baśnie o szczęściu, nieszczęściu io tym, co jest

Baśnie
o szczęściu, nieszczęściu
i o tym,
co jest najważniejsze w życiu
tekst i ilustracje
Elżbieta Zarych
Wydawnictwo WAM
© Elżbieta Zarych, 2009
© Wydawnictwo WAM, 2009
ISBN 978-83-7505-511-5
Redakcja:
Elżbieta Zarych
Opracowanie graficzne i skład:
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
tel. 012 62 93 200 • faks 012 42 95 003
e-mail: [email protected]
DZIAł HANDLOWY
tel. 012 62 93 254-256 • faks 012 43 03 210
e-mail: [email protected]
Zapraszamy do naszej
KSIĘGARNI INTERNETOWEJ
http://WydawnictwoWam.pl
tel. 012 62 93 260, 012 62 93 446-447
faks 012 62 93 261
Druk i oprawa:
Drukarnia „COLONEL”, Kraków
Spis treści
Europa
Skarb na końcu tęczy
(Norwegia). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Dziecko i dyniowe drzewo
(Islandia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Gdzie mieszka Szczęście
(Polska) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Niewdzięczni synowie
(Słowacja) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
O pasterzu i Diabelskiej Skale
(Czechy). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Czarne – białe
(Łotwa).. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Brzózka
(Rosja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Czy szczęście pochodzi od Boga
(Bułgaria) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
O dziewczynie, która zakochała się w słowiku
(Francja, Korsyka) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Doktor Świerszcz
(Portugalia) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Diamentowy ptak
(Hiszpania) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Cola–ryba
(Włochy, Sycylia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Kraina Trzech Krzywych Cytryn
(Malta) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Serce siostry
(Grecja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
O czasie
(Niemcy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Najładniejsze, najsilniejsze i najbogatsze
(Austria) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Azja
Królowa Morza i Lodu
(Syberia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Leń Heczo
(Gruzja) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Od kogo zależy szczęście i dostatek w rodzinie?
(Turkmenistan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Talerz z innego świata
(Izrael) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Bogini Szczęścia
(Nepal) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Smoczy Król i flecista
(Chiny) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Wdzięczność wróbli
(Japonia) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Złote drzewo
(Birma) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Warsztat tkacki
(Indie) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Chłop i sułtan
(Turcja) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Szakal królem
(Persja) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Afryka
Ada, władczyni lasu
(Kamerun) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
O bogatym ojcu
(Etiopia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Wielki Orzeł i Mały Orzeł
(Ghana, Złote Wybrzeże) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Kłamstwo nie popłaca
(Nigeria, plemię Ibu) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Trzy rady
(Zanzibar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Kto wiele szuka…
(Afryka Południowa) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Motyl i gąsienica
(Sudan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Jak z pszczoły zrobił się wół
(Madagaskar) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Ameryka Północna
Kraina śmierci
(Eskimosi, Jukon, Kanada) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Focza dusza
(Inuici, Alaska) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Kobieta–bawół
(Czejenowie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Jak Indianie poznali taniec i muzykę
(Plemię Achumawi, płn.–wsch. Kalifornia) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Gracz i indyk
(Apacze Jicarilla, Ameryka płd.-zach.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Sześć sokołów
(Algonkinowie, wschodnia Kanada i USA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Kto jest najmądrzejszy?
(Meksyk ) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Ameryka Południowa
Kozioł, zając i lew
(Brazylia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Kamień łez
(Peru, Inkowie) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Kraina Studni
(Boliwia) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Dwie miłości
(Plemię Guarani, płd. Brazylia i Panama) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Australia i Oceania
Jak ludzie zobaczyli świat
(Australia) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Dziewczyna na Księżycu
(Mikronezja, wyspa Naum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Wielka podróż małego Mabo
(Papua–Nowa Gwinea) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Chora noga, zdrowa noga
(Melanezja) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Drzewa i ptaki
(Nowa Zelandia, Maorysi) .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
od
Autorki
Świat baśni to świat wyobraźni, niezwykłych miejsc, fantastycznych istot, cudownych przedmiotów. To świat, który odrywa nas od codzienności i przenosi w miejsca odległe i wymarzone. Romantycy twierdzili, że baśń, jak i mit, jest blisko naszego świata, gdyż z niego wychodzi
i do niego się odnosi, zawierając w swym mikroświecie wszystkie elementy rzeczywistości.
