kierunki inwestycyjne chin. jakich inwestycji chińskich
Transkrypt
kierunki inwestycyjne chin. jakich inwestycji chińskich
KIERUNKI INWESTYCYJNE CHIN. JAKICH INWESTYCJI CHIŃSKICH MOŻE OCZEKIWAĆ POLSKA Katarzyna A. Nawrot Poznań, grudzień 2012 SPIS TREŚCI SPIS SKRÓTÓW SPIS RYSUNKÓW I TABEL 1. Wstęp 2. Powiązania gospodarcze Unii Europejskiej i Chin – zarys relacji 3. Kierunki geograficzne chińskich inwestycji w Europie 4. Kierunki branżowe chińskich inwestycji w Europie 5. Możliwości inwestycyjne dla chińskich inwestorów w Polsce 6. Uwarunkowania i przesłanki chińskich inwestycji 7. Implikacje w kontekście przyciągania chińskich inwestycji 8. Uwagi końcowe BIBLIOGRAFIA SPIS SKRÓTÓW ADB ASEAN Azjatycki Bank Rozwoju (Asian Development Bank) Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Association of South East Asian Nations) ASEAN+3 Inicjatywa wspó łpracy pań stw Azji Wschodniej – członków ugrupowania ASEAN oraz Japonii, Korei Południowej i Chin BIZ GUS MOFCOM NBS SAFE SOE UE UNCTAD UNDP WDR WTO Zagraniczne inwestycje bezpoś rednie (foreign direct investment – FDI) Główny Urząd Statystyczny Chinese Ministry of Commerce of China National Bureau of Statistics of China State Administration of Foreign Exchange State-owned enterprises Unia Europejska Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (United Nations Conference on Trade and Development) Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych (United Nations Development Programme) World Development Report S� wiatowa Organizacja Handlu (World Trade Organizations) SPIS RYSUNKÓW I TABEL Rys. 1. Obroty handlowe Unii Europejskiej z Chinami w latach 1980-2011 Rys. 3. Skumulowana wartość chińskich zagranicznych inwestycji bezpośrednich w latach 1990-2011 Rys. 2. Rys. 4. Rys. 5. Rys. 6. Rys. 7. Rys. 8. Rys. 9. Tabela 1. Przepływy chińskich zagranicznych inwestycji bezpośrednich w latach 1980-2011 Udział skumulowanej wartości zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Chinach w zasobach światowych w latach 1980-2011 Udział skumulowanej wartości chińskich zagranicznych inwestycji bezpośrednich w zasobach światowych w 1980-2011 Kierunki geograficzne chińskich zagranicznych inwestycji w latach 2003-2010 Struktura skumulowanych chińskich zagranicznych inwestycji w Unii Europejskiej w 2010 r. Struktura branżowa skumulowanych chińskich zagranicznych inwestycji w latach 2004-2010 Struktura branżowa chińskich zagranicznych inwestycji w Unii Europejskiej w 2009 r. Napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich do Polski z Chin na tle krajów Azji Wschodniej i Południowej w latach 1996-2011 1. Wstęp Imponująca dynamika wzrostu i rozwoju gospodarczego Chin w ostatnich dekadach XX wieku i na początku XXI wieku uplasowała Państwo Środka na znaczącej pozycji w gospodarce światowej. Zarówno wzrost dochodów, jak i zmniejszenie ubóstwa można uznać za bezprecedensowe i historyczne w dziejach ludzkości, znajdując odzwierciedlenie w standardzie życia społeczeństwa, przewidywalnej długości życia ludzkiego i rozwoju społecznym. Według danych UNDP (United Nations Development Programme) i Banku Światowego Chiny są klasyfikowane jako kraj o średnim rozwoju ludzkim i wyższych średnich dochodach (UNDP, 2011; WDR, 2011). Chiny stały się też największym światowym eksporterem wyprzedzając w tym względzie gospodarkę Niemiec (WTO, 2011; WTO, 2012) Szacuje się, że w ciągu najbliższych 5-10 lat uplasują się na pierwszej pozycji według udziału w globalnym PKB (Grant, Barysch, 2008). Aspiracją Chin jest osiągnięcie statusu kraju o wysokich dochodach w ciągu najbliższych dwóch dekad oraz gospodarki zaawansowanej technologicznie do roku 2020. Zarysowany potencjał chińskiej gospodarki oraz perspektywy dalszego wzrostu i rozwoju, jak również rosnąca współzależność Unii Europejskiej (UE) i Chin przemawiają za koniecznością konstruktywnej współpracy oraz kompleksowego i strategicznego partnerstwa obu rynków. Zaistniała sytuacja inspiruje do refleksji o obecnym kształcie wzajemnych relacji gospodarczych, w tym wskazania w ich ramach miejsca Polski. Prowadzone w tym zakresie rozważania będą się koncentrować na kwestii przepływów kapitałowych w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich (BIZ), stawiając pytanie o kierunki inwestycyjne Chin oraz miejsce w nich Polski jako potencjalnego kierunku ich destynacji. Analiza ta ma w szczególności pozwolić na sformułowanie rekomendacji w kontekście przyciągania chińskich inwestycji bezpośrednich na rynek unijny, w szczególności do Polski. Zakres przedmiotowy opracowania obejmuje przepływy chińskich inwestycji zagranicznych. Kierunki geograficzne odnoszą się w głównej mierze do rynku Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem Polski. W celu przedstawienia pełnego obrazu zachodzących procesów w poszczególnych przypadkach analiza została rozszerzona o kontekst globalny. Zakres czasowy opracowania obejmuje głównie lata 2000-2012. Wtedy to bowiem, głównie w następstwie implementacji strategii „Go 4 Global” z 1999 r., można było obserwować wzrost dynamiki chińskich BIZ. W przypadku przepływów inwestycji bezpośrednich oraz ich skumulowanej wartości dynamikę i zachodzące zmiany ukazano od roku 1980. Należy również wspomnieć o problemach metodologicznych odnoszących się do charakteru dostępnych danych statystycznych. Oficjalnie dostępne dane sięgają zazwyczaj roku 2011 bądź 2010, wyraźne jest więc znaczne bo nawet dwu letnie opóźnienie w przekazie informacji. Wielkości monitorowanych przepływów zarówno zagranicznych inwestycji bezpośrednich, jak