Bocian czarny - Turystyczny Szlak Ornitologiczny

SCENARIUSZ ZAJĘĆ nr 6 - turystyczny szlak ornitologiczny
Temat . Bocian czarny mieszkaniec gminy Żyrzyn
Cele
uczeń:




potrafi rozpoznać bociana czarnego
zna przystosowania bociana czarnego do terenów na których gniazduje i
żeruje
wie do jakiego gatunku ptaka należy
wie, gdzie najczęściej buduje swoje gniazda i z jakich elementów
Metody:
rozmowa dydaktyczna, obserwacja okazów naturalnych, praca z mapą,
praca z tekstem źródłowym.
Formy pracy:
indywidualna i grupowa
Czas trwania zajęć:
2 jednostki lekcyjne
Środki dydaktyczne:
atlas geograficzny Polski, wycięte zdjęcia i rysunki ptaków, lornetki, lunety
Podstawowe informacje; Wygląd ; Bocian czarny – gatunek dużego
ptaka brodzącego z rodziny bocianowatych. Zamieszkuje Eurazję , gniazduje w
środkowej Francji, a izolowane populacje również na Półwyspie Iberyjskim oraz
w środkowej i południowej Afryce. W Hiszpanii to ptak częściowo osiadły. W
Europie Środkowej to rzadki ptak lęgowy żyjący w lasach liściastych i
mieszanych, gdzie są małe prześwietlenia, na podmokłych łąkach, stawach i
trzęsawiskach. Ptak wędrowny - zimuje w południowej i wschodniej Afryce i
południowej Azji.
 Długość ciała: ok. 90 - 105 cm
 Rozpiętość skrzydeł: 175 - 200 cm
1
 Masa: ok. 3 kg
Z sylwetki bocian czarny jest niemal identyczny jak dobrze znany jego
krewniak bocian biały. Jego upierzenie czarne pióra mienią się odcieniami
zielonkawym, purpurowym, miedzi i błękitu połyskiem. Jego brzuch i piersi
są białe. Dorosłe ptaki mają dziób, skórę wokół oczu i nogi czerwone,
natomiast u ptaków młodocianych te części ciała są zielonoszare i
bladoróżowe. Spód skrzydeł tylko biały na barkówkach. Samica i samiec
podobnie upierzone. Z uwagi na słabo rozwinięte mięśnie piersiowe częściej
posługuje się lotem szybowcowym. W locie ma wyciągniętą szyję, nogi
sięgające za ogon.
Występowanie ;
 Bociany czarne są ptakami wędrownymi. Ptak ten występuje w Europie
Zachodniej, Wschodniej i Środkowej, a nawet w południowej Szwecji.
Zimuje w środkowych i południowych okolicach Afryki oraz w Indiach.
Na terenie Polski występuje w rozproszeniu w całym kraju. W
przeciwieństwie do bociana białego unika on osiedli ludzkich, jak również
pól i otwartych przestrzeni. Jego ostoją są rozległe, podmokłe i ciche lasy.
Unika spotkań z bocianem białym, który go prześladuje. Swoją
ostrożność i płochliwość zachowuje również wobec człowieka, co
utrudnia obserwacje i badania
 Wędrują do północno-wschodniej i wschodniej Afryki, rzadko
przekraczają linię równika”. W czasie wędrówki z Europy do Afryki nie
są tak ściśle związane z lądem jak bociany białe, w przeciwieństwie do
2
nich, oprócz lotu szybowcowego, częściej wykorzystują siłę swych
mięśni. „Dzięki temu nie muszą się tłoczyć nad przesmykami i
cieśninami, ale mogą przekraczać Morze Śródziemne szerokim frontem”.
 Bociany czarne są mniejsze od swoich białych kuzynów. Gniazdują w
starszych lasach, w Karpatach są to często lasy bukowe, jodłowe lub
mieszane, w pobliżu rzek, potoków i stawów. Bociana czarnego możemy
spotkać na naszym terenie w Rezerwacie Przyrody Piskory koło
Borysowa
W Polsce ptak ten jest pod całkowitą ochroną.
