Gazy duszące (nie mają działania chemicznego
Transkrypt
Gazy duszące (nie mają działania chemicznego
Skutki zdrowotne narażenia na czynniki chemiczne specjalista medycyny pracy Ewa Reguła WOMP – ZCLiP w Szczecinie Wśród szkodliwości zawodowych występujących w środowisku pracy można wymienić czynniki: 1-Fizyczne – hałas, wibracja, mikroklimat gorący, promieniowanie jonizujące, pole elektromagnetyczne, ultra- infradźwięki, zmiany ciśnienia barometrycznego. 2-Zapylenie – pyły o działaniu zwłókniającym, drażniącym, pyły aktywne biologicznie, alergizujące. 3 – czynniki chemiczne 4- czynniki biologiczne 5- czynniki rakotwórcze 6- Czynniki związane ze sposobem wykonywania pracy Podstawa prawna Substancje chemiczne określane są zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dn. 16.12.2008r w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin. ( opisanych jest w tym akcie prawnym 4136 pozycji ) Czynniki chemiczne na które narażone są osoby zatrudnione w miejscu pracy mogą wywoływać różnorodne działanie na organizm: I- działanie toksyczne ( zatrucia ostre i przewlekłe) II- działanie drażniące – wywołują odczyny zapalne, III- działanie alergizujące Ad I ) Działanie toksyczne. Substancje chemiczne, które wywołują szkodliwe efekty w organizmach żywych nazywamy substancjami toksycznymi, a prawdopodobieństwo wystąpienia tych skutków nazywamy ryzykiem. Nauka zajmująca się truciznami to toksykologia. Działanie toksyczne substancji zależy od szeregu czynników: - dawki, - czasu działania, - drogi wprowadzenia do organizmu, -metabolizmu, - powinowactwa do narządów ( narząd krytyczny) - i wielu innych parametrów Skutki biologiczne zależą od: - Stężenia substancji chemicznej (NDS) - Czasu działania - Narządu krytycznego, czyli pierwszego narządu w organizmie w którym substancja osiąga stężenie krytyczne ( stężenie w komórce przy którym zachodzą zmiany odwracalne lub nieodwracalne niepożądane lub szkodliwe). Substancje chemiczne ( trucizny) wykazują powinowactwo do różnych tkanek organizmu np. są działające 1- wybiórczo na krew ( methemoglobinotwórcze ( azotyny, azotany, związki nitrowe), karboksyhemoglobinotwórcze ( CO), hemolityczne- zasady, arsenowodór. 2- działające na OUN: alkohole, eter, chloroform, morfina, rozpuszczalniki 3- działające na autonomiczny układ nerwowy( amfetamina, adrenalina) 4- działające na obwodowy układ nerwowy – np.. Rozpuszczalniki w tym n-heksan 5- hepatotoksycznie – chlorowcopochodne związków alifatycznych, grzyby, związki arsenu 6- nefrotoksycznie- sole rtęci, złota, metanol 7- kardiotoksycznie- glikozydy naparstnicy Drogi wchłaniania: -Przejście substancji z zewnątrz do krążenia ogólnego; - droga wziewna ( oddechowa) - skórna - doustna -Inne:pozajelitowa( dożylna, dootrzewnowa, domięśniowa, podskórna, dordzeniowa); dospojówkowa, donosowa, doodbytnicza. Drogi wchłaniania trucizn Inhalacyjna tj. wziewna, przez drogi oddechowe- najistotniejsza przy zatruciach zawodowych. Znaczenie ma tu duża powierzchnia płuc, ciężkość pracy fizycznej, a tym samym wentylacja ( ilość oddechów na minutę), stężenie substancji w powietrzu, przenikanie substancji prosto do krwioobiegu z pominięciem wątroby, właściwości substancji chemicznych, szczególnie ich rozpuszczalność w wodzie. Drogi wchłaniania