i skumulowanej ich wartości znacznie się różnią w zależności od źródła danych. Wreszcie niezależnie od źródła, w nie do końca klarowny sposób można je interpretować ze względu na skomplikowany charakter współczesnych przepływów kapitałowych. W niniejszym opracowaniu korzystano głównie z baz United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD) oraz Eurostatu. W wybranych aspektach sięgnięto po dane z chińskich źródeł statystycznych National Bureau of Statistics of China (NBS), Chinese Ministry of Commerce of China (MOFCOM) oraz State Administration of Foreign Exchange (SAFE). Wreszcie cennym źródłem informacji okazały się bazy monitorujące przepływu kapitału Heritage Foundation. Wartości przepływów podawane są na ogół w USD. W przypadku korzystania z baz Eurostatu dane podawano w EUR, nie przeliczając ich na USD. 2. Powiązania gospodarcze Unii Europejskiej i Chin – zarys relacji Niezwykle szybki rozwój stosunków Unii Europejskiej oraz Chin odnotowano szczególnie w ostatniej dekadzie, w znaczącej mierze jako rezultat interesów gospodarczych wynikających z wymiany handlowej oraz przepływów inwestycyjnych. Nie bez znaczenia dla wzajemnych relacji pozostały reformy otwierające chińską gospodarkę, w tym implementacja w 1999 r. strategii „Go Global” oraz przyłączenie się do Światowej Organizacji Handlu (WTO) w 2001 r. Rozwój wzajemnych stosunków notowano zarówno w wymiarze gospodarczym, jak i politycznym oraz kulturowym. UE i Chiny stały się w rezultacie podmiotami tworzącymi drugie co do wielkości partnerstwo gospodarcze na świecie. 5 Poziom wzajemnej wymiany handlowej wzrósł z wartości 15,9 mld EUR w 1990 r. do 72,2 mld EUR w roku 1999 i 428,3 mld EUR pod koniec 2011 r., plasując tym samym UE jako najważniejszego partnera handlowego Chin (Eurostat, 2012). Warto zwrócić uwagę, że w 1979 r., a więc rok po wprowadzeniu reform przez Chiny w 1978, wzajemne obroty handlowe osiągnęły zaledwie 3,4 mld EUR (Eurostat, 2011). Drugim co do wielkości partnerem handlowym, tuż za gospodarką Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej (USA), są dla rynku Unii Europejskiej Chiny. W 2011 r. eksport UE do Chin wzrósł o 20,3% do 136,2 mld EUR, a chiński eksport do UE osiągnął wartość 292,1 mld EUR, generując 8,9% udział w całkowitej wielkości eksportu UE oraz 17,3% udział w imporcie. Istniejąca asymetria w wymianie handlowej zmniejszyła się w porównaniu do 2010 r. o 9%, a deficyt handlowy oszacowano na 155,9 mld EUR (Eurostat, 2012). Wzajemne obroty handlowe nie pozostały bez wpływu na przepływy kapitałowe, w szczególności zagranicznych zasygnalizowania. inwestycji bezpośrednich, stąd zasadność Rys. 1. Obroty handlowe Unii Europejskiej z Chinami w latach 1980-2011 (w mld EUR) ich Wyjaśnienia: dane dla roku 1980 odnoszą się do obrotów handlowych UE-9; 1985 dla UE-10; 1992 dla UE12; 1995-2002 dla UE-15; 2004-2006 dla EU-25; od 2008 dla UE-27 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat, 2012; Eurostat, 2011 6 Zmniejszenie w 2011 r. deficytu we wzajemnych obrotach (por. rys. 1) tak samo jak pozytywnie odbierane przez Europejczyków budzi zaniepokojenie Chińczyków. Wraz z kryzysem zmniejszyły się bowiem możliwości importowe rynku europejskiego pozostającego głównym kierunkiem eksportu dla Państwa Środka. Chińskie agencje informacyjne podają, że w sierpniu 2012 r. eksport do Europy spadł o 12,7% w porównaniu do roku poprzedniego, przy ogólnym wzroście chińskiego eksportu o 2,7%. Niebudzące optymizmu prognozy dla Europy uwydatniły konieczność reorientacji chińskiej strategii wzrostu opartej dotychczas w głównej mierze na eksporcie. Chodzi tu zarówno o stymulowanie popytu wewnętrznego, jak i poszukiwanie nowych źródeł wzrostu nakierowanych na innowacje i nowe technologie. Pozwoli to na przesunięcie się w górę łańcucha wartości i oczekiwaną zmianę chińskiego modelu wzrostu. Jakkolwiek pojawiają się wątpliwości co do możliwości Chin w przeprowadzeniu pożądanej reorientacji źródeł wzrostu szczególnie w związku z ograniczonym dostępem do najnowszych technologii. Zaobserwować można jednak zasadnicze działania mające zmienić taki stan rzeczy, w tym w odniesieniu do interesującego nas charakteru wzajemnych relacji Chin i UE w przepływach kapitałowych, o czym w dalszej części opracowania. 3. Kierunki geograficzne chińskich inwestycji w Europie Chińska gospodarka pozostawała dotychczas głównym biorcą kapitału pośród krajów rozwijających się, napływającego w szczególności w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Unia Europejska jest obok USA, Japonii, Hongkongu i Tajwanu jednym z największych dostawców zagranicznych inwestycji bezpośrednich dla gospodarki chińskiej. Według danych Eurostatu w 2010 r. z krajów UE-27 do Chin odpłynęły zagraniczne inwestycje bezpośrednie o wartości 7,1 mld EUR. Skumulowana wartość europejskich ZIB w Chinach wyniosła natomiast 75,1 mld EUR. Warto jednocześnie zwrócić uwagę, że Unia Europejska jest zarówno największym światowym dawcą, jak i biorcą ZIB. Udział zagranicznych inwestycji bezpośrednich UE w Chinach pozostaje tym samym relatywnie niski, nie przekraczając 2% ich całkowitej skumulowanej wartości, która według źródeł UNCTAD w World Investment Report 2011 sięgała 43,7% światowych zasobów (UNCTAD, 2012). 