Ustawiane przetargi na kolektory słoneczne?

Ustawiane przetargi na kolektory słoneczne?
Wstęp
Do napisania artykułu skłoniła mnie analiza zapisów Specyfikacji Istotnych Warunków
Zamówienia oraz dokumentacji z szeregu przetargów publicznych przeprowadzonych w
naszych gminach. Do rozpatrzenia wybrałem z uwagi na obszerność zagadnienia przetargi
tylko w trzech gminach: Bargłów Kościelny, Hańsk oraz Koziegłowy. Czy zapisy SIWZ w tych
gminach spełniają warunki uczciwej konkurencji, czy też są tak napisane aby ograniczyć
konkurencję do minimum? Czy do napisania Specyfikacji wybrano jednostki posiadające
odpowiednie kompetencje, czy też może wybrano je w przetargu kierując się jedynie
kryterium najniższej ceny? Czy nasze publiczne środki wydawane są uczciwie? Czy ustawianie
przetargów nie jest zjawiskiem powszechnym?
Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia
W większości SIWZ znaleźć można wymagania stawiane jedynie kolektorom słonecznym.
Można to w opinii wielu osób zrozumieć, albowiem kolektor słoneczny stanowi najważniejszy
element zestawu solarnego, ale czy to oznacza, że zastosowanie najlepszego kolektora
słonecznego zapewnia efekt końcowy w postaci pozyskania wymaganej ilości ciepłej wody
użytkowej? Przecież o tym czy ciepło pozyskane przez ten najlepszy kolektor słoneczny
zostanie efektywnie wykorzystane decyduje szereg innych urządzeń wchodzących w skład
zestawu. Są to regulator zestawu solarnego, zbiornik ciepłej wody użytkowej, grupa
pompowa itd. Każde z tych urządzeń może skutecznie zniweczyć efekt nienagannej pracy
kolektora słonecznego. Jak wyglądają wymagania stawiane urządzeniom w przetargach
publicznych, które poddano analizie? Skupimy się na trzech podstawowych urządzeniach, tj.
kolektory słoneczne, zasobnik ciepłej wody użytkowej oraz układ automatyki i sterowania.
1. Kolektory słoneczne
a) Gmina Bargłów Kościelny
(http://bip.ug.barglow.wrotapodlasia.pl/Przetargi/kolektory.htm)
Wójt Gminy, który zatwierdził SIWZ wybrał (jak się domyślam w oparciu o opracowanie
wybranej firmy) próżniowe kolektory słoneczne typu heat-pipe.
Kolektor powinien charakteryzować się budową i parametrami nie gorszymi niż:
 system kolektora: Heat Pipe,
 sprawność optyczna w odniesieniu do powierzchni absorbera nie mniejsza niż 79,5%,
 współczynnik strat liniowych ciepła a1 w odniesieniu do powierzchni absorbera nie większy
niż 1,985 W/m2K,
 współczynnik strat nieliniowych ciepła a 2 w odniesieniu do powierzchni absorbera nie
większy niż 0,0117 W/m2K2,
 współczynnik strat liniowych ciepła a1 w odniesieniu do powierzchni apertury nie większy niż






1,696 W/m2K,
współczynnik strat nieliniowych ciepła a 2 w odniesieniu do powierzchni apertury nie większy
niż 0,0099 W/m2K2,
grubość szkła rury min. 1,5 mm,
maksymalne ciśnienie robocze 12 bar,
obudowa odporna na korozję np. aluminiowa
powierzchnia apertury: min. 3,74 m2 (2 płyty po 20 rur dla zasobnika 400 l ), min. 2,78 m 2 (2
płyty po 15 rur dla zasobnika 300 l ),
roczny uzysk słoneczny 560 kWh/m², powierzchni czynnej (efektywnej) kolektora.
Należy dodać, że w innym miejscu SIWZ znajdziemy następujący zapis: sprawność
optyczna w odniesieniu do pow. apertury min. 67%
b) Gmina Hańsk (https://ughansk.bip.lubelskie.pl/index.php?
id=238&p1=szczegoly&p2=40018
Wójt Gminy Hańsk Pierwszy podjął decyzję o następującym zapisie:


