Wielkość nadwyżki operacyjnej osiągniętej przez jednostki

Wielkość nadwyżki operacyjnej osiągniętej przez jednostki

Wielkość nadwyżki operacyjnej osiągniętej przez jednostki
samorządu terytorialnego województwa lubuskiego
w latach 2009-2010
Pojęcie nadwyżki operacyjnej i jej interpretacja
Pojęcie nadwyżki operacyjnej funkcjonuje w sferze finansów publicznych stosunkowo
krótko ale staje się coraz bardziej popularne. Jeszcze kilka lat temu terminem tym posługiwało się
jedynie bardzo wąskie grono ekspertów, a obecnie jej znaczenie jest rozumiane przez coraz więcej
osób – polityków i urzędników samorządowych. Kategorią nadwyżki operacyjnej coraz częściej
posługują się również instytucje bankowe i ratingowe w celu oceny zdolności kredytowych
jednostek samorządu terytorialnego49.
50
Na podstawie obowiązującej ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych
można podjąć się sformułowania pojęcia nadwyżki operacyjnej i metodologii jej obliczania oraz
określenie wpływu tej nadwyżki na kondycję finansową jednostki samorządu terytorialnego.
Nadwyżka operacyjna jednostki samorządu terytorialnego to różnica między dochodami
bieżącymi a wydatkami bieżącymi oraz odpowiednio deficyt operacyjny w przypadku osiągnięcia
ujemnego wyniku bieżącego.
Nadwyżkę operacyjną można wyrazić następującym wzorem:
Db - W b = No
gdzie:
Db – dochody bieżące,
W b – wydatki bieżące,
No – nadwyżka operacyjna.
Nadwyżka operacyjna to wskaźnik obrazujący sytuacje finansową w samorządzie, zdolność
do spłaty rat od zaciągniętych kredytów, pożyczek czy wyemitowanych obligacji oraz możliwości
samodzielnego finansowania inwestycji.
Czym wyższa jest wartość nadwyżki operacyjnej tym większa jest możliwość realizacji
przez jednostkę samorządu terytorialnego nowych przedsięwzięć majątkowych, zarówno
bezpośrednio przeznaczając tą kwotę na inwestycje lub pośrednio spłacając wcześniej zaciągnięte
zobowiązania na cele inwestycyjne.
Jest to najbardziej syntetyczna ocena kondycji finansowej samorządu, potencjału
inwestycyjnego samorządu oraz zdolności kredytowej. Informuje ona jakimi środkami dysponuje
jednostka po pokryciu najbardziej podstawowych potrzeb bieżących. Nadwyżkę operacyjną
jednostka może przeznaczyć na przykład na inwestycje bądź spłatę zadłużenia.
W sytuacji kiedy jednostka samorządu terytorialnego osiągnie deficyt operacyjny oznacza
to, że wydatki bieżące realizowane są na poziomie przekraczającym możliwości JST. A zatem
realizowanie zadań bieżących odbywa się kosztem sprzedaży majątku jednostki lub poprzez
zaciąganie nowych zobowiązań. Może to być spowodowane na przykład nadmiernym wzrostem
zadłużenia wraz z kosztami jego długu lub niższym niż zakładano wzrostem dochodów
51
budżetowych jednostki .
Nadwyżka operacyjna może posłużyć do konstrukcji określonych wskaźników finansowych
przydatnych w ocenie możliwości finansowania inwestycji ze środków własnych52.
Do tego typu wskaźników należą m.in.:
- udział nadwyżki operacyjnej w dochodach ogółem (nadwyżka operacyjna/dochody ogółem), który
obrazuje zdolność do ponoszenia wydatków inwestycyjnych, a także możliwość zaciągania długu
49
P. Świaniewicz, „Nadwyżka operacyjna”, www.wspolnota.org.pl, luty 2009 roku.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.).
51
Opracowanie MF pt. „Nadwyżka operacyjna w jednostkach samorządu terytorialnego w latach 2007-2009”,
www.mf.gov.pl., Warszawa, sierpień 2010.
52
P. Galiński, Wykorzystanie nadwyżki operacyjnej do oceny możliwości finansowania inwestycji przez jednostki
samorządu terytorialnego ze środków własnych, www.samorzad.lex.pl, 06.2009.
50
i zwiększenia wydatków bieżących. Pozytywnym zjawiskiem jest więc wzrost wysokości tego
wskaźnika;
- udział nadwyżki operacyjnej w zobowiązaniach ogółem (nadwyżka operacyjna/zobowiązania
bieżące), który służy do oceny wiarygodności kredytowej, obrazuje bowiem możliwości zadłużania
się JST w stosunku do generowanej nadwyżki operacyjnej.
Z drugiej strony zmiana wielkości tego wskaźnika wskazuje również na możliwości
finansowania inwestycji ze środków własnych na tle kształtowania się wielkości zobowiązań
samorządu terytorialnego (ocenia zdolności do finansowania wydatków inwestycyjnych w relacji do
posiadanego zadłużenia). W konsekwencji pozytywnym zjawiskiem jest tendencja wzrostowa tego
wskaźnika, a przynajmniej jego względna stabilizacja w czasie w przypadku realizowania licznych
inwestycji przez samorząd terytorialny;
- wskaźnik samofinansowania [(nadwyżka operacyjna + dochody majątkowe)/wydatki majątkowe]
obrazujący między innymi, w jakim stopniu samorząd terytorialny jest w stanie finansować
inwestycje środkami własnymi. Stąd wzrost wartości tego wskaźnika oznacza zmniejszanie się
ryzyka utraty płynności przez daną jednostkę. Jednakże zbyt wysoki poziom tego wskaźnika może
oznaczać swego rodzaju bierność w realizacji inwestycji przez samorząd terytorialny w stosunku do
własnych możliwości;
- udział nadwyżki operacyjnej w wydatkach bieżących (nadwyżka operacyjna/wydatki bieżące).