7 Rys. 2. Przepływy chińskich zagranicznych inwestycji bezpośrednich w latach 1980-2011 (w mld USD) Chiny Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UNCTAD Stat 2012 uzyskują 8,5% światowego napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich, a przyczyniają do około 5% światowego odpływu. W Kraju Środka skumulowane jest około 8% światowych zasobów BIZ, a generowane około 3% – por. rys. 3-5 (UNCTAD, 2012). Pomimo stosunkowo niskich udziałów wartości te znacznie wzrosły w ostatnich kilku latach wraz z ekspansją chińskich inwestycji, których odpływ w 2011 r. przekroczył 68 mld USD (rys. 2). Liczne analizy światowych ośrodków badawczych wskazują na bezprecedensowy wzrost chińskich inwestycji zagranicznych w ostatnich kilku latach, które mogą osiągnąć wartość pomiędzy 1 a 2 trylionami USD w latach 2010-2020 (Hanemann, Rosen, 2012). Jednocześnie oczekuje się, że ćwierć tej stawki ma trafić do Europy – w tym Europy Środkowo-Wschodniej – poprzez fuzje i przejęcia oraz inwestycje od podstaw. 8 Rys. 3. Skumulowana wartość chińskich zagranicznych inwestycji bezpośrednich w latach 1990-2011 (w mld USD) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UNCTAD Stat 2012 Rys. 4. Udział skumulowanej wartości zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Chinach w zasobach światowych w latach 1980-2011 (w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UNCTAD Stat 2012 9 Rys. 5. Udział skumulowanej wartości chińskich zagranicznych inwestycji bezpośrednich w zasobach światowych w 1980-2011 (w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UNCTAD Stat 2012 Chińskie inwestycje bezpośrednie w Unii Europejskiej wzrosły z 0,4 mld USD w 2003 r. do 6,3 mld USD w 2009 r. i 12,6 mld USD w 2010 r. (NBS, MOFCOM, SAFE, 2010; 2011). Średnioroczna dynamika wzrostu skumulowanej wartości BIZ w UE przewyższyła średnią światową, znacznie przekraczając 50% w latach 2003-2010. W 2011 r. Europa była głównym miejscem lokowania chińskich inwestycji bezpośrednich, które według szacunków grupy Rhodium, opartych na całkowitej wielkości odnotowanych inwestycji greenfield oraz przejęć, przekroczyła 9,8 mld USD, w porównaniu do wartości średniej poniżej 1 mld USD w latach 2003-2008 (Hanemann, Rosen, 2012). Przewiduje się dalszy wzrost inwestycji bezpośrednich, szczególnie w kontekście dywersyfikacji chińskich rezerw walutowych, które we wrześniu 2012 r. osiągnęły wartość 3,28 tryliona USD, a w rezultacie poszukiwanie raczej aktywów trwałych niż inwestycji w obligacje skarbowe zadłużonych krajów strefy euro. 10 Rys. 6. Kierunki geograficzne chińskich zagranicznych inwestycji w latach 20032010 (w mld USD) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBS, MOFCOM, SAFE, 2010; NBS, MOFCOM, SAFE, 2011 Rys. 7. Struktura skumulowanych chińskich zagranicznych inwestycji w Unii Europejskiej w 2010 r. (w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBS, MOFCOM, SAFE, 2011. Chińskie zagraniczne inwestycje w głównej mierze są kierowane na rynek azjatycki (por. rys. 6). W przypadku struktury chińskich zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Unii Europejskiej widoczna jest bardzo duża koncentracja w kilku 11 krajach, mianowicie w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Szwecji i we Francji (rys. 7). W następnej kolejności należy wymienić Holandię, Danię, Węgry, Włochy. Istotnym kierunkiem chińskich BIZ jest również Luksemburg, stanowiąc jednak w większości przystanek dla lokalizacji docelowej. W Polsce skumulowane jest około 1,1% chińskich ZIB w UE. Obserwacje oraz badania prowadzone przez światowe ośrodki potwierdzają sprzężenie zwrotne pomiędzy zagranicznymi inwestycjami UE w Chinach a kierunkami chińskich inwestycji w Europie. Wskazuje to na istotę polityki stymulowania zagranicznych inwestycji. Wzrost kosztów w Chinach pociąga za sobą obecnie zarówno relokacje inwestycji do innych krajów regionu, szczególnie do sąsiadującej Azji Południowo-Wschodniej, jak i dezinwestycje i powrót do kraju pochodzenia. Takiego charakteru przepływów możemy się spodziewać w kolejnych latach. Niezależnie od źródła danych wyraźnie widać, że napływ chińskich zagranicznych inwestycji do UE oraz ich skumulowana wartość pozostają na bardzo niskim poziomie. 4. Kierunki branżowe chińskich inwestycji w Europie Struktura odpływu chińskich inwestycji uległa zasadniczej zmianie od czasu przyjęcia przez kraj strategii „Go Global” w 1999 r. (por. rys. 8). Początkowo obserwowano głównie inwestycje w infrastrukturę mające na celu wsparcie dystrybucji eksportu oraz w surowce – przede wszystkim w krajach rozwijających się Afryki i Ameryki Południowej. Głównym czynnikiem przyciągającym chińskich inwestorów pozostają surowce, głównie ropa naftowa, stanowiąc w 2012 r. ponad połowę dokonywanych inwestycji w wymiarze globalnym. Można to zaobserwować analizując strukturę napływu chińskich BIZ do poszczególnych regionów. Inwestycje w surowce przeważają w Afryce oraz Ameryce Południowej. Jednocześnie w branży surowcowej dominują inwestycje dokonywane przez przedsiębiorstwa państwowe (SOE, state-own enerprises). Napływ inwestycji o takim charakterze jest najwyższy w krajach rozwijających się. 12 W przypadku gospodarek wysokorozwiniętych głównym celem chińskich inwestorów są nowe technologie, marki, kanały dystrybucji bądź inne zasoby strategiczne. Rys. 8. Struktura branżowa skumulowanych chińskich zagranicznych inwestycji w latach 2004-2010 (w mld USD) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBS, MOFCOM, SAFE, 2010; NBS, MOFCOM, SAFE, 2011 Najbardziej zróżnicowany napływ chińskich inwestycji pod względem branżowym jest obserwowany na rynkach azjatyckich i europejskich, gdzie obok surowców i infrastruktury widać zainteresowanie motoryzacją, chemikaliami oraz energią odnawialną. Strukturę branżową chińskich zagranicznych inwestycji w Unii