauczanie w obszarze zarządzania w polskich uczelniach jest trudnym i złożonym procesem. Zarządzanie jest poprzez swoją naturę ściśle związane
z praktyką gospodarczą. Dlatego absolwent kierunku zarządzanie powinien oprócz
posiadania wiedzy teoretycznej, być przygotowanym do rozwiązywania rzeczywistych problemów w przedsiębiorstwie.
2. Nowe metody nauczania w Centrum Kształcenia Międzynarodowego (IFE)
Politechniki Łódzkiej
Władze Politechniki Łódzkiej kładą dzisiaj szczególny nacisk na kształtowanie
umiejętności oraz kompetencji społecznych i personalnych studentów. Uczelnia
jest obecnie w trakcie przebudowy programów studiów opierając się na efektach
3
4
H. Hall, Nauczanie marketingu – oczekiwania studentów, preferencje nauczycieli, wymagania
pracodawców [w:] Marketing w realiach współczesnego rynku, (red.) Sz. Figiel. PWE, Warszawa
2010, s. 516-522.
J. Wiktor, op.cit., s. 18.
298
kształcenia zgodnie z wytycznymi Krajowych Ram Kwalifikacji. Jednak zarówno
zmiany, jak i nowe metody kształcenia są od wielu lat wprowadzane w Centrum
Kształcenia Międzynarodowego (IFE) Politechniki Łódzkiej.
Centrum Kształcenia Międzynarodowego (IFE) powstało w 1992 roku w wyniku współpracy Politechniki Łódzkiej z uczelniami zagranicznymi. IFE było
pierwszą instytucją szkolnictwa wyższego oferującą kształcenie prowadzone
w języku angielskim i francuskim. Poszczególne programy studiów są zorganizowane we współpracy z innymi wydziałami Politechniki Łódzkiej. Głównym celem
IFE jest kształcenie przyszłych inżynierów oraz menadżerów, którzy oprócz fachowej wiedzy i umiejętności władają biegle językiem angielskim i francuskim.
Centrum Kształcenia Międzynarodowego zatrudnia szereg wysoko wykwalifikowanych wykładowców nie tylko spośród pracowników Politechniki Łódzkiej, ale
również z innych ośrodków akademickich w Polsce, a także przedstawicieli przedsiębiorstw. Znaczną część profesorów stanowią wykładowcy z zagranicznych
uczelni. Programy studiów mają bardzo spójny charakter, a ich głównym celem
jest wykształcenie kompetencji zawodowych i ogólnych, będących odpowiedzią
na współczesne problemy społeczno-ekonomiczne oraz niezbędnych do zapewnienia absolwentowi „zatrudnialności” przez całe życie. Oprócz wiedzy i umiejętności dziedzinowych do podstawowych kompetencji należą: rozwijanie umiejętności pracy w grupie, umiejętności analizy i syntezy, umiejętności dostosowywania się do nowych sytuacji, umiejętności autonomicznej pracy oraz efektywna
komunikacja i zrozumienie międzykulturowych aspektów pracy zespołowej5.
Aktualnie w Centrum Kształcenia Międzynarodowego (IFE) studiuje około 1000
studentów, z których każdy przynajmniej jeden semestr studiów realizuje w uczelni
zagranicznej. Każdego roku IFE przyjmuje ponad 300 studentów zagranicznych,
którzy realizują na Politechnice Łódzkiej jeden bądź dwa semestry studiów.
W ramach współpracy z Wydziałem Organizacji i Zarządzania oferowane są
dwa programy studiów pierwszego stopnia : Zarządzanie i Technologia w języku
francuskim oraz w języku angielskim oraz jeden program studiów drugiego stopnia : Zarządzanie w języku angielskim.
Pozyskanie umiejętności praktycznych przez studentów odbywa się w Centrum
Kształcenia Międzynarodowego (IFE) m.in. poprzez wprowadzenie obowiązkowych praktyk semestralnych, obowiązkowych wyjazdów na uczelnie zagraniczne
oraz realizację projektów metodą PBL. Politechnika Łódzka daje studentom także
możliwość zdobywania umiejętności z zakresu zarządzania poprzez uczestnictwo
w realizacji projektów EPS w zespołach międzynarodowych.