Gdy się bliżej przyjrzeć, odnajdziemy w baśniach nie tylko wróżki, czarodziejów, królewny
i książąt, ale sytuacje szczęśliwe (śluby, zwycięstwa, spełnienie marzeń) i trudne (choroby, bieda, dylematy moralne), sceny wzniosłe i brutalne. W baśni nie ma moralizowania ani alegorii
właściwych bajkom. Prawdy, które przekazują baśnie, mogą do nas dotrzeć tylko wtedy, gdy
wejdziemy w ich świat, wnikniemy w to, co w nich zawarte, wykonamy pewną pracę. Jeśli jednak zadamy sobie ten trud, znajdziemy skarb, który nas wzbogaci na całe życie. Zdobędziemy
siłę potrzebną do zmagania się z przeciwnościami losu. Odkryjemy świat, w który można się
schronić, gdy jest ciężko i smutno. Znajdziemy sytuacje, do których można się odwołać zawsze
oraz odpowiedzi na pytania, które człowiek zadaje sobie pod każdą szerokością geograficzną
i od początku świata. Jak być szczęśliwym? Jak zmienić swój los? Co jest ważne w życiu?
Baśnie zebrane w tym tomie – opowiedziane przeze mnie na podstawie motywów pochodzących z różnych krajów – starają się odpowiedzieć na te pytania, zadawane przez ludzi
małych i dużych. W każdym wieku zdarza się, że zapominamy o tym, że to dobre serce, uczciwość, miłość, pracowitość, doświadczenie czy lojalność są najważniejsze w życiu i wybieramy
urodę, młodość, bogactwo czy władzę. Zapominamy, że trzeba znaleźć swoje miejsce w życiu
i że wiara góry przenosi…
Czytając – nieważne, ile mamy lat i czy zadajemy sobie pewne pytania po raz pierwszy czy
też zapomnieliśmy, że już znaleźliśmy kiedyś na nie właściwą odpowiedź – znajdźmy w nich
coś, co zachowamy tylko dla siebie.
Czego życzę wszystkim Czytelnikom
Elżbieta Zarych
Europa
Nota
Baśnie nie mają granic. Baśnie nie dbają o granice. Rodzą się na jakimś obszarze,
wśród określonego ludu i w określonym języku. Obszar, ludzi i języki można zamknąć
w granicach określonego państwa, ale w ciągu wieków granice i nazwy państw się zmieniają, baśnie przekraczają granice i często zdarza się, że trudno określić ich źródła i je
uporządkować. Stąd też miejsce narodzin baśni niekiedy określa kraj, a niekiedy lud. Dlatego nie używam oficjalnych nazw państw, gdyż w stosunku do życia baśni życie republik,
federacji i związków jest stosunkowo krótkie.
Jak można zauważyć, wśród zebranych baśni większość udało się przypisać określonym krajom, ale w wielu przypadkach informacje podające źródło wymagają odrębnego
komentarza.