Europejskiej w 2009 r. przedstawiono na rysunku 9, gdzie wyraźny jest jej „niesurowcowy” charakter. Kierunki inwestowania Chińczyków w Europie są zgodne z priorytetowymi sektorami zidentyfikowanymi w 12. Pięcioletnim Planie Gospodarczym i takich można się spodziewać w kolejnych latach. Zaliczają się do nich: − technologie energetyczne, − nowa generacja technologii informacyjnych, − biotechnologia, − przemysł towarów wysoko przetworzonych, − alternatywne źródła energii, − nowe materiały, 13 − pojazdy na czystą energię. Konsekwentnie największy popyt wśród chińskich inwestorów na rynku unijnym jest notowany w sektorach nowych technologii i innowacji, luksusowych marek oraz produktów o wysokiej wartości dodanej. Kierunki branżowe napływu różnią się wśród późniejszych krajów członkowskich UE, gdzie w większości obserwuje się i można się nadal spodziewać inwestycji w infrastrukturę produkcyjną. Wartą odnotowania prawidłowością jest w Europie znaczny – sięgający połowy – udział inwestycji mniejszościowych, a także zdecydowana przewaga inwestycji dokonywanych przez chińskie przedsiębiorstwa państwowe. Inwestycje mniejszościowe budzą w Europie mniej kontrowersji i obaw oraz uprzedzeń ze strony zarówno społeczeństwa, jak i rządów poszczególnych państw. Pozwalają ponadto na zminimalizowanie ryzyka wejścia na nowy rynek, dają czas na zaklimatyzowanie się i zdobycie doświadczenia na rynku europejskim. Zastrzeżenia co do wzajemnej otwartości zgłaszają jednak zarówno Chińczycy, jak i UE. Rys. 9. Struktura branżowa chińskich zagranicznych inwestycji w Unii Europejskiej w 2009 r. (w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBS, MOFCOM, SAFE, 2010 Istotne znaczenie wśród dokonywanych inwestycji chińskich w Europie mają inwestycje w formie fuzji i przejęć, które wymagają kompleksowej analizy. Jedynie sygnalizując tę kwestię, w tym miejscu warto wymienić przykładowe transakcje, jakie odnotowano w 2012 r. Należą do nich m.in.: 8,6% udział CIC w brytyjskim Thames 14 Water; 21,35% udział w portugalskim EDP nabyty przez Chinese Three Gorges; przejęcie w Niemczech Putzmaistera przez Sany i CITIC Capital czy 7,1% udział CIC w Eutelsat. Spośród transakcji z 2011 r. można dodać 30% zakup GDF Suez przez CIC oraz przejęcie norweskiego Elkem przez China National Bluestar. W wymiarze globalnym wart odnotowania jest 33% zakup udziałów przez Sinopec w amerykańskim Devon o wartości transakcji 2,5 mld USD oraz przejęcie australijskiego Gloucester przez Yanzhou (2 mld USD). Transakcje zawarto w 2012 r. 5. Możliwości inwestycyjne dla chińskich inwestorów w Polsce Stosunki dwustronne Europy i Chin nie pozostały bez wpływu po rozszerzeniu Unii Europejskiej o kraje Europy Środkowo-Wschodniej, w tym o Polskę, w pierwszej kolejności zaś po upadku komunizmu w 1989 r., a w konsekwencji transformacji gospodarek regionu. Początek lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku przyniósł więc zasadniczy zwrot w dialogu Polski z krajami Azji Wschodniej, w szczególności z Chinami. Stosunki polityczne i gospodarcze pozostawały jednak w dalszym ciągu ograniczone w porównaniu do krajów Europy Zachodniej, nie stanowiąc priorytetu w polityce zagranicznej. Okres transformacji za nadrzędne cele uznał m.in. restrukturyzację gospodarki, jej przystosowanie do nowych realiów ustrojowych oraz określenie pozycji naszego państwa w transformującej się Europie. Dopiero w perspektywie akcesji do Unii Europejskiej oraz już po niej nastąpiły działania w kierunku intensyfikacji współpracy z regionem Azji i Pacyfiku. Dotychczasowa współpraca zarówno nie odzwierciedla jednak potencjału Chin, jak i nie wykorzystuje możliwości polskiej gospodarki. Najbardziej rozpowszechnioną formą współpracy gospodarczej pomiędzy Polską a Chinami pozostaje nadal wymiana handlowa, stanowiąc jednocześnie niewielki odsetek w całkowitych obrotach z zagranicą. W ostatnich dziesięciu latach Chiny zdeklasowały dominujące wcześniej w handlu Japonię i Koreę Południową. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego wymiana handlowa z Chinami sięgała w 2011 r. 19 mld USD wobec 15,4 mld USD w 2010 r. i zaledwie 500 mln w połowie lat dziewięćdziesiątych (GUS, 2012). Jednocześnie udział Chin w imporcie Polski przekroczył 9%, co było istotną zmianą w ciągu piętnastu lat (z 1,6%). Dla porównania udziały pozostałych państw regionu Azji Wschodniej – poza Koreą Południową (3%) i 15 Japonią (2%) – nie przekraczają 1% po stronie importu. Charakterystyczną cechą wymiany handlowej z Chinami jest jej asymetryczny charakter. Od lat utrzymuje się ujemne saldo wymiany handlowej, a co częstokroć jest podkreślane, polski eksport do Chin stanowi zaledwie jedną dziesiątą importu z Państwa Środka. Przyczyn takiego charakteru wymiany należy upatrywać m.in. w niskiej konkurencyjności polskiej oferty eksportowej na rynek chiński oraz śladowych działań promocyjnych. Nastąpiły wprawdzie istotne zmiany w strukturze towarowej polskiego obrotu handlu zagranicznego świadczące o postępie technicznym i poprawie konkurencyjności polskiej gospodarki, jednak okazały się niewystarczające. Zmiana istniejącej asymetrii będzie wymagała konkretnych projektów i efektywnych działań, co nie będzie możliwe bez aktywnego wsparcia instytucji państwa, w tym wykreowania długookresowej i kompleksowej strategii wobec Chin. Szansą na intensyfikację wymiany handlowej, w tym eksportu na rynek chiński są zagraniczni inwestorzy. Należy jednocześnie podkreślić, że w niewielkim stopniu nastąpił rozwój współpracy inwestycyjnej, kapitałowej i naukowo-technicznej. Zarówno