Zarówno uczestnictwo w projektach PBL, jak i EPS stwarza studentom możliwości realizacji projektów na potrzeby podmiotów funkcjonujących na rynku.
Natomiast obowiązkowe minimum trzymiesięczne staże w przedsiębiorstwach
oraz organizacjach administracji rządowej i unijnej pozwalają na praktyczne przygotowanie do przyszłych wyzwań zawodowych. Celem władz IFE jest to, aby
każdy student spędził przynajmniej jeden semestr za granicą, na wybranej europej5
Witryna internetowa Centrum Kształcenia Międzynarodowego (IFE): www.ife.p.lodz.pl
299
skiej uczelni. Semestr ten jest nazywany „mobility semester”. Jest to zazwyczaj
semestr letni na trzecim roku studiów (VI semestr). Dzięki pobytom w uczelniach
europejskich, wielu studentów realizuje później staże zagraniczne, poznając jednocześnie specyfikę pracy w środowisku międzynarodowym.
2.1. Nauczanie w oparciu o problem
Metoda „Problem Based Learning”, w skrócie PBL, polega na nauczaniu
w oparciu o problem. Główną cechą metody PBL jest wprowadzenie realnych
i złożonych problemów interdyscyplinarnych. Praca studentów jest zorientowana
na rozwiązanie problemu.
Charakterystyczną cechą nauczania w oparciu o problem jest proces uczenia się
w grupie. Grupie towarzyszy opiekun, który wspiera ją zarówno merytorycznie,
jak i metodycznie oraz motywuje studentów. Zadaniem opiekuna nie jest proponowanie gotowych rozwiązań, ale obserwacja i wspomaganie studentów w czasie
rozwiązywania problemów i realizacji projektu. Wykładowcy nie sprawują ciągłej
kontroli nad studentami, a jedynie wywierają impulsy, wspierają i udzielają porad.
Plan działań merytorycznych jest sterowany w dużym stopniu przez studentów.
Organizacja i kształtowanie procesu nauczania jest więc zadaniem studentów. Ta
metoda nauczania pociąga za sobą zmianę ról. Bierny do tej pory student przyjmuje aktywną rolę w grupie. Do zadań opiekuna w nauczaniu metodą PBL należy
obserwacja pracy grupy, pomoc w przypadku wystąpienia problemów organizacyjno-komunikacyjnych lub problemów merytorycznych. Podczas procesu kształcenia metodą PBL studenci uczą się analizowania, poszukiwania, dyskutowania,
oceny tematu lub pytania, porównywania, wyboru i w końcu poszukiwania i proponowania rozwiązań6.
System kształcenia PBL (Problem Based Learning) znajduje zastosowanie
w uczelniach o różnym profilu. Metoda wykorzystywana jest zarówno przez
uczelnie techniczne, medyczne, jak i o profilu uniwersyteckim.
PBL jest metodą nauczania, ale również filozofią wspierającą osiąganie zamierzonych celów edukacyjnych. Metoda kształcenia PBL zdobyła popularność
w Kanadzie, Australii i Stanach Zjednoczonych, a w końcu lat osiemdziesiątych
XX wieku także w Wielkiej Brytanii. Obecnie większość uczelni na całym świecie
dąży do włączenia metody PBL do swoich programów nauczania. Sukces stosowania metody PBL opiera się na dopasowaniu odpowiednich zadań stawianych
studentom do ich aktualnego stanu wiedzy na każdym z etapów kształcenia
i w efekcie prowadzi do zdobywania nowych doświadczeń. Wraz ze wzrostem
wiedzy i doświadczeń, student w inny sposób podchodzi do rozwiązywania problemów o charakterze praktycznym7.
6
7
M. Grębosz, J. Otto, PBL i EPS jako nowe formy dydaktyki marketingu [w:] Marketing. Szkolnictwo i nauczanie, (red.) A. Drapińska, Politechnika Gdańska, Gdańsk 2010, s. 90-91.