Europa
Podane baśnie Europy zostały najlepiej sklasyfikowane i przypisane do określonych
krajów. Sprzyjała temu historia państw stosunkowo spójnych (w przypadku przywoływanych) i jednolitych językowo. Komentarza wymaga może jedynie Rosja, w przypadku
której (jako że ten olbrzymi kraj obejmuje dwa kontynenty i różne ludy) zdecydowałam
się opowiedzieć dwie baśnie: jedną pochodzącą z części europejskiej i drugą, azjatycką,
z Syberii. (→)
Skarb na końcu tęczy
Norwegia
Ż
ył sobie pewnego razu na dalekiej Północy staruszek. Mieszkał samotnie w małej chatce w lesie i choć bardzo się starał, wciąż był nieszczęśliwy. Nie mógł bowiem zapomnieć
o obietnicy, którą złożyła mu dawno, dawno temu wróżka…
Pewnego dnia, jak co dzień, siedział na ławce przed domem i patrzył przed siebie. Jak już
wiele razy wcześniej, rozmyślał o tym, co obiecała mu wróżka. Był tak zagłębiony we własnych myślach, że nie widział, jak piękne są kwiaty, nie słyszał, jak brzęczą pszczoły i trzmiele,
jak śpiewają ptaki w gałęziach drzew, nie czuł podmuchów wiatru na twarzy i pocałunków
słońca na pomarszczonych rękach… W powietrzu unosił się cudowny zapach kwiatów, wiatr
bawił się listkami na drzewach, leśne zwierzęta ośmielone jego bezruchem podchodziły coraz
bliżej i bliżej… Ale on tego nie widział i nie cieszył się tym. Siedział na ławce ze zwieszoną
głową, pogrążony w smutku i myślał o niespełnionej przepowiedni wróżki. Sam tego nie
pamiętał, ale matka opowiadała mu wiele razy, że dokładnie godzinę po urodzeniu przy
jego kołysce stanęła wróżka. Była nieziemsko piękna, miała długie piękne włosy tak, jak
jego matka. Była delikatna i krucha jak lśniąca w słońcu pajęcza sieć, a jej cudowny
uśmiech rozpromieniał serce każdego, kto go tylko zobaczył, zaś smutki topniały
jak śnieg na wiosnę. Wróżka spojrzała na niemowlę i powiedziała: „Na końcu
tęczy leży twój skarb”. Te słowa zapadły matce głęboko w pamięć i w serce
i odtąd często je powtarzała swemu najstarszemu synowi.
Słowa te zaważyły na jego życiu. Czuł się wybrany przez wróżki, był
pewien, że te słowa tak jasne i oczywiste zapowiadają, że czeka go wielkie
szczęście i wielki skarb. Tylko musi go znaleźć… Nie przestawał więc
szukać. Szukał go po całym świecie. Patrzył w niebo wielu krajów, wypatrując na nim tęczy, mókł w deszczu, czekając, że może promień
słońca namaluje łuk na niebie. Szukał w górach i na wybrzeżach,
przy rzekach, z których tęcze piły wodę i w gęstych lasach, gdzie
nagle urywał się łuk… Jego życie było trudne, pełne niebezpiecznych podróży, niecierpliwości i nienasyconej żądzy znalezienia tego, co mu obiecało życie. Ale skarbu nie znalazł.
Przez całe życie był biedny, a cały majątek przejął brat,
który wybrał spokojne, stabilne życie w domu rodziców.
Młodszy brat żył spokojnie, bezpiecznie i dostatnio, a on
wciąż błądził w poszukiwaniu szczęścia po całym świecie.
Wreszcie, czując, że jest już stary i coraz słabszy, osiadł
w lesie, zbudował sobie chatkę i spędzał całe dnie,
rozmyślając o swojej zmarnowanej szansie.
Pewnego razu po wielu deszczowych dniach
staruszek wyszedł jak zwykle przed dom
-13-
i usiadł na ławce, by nacieszyć się promieniami dawno niewidzianego słońca. Jeszcze trochę
kropiło i po raz pierwszy od dawna cieszyły go kropelki na twarzy spijane przez coraz silniejsze słońce. Nagle światło się zmieniło i nad jego głową pojawiła się tęcza. Tak gwałtownie,
że staruszek aż się przestraszył. Nad lasem rozpięty był ogromny siedmiobarwny łuk. Kolory
były tak piękne, głębokie, soczyste… słowem tak wspaniałe, że jeszcze nigdy dotąd takich nie
widział. A koniec tęczy… był tuż przed jego stopami. Staruszek siedział dokładnie na końcu
tęczy!
I wtedy zrozumiał. Skarbem na końcu tęczy był on sam. Staruszek zaczął płakać. Wszedł
do domu i płakał tam długo i rzewnie. Kiedy znów wyszedł, odetchnął świeżym powietrzem.