Oddanie do użytkowania danej inwestycji pociąga za sobą konieczność ponoszenia określonych
wydatków (wzrost wydatków bieżących) związanych z koniecznością właściwego jej
funkcjonowania (np. koszty konserwacji, użytkowania itp.). W rezultacie wysokość tego wskaźnika
może wskazywać na fakt zbyt wysokiego obciążenia JST wydatkami bieżącymi;
- udział nadwyżki operacyjnej w dochodach bieżących (nadwyżka operacyjna/dochody bieżące),
który podobnie jak wskaźnik udziału nadwyżki operacyjnej w wydatkach bieżących wskazuje na
możliwości zwiększania wydatków bieżących. Stąd i w tym przypadku wzrost wartości tego
wskaźnika może oznaczać zwiększające się możliwości realizacji nowych inwestycji przez
jednostkę samorządu terytorialnego53.
Występowanie nadwyżki operacyjnej budżetu jednostki samorządu terytorialnego jest
niewątpliwie pozytywnym zjawiskiem w samorządowej gospodarce finansowej, jednak samo jej
istnienie (nawet nadwyżki relatywnie dużej w stosunku do dochodów) nie przesądza o dobrej
kondycji finansowej jednostki samorządowej. Opieranie ocen dotyczących kondycji finansowej
jednostki wyłącznie na nadwyżce operacyjnej jest bowiem niezasadne z co najmniej kilku
względów:
- po pierwsze, nadwyżka operacyjna nie obejmuje dochodów/wydatków majątkowych, a są to
przecież kategorie ekonomiczne ważne dla gospodarki finansowej JST;
- po drugie, nadwyżka operacyjna budżetu jednostki nie uwzględnia „strony przychodowo
- rozchodowej” budżetu - do dochodów bieżących nie wlicza się przychodów pozyskanych przez
jednostki w drodze zaciągnięcia pożyczki lub kredytu bankowego oraz nadwyżek z lat ubiegłych
i środków pochodzących z prywatyzacji majątku jednostki samorządu terytorialnego (przychody),
zaś do wydatków bieżących nie wlicza się kwot przeznaczonych na spłatę zaciągniętych kredytów
i pożyczek (rozchody);
- po trzecie, obowiązujący w Polsce system finansów publicznych oparty jest na zasadzie
kasowego ujęcia budżetu, czyli uznania za dochody i wydatki rzeczywistych płatności dokonanych
w roku budżetowym, niezależnie od tego, jakiego okresu dotyczą i kiedy stały się wymagalne;
w analizie sytuacji finansowej jednostki samorządu terytorialnego nie można się zatem opierać tylko
na danych liczbowych dotyczących jednego roku54.
Podział dochodów i wydatków JST na bieżące i majątkowe
Pojęcie dochodów i wydatków budżetowych w podziale na bieżące i majątkowe zostało
zawarte w art. 235 ust. 2 i 3 oraz art. 236 ust. 2 i 4 ustawy o finansach publicznych. W planie
dochodów budżetowych jednostki samorządu terytorialnego wyszczególnia się, w układzie działów
klasyfikacji budżetowej, planowane kwoty dochodów bieżących i majątkowych według ich źródeł.
Przez dochody bieżące budżetu rozumie się dochody budżetowe niebędące dochodami
majątkowymi. Natomiast do dochodów majątkowych zalicza się:
1) dotacje i środki przeznaczone na inwestycje,
2) dochody ze sprzedaży majątku,
53
54
P. Galiński, Wykorzystanie nadwyżki operacyjnej …, op. cit.
M. Wiewiórka, Nadwyżka finansowa a samorząd, www.samorzad.pap.pl, 12.2008.
3) dochody z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności.
W planie wydatków budżetowych jednostki samorządu terytorialnego wyszczególnia się,
w układzie działów i rozdziałów klasyfikacji budżetowej, planowane kwoty wydatków bieżących
i wydatków majątkowych.
Przez wydatki bieżące budżetu rozumie się wydatki budżetowe niebędące wydatkami
majątkowymi. Do wydatków majątkowych zalicza się wydatki na:
1) inwestycje i zakupy inwestycyjne,
2) zakup i objęcie akcji i udziałów,
3) wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego.
Z dniem 1 stycznia 2009 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Finansów
zmieniające rozporządzenie w sprawie szczególnej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów
55
i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych , które wprowadziło między
innymi zmianę w załączniku nr 3 i 4 w zakresie brzmienia dochodów majątkowych i wydatków
majątkowych. Zgodnie z tym rozporządzeniem do dochodów majątkowych JST zaliczano
następujące paragrafy klasyfikacji budżetowej:
§§ 076-078, 087, 618, 620, 622, 626, 628-633, 641-643, 651-653, 661-665. Natomiast do
wydatków majątkowych zaliczano paragrafy:
§§ 601, 605, 606, 613, 614, 617, 620-623, 630, 661-665 i 680.
W roku 2010 roku zaczęło obowiązywać nowe rozporządzenie Ministra Finansów
w sprawie szczególnej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków
56
pochodzących ze źródeł zagranicznych .
W budżetach uchwalonych na 2010 rok JST miały już obowiązek stosować klasyfikację
57
dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów budżetu zgodne z tym rozporządzeniem .
