geografia 52004

Kronika
WYSTAWA W BIBLIOTECE NARODOWEJ
Eugeniusz
Romer
– geograf i kartograf trzech epok
Potrzeba i umiej´tnoÊç
przekazywania wiedzy, doskona∏y
kontakt z m∏odzie˝à, poczucie
odpowiedzialnoÊci za poziom jej
edukacji sprawi∏y, ˝e Eugeniusz
Romer zwiàza∏ si´ z zawodem
nauczycielskim na wi´kszoÊç swego
˝ycia. Sam studiowa∏ w kilku
znanych oÊrodkach uniwersyteckich:
w Krakowie, Halle, Lwowie,
Wiedniu, Berlinie, Lozannie.
BARBARA PRZY¸USKA
28 stycznia 2004 roku min´∏a 50. rocznica
Êmierci Eugeniusza Romera (1871–1954)1), wybitnego polskiego geografa, zwiàzanego g∏ównie z lwowskim oÊrodkiem naukowym. Z tej
okazji w Bibliotece Narodowej w Warszawie
zorganizowana zosta∏a wystawa Eugeniusz Romer – geograf i kartograf trzech epok2). Jej otwarciu 16 kwietnia 2004 roku towarzyszy∏a sesja
naukowa, która zgromadzi∏a ponad 250 geografów i kartografów z ca∏ej Polski. Celem, który przyÊwieca∏ organizatorom ekspozycji i sesji,
by∏o przypomnienie sylwetki uczonego.
W pami´ci potomnych zapisa∏ si´ Eugeniusz Romer przede wszystkim jako twórca
polskiej kartografii szkolnej, której cechy
okreÊla si´ mianem „romerowskiej szko∏y
kartograficznej”, autor wielu map i atlasów
oraz globusów. Ale E. Romer, to równie˝ klimatolog, geomorfolog, glacjolog, geograf
spo∏eczny – uczony o rozleg∏ych zainteresowaniach. To tak˝e znany wydawca (za∏o˝yciel, pr´˝nego w swoim czasie, lwowskiego
wydawnictwa Ksià˝nica-Atlas), a tak˝e niezwykle utalentowany nauczyciel. To wreszcie
Polak-patriota, który nie szcz´dzi∏ si∏, s∏u˝àc
swà wiedzà i talentem zawsze wtedy, gdy wymaga∏a tego sytuacja polityczna i spo∏eczna
kraju.
Tytu∏ wystawy podkreÊla∏, ˝e dzia∏alnoÊç
Eugeniusza Romera przypad∏a na trzy ró˝ne
okresy historyczne (zabory – czasy austriackiej Galicji, Druga Rzeczpospolita, poczàtki
Polski Ludowej). Mottem wystawy by∏y s∏owa Augusta Zierhoffera, ucznia i nast´pcy E.
Romera na Uniwersytecie Lwowskim: by∏a
(...) dlaƒ geografia przede wszystkim narz´dziem, mianowicie w jego r´ku narz´dziem
najw∏aÊciwszym, najpierw w walce o Paƒstwo
Polskie, póêniej w s∏u˝bie Paƒstwa. Niewàtpliwie êród∏o zainteresowaƒ geograficznych oraz
poczucia obywatelskiego by∏o wspólne: ukochanie ziemi ojczystej.
W´drówka po wystawie
Na wystawie zaprezentowano ponad 600
obiektów, które uj´to w bloki tematyczne
nawiàzujàce do poszczególnych dziedzin
1)
Patrz D. J´drzejczyk Eugeniusz Romer – nauczyciel i wychowawca, „Geografia w Szkole”, nr 2/2004, s.
109–111.
2)
Autorka artyku∏u by∏a komisarzem wystawy, a tak˝e autorkà projektu merytorycznego (przyp. od Red.).
48
48
Geografia w Szkole 305
Kronika
Jedna z sal wystawowych
(fot. Barbara Przy∏uska)
twórczoÊci naukowej i drogi ˝yciowej Eugeniusza Romera: a) Nauczyciel, b) Geograf, c)
Wizjoner przysz∏ej Polski, d) Kartograf i wydawca, e) Uznanie i pami´ç, f) Mapy, atlasy,
globusy.