Kolektory powinny spełniać dyrektywę o ogólnym bezpieczeństwie produktów (Dz. U.L 11 z
15.01.2012). Dyrektywa ta wdrożona została do polskiego prawa Ustawą z 13 stycznia 2007 r.
o ogólnym bezpieczeństwie produktów (Dz. U nr 35, poz. 214). Określa ona wymagania, jakie
muszą spełniać wyroby, aby mogły być dopuszczane do swobodnego obrotu na terenie UE.
Wymagane parametry sprawności energetycznej:
Sprawność optyczna apertury - nie mniejszy niż 82 %
Współczynnik utraty ciepła a1 - nie większy niż 3,3 W/m 2K
Współczynnik utraty ciepła a2 - nie większy niż 0,02 W/m 2K2
Absorpcja - nie mniejsza niż 95 %







Ciężar kolektora bez cieczy nie większy niż 40 kg
Obudowa kolektora z giętego profilu aluminiowego lakierowana proszkowo
Szyba ze szkła antyrefleksyjnego
Absorber kolektora miedziany lub z blachy aluminiowy grubości 0,5 mm z dołączoną
gwarancją trwałości pokrycia wydana przez producenta kolektorów - nie mniej niż 10 lat.
Budowa kolektora absorbera powinna zabezpieczać nośnik ciepła przed jego niszczącym
przegrzaniem w wyniku przerwy, awarii zasilania elektrycznego instalacji trwającej dłużej niż
1 dzień bez konieczności wyposażania instalacji we własne źródło zasilania elektrycznego.
Układ hydrauliczny kolektorów - harfa pojedyncza składająca się z rurek pionowych lub układ
meandryczny każdorazowo wykonany z miedzi z czterema drożnymi króćcami
przyłączeniowymi.
Powierzchnia czynna (apertury) nie mniejsza niż 1,8 m 2.
c) Gmina Koziegłowy (http://www.kozieglowy.bip.net.pl)
Burmistrz Gminy i Miasta zdecydował się z kolei na następujące wymagania:
Powierzchnia czynna pojedynczego kolektora powinna być nie mniejsza niż 2,2 m 2