chińskie zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce, jak i polskie BIZ w Chinach są znikome. Wiąże się to w głównej mierze z niedostatecznymi działaniami promocyjnymi, a w konsekwencji słabym rozeznaniem chińskich inwestorów na polskim rynku, ale też polskich na rynku chińskim. W odniesieniu do polskich podmiotów gospodarczych należy wskazać również na brak wystarczającego kapitału. W ostatnich latach znacznie zwiększył się jednak napływ kapitału z Chin oraz z Hongkongu, plasując te rynki w czołówce partnerów wschodnioazjatyckich (tab. 1). Poza Chinami kooperacja inwestycyjno-kapitałowa została nawiązana z krajami ASEAN-5, mianowicie z Filipinami, Indonezją, Malezją, Tajlandią i Singapurem, jak również z Japonią, Koreą Południową i Indiami. Istotne miejsce wśród zagranicznych inwestorów z Azji Wschodniej zajmuje od lat Korea Południowa, a do głównych inwestycji należą Daewoo, LG Electronics i Samsung Electronics. Na początku XXI wieku odnotowano wzrost zainteresowania inwestorów z Japonii, która zajmowała wysoką pozycję w rankingu inwestorów z regionu (por. tab. 1). W ostatnich dwóch latach odnotowano zmniejszenie napływu inwestycji do Polski, jak również wycofywanie kapitału i dezinwestycje. Głównymi inwestorami w Polsce pozostają kraje wysokorozwinięte – USA oraz kraje UE, głównie Luksemburg, Niemcy, Włochy oraz Wielka Brytania. 16 Tabela 1. Napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich do Polski z Chin na tle krajów Azji Wschodniej i Południowej w latach 1996-2011 (w mln USD) Chiny Hongkong Indonezja Indie Japonia Korea Płd. Malezja Filipiny Singapur Tajlandia Tajwan 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,4 2,2 0,2 1,4 4,7 1,5 1,3 0,9 2,2 44,3 25,8 83,3 139,6 191,7 0,4 96,9 - - - - - - - - 0,6 1,5 2,3 6,7 14,5 2,9 2,6 2,9 1,3 1,4 201,7 1,0 7,6 17,5 0,7 - 0,3 7,1 1,2 0,5 0,6 0,3 89,4 165,3 151,5 196,3 0,1 - - - 6,7 1,4 99,3 2,3 2,5 0,4 0,4 0,5 0,1 0,5 0,3 0,1 0,2 8,5 6,3 22,5 172,7 130,2 185,5 302,3 316,6 266,9 11,7 2,7 1,4 4,8 4,5 14,8 1,5 4,0 78,7 - 158,1 - 271,1 6,4 207,4 6,5 1,1 0,6 5,6 6,9 14,5 10,3 0,2 0,1 0,8 0,5 8,1 1,4 0,2 3,8 - 8,8 29,7 31,7 0,1 0,1 4,7 0,4 38,6 0,2 0,1 20,3 - - - - 3,3 48,8 4,3 1,2 7,8 0,4 1,5 -224,9 4,8 -17,4 14,3 -5,7 3,2 -338,1 -252,1 1,0 29,2 9,6 -10,7 7,7 4,0 4,8 -81,9 266,6 7,0 58,2 184,9 39,6 432,4 119,0 1,6 17,5 35,7 3,2 Objaśnienia: „-” nie odnotowano Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP, 2004; NBP, 2009; NBP, 2010; NBP, 2011; NBP, 2012. 17 518,7 67,4 113,5 5,2 63,6 0,3 51,7 -1,1 5,8 39,6 44,6 82,2 13,1 3,9 2,9 -9,1 2,2 1,4 2,7 1,8 Rok 2012 zaznaczył przełom we wzajemnych stosunkach na linii Polska-Chiny, czego egzemplifikacją stało się Forum Ekonomiczne Chiny-Europa Środkowa-Polska, które odbyło się w Warszawie 26 kwietnia. Podczas spotkania chiński premier Wen Jiabao przedłożył dwanaście propozycji rządu chińskiego w celu promowania współpracy z szesnastoma krajami regionu, a mianowicie z Albanią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Estonią, Węgrami, Łotwą, Litwą, Macedonią, Czarnogórą, Polską, Rumunią, Serbią, Słowacją i Słowenią. Ustanowienie wspólnego sekretariatu współpracy miało być platformą służącą realizacji pozostałych postulatów. Oczekiwania krajów regionu zostały więc ożywione. Istotne będzie jednak przełożenie obserwowanej aktywizacji politycznej na wymierne efekty w sferze gospodarki. Ściślejsza współpraca między Chinami a państwami Europy Środkowej i Wschodniej stanowią niewątpliwą szansę na zrównoważenie wymiany handlowej z Chinami. Chiński eksport jest bowiem dominujący we wszystkich krajach regionu. Strona polska liczy na zmniejszenie ogromnego deficytu w handlu z Chinami i na wzrost wzajemnych inwestycji. Z całą pewnością istotnym przedsięwzięciem było powołanie Sekretariatu Współpracy ds. Europy Środkowo-Wschodniej w Pekinie przy udziale reprezentantów szesnastu krajów regionu, w tym Polski. Przy tej okazji Wen Jiabao podkreślił, że współpraca Chin z krajami Europy Środkowo-Wschodniej jest istotnym komponentem wzmacniania relacji na linii Chiny-Europa. Polska jako kraj członkowski UE nie powinna o tym zapominać, a w rezultacie polska polityka wobec Chin powinna być spójna ze wspólnym interesem rynku unijnego. W Europie Środkowo-Wschodniej, w tym w Polsce chińskie inwestycje dokonywane są głównie w infrastrukturę, przemysł i surowce. Pomimo że przemysł pozostanie głównym sektorem lokowania inwestycji zagranicznych w Europie Środkowo-Wschodniej, należy się spodziewać narastających udziałów w sektorze usług. Wen Jiabao zadeklarował w Warszawie utworzenie specjalnej linii kredytowej o wartości 10 mld USD dla krajów Europy Środkowo-Wschodniej na wspieranie wspólnych projektów nie tylko w infrastrukturę, ale również nowe technologie i energię odnawialną. Świadczy to o nastawieniu i możliwościach współpracy w sektorach wysokich technologii. Wzajemne obroty handlowe z krajami regionu mają do 2015 roku wzrosnąć do 100 miliardów USD. Podejmowanie działań o takim charakterze – obok 18 wspólnych projektów naukowo-badawczych i kulturowych, intensyfikacji ruchu turystycznego oraz dialogu międzyludzkiego – mają na celu wzmocnienie współpracy, szczególnie w biznesie i handlu. Warto ponadto zwrócić uwagę na konieczność wzmocnienia wspólnego zaufania i zrozumienia między Europą i Chinami, co wydaje się szczególnie ważne w Europie Środkowej i Wschodniej. Komunikacja pomiędzy Chinami i Europą rzeczywiście znacznie ożywiła się w ciągu ostatniej dekady, co było rezultatem intensyfikacji w przepływach handlu, inwestycji, kadry