Pierwszy blok tematyczny wystawy poÊwi´cony by∏, poza wàtkiem osobistym, dokonaniom E. Romera jako pedagoga: zawiera∏
zdj´cia z Akademii Handlowej we Lwowie,
w której wyk∏ada∏ geografi´ handlowà, histori´ powszechnà i histori´ Polski, zdj´cia z wycieczek terenowych ze studentami, trasy tych
wycieczek, zdj´cia wspó∏pracowników we
lwowskim Instytucie Geograficznym, którego
by∏ twórcà, a tak˝e list´ jego wychowanków
(doktoraty i habilitacje) zarówno z okresu
lwowskiego, jak i z czasów profesury na Uniwersytecie Jagielloƒskim w latach 1945–1946.
Tu tak˝e znalaz∏y si´ autorskie podr´czniki E.
Romera do nauki geografii, zw∏aszcza dwa
pierwsze (1904, 1908), opracowane dla
pierwszej klasy szkó∏ Êrednich. Do∏àczony do
drugiego wydania Atlas geograficzny, w którym E. Romer zastosowa∏, jako pierwszy, czystà hipsometri´ dla przedstawienia rzeêby terenu, przyniós∏ mu uznanie w kraju i za
granicà, a jednoczeÊnie da∏ poczàtek jak˝e
bogatej twórczoÊci na polu kartografii.
Druga cz´Êç ekspozycji mia∏a za zadanie
przybli˝yç postaç Eugeniusza Romera jako
wybitnego i bardzo p∏odnego geografa. Zaprezentowano jego ksià˝ki, czasopisma, r´kopisy i mapy, z których najwi´cej dotyczy∏o
306
klimatologii (by∏ m.in. autorem regionalizacji klimatycznej Polski). Równie liczna grupa
tytu∏ów dotyczy∏a zagadnieƒ geomorfologicznych, a zw∏aszcza glacjologicznych
(przedmiotem badaƒ Romera by∏y m.in.
Karpaty Wschodnie, Tatry, Alpy, Pireneje,
a tak˝e góry Alaski). Ilustracjà tych zainteresowaƒ by∏y umieszczone na wystawie mapy,
fotografie, a przede wszystkim w∏asne szkice
terenowe i notatki E. Romera. Publikacje
z dziedziny geografii spo∏ecznej wskazywa∏y
na rozleg∏oÊç zainteresowaƒ ich autora
i Êwiadczy∏y o tym, jak wielkie mia∏ on poczucie odpowiedzialnoÊci za Polsk´, jej kszta∏t
i wewn´trzny porzàdek.
Kolejnym tematem tej cz´Êci wystawy by∏y podró˝e Eugeniusza Romera, a tak˝e Jego
udzia∏ w mi´dzynarodowych kongresach
geograficznych (dwukrotnie pe∏ni∏ funkcj´
wiceprzewodniczàcego Mi´dzynarodowej
Unii Geograficznej), w tym w zorganizowanym pod jego przewodnictwem w Warszawie
w 1934 roku. Wa˝ny dzia∏ wystawy „Wizjoner
przysz∏ej Polski” by∏ lekcjà historii naszego
kraju w okresie, gdy wa˝y∏y si´ jego losy podczas i po I wojnie Êwiatowej. Zaakcentowano
udzia∏u E. Romera jako eksperta polskiej
delegacji w konferencjach pokojowych w Pary˝u (1919) i Rydze (1921). Wizjonerskim
dzie∏em by∏ z pewnoÊcià Geograficzno-statystyczny atlas Polski z 1916 roku, przygotowywany z myÊlà o konferencji pokojowej po zakoƒczeniu dzia∏aƒ wojennych.
49
49
Kronika
W 1924 roku powsta∏o we Lwowie wydawnictwo Ksià˝nica-Atlas. Prezesem Rady Nadzorczej zosta∏ Eugeniusz Romer. Pe∏ni∏ t´
funkcj´ (z przerwà wojennà) do koƒca ˝ycia.