Zgodnie z tym rozporządzeniem do dochodów majątkowych zaliczono następujące
paragrafy klasyfikacji budżetowej:
§§ 076 - 078, 087, 618, 620, 626, 628 - 633, 641 - 643, 651 - 653, 656, 661 - 666 i 668.
Natomiast do wydatków majątkowych jednostki samorządu terytorialnego, zalicza się następujące
paragrafy klasyfikacji budżetowej:
§§ 601, 602, 605 do 608, 611 do 614, 616 do 618, 620 do 624, 626 do 633, 641 do 643,
651 do 658, 661 do 667 i 680.
Ograniczenia budżetowe dotyczące źródeł finansowania wydatków bieżących
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych nie wprowadziła budżetu
bieżącego i majątkowego jako dwóch względnie samodzielnych części uchwały budżetowej,
a jedynie dzieli dochody i wydatki na bieżące i majątkowe. W związku z tym samorządy muszą
zwracać szczególną uwagę w jaki sposób planują dochody i wydatki, w tym bieżące i majątkowe na
kolejne lata budżetowe.
Zgodnie z art. 242 ust. 1 ustawy o finansach publicznych organ stanowiący nie może
uchwalić budżetu, w którym planowane wydatki bieżące są wyższe niż planowane dochody bieżące
powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i tzw. „wolne środki”.
Nadwyżka budżetowa jednostki samorządu terytorialnego to dodatnia różnica pomiędzy
wykonanymi dochodami nad zrealizowanymi wydatkami jednostki, natomiast „wolne środki” należy
rozumieć jako nadwyżkę środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu
terytorialnego, wynikającą z rozliczeń wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów
58
i pożyczek z lat ubiegłych .
Relacja z art. 242 ustawy miała zastosowanie po raz pierwszy do uchwał budżetowych
uchwalanych na rok 2011, zgodnie z art. 121 ust. 1 ustawy Przepisy wprowadzające ustawę
59
o finansach publicznych .
Można ją wyrazić następującym wzorem:
55
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2008 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie szczególnej
klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (Dz.U.
Nr 229, poz. 1526 z późn. zm.).
56
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 2 marca 2010 roku w sprawie szczególnej klasyfikacji dochodów, wydatków,
przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (Dz.U. Nr 38, poz. 207 z późn. zm.).
57
Ww. rozporządzenie weszło w życie z dniem ogłoszenia, z mocą od dnia 1 stycznia 2010 roku.
58
Art. 217 ust. 2 pkt 6 ustawy o finansach publicznych, op. cit.
59
Przepisy wprowadzające z dnia 27 sierpnia 2009 roku ustawę o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1241).
Wb ≤ Db + Nab + Wśr,
gdzie:
W b – wydatki bieżące,
Db – dochody bieżące,
Nab – nadwyżka budżetowa,
W śr – wolne środki.
Jednocześnie zgodnie z art. 242 ustawy o finansach publicznych na koniec roku
budżetowego wykonane wydatki bieżące nie mogą być wyższe niż wykonane dochody bieżące,
powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki. Podkreślić jednak należy, że
wyjątkowo przy realizacji zadań bieżących ze środków Unii Europejskiej wykonane wydatki bieżące
mogą być wyższe niż wykonane dochody bieżące powiększone o nadwyżkę budżetową z lat
ubiegłych i wolne środki jedynie o kwotę związaną z realizacją zadań bieżących z udziałem
środków, o których mowa w art. 5 ust 3 ufp, w przypadku gdy środki te nie zostały przekazane
60
jednostce samorządu terytorialnego w danym roku budżetowym .
Źródłem danych do niniejszego opracowania były sprawozdania z wykonania planów
dochodów i wydatków budżetowych JST województwa lubuskiego za lata 2009-2010, tj.:
Rb – 27S – Sprawozdanie z wykonania planu dochodów budżetowych JST,
Rb – 28S – Sprawozdanie z wykonania planu wydatków budżetowych JST,
Rb – NDS – Sprawozdanie o nadwyżce/deficycie JST.
Dane liczbowe pochodzą ze sprawozdań rocznych sporządzonych za lata budżetowe 2009
i 2010, które wpłynęły do Regionalnej Izby Obrachunkowej w Zielonej Górze. Obliczenia zostały
61
wykonane w oparciu o stan bazy danych na dzień 27 kwietnia 2011 roku .
W skład województwa lubuskiego wchodzi 101 jednostek samorządu terytorialnego, w tym:
1 Woj. Samorządowe, 2 Pow. Grodzkie, 12 Pow. Ziemskich, 7 Miast, 41 Gmin wiejskich, 33 Miast
62
i Gmin oraz 7 Związków Międzygminnych .
Za lata budżetowe 2009 i 2010 JST nie miały jeszcze obowiązku pokrywania wykonanych
wydatków bieżących wyłącznie dochodami bieżącymi. Jednak należy zauważyć, że większość
samorządów województwa lubuskiego wykonując swoje budżety starała się zachować tę zasadę.
Szczegółowe dane w zakresie wykonanych dochodów i wydatków bieżących oraz wielkość
osiągniętego wyniku operacyjnego wg poszczególnych JST województwa lubuskiego
przedstawiono w tabeli nr 7.