Sprawność optyczna nie mniejsza niż 83 %

Współczynnik strat a1 nie większy niż 3,7 W/m2K

Współczynnik strat a2 nie większy niż 0,015 W/m2K2

miedziany układ hydrauliczny kolektora

absorber spawany laserowo

Pokrycie wysokoselektywne absorbera - minimalny wsp. absorpcji -95 %, maksymalny wsp.
emisji - 5%.
2. Zasobniki ciepłej wody użytkowej
a) Gmina Bargłów Kościelny
Zastosowany zasobnik musi posiada następujące funkcje:
• komora podgrzewacza wykonana z powłoki emaliowanej,
• wbudowana anoda magnezowa,
• dwie wężownice do podłączenia instalacji solarnej i innego alternatywnego źródła ciepła,
• miejsce na czujniki temperatury umiejscowione w połowie wysokości obu wężownic
• minimalna powierzchnia dolnej wężownicy solarnej (300l/400l) – 1,6/1,6 m2
• minimalna powierzchnia górnej wężownicy solarnej (300l/400l) – 0,65/0,65 m2
• maksymalne ciśnienie robocze wężownic - 16 bar
b) Gmina Hańsk
Podgrzewacz ciepłej wody użytkowej
 Zabezpieczenie antykorozyjne zasobnika i wężownicy emalią ceramiczną oraz dodatkowe
zabezpieczenie aktywne elektrodą tytanową
 Płaszcz zewnętrzny izolowany termicznie pianką poliuretanową o grubości min. 50 mm
 Wbudowany termometr
 Dwie wężownice jedna dla układu solarnego druga dla układu istniejącego cwu
 Króciec pozwalający na zamontowanie grzałki elektrycznej
 Ciśnienie robocze: zasobnik 10 bar, wężownica 10 bar
 Zewnętrzny płaszcz zbiornika z tworzywa sztucznego
 Na wyjściu cwu należy zastosować termostatyczne zawory antypoparzeniowe
 Każdy podgrzewacz zaopatrzyć w grzałkę elektryczną o odpowiedniej mocy lecz nie mniejszej
niż 2 kW.
c) Gmina Koziegłowy
Przewidywane do zastosowania zbiorniki magazynujące ciepła wodę użytkową powinny:
 mieć dobraną pojemność zaspokajającą zapotrzebowanie użytkowników danego obiektu na
ciepłą wodę, przy jednoczesnym założeniu możliwości odbioru wyprodukowanego przez
instalację solarną ciepła
 posiadać odpowiednie wewnętrzne zabezpieczenie antykorozyjne i higieniczne np poprzez
powłokę emaliową
 posiadać ochronę termiczną poprzez zastosowanie odpowiedniej grubości izolacji zbiornika
Izolacja termiczna trwale przytwierdzona do ścian podgrzewacza, pianka bezfreonowa
poliuretanowa o grubości min. 50mm i przewodności cieplnej większej lub równej 0,030W (mxk)
dla temperatury 0o
 mieć wbudowany termometr
 wytrzymywać ciśnienie panujące w instalacji - ciśnienie robocze: zasobnik 10 bar, wężownica
10 bar
 być odporne na temperatury: glikolu do 110 oC oraz 95oC w obiegu ciepłej wody użytkowej.
 posiadać układ dwóch wymienników ciepła w postaci wężownic, dających możliwość
podłączenia dwóch źródeł ciepła tj. instalacji solarnej i alternatywnego źródła ciepła. Ewentualnie
jednej wężownicy dla układu solarnego – przypadek braku możliwości podłączenia
konwencjonalnego źródła ciepła (odpowiednie rodzaje zbiorników należy przewidzieć na etapie
projektowania, po zinwentaryzowaniu obiektów)
 być wyposażone w grzałkę elektryczną o mocy min 2 kW - wymóg związany z uzyskaniem
podwyższonej temperatury (przegrzewu) celem przeciwdziałania bakteriom żyjącym w wodzie
3. Automatyka i sterowanie
a) Gmina Bargłów Kościelny
Zastosowany układ automatyki powinien spełniać następujące funkcje:
• sterowanie pracą stacji pompowej w zależności od różnicy temperatur,
• realizować przełączanie odbiorników energii solarnej w oparciu o wprowadzone priorytety,
• realizować procedurę schładzania kolektorów po przekroczeniu temperatury dopuszczalnej,
• realizować funkcję schładzania rewersyjnego (nadmiar energii odprowadzany jest w godzinach
nocnych do kolektora celem wypromieniowania. Funkcja wykorzystywana w przypadku braku
rozbioru ciepłej wody użytkowej (np. urlop domowników w miesiącach letnich),
• realizować funkcję przeciwmrozową,
• zabezpieczać odbiorniki ciepła oraz urządzenia instalacji glikolowej przed przekroczeniem ich
temperatury maksymalnej,
• wskazywa
• moc chwilową systemu,
• wylicza
• uzysk ciepła z kolektorów słonecznych min. z ostatnich 14 dni pracy.
b) Gmina Hańsk
Układ automatyki (sterownik) powinien spełnić następujące funkcje:
 sterować pracą systemu kolektorów we współpracy z dodatkowym źródłem ciepła
 sterować pracą stacji pompowej w zależności od różnicy temperatur
 realizować funkcje przeciwmrozową
 zabezpieczać odbiorniki ciepła oraz urządzenia instalacji glikolowej przed przekroczeniem ich
temperatury maksymalnej
 realizować procedurę schładzania kolektorów po przekroczeniu temperatury dopuszczalnej
 posiadać możliwość schładzania nocą zbiornika c.w.u poprzez wymuszenie obiegu płynu
solarnego przez kolektor - funkcja tryb urlopowy lub tryb wakacyjny
 wyliczać dzienną oraz sumaryczną energię zgromadzoną przez kolektory słoneczne.
d) Gmina Koziegłowy
Przewidywany układ automatyki i sterowania:
 powinien pozwalać sterować pracą instalacji solarnej wraz z dodatkowym źródłem ciepła
 powinien zabezpieczać odbiorniki ciepła oraz urządzenia instalacji glikolowej przed
przekroczeniem ich temperatury maksymalnej
 powinien wyliczać ilość energii wytworzonej przez instalację solarną
 powinien posiadać możliwość obniżania temperatury w zbiorniku ciepłej wody w przypadku
braku rozbioru wody przez użytkowników np. w okresie urlopowym (ciepło powinno być
wypromieniowane przez kolektory słoneczne np. w porze nocnej)
 realizować funkcje przeciwmrozową
4. Grupa pompowa
a) Gmina Bargłów Kościelny
Parametry techniczne grupy pompowej dwudrogowej