T. Adamowski, D. Frydecka, A. Kiejna, Introduction to Problem Based Learning as a teaching
method through exploring problem situations, „Prace Poglądowe. Adv Clin Exp Med” 2006, nr
15/2, s. 373–378.
300
Centrum Kształcenia Międzynarodowego (International Faculty of Engineering
- IFE) w Politechnice Łódzkiej wprowadziło obowiązkowo metodę PBL do programu nauczania w roku akademickim 2008/2009. Nową metodą kształcenia objęto studentów drugiego roku wszystkich programów oferowanych przez IFE m.in.
kierunków „Business and Technology” oraz „Gestion et Technologie”. W przypadku tych specjalności realizowane projekty zwykle dotyczą problematyki zarządzania. Studenci często otrzymują do rozwiązania rzeczywisty problem konkretnej
firmy. Wykładowcy współpracują z wieloma przedsiębiorstwami, co pozwala na
tworzenie projektów opartych na realnych problemach, zarówno z zakresu zarządzania strategicznego i marketingowego, jak i zarządzania w poszczególnych obszarach (jak logistyka, zasoby ludzkie, czy finanse).
Można wyróżnić trzy podstawowe fazy projektu:
− Kojarzenie sytuacji problemowej;
− Wytworzenie pomysłów rozwiązania;
− Sprawdzenie rozwiązania połączone z usystematyzowaniem nabytych
wiadomości.
Przewidywana ścieżka realizacji projektu obejmuje:
− Zapoznanie grupy z tematem przez opiekuna;
− Identyfikację problemu/problemów;
− Gromadzenie informacji: badania wtórne, dyskusje, wizyty studyjne;
− Wybór ścieżki działania;
− Określenie szczegółowych celów projektu;
− Realizację projektu według ścieżki wybranej przez studentów;
− Sformułowanie wniosków;
− Przygotowanie raportu końcowego;
− Końcową prezentację.
Projekt realizowany przy użyciu metody PBL jest wykonywany w ramach semestru letniego. Przez dziesięć tygodni odbywają się tradycyjne zajęcia oraz rozpoczyna się realizacja projektu. Przez pięć ostatnich tygodni semestru studenci
pracują tylko nad projektem, co pozwala im zintensyfikować działania i lepiej
zrozumieć ideę pracy zespołowej. Przez cały semestr odbywają się jedynie zajęcia
z języków obcych oraz zajęcia w ramach przedmiotu „Budowanie zespołu i rozwój umiejętności komunikacyjnych”, które mają na celu wsparcie działań projektowych i ułatwienie pracy w grupie. Studenci pracują w grupach 4-6 osobowych
pod opieką tutora-wykładowcy. Dobór grupy następuje losowo, dzięki czemu studenci muszą pracować w nowych grupach i przezwyciężać ewentualne problemy
komunikacyjne.
Podczas realizacji projektów, zwłaszcza z obszaru zarządzania, w procesie
kształcenia wykorzystywane są różne narzędzia dydaktyczne, wspierające poszczególne efekty kształcenia, jak dyskusja wielokrotna, metaplan, czy brainstorming. Studenci muszą samodzielnie i grupowo poszukiwać informacji wykorzystując źródła wtórne, przygotowywać i przeprowadzać badania. Uczestniczą także
w wizytach studyjnych oraz w spotkaniach z przedstawicielami firm.
301
W celu monitorowania i sprawdzenia założonych efektów kształcenia studenci
są obserwowani podczas całego semestru przez opiekunów. Podczas dokonywania
oceny projektów (każdy student otrzymuje za projekt 9 punktów ECTS) uwzględniany jest raport końcowy oraz prezentacja. Na ocenę końcową składa się ocena
z projektu (raport), z prezentacji, ocena opiekuna, samoocena studenta oraz ocena
wystawiona studentowi przez grupę.