Tryb życia i środowisko życia;
W marcu i kwietniu przylatują parami na tereny gniazdowe. Gdy
przybędą zanim wylądują odbywają długotrwałe szybowanie nad
lęgowiskiem. W czasie wiosennych toków wyrzucają energicznie głowy
w górę i w dół, na prawo i lewo. Odbywa przy tym charakterystyczny
taniec, kiedy to ptaki krążą wokół siebie, stroszą białe pióra na ogonach i
krążą wokół gniazda. Już wtedy zaczynają go budować lub
rozbudowywać stare. Ich przywiązanie do danego terenu lęgowego
przekłada się też na stosunkowo częste związki tych samych ptaków. .
 Jaja i lęgi. Jaja składane w odstępach dwudniowych wysiadywane są od
zniesienia pierwszego jaja przez okres 35-45 dni przez obydwoje
rodziców. Przylatujące do gniazda ptaki czeka powitanie - stroszą
uniesione pokrywy podogonowe i jednocześnie unoszą i opuszczają szyję.
Przez pierwsze 10-15 dni jeden ptak czuwa na gnieździe, a drugi szuka
3
pokarmu. Młode karmią przynosząc im w przełyku (wolu) drobne ryby,
płazy, owady, które zwracają na gniazdo. Bocianięta w puchu są białe,
mają cytrynowo-żółte dzioby i żółte nogi, bielejące z czasem
 Gniazdo: Z reguły na wysokim drzewie, przeważnie liściastym, w
pobliżu rozlewiska wodnego lub bagna, czasem na niedostępnym
siedlisku, w głębi drzewostanu, budowane przez oboje partnerów.
Średnica zewnętrzna od 1–2 m. Gniazdo skonstruowane jest z gałęzi, a
wypełnione trawą, mchem i porostami. Na wschodzie i południu zasięgu
może gniazdować nawet na skałach. Bociany czarne mogą zajmować też
niezajmowane w danym sezonie gniazda myszołowów lub jastrzębi. W
przeciwieństwie do bociana białego jego terytoria lęgowe zajmują duże
powierzchnie, dana para może obejmować do 250 km2, choć w bardziej
zagęszczonych terenach dochodzi tylko do kilku kilometrów.
.
4
 Pisklęta: Pisklęta opuszczają gniazdo po 60-75 dniach, kiedy staną się
lotne, choć przez pewien czas wracają jeszcze do gniazda na karmienie i
nocleg. Młode ptaki mają ciemne pióra o żółtawych końcach promieni
dających wrażenie brązowych, stopniowo upodabniając się do dorosłych.
Dziób i nogi szarozielone. Przed wspólnym odlotem pod koniec lata
koczujące rodziny zbierają się razem na europejskich lęgowiskach. Poza
okresem lęgowym ptaki te żyją z reguły pojedynczo, w większe stada
łączą się na bogatych w pokarm żerowiskach, np. na stawach rybnych najbardziej znane takie miejsca to stawy w północnym Izraelu. Najstarszy
zaobrączkowany bocian czarny miał w chwili zastrzelenia obrączkę
założoną 18 lat i 7 miesięcy wcześniej (osobnik ten zginął w Polsce), a
kolejny rekordzista 15 lat i 2 miesiące (w chwili odczytu był żywy)
Pożywienie;
Głównie ryby, choć łowią także owady wodne, płazy, gady i gryzonie.
Karta Pracy
Korzystając z tabelki zaznacz gatunek ptaka jakiego zaobserwowałeś.
Skorzystaj z lornetek, przewodników oraz atlasów do oznaczenia ptaków.
Data ..................................
Godzina ....................................
Nazwa zbiornika wodnego .............................................
Miejscowość .......................................
Obserwatorzy...................................................................
Liczba osobników
Nazwa
gatunkowa
Samice
młode
Uwagi
samce
5
Zadanie 2
Obserwuj go tak długo, jak się da. Zwróć uwagę na jego wygląd, a następnie
zanotuj w tabeli jego cechy charakterystyczne oraz podaj jego nazwę
gatunkową. Użyj w tym celu lornetki, przewodników oraz atlasów do
oznaczania ptaków
Obserwator
Data obserwacji
Miejsce obserwacji
Warunki pogodowe
Nazwa obserwowanego zbiornika
Cechy charakterystyczne obserwowanego gatunku
Wielkość
Kształt
Ubarwienie
Dziób barwa
Nogi
Zachowania
Wydawane dźwięki
Cechy szczególne
Nazwa gatunkowa ptaka
6
Konkurs pt. "Wiem wszystko o bocianach"
Imię i nazwisko: ...................................................................