max temperatura pracy – 120 oC,
max ciśnienie pracy – 6 bar,
regulator przepływu (rotametr) o zakresie 8–38 l/min,
grupę bezpieczeństwa z wbudowanym manometrem 0-10 bar i solarnym zaworem
bezpieczeństwa 6 bar,
zawory kulowe z wbudowanym zaworem zwrotnym i termometrami na zasilaniu i powrocie,
uchwyty naścienne i izolację.
b) Gmina Hańsk










Pompa obiegowa nośnika ciepła ze sterowaniem.
Separator powietrza.
Czujniki temperatury.
Termometr.
Manometr.
Miernik przepływu.
Automatyczną regulację obrotów pompy.
Automatyczne lub ręczne odpowietrzanie.
Zawór bezpieczeństwa 6 bar.
Izolację termiczną
c) Gmina Koziegłowy






Pompowa grupa solarna powinna posiadać minimum:
pompę obiegową solarną elektroniczną dostosowaną do wielkości instalacji i rodzaju
przepływającego czynnika
zawory odcinające
manometr
termometr
regulator przepływu
zawór bezpieczeństwa
Analiza zapisów Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia
1. Kolektory słoneczne
Na samym początku zadam pytanie: czy ze SIWZ podanych w wyżej wymienionych gminach
można się zorientować kogo wykreowano na zwycięzcę przetargu? Czy podane wyżej
precyzyjne wartości krzywej sprawności kolektora (sprawność optyczna oraz wskaźniki
liniowy i kwadratowy strat ciepła) umożliwiają rozpoznanie faworyta przetargu? Ponieważ
wymogiem zasadniczym jest posiadanie przez kolektor znaku jakości SolarKeymark
najprostszym rozwiązaniem jest sięgnięcie do bazy kolektorów, którym znak ten przyznano:
http://www.solarkeymark.dk/CollectorCertificates. Baza zawiera ogromną ilość kolektorów,
trzeba więc zadać sobie trochę trudu aby znaleźć właściwy. Jeśli przyjąć, że chcemy bronić
interesów krajowych producentów to dokonując filtracji naszego kraju (PL) pojawi się 85
kolektorów. A może należy rozpocząć poszukiwanie właściwego kolektora kierując się
wynikiem przetargu? Ponieważ przetargi trwają mogę jedynie zaproponować czytelnikom
sprawdzenie moich podejrzeń po ich zakończeniu.
Ale spróbujmy odnaleźć preferowany kolektor w poszczególnych przetargach:
a) Bargłów Kościelny
Ponieważ narzucono kolektor próżniowy typu heat-pipe to można go znaleźć stosunkowo
łatwo, np. pod 011-7S2018 R z września 2012r., jako producent występuje tu firma
Galmet. Czy to oznacza, że będzie zakupiony polski kolektor próżniowy? Wystarczy
zajrzeć do wymienionego certyfikatu i w pozycji nr identyfikacyjny testu znajdziemy ktb2007-41-k. Odnajdujemy ten test w Internecie i okazuje się, że mamy do czynienia z
kolektorem chińskiego producenta - ZHEJIANG SHENTAI SOLAR ENERGY CO. LTD a
właściwym znakiem SolarKeymark jest 011-7S 297 R. Wszystkie współczynniki krzywej
sprawności doskonale pokrywają się z podanymi w przetargu.
b) Hańsk
W tym przetargu wybrano płaski kolektor słoneczny a w Programie FunkcjonalnoUżytkowym napisano, że standardowa powierzchnia kolektora płaskiego to około 1,8 m 2!
To mocno zawęża konkurencję ponieważ producenci kolektorów o większej powierzchni
będą mieli problem z zaproponowaniem niższej ceny! Ale dzięki temu łatwiej będzie
kolektor odszukać w bazie. Bardzo dobrze koresponduje z wymaganymi w przetargu
parametrami kolektor ze znakiem SolarKeymark nr 011-7S 7159 F.
c) Koziegłowy
W tym przetargu z kolei ustalono, że powierzchnia kolektora płaskiego ma być nie
mniejsza niż 2,2 m2. Cel chyba ten sam jak w poprzedniej gminie – ograniczenie
konkurencji. Przeszukując Internet znajdujemy Solarkeymark kolektora nr 011-7S 2187F
ale tu chyba skryba nie popisał się i podał niewłaściwe wartości wymaganych