Tabela nr 1. Wielkość osiągniętego wyniku bieżącego z podziałem na wynik dodatni i ujemny
w latach 2009-2010 wg typów JST
Wyszczególnienie
Województwo
Samorządowe
Dodatni wynik bieżący (Nadwyżka operacyjna)
2009
51.845.857
2010
39.466.935
Ujemny wynik bieżący (Deficyt operacyjny)
2009
2010
-
Powiaty
Grodzkie
46.198.854
22.859.562
-
WYKONANIE
Powiaty
Miasta
Ziemskie
w zł
Gminy
Miasta
i Gminy
13.272.039
10.002.161
15.501.320
11.491.154
59.002.247
36.953.133
42.858.621
26.175.401
-7.979.505
-15.284.537
-2.898.783
-712.060
-3.452.109
-12.321.486
-17.609.708
Tabela nr 2. Liczba jednostek samorządu terytorialnego wg osiągniętego wyniku bieżącego
w latach 2009-2010 wg typów JST
Wyszczególnienie
Województwo
Samorządowe
Dodatni wynik bieżący (Nadwyżka operacyjna)
2009
1
60
Liczba JST wg osiągniętego wyniku bieżącego
Powiaty
Powiaty
Miasta
Gminy
Grodzkie
Ziemskie
2
7
7
33
Zob. art. 242 ust 3 ustawy o finansach publicznych, poz. cyt.
Dane liczbowe prezentowane w tabelach nie uwzględniają korekt sprawozdań nadesłanych po tym terminie.
62
Niniejsze opracowanie nie obejmuje danych liczbowych związków.
61
Miasta
i Gminy
29
2010
1
Ujemny wynik bieżący (Deficyt operacyjny)
2009
2010
-
2
6
4
35
24
-
5
6
3
8
6
4
9
Liczba JST województwa lubuskiego wykazujących dodatni wynik bieżący (nadwyżkę
operacyjną) w 2010 r. wyniosła 72 i była mniejsza o 7 JST w porównaniu do 2009 r. Zwiększyła się
natomiast liczba jednostek osiągających deficyt operacyjny (w 2009 r. – 17 JST, w 2010 r. – 24
JST). Zwiększająca się liczba jednostek samorządu terytorialnego wykazujących ujemny wynik
bieżący świadczy o tym, że w 2010 r. zwiększyła się realizacja wydatków bieżących w stosunku do
osiąganych dochodów bieżących.
Wielkość nadwyżki operacyjnej w roku 2010 osiągniętej przez poszczególne typy JST
znacznie zmalała w stosunku do 2009 roku, natomiast deficyt operacyjny wyraźnie wzrósł w 2010
roku.
Wielkość deficytu operacyjnego (ogółem) w Miastach województwa lubuskiego w roku 2010
wyniósł -2.898.783 zł, podczas gdy w roku 2009 Miasta odnotowały wyłącznie dodatni wynik
operacyjny. Natomiast wśród Gmin deficyt operacyjny w roku 2010 wzrósł o 2.740.049 zł
w stosunku do 2009 r., również w Pow. Ziemskich deficyt operacyjny wykazał tendencję wzrostową.
Dodatni wynik bieżący (dochody bieżące - wydatki bieżące) pokazuje, czy jednostka jest
w stanie sfinansować wydatki bieżące z bieżących wpływów. Na podstawie poziomu nadwyżki
operacyjnej ustalany jest wskaźnik pokrycia wydatków bieżących dochodami bieżącymi. Dodatnie
saldo operacyjne powinno służyć pokryciu ewentualnego salda inwestycyjno-kapitałowego oraz
ujemnego salda finansowego.
W sytuacji, gdy JST osiąga deficyt operacyjny oznacza, to że wydatki bieżące były
realizowane na poziomie przekraczającym możliwości finansowe danego samorządu. Realizowanie
zadań bieżących odbywało się kosztem sprzedaży majątku jednostki lub następowało zaciąganie
nowych zobowiązań w postaci kredytów bankowych. Powyższa sytuacja może być związana
z m.in. nadmiernym wzrostem zadłużenia oraz kosztami długu lub niższym niż zakładano
63
pierwotnie wzrostem dochodów jednostki .
Tabela nr 3. Zestawienie 15-stu jednostek samorządu terytorialnego, które osiągnęły
najwyższy dodatni wynik bieżący w latach 2009-2010
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Wyszczególnienie
Woj. Samorządowe
Zielona Góra
Gorzów Wielkopolski
M. Nowa Sól
Gmina Zielona Góra
Gmina Żary
MiG Drezdenko
MiG Międzyrzecz
Pow. żagański
MiG Kożuchów
M. Żagań
MiG Iłowa
Gmina Pszczew
Gmina Świdnica
MiG Sława
Dodatni wynik bieżący
(Nadwyżka operacyjna)
2009 rok
51.845.857
30.941.013
15.527.841
7.278.531
6.373.358
5.506.344
5.506.269
5.440.798
3.762.754
3.470.465
3.409.285
3.386.354
2.994.025
2.873.154
2.833.155
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Wyszczególnienie
Woj. Samorządowe
Zielona Góra
M. Nowa Sól
Pow. żagański
Gmina Zielona Góra
M. Żagań
Pow. międzyrzecki
Gorzów Wielkopolski
MiG Sulechów
MiG Witnica
Gmina Pszczew
Gmina Nowa Sól
M. Żary
MiG Międzyrzecz
MiG Drezdenko
Dodatni wynik bieżący
(Nadwyżka operacyjna)
2010 rok
39.466.935
19.954.626
6.431.628
4.102.151
3.640.888
3.116.844
3.008.163
2.904.936
2.692.395
2.375.704
2.342.202
2.235.591
2.014.185
2.067.811
1.951.565
Z powyższej tabeli wynika, iż w każdym z prezentowanych lat coraz inne JST przodowały
w osiąganiu największej nadwyżki operacyjnej. Widać wyraźnie, że rozpiętość między nadwyżkami
operacyjnymi notowanymi przez poszczególne jednostki jest bardzo różna. Wielkość dodatniego
wyniku operacyjnego osiągniętego przez poszczególne JST w roku 2010 w porównaniu
z poprzednim rokiem znacznie się różni od siebie.