1. Polskie bociany przebywają na zimowiskach:
a/ w Hiszpanii,
b/ w Afryce Środkowo-Wschodniej i Południowej,
c/ w Ameryce Południowej,
d/ w Afryce Środkowo-Zachodniej i Północnej.
2. Nogi bociana przystosowane są do:
a/ pływania,
b/ grzebania w ziemi,
c/ brodzenia w płytkiej wodzie,
d/ biegania.
3. Hajstra to:
a/ bocian biały,
b/ marabut biały,
c/ bocian czarny,
d/ żabiru afrykański.
4. Kiedy bociany zbierają się w stada zwane sejmikami:
a/ w kwietniu,
b/ w czerwcu.
c/ w lipcu,
d/ w sierpniu.
5. Młode bociany mają dzioby i nogi:
a/ czerwone
b/ brunatno-czarne,
c/ czarne,
d/ pomarańczowe.
6. Do największych krewnych bociana należą:
a/ kazuar i struś,
b/ marabut i żabiru,
c/ kondor i pelikan,
d/ sójka i skowronek.
7. Łacińska nazwa bociana białego brzmi:
7
a/ columba livia
b/ coturnix coturnix,
c/ ciconia ciconia,
d/ carduelis chloris.
8. Jaja wysiaduje:
a/ samica,
b/ wysiadują na zmianę,
c/ nie opiekują się jajami,
d/ samiec.
9. Podczas upałów rodzice:
a/ zasłaniają pisklęta liśćmi,
b/ nie chronią piskląt,
c/ rozpościerają nad nimi skrzydła i przynoszą wodę,
d/ przynoszą im owoce.
10. Najbliższym krewnym bociana białego jest:
a/ czapla siwa,
b/ bocian czarny,
c/ marabut biały,
d/ kormoran.
11. Młode bociany odlatują z rodzicami do:
a/ Ameryki Północnej,
b/ Azji,
c/ Afryki,
d/ Australii.
12. Samica bociana składa:
a/ 4 - 6 jaj,
b/ 10 jaj,
c/ 12 jaj,
d/ 1 jajo.
13. Pisklęta bociana wykluwają się:
a/ w styczniu,
b/ w maju,
c/ w lipcu,
d/ w czerwcu.
14. Pokarmem bociana nie jest:
a/ jeż,
8
b/ konik polny,
c/ mysz,
d/ kret.
15. Bocian biały należy do gromady:
a/ ssaków,
b/ ptaków,
c/ płazów,
d/ gadów.
16. Bociany wędrują:
a/ wstęgami,
b/ kluczami,
c/ samotnie,
d/ ławicami.
Karta samooceny ucznia
Zastanów się i oceń swój wkład pracy
Zaznacz kółkiem wybraną ilość punktów.
Mój udział w zbieraniu i gromadzeniu informacji
123456
Mój udział w opracowaniu zebranych materiałów
123456
Czy grupa wykorzystała Twoje pomysły realizując temat ?
123456
Mój udział w obserwowaniu bocianów i środowiska
123456
Mój udział w prezentowaniu pracy
123456
Czy przestrzegałeś zasad BHP?
123456
Określonej liczbie punktów odpowiadają następujące oceny:
0 - 10 niedostateczny
11 - 18 dopuszczający
19 - 27 dostateczny
28 - 32 dobry
33 - 34 bardzo dobry
35 - 36 celujący.
9
Źródła:: Literatura:
Człowiek w środowisku przyrodniczym" zeszyt 3-4/2005,
Centrum Edukacji Nauczycielskiej, Warszawa - Wrocław 2005.
Mały słownik zoologiczny. Ptaki, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990,
Tablice biologiczne, Adamantan, Warszawa 1994,
Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Multico, Warszawa 1993,
Pellerin P., Channel J., Tajemnice zwierząt. W ogrodzie i w domu, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1991,
Praca zbiorowa, Świat zwierząt, Multico, Warszawa 1993,Praca zbiorowa, 1000 cudów przyrody, Reader’s
Digest, Warszawa 2003.Strony internetowe: www.eko.org.pl/bocian, www.kazimierz-biskupi.pl,
www.kwb.konin.pl, www.kleczew.pl, www.kalinski.bociany.pl
10