trucizn Dermalna, czyli przez skórę, jest istotna w zatruciach zawodowych, szybkość wchłaniania zależy od rozpuszczalności substancji w tłuszczach, od stężenia, od stanu skóry ( wilgotności, ucieplenia, ukrwienia, ew. uszkodzeń) z wiekiem skóra jest coraz mniej przepuszczalna, jest bowiem zrogowaciała. Drogi wchłaniania trucizn Droga pokarmowa, ma mniejsze znaczenie przy zatruciach zawodowych, raczej są tu zatrucia rozmyślne, lub przypadkowe – przez pomyłkę. Dystrybucja trucizn w organizmie Rozmieszczenie – wraz z krwią substancje dostają się do różnych części organizmu, poszczególne trucizny mają powinowactwo do różnych organów. Potem wnikają do wnętrza komórek i prowadzą do zaburzenia przemian ustrojowych na poziomie procesów biochemicznych. Są to bardzo różnorodne i skomplikowane procesy w efekcie prowadzące do zaburzeń funkcjonowania organizmu. Biotransformacja trucizn – są to procesy biochemiczne , metabolizm trucizn, prowadzący do detoksykacji – unieszkodliwienia w ustroju lub czasem przeciwnie, do przemian w wyniku których z substancji nietoksycznej powstaje jej toksyczny metabolit. Wydalanie trucizn Wydalanie przez nerki- z moczem zw. rozpuszczalne w wodzie, niektóre w czasie wydalania uszkadzają kanaliki nerkowe, wywołując zaburzenia czynności nerek. Przez wątrobę – z żółcią – związki o dużej masie cząsteczkowej, metale Przez płuca- substancje rozpuszczalne w tłuszczach np. CS2 Inne drogi: ze śliną, z potem. Facts & Assumptions Odkładanie trucizn Część trucizn może być również magazynowana w organizmie człowieka. Głównie w kościach, skórze, nerkach, wątrobie. Wtedy łagodzone jest zatrucie ostre, może to prowadzić do zatrucia przewlekłego i w momencie osłabionej odporności uwalniać truciznę do krwi nawet po wielu latach. Grupy substancji chemicznych prowadzących do zatruć - metale - fosfor - disiarczek węgla( rozpuszczalnik) - węglowodory aromatyczne ( benzen) - węglowodory alifatyczne (n-heksan, benzyna) -związki chemiczne używane do produkcji tworzyw sztucznych - pestycydy i nawozy mineralne, - gazy duszące (nie mają działania chemicznego na organizm, a zmniejszają poziom tlenu w powietrzu) Zatrucia gazami Gazy duszące (nie mają działania chemicznego na organizm, a zmniejszają poziom tlenu w powietrzu) azot, argon, hel, neon, Gazy toksyczne- działąjące bezpośrednio na CUN, gł. Ośrodek oddechowy, powodując zaburzenia oddychania wewnętrzkomórkowego: CO2, CO, cyjanowodór, siarkowodór Gazy drażniące- dobrze rozpuszczalne w wodzie ( amoniak, formaldehyd) wywierają głównie działanie na górne drogi oddechowe, zaś słabiej rozpuszczalne w wodzie jak chlor, siarkowodór działają na błonę śluzową całych dróg oddechowych. Najtrudniej rozpuszczalne działają głównie na ściany pęcherzyków płucnych -tlenki azotu, fosgen. Wszystkie gazy drażniące mogą powodować obrzęk toksyczny płuc, odoskrzelowe zapalenie płuc, rozlane włóknienie płuc i rozedmę. - Ad II- substancje o działaniu drażniącym Wywołują stan zapalny – działają na skórę i błony śluzowe. - gazy – drażniące - substancje żrące – kwasy nieorganiczne ( solny, siarkowy, azotowy) - kwasy organiczne (octowy, mrówkowy, szczawiowy) - Zasady nieorganiczne- wodorotlenek sodu, potasu, amonu Substancje drażniące działają na skórę i błony śluzowe. W wyniku tego