Czuł jak przepływa przez niego życie. Czuł, że żyje i że życie jest piękne. Poczuł się młodszy
i silniejszy. Jego serce było lekkie jak nigdy dotąd. Rozejrzał się wokół po raz pierwszy od
dawna i zobaczył, jak piękny jest las wokół niego, jak cudowne zapachy i dźwięki unoszą się
w powietrzu. Spojrzał na ziemię i zauważył, że żuczek przewrócił się, leży na grzbiecie i bezradnie przebiera nogami. Pomógł mu i żuczek, połyskując szafirowo, zniknął w trawie. Staruszek wyprostował się i spojrzał w niebo. Tęcza powoli blakła na niebie, które stawało się
coraz bardziej błękitne. Staruszek patrzył na niebo i myślał, że jest skarbem, swoim własnym
skarbem. Wierzył, że czeka go jeszcze wiele lat szczęśliwego życia…
Dziecko i dyniowe drzewo
Islandia
B yła sobie pewnego razu biedna wdowa, która miała sześcioro dzieci. Kiedy pewnego dnia
wyszła z domu, żeby zdobyć coś do jedzenia, spotkała staruszka siedzącego na brzegu rzeki.
– Dzień dobry – odezwał się, gdy ją zauważył.
– Dzień dobry, ojczulku – odpowiedziała.
– Czy byłabyś tak dobra i pomogłabyś mi umyć włosy? Już wiele razy próbowałem, ale
moje plecy nie są już tak giętkie, aby się pochylić tak nisko, a ręce tak silne, aby utrzymać ciężar. Siedzę więc tu na brzegu, licząc, że ktoś nadejdzie i zechce mi pomóc.
– Dobrze, ojczulku – powiedziała kobieta. – Chętnie ci pomogę.
Jak obiecała, tak też zrobiła. W podziękowaniu staruszek dał jej monetę i nakazał:
– Idź przed siebie, a gdy zobaczysz dyniowe drzewo, zakop w jego korzeniach tę monetę.
Kiedy to zrobisz, na drzewie pojawi się mnóstwo dyń i będziesz mogła wziąć tyle,
ile zechcesz.
Kobieta zdziwiła się bardzo, bo nigdy nie słyszała, żeby dynie rosły na
drzewie, ale ponieważ nie miała nic do stracenia, zrobiła tak, jak jej kazał
staruszek. I rzeczywiście, na drzewie pojawiło się mnóstwo dyń. Wtedy
poprosiła o sześć dyń, po jednej dla każdego dziecka i sześć dyń spadło
na ziemię. Kobieta wzięła więc warzywa i poszła do domu ugotować zupę
dla rodziny. Odtąd mieli tyle dyń, ile zapragnęli, wystarczyło tylko pójść
pod drzewo i o nie poprosić.
Pewnego dnia, kiedy kobieta rankiem wychodziła po dynie, znalazła na progu niemowlę.
Ponieważ płakało z głodu, zabrała je do domu, nakarmiła i położyła spać. Potem, jak co
dzień, poszła po dynie na obiad. Kiedy wróciła z dyniami do domu, zobaczyła, że wszystkie
zapasy zniknęły. Przekonana, że to dzieci pod jej nieobecność wszystko wyjadły, skrzyczała
je. Dzieci broniły się, że nic nie wzięły, a wszystko zjadło to nowe dziecko. Matka rozzłościła
się jeszcze bardziej:
– Jak niemowlę mogło wstać i zabrać jedzenie ze spiżarni?
Ale dzieci nie ustępowały, twierdząc, że widziały to na własne oczy. Kobieta postanowiła
więc to sprawdzić. Zanim następnego dnia wyszła z domu, przed spiżarnią postawiła pułapkę, żeby mieć na to dowód, gdyby dziecko rzeczywiście chciało zjeść zapasy. Kiedy
tylko kobieta wyszła, niemowlę wstało i ruszyło w stronę spiżarni i… oczywiście
wpadło w pułapkę. Płakało i prosiło, żeby je uwolnić, ale dzieci nie reagowały. Wiedziały, że jeśli mu pomogą, to nie będą miały dowodu, że to ono
wszystko zjada, a wtedy dostaną od matki lanie za zapasy i za kłamstwo.