Należy zauważyć, że wielkość zrealizowanej nadwyżki operacyjnej jest zdeterminowana
gromadzeniem dochodów w sposób systematyczny i stały a nie jednorazowy i przypadkowy.
63
Opracowanie MF pt. „Nadwyżka operacyjna …, op. cit.
Natomiast zauważa się, że wiele jednostek samorządowych nie ma sprecyzowanej polityki
postępowania z dochodami pochodzącymi z majątku komunalnego. Zdarza się, że gdy jednostka
otrzyma środki pieniężne np. z jednorazowej transakcji na rynku nieruchomości, to dochody te są
często niewłaściwie wydatkowane, co skutkuje wahaniami wyniku operacyjnego w danym roku
budżetowym.
Pozostałe jednostki samorządu terytorialnego województwa lubuskiego w badanych latach
2009-2010 wprawdzie osiągały nadwyżkę operacyjną, jednak jej wielkość kształtowała się poniżej
wielkości prezentowanych w tabeli nr 3.
Poniżej w tabeli nr 4 zaprezentowano zestawienie tych JST, które w kolejnych dwóch latach
zanotowały ujemny wynik operacyjny.
Tabela nr 4. Zestawienie tych jednostek samorządu terytorialnego, które wykazały ujemny
wynik bieżący w roku kolejnych latach 2009 i 2010
Wyszczególnienie
Ujemny wynik bieżący
(Deficyt operacyjny)
2009 rok
Pow. gorzowski
Pow. słubicki
Pow. świebodziński
Pow. żarski
Gmina Bytnica
Gmina Górzyca
Gmina Kolsko
Gmina Krzeszyce
MiG Lubsko
MiG Rzepin
MiG Słubice
MiG Szprotawa
MiG Świebodzin
MiG Zbąszynek
-968.919
-2.837.504
-1.277.679
-2.847.649
-33.671
-168.148
-68.449
-441.792
-1.084.775
-412.407
-4.273.413
-992.758
-4.071.574
-247.681
2010 rok
-2.439.612
-3.088.082
-4.4436.561
-3.556.159
-1.200.754
-698.043
-598.688
-660.793
-3.389.099
-282.913
-1.922.449
-4.272.839
-2.248.696
-748.775
Relacja wyniku operacyjnego
do wydatków bieżących w %
2009 rok
-2,62
-8,25
-2,44
-3,63
-0,53
-1,33
-0,82
-3,93
-2,51
-1,76
-8,40
-1,94
-5,92
-1,65
2010 rok
-5,88
-8,11
-7,76
-4,27
-16,31
-5,20
-6,66
-5,15
-7,00
-1,14
-3,80
-7,80
-3,30
-4,73
Łączna liczba JST województwa lubuskiego, które w 2009 r. wykazały deficyt operacyjny
wyniosła 17 JST, a w 2010 r. wynosiła 24 JST. W tabeli nr 4 wyszczególniono tylko te jednostki
samorządu terytorialnego, które zarówno w roku 2009, jak i w roku 2010 wykazały ujemny wynik
finansowy. Wśród 14 JST województwa lubuskiego występuje przekroczenie wydatków bieżących
ponad dochody bieżące. Oznacza to, że wykonane na koniec roku budżetowego wydatki bieżące
w tych JST nie znajdują pokrycia w wykonanych dochodach. Ten fakt wskazuje na potrzebę
dokładniejszego przeanalizowania sytuacji finansowej tych jednostek.
W literaturze wskazuje się, że jeżeli nie ma nadwyżki operacyjnej, to wówczas jednostka
taka albo wyprzedaje majątek samorządowy, albo pożycza pieniądze na bieżące potrzeby
wspólnoty samorządowej. Jeden rok bez nadwyżki operacyjnej jest do zaakceptowania, ale jeśli taki
stan utrzymuje się w dłuższym okresie, to jednostka samorządowa staje przed poważnym
64
wyzwaniem .
W latach 2009-2010 JST nie miały jeszcze obowiązku pokrywania ujemnego wyniku
finansowego, jednak sytuacja ta zmieniła się wraz z wejściem w życie art. 242 ust. 2 ustawy
o finansach publicznych. Zgodnie z brzmieniem ww. art. na koniec roku budżetowego wykonane
wydatki bieżące nie mogą być wyższe niż wykonane dochody bieżące powiększone o nadwyżkę
65
budżetową z lat ubiegłych i wolne środki . Zgodnie z art. 121 ust. 1 ustawy Przepisy
66
wprowadzające ustawę o finansach publicznych art. 242 ma zastosowanie po raz pierwszy do
uchwał budżetowych jednostek samorządu terytorialnego na rok 2011.
64
P. Świaniewicz, „Nadwyżka operacyjna …, op. cit.
Wykonane wydatki bieżące mogą być wyższe niż wykonane dochody bieżące powiększone o nadwyżkę budżetową
z lat ubiegłych i wolne środki jedynie o kwotę związaną z realizacją wydatków bieżących z udziałem środków, o których mowa
w art. 5 ust. 3 ufp, w przypadku gdy środki te nie został przekazane w danym roku budżetowym (por. art. 242 ust. 3 ufp).
66
Przepisy wprowadzające …, op. cit.
65
Poniżej w tabeli nr 5 i 6 przedstawiono wielkość dochodów i wydatków oraz wynik
operacyjny w latach 2009-2010 wg typów JST oraz zaprezentowano te wielkości graficznie na
wykresach nr 1 i 2.