O tym i o udziale Ksià˝nicy-Atlas w ówczesnym rynku wydawniczym opowiada∏ czwarty
dzia∏ wystawy „Kartograf i wydawca”. Tu
umieszczono informacj´ o lwowskim Instytucie Kartograficznym im. E. Romera, jego historii i wspó∏twórcach, a tak˝e o „Polskim
Przeglàdzie Kartograficznym” (edycjach z lat
1926–1934 oraz wspó∏czesnej kontynuacji).
Ostatnim rozdzia∏em tego swoistego
wspomnienia o Eugeniuszu Romerze by∏o
„Uznanie i pami´ç”. WÊród eksponatów,
w tym dziale znaleêç mo˝na by∏o przede
wszystkim u˝yczone z Biblioteki Jagielloƒskiej dyplomy nadane E. Romerowi przez
polskie i zagraniczne instytucje i towarzystwa
naukowe. Przedstawiono te˝ liczne publikacje, zawierajàce wspomnienia uczniów
i wspó∏pracowników, Wybór prac E. Romera
(zebrany i opublikowany w 10. rocznic´ jego
Êmierci), ksi´gi pamiàtkowe, map´ Polski
pokazujàcà 24 miasta z ulicami noszàcymi jego imi´, a tak˝e zdj´cie lodowca na Alasce,
który nazwano jego imieniem.
Kartograficzne dokonania Eugeniusza
Romera, ze zrozumia∏ych wzgl´dów, dominowa∏y w wizualnym odbiorze ekspozycji.
Wybrane mapy Êcienne, uj´te w regionalne
grupy tematyczne, prezentowa∏y kartograficznà szko∏´ romerowskà, dajàc rzadkà
mo˝liwoÊç jej bezpoÊredniego przeÊledzenia
na tak wielu obiektach, które w tym celu
sprowadzone zosta∏y z kilku bibliotek w Polsce. By∏y tu wi´c planigloby polityczne i fizyczne, by∏y mapy poszczególnych kontynentów, regionów, krajów (wydawane od 1922
do 1955 r.). WÊród map Polski mo˝na by∏o
obejrzeç, poza mapami fizycznymi ca∏ego
kraju, ciekawe Êcienne mapy województw,
opracowane równie˝ dla potrzeb szkolnych.
Okazale prezentowa∏ si´ tak˝e Powszechny
atlas geograficzny (1925–1939) oraz seria
atlasów
krajoznawczych
województw
(1923–1932), b´dàcych przyk∏adem opracowania kartograficznego dostosowanego do
potrzeb szkolnych w uj´ciu regionalnym. By-
50
50
Okadka podrêcznika geografii E. Romera z 1908 r.
(fot. Barbara Przy∏uska)
∏y tak˝e kolejne wydania Atlasu Polski wspó∏czesnej (1924–1952) i Politycznego atlasu kieszonkowego (1937–1939).
Zakoƒczenie
Na mapach Romera, dost´pnych w szko∏ach i w powszechnej sprzeda˝y, uczy∏y si´
geografii Polski i Êwiata co najmniej trzy pokolenia. Znaczenie tego dorobku trudno dziÊ
przeceniç, a wp∏yw romerowskiej szko∏y kartograficznej na polskà kartografi´ szkolnà po
drugiej wojnie Êwiatowej jest niezaprzeczalny. Oczywiste jest wi´c, ˝e przypomnienie,
choçby w formie wystawy, postaci profesora
Eugeniusza Romera w rocznic´ jego Êmierci
by∏o moralnym obowiàzkiem wobec Jego zas∏ug dla polskiej nauki, a tak˝e dla dzie∏a niepodleg∏oÊci Rzeczypospolitej.
Z okazji wystawy w Bibliotece Narodowej opracowano równie˝ trzy publikacje, towarzyszàce obchodom rocznicy: 1) Eugeniusz
Romer – geograf i kartograf trzech epok. Materia∏y Sesji Naukowej, 2) Atlasy, mapy i globusy
Eugeniusza Romera, Katalog oraz 3) Eugeniusz Romer – geograf i kartograf trzech epok.
Informator o wystawie. BARBARA PRZY¸USKA
Mgr, Kierownik Zak∏adu Zbiorów Kartograficznych Biblioteki Narodowej, al. Niepodleg∏oÊci
213, 02–086 Warszawa.
Geografia w Szkole 307
5/2004
51
51