działania może dochodzić do zmian a) odwracalnych, czyli stanu zapalnego. Objawy to ból, przekrwienie czyli zaczerwienienie i obrzęk. b) nieodwracalnych, czyli martwicy tkanek. Kwasy powodują martwicę skrzepową, a zasady wywołują martwicę rozpływną. Następstwem zmian martwiczych są blizny. Substancje drażniące Substancje drażniące mogą też wywoływać objawy miejscowe lub ogólne. Istotna jest droga wchłaniania: Drogą oddechową- głównie przez wdychanie par silnych kwasów lub zasad. Groźba toksycznego lub krwotocznego zapalenia płuc, zarostowego zapalenia oskrzelików. Zagrożone są również spojówki i rogówka oka. Substancje drażniące c.d. Wchłanianie przez skórę – miejscowo oparzenia skóry. Trzeba jednak pamiętać, że wiele substancji może wnikać do wnętrza organizmu np. przez zabrudzoną odzież. Duża powierzchnia wchłaniania powoduje groźbę zatrucia ogólnego z niebezpiecznymi dla życia następstwami jak uszkodzenie wątroby, nerek, hemolizą i niedokrwistością ( lizol, benzyna). Substancje drażniące c.d. Zatrucia drogą doustną: gł. Przez pomyłkę. Mogą być miejscowe w jamie ustnej i gardle. Jeżeli zostaną połknięte 1-2 łyki może dojść nawet do zgonu. Dawka śmiertelna silnych kwasów i zasad to 620g. Może nastąpić odruchowy skurcz krtani lub znaczny obrzęk uniemożliwiający oddychanie. Zmiany zapalno-martwicze w przełyku, perforacja dróg pokarmowych na różnej wysokości, objawy uszkodzenia nerek, zaburzenia elektrolitowe, skaza krwotoczna, wstrząs. Przy zachłyśnięciu odpowiednie zmiany w drogach oddechowych. Jako odległe następstwa zwężenia przełyku aż do jego całkowitego zarośnięcia. Ad III- Działanie alergizujące W ostatnich latach obserwuje się znaczący wzrost ilości zachorowań na choroby o podłożu alergicznym. Dotyczy to całości społeczeństwa, stąd już kandydaci do pracy startują w życie zawodowe z pewnymi obciążeniami. Potem środowisko pracy może mieć również wpływ na rozwój schorzeń. Alergeny w środowisku pracy Ocena narażenia zawodowego obejmuje ocenę pod kątem występowania w środowisku pracy czynników, które można uznać za alergeny zawodowe. Mechanizm wywoływania objawów chorobowych polega na swoistej odpowiedzi immunologicznej ustroju na substancje chemiczne z którymi stykamy się w czasie zatrudnienia. W przypadku schorzeń alergicznych ocena wielkości ekspozycji nie ma znaczenia ( NDS-y nie znajdują zastosowania), bowiem sam kontakt z alergenem jest wystarczający dla rozwoju schorzenia. Rozpoznając środowisko pracy należy więc ustalić czynnik specyficzny dla środowiska pracy, przy czym nie musi to być czynnik spotykany wyłącznie w pracy. Alergeny w środowisku pracy Środowisko pracy może wywoływać chorobę np astmę oskrzelową, ale może też zaostrzać istniejące wcześniej schorzenie. Dlatego tak ważne są badania wstępne do pracy oraz wywiad zawodowy, który jest niezbędnym elementem badania lekarskiego. Choroby alergiczne Czynniki ryzyka chorób alergicznych są złożone, zarówno osobnicze, jak i środowiskowe. Środowiskowe zaś mogą być zawodowe i pozazawodowe. Choroby alergiczne -czynniki ryzyka Osobnicze czynniki ryzyka związane są z rodzinnym występowaniem alergii. Uważa się, że jeżeli jedno z rodziców cierpi z powodu alergii to ryzyko wystąpienia schorzeń u dziecka wynosi 30-40%. Jeżeli dwoje rodziców choruje, to