Tabela nr 5. Wysokość dochodów i wydatków bieżących oraz wynik operacyjny w 2009 r.
wg typów JST
2009
Wyszczególnienie
Dochody bieżące
Wydatki bieżące
Wynik operacyjny
Województwo
Samorządowe
348.323.986
296.478.129
51.845.857
Powiaty
Grodzkie
Powiaty
Ziemskie
w zł
748.921.313 558.572.067
702.722.459 553.279.533
46.198.854
5.292.534
Miasta
Gminy
Miasta
i Gminy
320.856.668
305.355.348
15.501.320
529.518.181
471.227.995
58.290.187
929.775.123
899.237.988
30.537.135
Tabela nr 6. Wysokość dochodów i wydatków bieżących oraz wynik operacyjny w 2010 r.
wg typów JST
2010
Wyszczególnienie
Dochody bieżące
Wydatki bieżące
Wynik operacyjny
Województwo
Samorządowe
323.703.062
284.236.127
39.466.935
Powiaty
Grodzkie
797.836.805
774.977.243
22.859.562
Powiaty
Ziemskie
w zł
607.641.031
612.923.407
-5.282.376
Miasta
Gminy
Miasta
i Gminy
334.150.810
325.558.439
8.592.371
558.680.521
525.179.497
33.501.024
993.224.405
984.658.711
8.565.693
Tabela nr 7. Wykonane dochody i wydatki bieżące oraz wynik operacyjny
za IV kw. w latach 2009-2010
WYKONANIE za IV kw. 2009 r.
Nazwa jednostki
1
Woj. Samorządowe
Gorzów Wielkopolski
Zielona Góra
gorzowski
krośnieński
międzyrzecki
nowosolski
słubicki
strzeleckodrezdenecki
sulęciński
świebodziński
wschowski
zielonogórski
żagański
żarski
GOZDNICA
GUBIN
KOSTRZYN nad
Odrą
ŁĘKNICA
NOWA SÓL
ŻAGAŃ
ŻARY
BLEDZEW
BOBROWICE
dochody
bieżące
wydatki
bieżące
w zł
2
3
348 323 986 296 478 129
370 923 858 355 666 017
377 997 455 347 056 442
35 989 325 36 958 244
46 264 349 43 698 194
46 490 163 46 126 238
61 730 028 59 862 121
31 556 522 34 394 026
Wynik
operacyjny
4
51 845 857
15 257 841
30 941 013
-968 919
2 566 155
363 925
1 867 907
-2 837 504
Relacja
wyniku
operacyjnego
do wydatków
bieżących
WYKONANIE za IV kw. 2010 r.
dochody
bieżące
wydatki
bieżące
%
w zł
5
6
7
17,49 323 703 062 284 236 127
4,29 376 350 914 373 445 978
8,92 421 485 891 401 531 265
-2,62 39 043 196 41 482 808
5,87 49 282 213 49 578 272
0,79 50 034 147 47 025 984
3,12 74 656 215 72 971 500
-8,25 34 974 554 38 062 636
Wynik
operacyjny
Relacja
wyniku
operacyjnego
do wydatków
bieżących
8
39 466 935
2 904 936
19 954 626
-2 439 612
-296 059
3 008 163
1 684 716
-3 088 082
%
9
13,89
0,78
4,97
-5,88
-0,60
6,40
2,31
-8,11
36 947 623
30 627 346
51 093 014
29 925 665
57 060 528
55 222 495
75 665 007
8 634 034
38 399 260
36 995 378
30 004 726
52 370 693
27 726 303
55 171 213
51 459 741
78 512 656
8 084 213
37 937 667
-47 755
622 620
-1 277 679
2 199 362
1 889 315
3 762 754
-2 847 649
549 821
461 593
-0,13
2,08
-2,44
7,93
3,42
7,31
-3,63
6,80
1,22
39 038 984
34 546 740
52 742 799
31 444 612
58 689 106
63 468 159
79 720 306
8 909 014
40 892 772
38 902 448
34 083 406
57 179 360
32 912 677
58 081 844
59 366 008
83 276 465
9 014 032
41 681 015
136 535
463 334
-4 436 561
-1 468 064
607 262
4 102 151
-3 556 159
-105 018
-788 242
0,35
1,36
-7,76
-4,46
1,05
6,91
-4,27
-1,17
-1,89
43 610 102
10 401 088
87 357 286
49 092 314
83 362 584
12 364 934
10 600 049
41 875 560
9 313 310
80 078 755
45 683 029
82 382 813
10 759 612
8 347 455
1 734 542
1 087 777
7 278 531
3 409 285
979 771
1 605 322
2 252 594
4,14
11,68
9,09
7,46
1,19
14,92
26,99
46 336 877
10 306 453
88 233 237
53 481 508
85 990 948
11 659 497
10 878 861
45 199 019
9 501 630
81 801 609
50 364 664
87 996 471
11 405 164
8 976 289
1 137 858
804 824
6 431 628
3 116 844
-2 005 523
254 333
1 902 572
2,52
8,47
7,86
6,19
-2,28
2,23
21,20
WYKONANIE za IV kw. 2009 r.
