„Tanatologia sądowa, rodzaje i przyczyny zgonów w perspektywie

__________________________________________________________________________________
„Tanatologia sądowa,
rodzaje i przyczyny zgonów w perspektywie prawno-kryminalistycznej”
Jakub Suchoń
Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Opolskiego
Tanatologia sądowa w pracy prawnika
Wydawać by się mogło, iż rozróżnienie
chorobowych oraz gwałtowną. Jako, że
rodzajów zgonu bądź jego przyczyn, jest
dwie pierwsze niezmiernie rzadko wiążą się
tematem interesującym głównie lekarzy,
z popełnieniem przestępstwa, skupię się na
ewentualnie
ostatniej - śmierci gwałtownej.
Czy
dla
policjantów
prawnika,
zagadnienia
kryminalnych.
wchodzenie
tanatologii
sądowej
w
jest
Autorzy
gwałtowna
stwierdzają,
iż
spowodowana
„śmierć
czynnikami
potrzebne i czy powinien się, choć w
zewnętrznymi jest głównym przedmiotem
pewnym stopniu na tym znać? Wiadomym
zainteresowania organów ścigania oraz
jest, że osoba po studiach prawniczych
medycyny
oraz
czy
najbardziej słuszne, gdyż prof. Andrzej Zoll
takiej
w swoim komentarzu do kodeksu karnego
wiedzy jak lekarz medycyny sądowej.
mówi, iż „znamiona strony przedmiotowej
Istnieje jednak wiele publikacji, które w
[…] zabójstwa zrealizowane zostaną przez
prosty i przystępny sposób tłumaczą to
każde zachowanie stanowiące podstawę
zagadnienie,
łatwiej
do obiektywnego przypisania skutku w
zrozumieć, czy denat stracił życie w wyniku
postaci śmierci człowieka”. Warto dodać,
własnego, czy cudzego działania.
iż prof. Tadeusz Marcinkowski, w swoim
Prof. dr hab. Zdzisław Marek oraz prof. dr
podręczniku
hab. Małgorzata Kłys w swojej książce
prawników” jasno wypowiada się, że polski
”Opiniowanie
kodeks
aplikacji,
adwokackiej,
np.
nie
co
prokuratorskiej
będzie
mieć
pozwala
sądowo
lekarskie
i
sądowej”.
Jest
„Medycyna
karny
w
sądowa
wielu
dla
przepisach
przewiduje
śmierci–naturalną,
spowodowanie śmierci człowieka, dlatego
przyczyn
sankcje
jak
toksykologiczne” rozróżniają trzy rodzaje
z
surowe
to
karne
za
__________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
sugeruje szczegółowe rozważenie samego
Urazy czaszki
zjawiska śmierci i jej przyczyn.
Pierwszą
Należy tu nadmienić, iż bardzo
często
wśród
którą
zostaną
omówione w przedmiotowej pracy, będą
urazy czaszki. Mogą być one zarówno
pojęcie zgonu gwałtownego z nagłym.
związane z nieszczęśliwym wypadkiem –
Mimo,
pojęciem
przykładowo: potknięcie się i uderzenie w
synonimicznym, to specjaliści z zakresu
ostrą krawędź mebla, spadający kawałek
medycyny sądowej zwracają szczególną
lodu z dachu, czy kolizja drogowa - jak
uwagę na rozdzielenie ich. Najprościej
również
można powiedzieć, że przymiotnik „nagła”
uderzeniem
określa czas, jaki upłynął od pierwszych
przykładowo siekierą, pałką lub uderzanie
objawów do momentu zgonu, natomiast
głową w ścianę, chodnik itp. Jak jednak
„gwałtowna”
rozpoznać,
wydaje
jest
się
już
mylone
przyczyn,
jest
że
prawników
z
to
nazwą
własną,
z
czynem
przestępczym,
narzędziem
czy
był
to
w
głowę
-
nieszczęśliwy
określającą, iż na człowieka oddziałuje
wypadek czy czyn zamierzony? „Uważa
nagła siła zewnętrzna w szerokim tego
się,
słowa znaczeniu.
kapeluszowej, czyli największego obwodu
Określenie
gwałtownej
śmierci
jest
zbyt
mianem
szerokie,
należy
że
obrażenia
określa, co było czynnikiem sprawczym
w
zgonu”,
kapeluszo
w
wyniku,
jakiego
faktycznego działania doszło do śmierci
wej
mózgowej.
poniżej
Prof.
ciągłość
życia,
działanie
trzech
krążenia,
Marcinkowski
jako
ośrodkowego
skoordynowane
układów
układu
–
układu
oddychania
układu
Nieodwracalne
ustala
i
nerwowego.
ustanie
czynności
linii
[…].
Obrażenia
czyli
tzw.
głowy są następstwem urazów czynnych
również określić jej mechanizm. „Pojęcie to
–
powyżej
linii
i
mogą być
dowodem
biernego
urazu
uderzenia
i
Rys. "Linia kapeluszowa"
Źródło: S. Raszeja "Medycyna sądowa"
któregokolwiek z nich prowadzi do śmierci.
głową o podłoże”. Już to może pozwolić
Dlatego
na określenie, czy danym zgonem powinny
wszystkie
z
przyczyn
zgonu
oddziałują bezpośrednio lub pośrednio na
się zainteresować organy ścigania.
któryś z nich, bądź na kilka jednocześnie.