Czekały więc spokojnie na powrót matki. Kiedy matka wróciła i znalazła niemowlę w pułapce, początkowo się przestraszyła, a potem dała
mu nauczkę i wyrzuciła za drzwi, zaś dzieci przeprosiła za niesłuszne
podejrzenia. Ledwie dziecko znalazło się za progiem, zaczęło rosnąć.
-15-
Już nie była mu potrzebna niewinna postać, by zmiękczać serce kobiety. W parę minut dziecko
stało się mężczyzną. Mężczyna, ponieważ był nadal głodny, postanowił poszukać jedzenia.
Szedł i szedł, aż doszedł do rzeki. Tu na brzegu wciąż siedział staruszek, który i jego poprosił
o pomoc:
– Czy byłbyś tak dobry, młodzieńcze, i pomógłbyś mi umyć włosy? Już wiele razy próbowałem, ale moje plecy nie są już tak giętkie, aby się pochylić tak nisko, a ręce tak silne, aby
utrzymać ciężar. Siedzę więc tu na brzegu, licząc, że ktoś zechce mi pomóc.
Ale młodzieniec odparł mu hardo:
– Nie mam zamiaru myć twoich paskudnych, brudnych włosisków.
I już chciał sobie pójść, ale staruszek zapytał go:
– A czy chciałbyś może zjeść dynię?
Temu oczywiście młodzieniec nie mógł się oprzeć. Staruszek powiedział więc do niego:
– Idź przed siebie, a gdy zobaczysz dyniowe drzewo, poproś o jedną.
Młodzieniec ruszył więc przed siebie, a gdy doszedł do drzewa, zobaczył na nim mnóstwo
dyń tak wspaniałych, wielkich i żółciutkich, że nie mógł się im oprzeć. Poprosił je więc nie
o jedną dynię, ale o dziesięć. Ledwie to powiedział, spadło na niego dziesięć wielkich dyń i tak
został ukarany za swoje łakomstwo, chciwość i bezczelność.
Gdzie mieszka Szczęście
Polska
N
ie zawsze własnymi rękami i ciężką pracą można zapracować na dostatek i nie zawsze
jest się kowalem własnego losu… Przekonał się o tym jeden z dwóch braci, którzy żyli sobie
dawno temu w niewielkiej wsi. Dopóki bracia mieszkali z ojcem, który dzielił między nich
wszystko po równo, gdyż jednako ich kochał i jednako pracowali na wspólnej ziemi, wiodło
się im dobrze. Jednak ojciec zmarł. Przed śmiercią podzielił majątek między synów. Każdy
z nich odziedziczył spory kawałek ziemi, na którym gospodarował jak umiał. Obaj bracia byli
pracowici i zaradni, ale dziwnym trafem starszemu bratu dobrze się powodziło, a młodszy
klepał biedę. Dom starszego brata piękniał z roku na rok, zboże miał bujne, krowy mleczne,
a kury znosiły największe jaja w okolicy. Tymczasem dom młodszego się rozsypywał, zboże
raz wytłukł grad, raz stratowały dziki, innym zaś razem zbiory zjadły myszy, krowy padały,
a kury nie chciały się nieść. Chociaż młodszy pracował nawet więcej od starszego i tak wiecznie miał długi. Powoli wyprzedawał pole
i dobytek, mając nadzieję, że wreszcie jego
los się odmieni, ale daremnie. Gdy kolejny
raz ziarno, które kupił za ostatnie pieniądze, ledwie wzeszło i nie miał już co włożyć do garnka,
a koszula na jego grzbiecie składała się głównie
z dziur, postanowił znowu poprosić brata
o pomoc. Nie chciał go prosić,
ale na widok głodnych
i zmarzniętych dzieci, schował dumę do kieszeni i znów postanowił wyciągnąć rękę.
Brat dał mu bochenek chleba i powiedział:
– To ostatni raz i nie przychodź do mnie
więcej. Nie mogę wciąż dawać ci jedzenia,
ziarna i pieniędzy. Dostałeś od ojca tyle
samo pola, co ja, więc pracuj na nim tak,
abyś nie głodował. Mnie jakoś zawsze się
wiedzie, a tobie wciąż mało i mało.