Realizacja projektów przyczynia się do zdobycia wiedzy o praktycznym zastosowaniu, do rozwoju kompetencji interdyscyplinarnych oraz do poprawy zdolności rozwiązywania problemów. W czasie realizacji projektów z obszaru zarządzania studenci zdobywają także umiejętności z zakresu projektowania, realizacji
i analizy badań rynku.
Ten sposób kształcenia jest równocześnie przygotowaniem do późniejszej
praktyki zawodowej, gdzie praca przebiega interdyscyplinarnie w grupach. Zaletą
metodyki nauczania zorientowanego na problem jest fakt, że studenci potrafią
zapamiętać i lepiej zastosować nabytą wiedzę i umiejętności.
2.2. Europejski Projekt Semetralny
European Project Semestr (EPS), czyli Europejski Projekt Semestralny to program oferowany przez kilkanaście europejskich uczelni wyższych z dziesięciu
krajów w całej Europie. Program dedykowany jest dla studentów trzeciego, czwartego lub piątego roku studiów.
EPS przygotowuje studentów do pracy w wielokulturowym środowisku poprzez nauczanie opierające się na koncepcji projektowej. Jego międzynarodowy
i międzykulturowy kontekst pozwala studentom na wymianę doświadczeń i pozwala im uczyć się różnic w podejściu różnych środowisk narodowych. W ten
sposób wzbogaca ich wiedzę pod kątem bardziej praktycznym i przygotowuje ich
do dalszej pracy.
Program został opracowany w 1994 roku w Helsingør w Danii, przez dr Andersena i grupę sześciu studentów. Od początku istnienia program EPS osiągał
duże sukcesy i cieszył się zainteresowaniem ze strony studentów. Obecnie siedem
uczelni wyższych w Danii oraz uczelnie m.in. z Niemiec, Holandii, Norwegii,
Polski, Hiszpanii, Belgii i Finlandii ściśle współpracują, oferując programy EPS8.
Celem programu jest przygotowanie studentów do dalszej pracy zawodowej
oraz zdobycie przez nich umiejętności, które pozwolą im sprostać wymaganiom
przyszłych pracodawców i umożliwią szybki awans zawodowy.
Projekt EPS obejmuje cały semestr studiów, który studenci spędzają (najczęściej w ramach wymiany Erasmus) w jednej ze współpracujących uczelni. EPS
opiera się na realizacji projektu grupowego. Studenci podczas realizacji projektu
pracują w 2-6 osobowych międzynarodowych zespołach oraz uczestniczą w grupowych zajęciach dedykowanych specjalnie dla studentów programu EPS.
Wszystkie zajęcia prowadzone są w języku angielskim. Również komunikacja
w grupach podczas pracy nad projektem odbywa się w tym języku. Nad każdą
8
Witryna internetowa programu EPS: www.europeanprojectsemester.eu
302
grupą czuwa tutor-wykładowca. Studenci pracując w interdyscyplinarnych grupach, realizują często projekty dedykowane dla przedsiębiorstw handlowych
i przemysłu, starannie dobrane do specjalizacji studentów, umożliwiające rozwój
ich kompetencji, umiejętności komunikacji międzykulturowej oraz pracy zespołowej9.
Projekty realizowane w ramach programu EPS, mają nieco inny charakter, aniżeli projekty PBL. Szczególne znaczenie ma tu praca w międzynarodowym i interdyscyplinarnym zespole, większa jest także rola opiekuna jako koordynatora
projektu. Studenci realizujący projekt reprezentują minimum trzy narodowości.
Centrum Kształcenia Międzynarodowego (IFE) rozpoczęło realizację programu
EPS Polska w 2005 roku w celu stworzenia szansy nauki i współpracy, a także
wymiany doświadczeń różnych kultur narodowych i korporacyjnych dla europejskiej młodzieży. W ramach EPS Polska w realizacji interdyscyplinarnych projektów uczestniczą studenci z różnych krajów. Program umożliwia także jego uczestnikom zapoznanie się z polską kulturą poprzez uczestnictwo w seminariach, wycieczkach oraz wydarzeniach z życia uczelni. Nacisk położony jest na realizację
projektu, który bazuje na wiedzy, inicjatywach, kreatywności i kompetencjach
studentów. Międzynarodowe zespoły, składające się z czterech do sześciu członków współpracują podczas pracy nad projektami przez cały semestr. W ramach
zajęć grupowych, studenci uczestniczą w krótkich kursach z zakresu budowania
zespołu i rozwoju umiejętności komunikacyjnych, biznesu międzynarodowego,
zarządzania projektami oraz języków obcych (angielski i polski).