__________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Z
uszkodzeniami
twarzoczaszki
związane są również złamania, pęknięcia i
zmiażdżenia
kości,
którym
towarzyszą
naruszenia
często
narządów
wewnętrznych.
Rany cięte i kłute
Poza krwotokami wewnętrznymi, równie
niebezpieczną i częstą przyczyną zgonu są
Rys. „Rany cięte przedramienia”
Źródło: http:// http://objawy.choroby-zdrowie.pl/objawypsychiczne/samookaleczenie.html
krwotoki zewnętrzne, a związane z nim
natomiast zabójca uderza przez ubranie
obrażenia zadawane narzędziami ostrymi,
niszcząc je. Jego ataki cechują się również
tnącymi.
również
wielokrotnością oraz uszkodzeniami kości,
powodują wykrwawienia, o czym traktuje
które są rzadkością przy zachowaniach
dalsza
suicydalnych.
Rany
część
postrzałowe
wywodu,
jednak
warto
zatrzymać się na ranach ciętych i kłutych
Uduszenia
oraz cięto-kłutych. Jak przy uszkodzeniach
Należy
czaszki i kości zwrócono uwagę, iż mogą
przyczynie
nastąpić przypadkowo lub umyślnie, tak
szeroka i ma wiele odmian-uduszenie.
przy ranach ciętych i kłutych można
Jedną z najczęstszych jest zagardlenie,
wyróżnić
dzielące
te
spowodowane
próbą
poświęcić
uwagę
zgonów,
się
która
na
jest
bardzo
powieszenie
się,
samobójczą oraz takie, mające znamiona
zadzierzgnięcie
zabójstwa. Już na podstawie
kształtu,
cechuje w większości samobójców, jeżeli
miejsca i rodzaju takiej rany, doświadczony
jednak u ofiary widać inne obrażenia,
biegły może stwierdzić, który rodzaj z wyżej
wskazujące na wcześniejszą walkę, albo
wymienionych
„Do
mającą w organizmie alkohol lub środki
najczęściej spotykanych samouszkodzeń
odurzające (w dużym stężeniu), może to
należą tzw. sznyty, czyli rany cięte […] na
być
przedniej
osobę
miał
miejsce.
powierzchni
przedramienia,
i
kolejnej
zadławienie–pierwsze
upozorowanie
trzecią.
samobójstwa
Druga
przez
odmiana
nadbrzuszu oraz klatki piersiowej”. Kolejną
zagardlenia, zadzierzgnięcie, polega na
poszlaką
jest
zaciśnięciu pętli na szyi, ale za pomocą
tzw.
nakłucia
rąk, co najczęściej wskazuje na zabójstwo.
obnaża
miejsce
przy
uszkodzenie
próbne.
ustalaniu
ubrań
oraz
Samobójca
sprawcy,
okaleczenia i często robi próbne nakłucia,
Kolejną
podgrupą
uduszenia
jest
zadławienie – jedna z nielicznych przyczyn
__________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
śmierci, która jest tylko i wyłącznie przy
każde
udziale
stwierdza
„obcej
bezpośrednio
ręki”
własnymi
–
sprawca
dłoniami
dusi
trwa
kilka
się
minut, u
prób
ofiary
nie
samoratowania.
Badanie pośmiertne ujawnia schorzenia
ofiarę. Często widać u niej ślady obrony i
samoistne,
obezwładnienia.
podczas
zasłabnięcie lub nagły zgon. Ten rodzaj
zachłyśnięcia się, które przez udławienie
śmierci jest jednym z najtrudniejszych do
się kęsem pokarmu lub innym ciałem
określenia,
obcym zdarza się u osób w podeszłym
Dlaczego? Ponieważ wszelkie urazy ciała
wieku,
ofiar
mogły być spowodowane przez kamienie
wypadków) lub pod wpływem środka
lub inne sterczące przeszkody (zwłaszcza,
odurzającego. Wskazuje to, iż tego typu
gdy ofiara utonęła w rzece i płynęła z jej
śmierć
być
prądem). Sprawia to trudności w ustaleniu,
zabójstwem. Z brakiem dopływu tlenu do
czy dane obrażenie zostało zadane ręką
organizmu niewątpliwie łączy się utonięcie
osoby trzeciej, czy był to nieszczęśliwy
oraz śmierć w wodzie (uznawane za dwie
wypadek
różniące się od siebie przyczyny zgonu).
Rany postrzałowe
Utonięcie przebiega w pięciu etapach:
Jak już wyżej wspomniano, po śmierci w
Inaczej
jest
nieprzytomnych
niezwykle
(często
rzadko
może
1. niespodziewane zachłyśnięcie się
płynem topielnym,
które
czy
mogą
był
on
tłumaczyć
zbrodniczy.
wodzie trudno jest ustalić pochodzenie
obrażeń – jednak przy kolejnej przyczynie
2. okres świadomego oporu,
śmierci, jest to zdecydowanie łatwiejsze.