ryzyko dla dziecka wynosi 60%. Występuje tu dziedziczenie wielogenowe i stąd rośnie ilość ludzi z predyspozycją do schorzeń tej grupy. Inne to wiek, płeć – kobiety częściej na nikiel, lateks mężczyźni na chrom. Czynniki ryzyka środowiskowe: - Poziom ekspozycji na alergeny, w tym alergeny zawodowe, im ekspozycja większa, tym ryzyko zachorowania wzrasta. - Palenie tytoniu – np. w narażeniu na bezwodniki kwasów - Środowisko pracy może wywoływać schorzenie, zaostrzać przebieg schorzenia niezawodowego lub reaktywować schorzenie bezobjawowe o podłożu niezawodowym Tylko pierwsze można uznać za chorobę zawodową, a dwa pozostałe za schorzenie związane z pracą Schorzenia o podłożu alergicznym to: -Schorzenia skóry ( alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, pokrzywka kontaktowa) pkt. 18,1 i 18,6 -Ostre uogólnione reakcje alergiczne – pkt. 8 -Zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym - pkt. 13 -Alergiczne zapalenie spojówek – pkt. 25, 1 -Alergiczny nieżyt nosa – pkt.12 -Astma oskrzelowa – pkt. 6 - Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych pkt. 7 -Choroba płuc wywołana pyłem metali twardych pkt. 11 ( swoista reakcja na kobalt – astma, i zwłókniające zapalenie pęcherzyków płucnych) Mówi się o zjawisku kroczenia w alergii, tzn. alergiczny nieżyt nosa i spojówek zwykle poprzedza rozwój astmy oskrzelowej. Bardzo często u jednej osoby występuje jednocześnie kilka schorzeń o podłożu alergicznym. Alergeny zawodowe o dużej masie cząsteczkowej > 1000D - alergeny roślinne Alergeny zwierzęce żywice pleśnie Mleko Latex Enzymy, detergenty Ziarna roślin oleistych Owoce morza Alergeny zawodowe o małej masie cząsteczkowej < 5000D Izocyjaniany ( wytwórcy i użytkownicy poliuretanów – meblarstwo, obuwnictwo, produkcja uszczelek, wykładzin budowlanych i mieszkaniowych, lakiernicy samochodowi, producenci mas plastycznych) Sole platyny, niklu, chromu, kobaltu( galwanizernie, obróbka skór, produkcja instrumentów medycznych) Glin ( hutnicy aluminium) Barwniki( wytwórcy i użytkownicy barwników w procesach produkcyjnych) Nadsiarczany i henna (fryzjerki) Etylenodwuamina i parafenylodwuamina ( fryzjerki, przemysł gumowy, pracownicy lakierni) c.d. Środki dezynfekcyjne – pracownicy służby zdrowia Bezwodniki kwaśne – producenci poliestrów, żywic, barwników Czynniki o małej masie cząsteczkowej mają krótszy okres latencji ( utajenia). Np. w pierwszych latach zatrudnienia na astmę zachorowało 40% narażonych na izocyjaniany. c.d. W przypadku izocyjanianów ( i dla glurataldehydu) dolegliwości ze strony układu oddechowego utrzymują się pomimo zaprzestania narażenia na ten alergen. c.d. Podstawą skutecznej terapii jest zaniechanie pracy w narażeniu na czynnik sprawczy choroby o tle alergicznym. Chorzy z rozpoznaną astmą oskrzelową nie mogą kontynuować pracy w narażeniu na czynnik sprawczy alergii zawodowej oraz na inne czynniki o działaniu alergizującym i drażniącym. Czynniki rakotwórcze Trzeba pamiętać, że jest również cały szereg substancji chemicznych o działaniu rakotwórczym dla człowieka ( chrom VI, benzen, benzydyna, kadm, chlorek winylu i wiele innych) Dziękuję za uwagę. Prezentację opracowano na podstawie podręcznika „Choroby Zawodowe” pod redakcją Kazimierza Marka Wydawnictwo Lekarskie PZWL