3. Podsumowanie
Na Politechnice Łódzkiej w Centrum Kształcenia Międzynarodowego wykorzystywane są nowe metody dydaktyczne, polegające na rozwiązywaniu przez
uczestników procesu edukacyjnego określonych problemów praktycznych. Wykorzystanie tych metod przyczynia się do istotnego wzbogacenia charakteru studiowania i kształcenia, m.in. poprzez rozwiązywanie praktycznych problemów,
kształtowanie ocen i sądów oraz pracę w zespole. Poprzez aktywne działalnie,
metody te mają lepiej przygotować studentów do przyszłej pracy zawodowej.
Dzięki udziałowi w projektach studenci zdobywają nie tylko umiejętności pracy w interdyscyplinarnym, losowo dobieranym zespole, dokonywania analizy
i syntezy, adaptacji do nowych warunków, podejmowania decyzji czy samooceny,
ale także praktyczne umiejętności z obszaru zarządzania.
Udział w realizacji projektu stwarza możliwości zdobycia wiedzy oraz rozwinięcia umiejętności praktycznych. Pozwala rozwijać samodzielność, umiejętność
pracy w grupie, kształtuje umiejętności organizatorskie.
Dzięki zmianom dokonanym w procesie edukacyjnym studenci Centrum
Kształcenia Międzynarodowego zdobywają umiejętności praktycznego wykorzystania wiedzy zdobywanej w toku studiów oraz rozwijają kompetencje organizacyjne i interpersonalne.
9
M. Grębosz, J. Otto, op.cit., s. 93.
303
Bibliografia:
1. Adamowski T., Frydecka D., Kiejna A., Introduction to Problem Based Learning as
a teaching method through exploring problem situations, „Prace Poglądowe, Adv Clin Exp
Med.” 2006, 15/2.
2. Grębosz M., Otto J., PBL i EPS jako nowe formy dydaktyki marketingu [w:] Marketing.
Szkolnictwo i nauczanie, (red.) A. Drapińska, Politechnika Gdańska, Gdańsk 2010.
3. Hall H., Nauczanie marketingu – oczekiwania studentów, preferencje nauczycieli, wymagania pracodawców [w:] Marketing w realiach współczesnego rynku, (red.) Sz. Figiel, PWE,
Warszawa 2010.
4. Jędrych E., Miller M., Miller M., Human Capital in the Organization. Creation and Measurement, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2009.
5. Wiktor J., Jakość usług edukacyjnych wyższej uczelni. Koncepcja-pomiar-egzemplifikacja.
[w:] Marketing. Szkolnictwo i nauczanie, (red.) A. Drapińska, Politechnika Gdańska,
Gdańsk 2010.
6. Witryna internetowa Centrum Kształcenia Międzynarodowego (IFE): www.ife.p.lodz.pl.
7. Witryna internetowa programu EPS: www.europeanprojectsemester.eu.
Abstrakt
W referacie zaprezentowane zostały nowe metody nauczania wykorzystywane
podczas procesu kształcenia w Centrum Kształcenia Międzynarodowego (IFE)
Politechniki Łódzkiej. Omówione zostały sposoby wykorzystania metody PBL
(Problem Based Learning) oraz projektów EPS.
The application of new methods of teaching in management sciences
The paper presents the new methods of teaching used in the educational process in the International Faculty of Engineering (IFE) at the Lodz University of
Technology. The application of PBL (Problem Based Learning) method and the
EPS method have also been discussed.
PhD in Engineering Magdalena Grębosz, assistant professor, Lodz University of
Technology;
PhD in Engineering Marianna Kazimierska, assistant profesor, Lodz University of
Technology.
304