biznesowej i turystów, przyczyniając się do lepszego zrozumienia Europy i Chin. Jest to osiągnięcie o ogromnym znaczeniu zarówno dla Chin, jak i UE. Zachodzi dalsza potrzeba zmniejszenia istniejących asymetrii na szczeblach rządowych, samorządowych i społeczeństwa. Wydaje się ponadto, że spuścizna okresu komunizmu pozostawiła niepotrzebny sceptycyzm wobec współpracy z Chinami, podczas gdy raczej powinna stanowić platformę wspólnych doświadczeń, wartości i zrozumienia, na których współpraca jest konsolidowana. Podejmowane inicjatywy w dziedzinie pogłębiania międzyludzkiego niewątpliwie przyczyniają się do zbliżania narodów. dialogu Nadzieje i oczekiwania wobec nowej generacji chińskich przywódców politycznych są obecne zarówno w Chinach, jak i na świecie. Państwa z Europy Środkowej i Wschodniej nie pozostają wyjątkiem, a wydaje się, że w tej części świata, zostały one zintensyfikowane w rezultacie licznych wizyt urzędników państwowych i przypieczętowane 6 września 2012 r. ustanowieniem wspólnego oficjalnego Sekretariatu Współpracy ds. Europy Środkowo-Wschodniej w Pekinie. Podejmowane inicjatywy można postrzegać jako dobry znak w kierunku wzmocnienia współpracy między Chinami i Europą Środkowo-Wschodnią, z Polską jako największym rynkiem w regionie. 6. Uwarunkowania i przesłanki chińskich inwestycji Jednym ze znaczących osiągnięć ostatniej dekady w relacjach UE i Chin jest niewątpliwie wzrost wzajemnego zrozumienia wynikający w znacznej mierze z komunikacji będącej rezultatem rosnącego handlu, inwestycji oraz dialogu międzyludzkiego. Coraz większa współzależność obu rynków oraz ogromny potencjał chińskiej gospodarki podkreślają 19 znaczenie zapewnienia i pogłębiania istniejącej otwartości oraz podjęcie działań na rzecz dalszej liberalizacji. Europejscy inwestorzy działający na chińskim rynku zgłaszają jednak wiele zastrzeżeń co do jego otwartości i dyskryminujących praktyk biznesowych. Raport Komisji Europejskiej w sprawie barier handlowych i inwestycyjnych opublikowany w 2012 r. wyraźnie odnotowuje zarówno osiągnięcia, jak i istniejące oraz nowe ograniczenia inwestycyjne wobec europejskich inwestorów w Chinach (European Commission, 2012). Kwestie sporne dotyczą wdrożenia krajowego mechanizmu rewizji dla fuzji i przejęć z udziałem zagranicznych inwestorów, w którym zagraniczne akwizycje mogłyby być blokowane ze względu na bezpieczeństwo narodowe. Kolejnym problemem jest selektywne wsparcie dla strategicznych gałęzi przemysłu w celu innowacyjnego rozwoju poprzez subsydia eksportowe, warunki finansowania, w szczególności zaś ukierunkowane na zwiększanie eksportu w sektorach kapitałochłonnych – głównie zaawansowanych technologicznie. Jak podkreśla Komisja Europejska, kredyty eksportowe niewykorzystane zgodnie z dyscypliną OECD/WTO oraz subsydia przyznawane w sposób nieprzejrzysty stwarzają poważne wyzwania dla europejskich przedsiębiorców, zakłócając wolną konkurencję na rynkach międzynarodowych, utrudniając dostęp do rynku, a tym samym zagrażając strategicznym sektorom gospodarki unijnej (European Commission, 2012). Koresponduje to z raportami Europejskiej Izby Handlowej w Pekinie, w tym wydanym w czerwcu 2012 r. Business Confidence Survey oraz prezentowanym we wrześniu 2012 r. Position Paper 2012/2013 (EUCCC, 2012a; EUCCC, 2012b). Analizy podkreślają zmniejszenie zaufania biznesu zagranicznego w Chinach. 40% firm respondentów uważa, że polityka chińskiego rządu wobec zagranicznych inwestorów jest mniej sprawiedliwa niż dwa lata temu. Co więcej, badania pokazują, że prawie jedna czwarta przedsiębiorców będących członkami Izby i biorących udział w ankiecie rozważa zmianę lokalizacji inwestycji i wycofanie ich z Państwa Środka. Europejska Izba Handlowa podkreśla ponadto, że „zdrowa” konkurencja jest niezbędna w celu zapewnienia efektywnego wykorzystania kapitału i wspierania inwestycji ze źródeł prywatnych, nawołując jednocześnie Chiny do ograniczenia wpływu państwa na środowisko biznesowe (EUCCC, 2012b). Zmniejszyłoby to nierówny dostęp do rynku, co odnosi się nie tylko o inwestorów zagranicznych, ale również chińskich inwestorów prywatnych, głównie małych i średnich przedsiębiorców. 20 Obserwuje się jednocześnie wyraźną zależność pomiędzy odpływem inwestycji do Chin a napływem do krajów europejskich. Unia Europejska wyraźnie podtrzymuje zasady otwartości i liberalizacji, choć pojawiają się jednocześnie głosy zaniepokojenia. Na forum Komisji Europejskiej niejednokrotnie podkreślano, że Europa jest zobowiązana do otwarcia na inwestycje zagraniczne wraz ze związanymi z tym korzyści dla gospodarek unijnych, jednak przy zapewnieniu otwartości rynków partnerskich, w tym Chin. Takie stanowisko zostało potwierdzone podczas 4. Przeglądu Polityki Handlowej Chin na forum Światowej Organizacji Handlu, gdzie wyraźnie dano do zrozumienia że po osiągniętych korzyściach z przyłączenia się do wielostronnego systemu handlowego ciąży na Chinach zobowiązanie wobec innych krajów – szczególnie rozwijających się – do respektowania w pełni przepisów międzynarodowych. Wezwano Chiny do dalszego otwarcia gospodarki, zwłaszcza w odniesieniu do usług i inwestycji oraz wyrażono zaniepokojenie brakiem przejrzystości i charakterem norm w systemie prawa. Ponadto można zaobserwować rosnące obawy co do zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego ze strony chińskich inwestorów zarówno w Europie, jak i USA. Pojawiają się jednocześnie pytania o otwartość rynku unijnego dla zagranicznych inwestorów oraz potencjalne działania odwetowe wobec europejskich