współczynników strat ciepła?
Pytanie: ile czasu zajęło mi odszukanie certyfikatów? Niestety niewiele.
2. Zasobniki ciepłej wody użytkowej
Porównując wymagania stawiane zasobnikom ciepłej wody użytkowej można zauważyć,
że „jedynie słuszne” są dwuwężownicowe zasobniki emaliowane – cena? Widać
zdecydowane zróżnicowanie wymagań stawianych zasobnikom w poszczególnych
przetargach. Najmniej zastrzeżeń budzą wymagania zapisane w SIWZ w gminie
Koziegłowy, jedynie tu określono wymagane parametry izolacji cieplnej zasobników,
gmina Hańsk „bardzo lubi” zasobniki z zewnętrznym płaszczem z tworzywa sztucznego a
gmina Bargłów Kościelny ustalając wymóg usytuowania miejsca na czujniki temperatury
w połowie wysokości wężownic „sugeruje co nieco” a gdy jeszcze narzuca konkretne
wartości powierzchni wężownic to podpowiada dostawcę zasobników. Nieważne więc
czy wężownice posiadają niezbędną wydajność cieplną? Czy ważna jest podatność na
osadzanie się kamienia na wężownicach?
3. Automatyka i sterowanie
Wymogi stawiane automatyce i sterowaniu opisane są w przypadku wszystkich
omawianych praktycznie identycznie. Trzeba jednak spytać czy zrealizowanie funkcji
schładzania rewersyjnego w przypadku kolektorów próżniowych (gmina Bargłów
Kościelny) będzie efektywne, chyba, że chodzi o kolektory próżniowe niskiej jakości,
pozwalające na odprowadzenie dużej ilości ciepła do otoczenia. W każdej z gmin brak jest
jednak informacji o potrzebie spełnienia przez te układy wymagań dotyczących urządzeń
elektrycznych do użytku domowego, to jest normy PN-EN 60335, część 1 i 2. Chodzi
generalnie o bezpieczeństwo użytkowników instalacji solarnej. Warto również zwrócić
uwagę czy aparatura posiada podtrzymanie pamięci przy zaniku zasilania.
4. Grupa pompowa
Wymogi stawiane grupom pompowym opisane są w poszczególnych gminach w sposób
zróżnicowany. W gminie Bargłów proponuje się zastosowanie regulatora przepływu
(rotametru) o zakresie 8–38 l/min, czy aby projektant zapoznał się z zalecanym
przepływem dla kolektorów próżniowych, które zaproponował?
Podsumowanie i wnioski
Zachodzi podejrzenie, że gminy korzystające ze zleconych przez siebie opracowań w ogóle
nie sprawdzają czy istnieje powiązanie pomiędzy autorem opracowania a dostawcami
instalacji solarnych. Można przyjąć, że ogłosiły przetarg na wykonanie opracowania i uznały,
że cała odpowiedzialność z nich „spłynęła”.
Czy możliwe jest sformułowanie wymagań dotyczących wymaganej krzywej sprawności
kolektorów słonecznych w sposób nie budzący podejrzeń? Rozwiązanie jest proste. Krzywa
sprawności jest krzywą malejącą drugiego stopnia uzyskaną w wyniku interpolacji wyników
badań. Oznacza to, że wystarczy określić sprawność minimalną dla granicznej różnicy
temperatur pomiędzy temperaturą medium roboczego a otoczenia, po przekroczeniu której
instalacje solarne w trakcie normalnej eksploatacji nie pracują. Przyjmuje się, że taką różnicą
temperatur jest 50oC (rys. 1). Stawiając na przykład wymóg wymaganej sprawności
kolektorów słonecznych η50 > 50% unikamy kojarzenia przetargu z konkretnym oferentem.
Należy równocześnie zwrócić uwagę, że wyznaczone z pomiarów krzywe sprawności
obarczone są błędami standardowymi interpolacji wyników badań. Oznacza to, że jeżeli
naniesie się na powyższy wykres wyniki badań to wyniki te będą się mieściły w określonym
obszarze (pasie wokół konkretnej krzywej). W szczegółowym sprawozdaniu z badań instytut
badawczy podaje wartości odchyleń standardowych w postaci przykładowo:
 Sprawność optyczna 0,754 +/- 0,01