Mądrze mówią polskie przysłowia:
„Syty głodnego nie zrozumie”, a „U skąpego zawsze po obiedzie”… Młodszy brat
nie powiedział ani słowa, tylko smutno
-18-
zwiesił głowę i wrócił z bochenkiem do domu. Chleba wystarczyło ledwie na jeden dzień i nazajutrz znowu głód zajrzał im w oczy. Postanowił więc, że zetnie parę kłosów z pola starszego
brata, a w domu zetrą ziarna na mąkę i upieką chleb. Wstyd mu było, że musi kraść, a i żona
mówiła, że to nie po chrześcijańsku, ale nie mógł już patrzeć na głodne dzieci, więc gdy zapadł zmierzch, schował wstyd do kieszeni, a za pazuchę sierp i worek, i ruszył w stronę pola.
Na miejscu położył worek na ziemi i już miał ściąć pierwsze kłosy, gdy wtem wydało mu
się, że mignęła mu przed oczyma jakaś postać.
„Eee tam, chyba mam zwidy z głodu” – pomyślał i znów schwycił garść kłosów, gdy nagle
w poświacie księżyca wyraźnie zobaczył ciemną, wyglądającą jak cień postać, która zbliżyła
się do niego.
– Czego tu chcesz? – zawołał cień. – Uciekaj i nie bierz, co nie twoje!
– Nie jestem złodziejem, tylko bratem gospodarza. – odparł. – Wezmę tylko kilka kłosów
i oddam tyle samo bratu, jak tylko będę miał.
– Brat czy swat, nic mnie to nie obchodzi – powiedział twardo cień. – Ja jestem jego
Szczęściem i pilnuję jego majątku. Nie pozwolę nikomu zabrać memu panu choćby jednego
ziarenka.
– Jak to Szczęściem? – zdumiał się chłop. – To mojemu bratu Szczęście pilnuje majątku?
No tak, jak to mówią „biednemu wiatr zawsze w oczy”, a „bogatemu i diabeł dzieci kołysze”… Nie dziwota więc, że mu się wiedzie. A gdzie jest moje Szczęście, że wciąż moje pola
nie rodzą i pustoszą je szkodniki i zwierzyna?
– Każdy ma swoje Szczęście. A twoje Szczęście nie mieszka na wsi – odparł cień. – Znam
je, mieszka w pobliskim mieście i od dawna już na ciebie czeka.
A teraz idź już, bo mi przeszkadzasz w pracy.
Młodszy brat wrócił do domu zadumany. Żona widziała, że mąż nie może przestać o czymś myśleć, a na dodatek nie przyniósł ani ziarenka, więc zapytała go, co
mu się przydarzyło. Ten opowiedział jej o spotkaniu ze
Szczęściem brata i o tym, co mu powiedziało o jego
własnym.
– Nie mamy nic do stracenia – powiedziała żona.
– Tu cokolwiek byśmy nie robili i tak głodujemy. Czy
to prawda, czy też ci się tylko przywidziało, nic nie tracimy. Jedź jutro wieczorem do miasta i poszukaj swojego
Szczęścia.
Tak też zrobił. Chodził i szukał, aż wreszcie zobaczył cień. Stanął przed nim, a cień powiedział do niego z wyrzutem:
– Dlaczego dopiero teraz mnie znalazłeś? Już dawno na ciebie czekam.
Chłop opowiedział mu, jak próbował gospodarować na wsi i jak mu się nie wiodło,
i o spotkaniu ze Szczęściem brata.
– Nie mogło ci się powodzić, gdy ja tu jestem – powiedziało Szczęście. – Ale skoro już mnie znalazłeś i posłuchasz mojej rady, to twój los się odmieni. Wróć do domu, sprzedaj wszystko, co masz,
oprócz wozu, a za pieniądze kup u garncarza misy, garnki i kubki. Sprzedaj je ludziom z okolicznych
wsi. Wielu chętnie je kupi na miejscu, zamiast jechać specjalnie do miasta. Gdy je sprzedasz, znowu
kup więcej, a kiedy sprzedasz i te, wróć z pieniędzmi do mnie do miasta.