Nazwa jednostki
1
BOGDANIEC
BOJADŁA
BRODY
BRZEŹNICA
BYTNICA
DĄBIE
DESZCZNO
GÓRZYCA
GUBIN
KŁODAWA
KOLSKO
KRZESZYCE
LIPINKI ŁUŻYCKIE
LUBISZYN
LUBRZA
ŁAGÓW
MASZEWO
NIEGOSŁAWICE
NOWA SÓL
OTYŃ
PRZEWÓZ
PRZYTOCZNA
PSZCZEW
SANTOK
SIEDLISKO
SKĄPE
SŁOŃSK
STARE KUROWO
SZCZANIEC
ŚWIDNICA
TRZEBIECHÓW
TRZEBIEL
TUPLICE
WYMIARKI
ZABÓR
ZIELONA GÓRA
ZWIERZYN
ŻAGAŃ
ŻARY
BABIMOST
BYTOM ODRZAŃSKI
CYBINKA
CZERWIEŃSK
DOBIEGNIEW
DREZDENKO
IŁOWA
JASIEŃ
KARGOWA
KOŻUCHÓW
KROSNO
ODRZAŃSKIE
LUBNIEWICE
dochody
bieżące
wydatki
bieżące
Wynik
operacyjny
2
14 972 094
7 763 200
8 638 574
9 677 075
6 353 552
12 406 836
18 267 290
12 475 038
17 296 937
18 028 485
8 325 974
10 789 468
7 489 513
16 997 074
9 672 819
13 489 321
6 917 065
11 018 517
15 181 562
14 711 110
9 448 064
15 310 311
12 830 454
17 320 530
9 064 787
11 741 886
12 039 550
10 216 501
9 829 388
15 813 573
7 798 685
13 636 356
7 993 229
5 515 755
9 717 550
42 309 061
11 779 567
15 955 713
27 760 734
14 812 793
12 881 434
16 082 291
23 069 290
17 726 129
38 778 091
17 122 053
15 703 623
13 893 187
36 347 063
w zł
3
13 110 818
7 646 364
7 595 558
9 514 061
6 387 223
11 987 969
16 522 661
12 643 186
15 237 250
16 729 494
8 394 423
11 231 260
6 991 630
14 144 354
8 295 750
11 180 836
6 375 461
8 787 873
12 369 543
13 441 228
8 460 221
14 517 816
9 836 429
15 371 010
8 710 029
11 292 038
10 491 722
9 914 596
7 630 995
12 940 419
7 679 530
12 507 685
7 209 532
5 464 377
8 072 947
35 935 703
10 736 411
14 508 136
22 254 389
14 382 240
10 879 073
13 719 590
22 442 008
17 386 146
33 271 822
13 735 699
15 580 376
11 260 676
32 876 598
4
1 861 276
116 836
1 043 016
163 014
-33 671
418 867
1 744 629
-168 148
2 059 686
1 298 991
-68 449
-441 792
497 883
2 852 720
1 377 069
2 308 485
541 603
2 230 644
2 812 019
1 269 882
987 842
792 496
2 994 025
1 949 521
354 759
449 849
1 547 828
301 905
2 198 394
2 873 154
119 155
1 128 671
783 697
51 378
1 644 603
6 373 358
1 043 156
1 447 577
5 506 344
430 552
2 002 362
2 362 702
627 282
339 982
5 506 269
3 386 354
123 247
2 632 511
3 470 465
40 105 359
8 599 697
37 342 262
7 852 256
2 763 097
747 441
Relacja
wyniku
operacyjnego
do wydatków
bieżących
WYKONANIE za IV kw. 2010 r.
dochody
bieżące
wydatki
bieżące
Wynik
operacyjny
%
5
14,20
1,53
13,73
1,71
-0,53
3,49
10,56
-1,33
13,52
7,76
-0,82
-3,93
7,12
20,17
16,60
20,65
8,50
25,38
22,73
9,45
11,68
5,46
30,44
12,68
4,07
3,98
14,75
3,05
28,81
22,20
1,55
9,02
10,87
0,94
20,37
17,74
9,72
9,98
24,74
2,99
18,41
17,22
2,80
1,96
16,55
24,65
0,79
23,38
10,56
6
16 249 579
8 059 991
8 788 673
9 972 992
6 163 093
13 155 226
19 750 428
12 717 664
17 928 225
18 687 076
8 390 081
12 158 922
7 724 473
18 475 507
9 953 357
13 733 267
7 065 211
11 075 124
16 859 162
16 515 802
10 050 476
16 566 096
12 844 941
21 886 674
12 590 391
12 551 402
12 177 414
10 733 549
9 812 831
15 237 597
8 598 842
14 855 868
7 990 845
6 126 581
9 610 603
44 441 030
12 218 070
17 662 464
26 762 637
16 780 690
14 748 722
16 731 147
26 950 422
17 760 942
39 737 687
16 638 166
15 055 812
13 808 595
43 754 776
w zł
7
15 479 419
8 017 596
8 150 286
9 946 703
7 363 847
12 743 808
18 615 097
13 415 707
16 912 865
17 412 057
8 988 769
12 819 715
7 613 443
16 779 255
8 846 983
12 137 741
6 938 149
9 841 567
14 623 571
15 219 670
9 575 243
15 147 502
10 502 739
20 621 359
12 821 509
12 614 116
11 413 059
10 485 788
8 293 529
14 283 618
8 522 718
13 787 425
7 458 399
6 061 765
8 825 641
40 800 142
11 260 940
15 707 853
24 748 453
16 217 488
12 940 821
15 517 332
25 867 652
18 752 503
37 786 121
15 117 684
17 156 430
12 685 116
42 221 298
8
770 159
42 395
638 387
26 290
-1 200 754
411 418
1 135 331
-698 043
1 015 360
1 275 019
-598 688
-660 793
111 030
1 696 252
1 106 374
1 595 526
127 063
1 233 557
2 235 591
1 296 133
475 233
1 418 594
2 342 202
1 265 315
-231 118
-62 714
764 355
247 761
1 519 302
953 978
76 124
1 068 442
532 447
64 816
784 962
3 640 888
957 130
1 954 611
2 014 185
563 202
1 807 901
1 213 816
1 082 770
-991 561
1 951 565
1 520 482
-2 100 618
1 123 479
1 533 478
7,40
9,52
45 279 729
8 805 961
44 800 029
8 402 994
479 700
402 967
Relacja
wyniku
operacyjnego
do wydatków
bieżących
%
9
4,98
0,53
7,83
0,26
-16,31
3,23
6,10
-5,20
6,00
7,32
-6,66
-5,15
1,46
10,11
12,51
13,15
1,83
12,53
15,29
8,52
4,96
9,37
22,30
6,14
-1,80
-0,50
6,70
2,36
18,32
6,68
0,89
7,75
7,14
1,07
8,89
8,92
8,50
12,44
8,14
3,47
13,97
7,82
4,19
-5,29
5,16
10,06
-12,24
8,86
3,63
1,07
4,80
WYKONANIE za IV kw. 2009 r.