Współczynnik strat a1 4,186 +/- 0,01

Współczynnik strat a2 0,016 +/- 0,01
W takim przypadku wyniki pomiarów mieszczą się w wąskim polu wokół wyznaczonej
krzywej. Może to świadczyć o stabilnej pracy kolektora w całym zakresie pomiarów. A jak
zinterpretować następujący wynik?
 Sprawność optyczna 0,766 +/- 0,025

Współczynnik strat a1 4,087+/- 0,04

Współczynnik strat a2 0,015 +/- 0,02
Gdy nie bierze się pod uwagę odchyleń standardowych wyników badań, kolektor ten posiada
lepsze parametry od wymienionego wyżej. Uwzględniając jednak odchylenia kolektor ten
może osiągać wydajność niższą! A podane tu wartości odchyleń bywają w niektórych testach
jeszcze wyższe (dotyczy to niektórych laboratoriów badawczych).
Można również sformułować wymóg wymaganej ilości energii jaką powinien kolektor
słoneczny uzyskać w naszej szerokości geograficznej w ciągu roku kalendarzowego. Wartość
tą odczytać można na drugiej stronie certyfikatu SolarKeymark, na którą się w ogóle nie
zwraca uwagi (rys. 2).
Pamiętać należy aby w tym przypadku porównywać kolektory słoneczne o zbliżonej
powierzchni. Ewentualnie, dla uzyskania wymogu porównywalności, przeliczyć można
energię, którą kolektor słoneczny pozyskuje z 1m2 powierzchni.
Stosowanie zasobników solarnych renomowanych firm, które podają między innymi
precyzyjne dane odnośnie dziennych strat energii zasobnika oraz wydajności cieplnej
wężownic zapewnia ograniczenie strat energii zestawu solarnego. Zapomina się często, że
nawet najlepszy zasobnik solarny utraci znaczną ilość energii, gdy niewłaściwie podłączone
zostaną przewody do króćców zasobnika lub zasobnik znajdzie się w zimnym pomieszczeniu.
Dlatego instalowanie przez osoby certyfikowane jest wymogiem!
Przypadki stosowania grup pompowych z rotametrem o konkretnym zakresie przepływu we
wszystkich instalacjach solarnych montowanych w gminach nie są rzadkie. A należy pamiętać
o tym, że precyzyjne ustawienie wymaganego przepływu jest niezbędne dla uzyskania
optymalnej wydajności kolektorów słonecznych.