Młodszy brat pojechał do domu, opowiedział o wszystkim żonie, a potem zrobili tak, jak
im kazało Szczęście. Ludzie chętnie kupowali od nich misy, garnki i kubki, więc uzbierał się
-19-
całkiem spory mieszek. Gdy sprzedali wszystko, pojechali do miasta. Chłop spotkał swoje
Szczęście w tym samym miejscu, co poprzednio i znów zapytał je o radę.
– Wynajmij na tej ulicy, gdzie mieszkam, sklep i zajmij się handlem. Odtąd będzie ci się
dobrze powodziło – odparło.
Brat podziękował za radę i tak też zrobił. Wynajął sklep i odtąd on przywoził towary, a jego
żona sprzedawała. Za jakiś czas wykupił sklep, który dotąd wynajmował, potem go powiększył, potem wykupił całą kamienicę… Niczego im nie brakowało, a wraz z dostatkiem wróciła
do ich domu radość.
Pewnego dnia do miasta przyjechał starszy brat. Jakże wielkie było jego zdziwienie, gdy
w wielkim i pięknym sklepie, do którego wszedł, spotkał swojego młodszego brata. Ten przywitał dawno niewidzianego z radością i za jego dotychczasową dobroć podarował mu piękny
komplet talerzy.
Starszy brat zamiast się ucieszyć z podarunku i szczęścia młodszego, zasmucony wrócił do
domu.
– Mojemu bratu dobrze się powodzi – powiedział do żony. – Nie wiem, co się stało, ale
teraz on jest nawet bogatszy od nas. Bez mrugnięcia oka podarował nam drogi komplet talerzy,
na który musiałbym długo pracować w pocie czoła na polu, czy deszcz, czy upał.
– Może my też tak zróbmy – powiedziała żona. – Wydzierżawmy majątek, a sami kupmy
sklep w mieście. Nie napracujemy się, będziemy ładnie ubrani i będziemy mieli białe dłonie.
A ja będę sobie siedziała w sklepie jak pani i pilnowała sprzedawców, którzy będą uwijać się
wokół mnie i mówić do mnie „pani pryncypałowo”... To będzie wspaniałe życie!
Jak uradzili, tak też zrobili. Trochę się chłopu nie uśmiechało zostawiać wszystko, do czego
przywykł od dziecka i przenosić się do miasta, ale zazdrość nie dawała mu spokoju. Wydał
wszystkie oszczędności, by kupić jeszcze większy i piękniejszy sklep niż miał brat. Jego żona
strojnie ubrana zasiadła w sklepie, by zgodnie z marzeniem pilnować sprzedawców. Mieli piękny sklep i duży wybór towarów, dużo pracowali, ale jakby wbrew wszystkiemu z dnia na dzień
było coraz gorzej. A to włamali się złodzieje, a to klienci wybrzydzali i oddawali kupione już
towary... jakby jakieś licho robiło im na złość. A na dodatek wszyscy chwalili sklep młodszego
brata.
W końcu starszy nie wytrzymał i poszedł zapytać, co ten robi, że mu się powodzi.
– To proste, bracie – odparł młodszy. – Mnie się nie powodziło na wsi, a tobie w mieście.
Po prostu moje Szczęście mieszka tu, a twoje tam. Widziałem je, jak pilnuje twojego pola i dba
o twój majątek. Wróć tam, gdzie twoje Szczęście, a twój los się odmieni, tak jak odmienił się
mój, gdy znalazłem swoje Szczęście.
Starszy brat był bardzo zaskoczony tym, co usłyszał. Najpierw pomyślał, że brat chce się
po prostu pozbyć konkurencji i go okłamuje, ale potem postanowił mu uwierzyć. Tym bardziej, że bardzo mu brakowało świeżego powietrza, zieleni i śpiewu ptaków. Sprzedał sklep
i wrócił na wieś. I rzeczywiście znów stał się jednym z zamożniejszych i bardziej szanowanych
gospodarzy.
I tak każdy z braci znalazł swoje miejsce w życiu, które było tam, gdzie jego Szczęście.
Najważniejsze tylko umieć je odnaleźć...