inwestycji w Chinach. Wzajemnej współpracy nie służą dochodzenia antydumpingowe, w tym wszczęte we wrześniu 2012 r. przez UE w sprawie importu z Chin paneli słonecznych i ich komponentów, co wywołało w chińskich mediach zarzuty protekcjonizmu. Prześwietlanie w Europie napływających inwestycji nie wydaje się krokiem ani właściwym, ani pożądanym. Działania zmierzające do bardziej otwartego rynku inwestycyjnego w Chinach niewątpliwie przyczyniłyby się do wzmocnienia wzajemnego zaufania istotnego dla kontynuowania obopólnie korzystnej współpracy. Stworzenie równych warunków dla inwestorów zarówno krajowych i zagranicznych, jak i prywatnych oraz państwowych będzie jednym z najważniejszych kroków w celu zapewnienia otwartego i niedyskryminacyjnego dostępu do rynków. Chodzi tu o dostęp do finansowania projektów inwestycyjnych, przetargi na zamówienia publiczne, doradztwo zagwarantowanie i ochronę własności prawną prywatnej. na rynkach Prowadzenie zagranicznych negocjacji w oraz sprawie dwustronnych umów inwestycyjnych oraz jednorodności istniejącej sieci dwustronnych traktatów o ochronie inwestycji poszczególnych państw członkowskich Unii 21 Europejskiej jest kolejnym kluczowym zagadnieniem, które powinno poprawić klimat inwestycyjny i doprowadzić do lepszej ochrony aktywów, szczególnie w zakresie wysokich technologii i ochrony prawa własności intelektualnej. Wzmocnienie ochrony prawnej dla chińskich inwestorów za granicą, czy to w drodze umów dwustronnych czy też wielostronnych, wymaga ponadto wzajemności Chin dla inwestorów zagranicznych w Państwie Środka. odpowiedzialności Wreszcie społecznej, a niezbędne są zobowiązania więc zapewnienie bezpieczeństwa, czasu i warunków pracy oraz w kontekście oczekiwanych standardów ochrony środowiska naturalnego. Chińczycy wyraźnie deklarują wywiązywanie się z podjętych zobowiązań. Wydaje się jednak że składane deklaracje spotykają się ze sceptycyzmem części Europejczyków. 7. Implikacje w kontekście przyciągania chińskich inwestycji Obserwowany dialog polityczny i gospodarczy stanowi potwierdzenie gotowości i deklarację zacieśniania wzajemnej współpracy pomiędzy Chinami a Unią Europejską, w tym Polską. Wydaje się to niezbędne zarówno dla UE, jak i dla Chin, stanowiąc katalizator ożywienia gospodarczego w Europie i stymulując dalszy wzrost chińskiej gospodarki. Chińskie inwestycje, stanowiąc źródło kapitału pobudzające wzrost rynku, powinny być zatem przyjmowane w Europie jako środek radzenia sobie z obecnym kryzysem i niestabilnością w strefie euro. Współpraca inwestycyjna stwarza ponadto możliwości dostępu do rynku chińskiego o ogromnym potencjale i perspektywach wzrostu. Jednocześnie współpraca z Europą umożliwia chińskim przedsiębiorcom dostęp do rynku, nowych technologii i wykwalifikowanej siły roboczej, a więc w konsekwencji możliwości uczenia się – przyjmowania dobrych praktyk, zdobywania umiejętności kierowniczych i organizacyjnych oraz wiedzy o nowoczesnych systemach zarządzania i technologiach, które mogą zostać zaadoptowane na rynku krajowym, przyczyniając się do jego dalszego rozwoju. Współpraca z europejskimi partnerami pozwala ponadto chińskim inwestorom poznać rynek europejski – jego charakter, kulturę biznesową, zachowania i strukturę organizacyjną – niezbędne do osiągnięcia sukcesu na rynkach zagranicznych. Należy również wskazać innowacyjnych. na istotę Znaczenie sektora prywatnego przedsiębiorstw będącego europejskich motorem będących zmian ważnymi dostawcami nowych technologii, praktyk biznesowych i dobrych umiejętności 22 menadżerskich jest bezdyskusyjne. Współpraca europejskich i chińskich inwestorów w zakresie nowych technologii oraz badań i rozwoju powinna więc być wspierana, w szczególności zaś w odniesieniu do sektora prywatnego, który okazuje się bardziej skuteczny w implementacji nowych technologii. Ważne będzie tu rosnące przyciąganie inwestycji o większych możliwościach w zakresie badań i rozwoju. Z drugiej strony nie budzi wątpliwości dotychczasowe znaczenie zagranicznych inwestycji bezpośrednich w transformacji gospodarki chińskiej poprzez wpływ na wielkość eksportu, zatrudnienie, transfer technologii, reformy instytucjonalne oraz integrację w globalne struktury produkcyjne. Niezależnie od analizowanego źródła danych faktem pozostaje jednak niewielki udział zarówno chińskich inwestycji zagranicznych w Unii Europejskiej, jak i inwestycji europejskich w Chinach. Jednocześnie wyraźne są głosy krytyczne wobec chińskich inwestorów poparte sloganami o wykupowaniu Europy przez Chińczyków, wynikające raczej z istniejących antagonizmów bądź niedostatecznej wiedzy o ich rzeczywistej wielkości. Niezwykle istotny jest więc wiarygodny monitoring ze wsparciem agend rządowych oraz konsekwentne przekazywanie opinii publicznej rzetelnych informacji. Problemem pozostaje brak jednoznacznego stanowiska Europy wobec chińskich inwestorów, a co za tym idzie brak wypracowanej strategii na poziomie Unii Europejskiej. Nie udało się ponadto osiągnąć wspólnego porozumienia w sprawie inwestycji, niecierpiącego zwłoki na poziomie całego unijnego rynku Poszczególne kraje unijne, w tym Polska, podejmują raczej działania indywidualne mające na celu przyciąganie zagranicznych inwestorów z Chin. Dodatkowo wzmocnił to kryzys gospodarczy, ujawniając zmianę nastawienia poszczególnych państw UE wobec Chin i chińskich inwestorów, pogłębiając jednocześnie rozdźwięk w tym zakresie. Widać również zależność pomiędzy istniejącymi powiązaniami gospodarczymi, w tym europejskimi inwestycjami w Chinach, a napływem inwestycji chińskich do UE. Wskazuje to na znaczenie polityki stymulującej zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Wsparcie dla inwestorów zainteresowanych ekspansją na rynki zagraniczne pociąga za sobą napływ inwestycji do kraju – innymi słowy promowanie inwestycji europejskich w Chinach stymuluje przyciąganie chińskich inwestorów. Brak spójnej polityki unijnej implikuje nadrzędną rolę polityki krajów członkowskich w zakresie przyciągania inwestycji zagranicznych. 