Nazwa jednostki
1
LUBSKO
MAŁOMICE
MIĘDZYRZECZ
NOWE
MIASTECZKO
NOWOGRÓD
BOBRZAŃSKI
OŚNO LUBUSKIE
RZEPIN
SKWIERZYNA
SŁAWA
SŁUBICE
STRZELCE
KRAJEŃSKIE
SULECHÓW
SULĘCIN
SZLICHTYNGOWA
SZPROTAWA
ŚWIEBODZIN
TORZYM
TRZCIEL
WITNICA
WSCHOWA
ZBĄSZYNEK
dochody
bieżące
wydatki
bieżące
Wynik
operacyjny
2
42 218 651
12 646 758
52 076 146
w zł
3
43 303 425
12 045 582
46 635 349
4
-1 084 775
601 176
5 440 798
14 194 310
13 343 265
19 880 101
17 781 294
23 053 678
33 229 323
34 983 522
46 616 369
38 448 851
56 832 839
34 333 944
12 248 998
50 193 582
64 698 074
16 592 073
14 815 319
28 256 454
46 762 818
14 791 010
Relacja
wyniku
operacyjnego
do wydatków
bieżących
WYKONANIE za IV kw. 2010 r.
dochody
bieżące
wydatki
bieżące
-2,51
4,99
11,67
6
45 022 220
14 811 642
54 794 771
w zł
7
48 411 319
14 031 403
52 726 960
8
-3 389 099
780 238
2 067 811
851 044
6,38
14 957 669
14 155 082
802 587
5,67
18 462 901
17 319 494
23 466 085
31 856 192
32 150 367
50 889 782
1 417 200
461 800
-412 407
1 373 131
2 833 155
-4 273 413
7,68
2,67
-1,76
4,31
8,81
-8,40
21 140 168
18 525 061
24 593 338
36 383 985
34 684 297
48 648 827
20 242 301
18 375 509
24 876 251
35 069 377
34 069 282
50 571 276
897 867
149 552
-282 913
1 314 608
615 015
-1 922 449
4,44
0,81
-1,14
3,75
1,81
-3,80
37 419 910
57 978 460
34 168 187
11 655 983
51 186 340
68 769 649
15 807 117
13 587 489
26 568 899
46 856 075
15 038 692
1 028 940
-1 145 621
165 757
593 015
-992 758
-4 071 574
784 955
1 227 830
1 687 555
-93 257
-247 681
2,75
-1,98
0,49
5,09
-1,94
-5,92
4,97
9,04
6,35
-0,20
-1,65
39 209 135
63 064 888
37 921 599
12 682 788
50 532 778
65 985 951
17 875 754
16 425 804
32 884 892
51 936 195
15 089 994
41 528 457
60 372 492
38 246 594
12 426 045
54 805 617
68 234 647
16 665 143
15 136 237
30 509 188
50 901 292
15 838 769
-2 319 322
2 692 395
-324 996
256 743
-4 272 839
-2 248 696
1 210 610
1 289 566
2 375 704
1 034 902
-748 775
-5,58
4,46
-0,85
2,07
-7,80
-3,30
7,26
8,52
7,79
2,03
-4,73
%
5
Wynik
operacyjny
Relacja
wyniku
operacyjnego
do wydatków
bieżących
%
9
-7,00
5,56
3,92
Podsumowanie
Nadwyżka operacyjna będąca różnicą między dochodami bieżącymi a wydatkami
bieżącymi budżetu JST wskazuje, czy dana jednostka jest w stanie pokryć swoje wydatki bieżące
dochodami bieżącymi. Z uwagi na brak w polskim prawie finansowym jasnego pojęcia i metodologii
liczenia „nadwyżki operacyjnej” w praktyce samorządy mogą różnie obliczać jej wielkość.
Prezentowane dane liczbowe pokazują, że w latach 2009-2010 zdecydowana większość
JST w województwie lubuskim odnotowała nadwyżkę operacyjną, ale zbiorcza jej wartość
charakteryzowała się tendencją spadkową. Ponadto w kolejnych latach budżetowych można
spodziewać się pogorszenia kondycji finansowej JST, co niewątpliwie wpłynie na spadek
samodzielności finansowej poszczególnych JST. Należy jednak pamiętać, że rzeczywisty wynik
finansowy jednostki samorządu terytorialnego w danym roku budżetowym zależy nie tylko od
nadwyżki operacyjnej budżetu, ale także od innych parametrów finansowych JST. Niemniej
nadwyżka operacyjna powinna być nadal istotnym wskaźnikiem oceny kondycji finansowej JST.