3. okres nasilonych oddechu i
„Uszkodzenia ciała wywołane pociskiem
wchłaniania wody,
4. utrata
(ew. strumieniem gazu), którego działanie
przytomności
spowodowane
i
drgawki
niedotlenieniem
mózgu,
jest
wynikiem
energii
kinetycznej
rozprężającego się spalonego materiału
wybuchowego” – jest to jedna z definicji,
5. ustanie czynności serca, drgawki
końcowe.
opisująca ranę postrzałową. Określenie,
czy było to samobójstwo czy nie, jest o tyle
Jak widać, zgon przez utonięcie trwa przez
proste, iż odległość, jakiej padł postrzał,
pewien
ilości
otoczenia
czas,
czy
zależny
od
warunków
wytrzymałości
ofiary.
ran
prochu
na
czy
występowania
rękach
ofiary
drobinek
dość
jasno
Natomiast śmierć w wodzie wyróżnia się
wyjawia rodzaj śmierci. W wyniku postrzału
wyżej wymienionymi objawami, z tym, że
mogą wystąpić obrażenia takie jak:
__________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
1. rana wlotowa wraz z kanałem i ew.
raną wylotową,
w pożarze oraz przeciwieństwo - oziębienie
i zamarznięcie. Nie powinno się jednak
2. strefa osmalenia i oparzenia,
pomijać takich przyczyn, gdyż poprzez
3. wbite w skórę cząsteczki prochu,
swoją „naturalność” mogły być użyte przez
4. ślady metali i smarów wywołujące
sprawcę
rąbek zabrudzenia.
do
zatarcia
śladów,
upozorowania nieszczęśliwego wypadku.
Wszystko to zależy m.in. od rodzaju broni,
Sprawcy po popełnieniu zabójstwa mogą
jej stanu technicznego, użytej amunicji,
podpalić dom lub samochód, w którym
odległości, z jakiej padł strzał, czy od
zostawili
osłonięcia skóry, np. przez ubranie. Ważne
organom ścigania dojście do prawdy
jest
materialnej.
dokładne
przebadanie
denata,
zwłoki,
przez
co
utrudniają
ponieważ rany pozornie wyglądające na
Perspektywy tanatologii sądowej
postrzałowe,
mogły
Wydawać by się mogło, że przyczyny
zostać spowodowane „nadzianiem” się na
śmierci są katalogiem zamkniętym, jednak
pręt czy gałąź, bądź nakłucie cienkim
zmiany cywilizacyjne, a zwłaszcza rosnąca
narzędziem o przekroju okrągławym.
świadomość
Inne zgony
technologii może w przyszłości pozwolić na
w
rzeczywistości
Ostatnia grupa
przyczyn
zgonu,
która
sprawców
dokonanie
zabójstw
oraz
w
rozwój
inne,
niż
zostanie poruszona poniżej, jest niezwykle
wymienione przeze mnie sposoby. Prof.
rzadko używana do popełnienia czynu o
Stefan Raszeja zauważa, iż zwiększa się
znamionach zabójstwa, najczęściej jest to
różnorodność
wynik
wytworzyć
nieszczęśliwego
wypadku
bądź
trucizn,
nawet
z
które
szeroko
można
i
łatwo
choroby. Nie mniej, zgodnie z danymi
dostępnych środków farmaceutycznych
statystycznymi
Badań
czy chemicznych, nawet, jeżeli wydają się
Demograficznych GUS oraz Eurostatu z
one niegroźne. Również grono tzw. chorób
2012 roku, choroby układu krążenia oraz
cywilizacyjnych,
nowotwory stanowią aż 70% wszystkich
potęgując
zgonów w Polsce i Unii Europejskiej. Poza
zwłaszcza tych na podłożu sercowym.
przyczynami
chorobowymi,
tu
Zmusza to ekspertów z dziedziny medycyny
wymienić
–
prądem
sądowej do niestannego analizowania i
elektrycznym
Departamentu
lub
porażenie
piorunem,
można
oparzenie
będzie
ilość
się
zwiększać,
nagłych
zgonów,
polepszania swoich metod poznawczych.
wraz ze szczególną formą, jaką jest śmierć
__________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Bibliografia
Marek Z., Kłys M.: Opiniowanie sądowolekarskie
i
toksykologiczne,
Zakamycze
2001, wydanie II
Marek
Z.,
Jaegermann
patomorfologiczne
K.:
Aspekty
nagłej
śmierci
krążeniowej, PAMW 1973, t. 50, s 881-986.
Marek Z., Kłys M., Kunz J., Kołodziej J.:
Przyczyny
śmierci
ustalone
badaniem
pośmiertnym a treść skierowań lekarskich,
Arch. Med. Sąd. 1988, t. 38, s. 36-41
Marcinkowski T.: Medycyna sądowa dla
prawników,
Wyd.
III
uzupełnione,
Wydawnictwo prawnicze Warszawa 1993,
s. 11-328
Raszeja S,: Dziś i jutro tanatologii sądowolekarskie, Arch. Med. Sąd. Krym., 2007, LVII,
420-426
__________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________