23 Działania w kierunku wypracowania wspólnej i spójnej polityki wobec chińskich inwestycji na poziomie UE, w kontekście zagranicznych inwestycji, zarówno napływających, jak i odpływających, wraz z wytycznymi dla agend poszczególnych państw członkowskich wpłynie na wzmocnienie rynku unijnego i zwiększenie pozycji konkurencyjne UE w stosunkach z Chinami. Nieodzowność spójności odnosi się ponadto do agend i instytucji w ramach poszczególnych krajów członkowskich, a więc jawi się nagląca potrzeba skoordynowanego działania. Brak takowego może tylko osłabiać pozycję konkurencyjną zarówno UE, jak i jej krajów członkowskich w relacjach z Chinami, oraz zmniejszać atrakcyjność rynku unijnego jako potencjalnej lokalizacji dla zagranicznych inwestycji. Nie bez znaczenia dla inwestorów chińskich pozostają trudności wynikające z kompleksowości i znacznego zróżnicowania rynku unijnego pod względem charakteru prowadzenia biznesu, w tym regulacji prawnych czy uwarunkowań kulturowych. Pomimo początkowego zainteresowania rynkiem europejskim może to odstręczać potencjalnych inwestorów. Jeśli prognozy co do ekspansji chińskich inwestycji zagranicznych okażą się trafione, inwestorzy z Państwa Środka będą potrzebowali rozeznania na europejskim rynku i w tym względzie niezbędna będzie pomoc i wyspecjalizowane doradztwo. Nieodzowna jest więc działalność instytucji promujących inwestycje na poziomie narodowym oraz działania w zakresie stymulowania handlu i inwestycji jako nawzajem uzupełniających się. Kompetentna działalność instytucji otoczenia rynku pozwoli ukierunkować potencjalnych inwestorów oraz wpłynąć na redukcję kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, w tym kosztów transakcyjnych, kosztów badania rynku i pozyskiwania niezbędnych informacji. Obserwowana intensyfikacja odpływu chińskiego kapitału w formie inwestycji zagranicznych to raczej początek długookresowej ekspansji. Ważne więc jest, aby odpowiednio je ukierunkować według potrzeb i korzyści dla europejskiego biznesu, a w konsekwencji ukazać obszary, w których byłyby największe korzyści dla rynku UE oraz dla poszczególnych krajów. Odnosi się to w nie mniejszym stopniu do sektora małych i średnich przedsiębiorstw celem umożliwienia im dostępu do rynku chińskiego. Zwraca uwagę struktura napływu, a w istocie konieczność jej współtworzenia. Ważnym wymiarem działalności instytucji zajmujących się promocją inwestycji będzie więc 24 kreowanie pożądanych kierunków inwestowania, w pierwszej kolejności zaś określenie ich zgodne z interesem narodowym i dla dobra całego rynku unijnego. Powinno się precyzyjnie sformułować docelowe kierunki pożądanych inwestycji, a w dalszej kolejności podejmować działania promocyjne przyciągające właśnie takowe. Niezbędna jest tu rola rządu i wskazanie, w których sektorach chińskie inwestycje są pożądane, a następnie opracowanie precyzyjnej i długookresowej strategii, z określeniem celów priorytetowych państwa. Co więcej, istotne będzie uściślenie zdefiniowanych celów, a więc konieczność opracowania szczegółowej strategii w odniesieniu do promocji zagranicznych inwestycji z uwzględnieniem: - sektora/branży, - narzędzi promocyjnych, - konkretnego przedsiębiorstwa, działań do osiągnięcia celu, identyfikacji i wskazania partnerów strategicznych po obu stronach. Taka sekwencja działań wydaje się istotna w wymiarze europejskim, w tym w odniesieniu do inwestycji chińskich w Polsce oraz polskich w Chinach. Nie należy jednak zapominać o kluczowym znaczeniu rządu w relacjach biznesowych w Chinach, w tym agend rządowych zajmujących się promocją inwestycji. Warto też bliżej się przyjrzeć działalności państwowych funduszy majątkowych, jak przykładowo China Investment Corporation (CIC) i wykorzystać tę wiedzę do budowania wzajemnych relacji. Dogłębna analiza danych wskazuje ponadto, że mamy do czynienia nie tyle z niewielkim napływem chińskiego kapitału na rynek europejski, ile ze zdecydowanie wybiórczym jego charakterem. Odnosi się to zarówno do państwowych, jak i prywatnych inwestorów oraz dotyczy kraju lokalizacji inwestycji oraz branży. Widoczna jest również zmiana kierunków branżowych chińskich zagranicznych inwestycji w UE od wysokich technologii, infrastruktury i przemysłu ciężkiego po inwestycje w sektor usług: opiekę zdrowotną, usługi finansowe, media i rozrywkę oraz inwestycje w infrastrukturę, w tym sektor telekomunikacyjny. Zwraca uwagę zależność napływu chińskich inwestycji zagranicznych od wielkości rynku, jego otwartości, a wreszcie od możliwości w zakresie fuzji i przejęć pożądanych nabytków, w formie technologii, marek czy sieci dystrybucji. Istotne w przyciąganiu chińskich BIZ będzie podejście zorganizowane, w tym wykorzystanie dużego rynku wewnętrznego. Polska ma tu możliwość przyciągania 25 inwestorów, których rynkiem docelowym byłyby kraje Europy Środkowo-Wschodniej. Pomimo spadku napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich, będącego rezultatem kryzysu gospodarczego, Polska pozostaje liderem w tym względzie w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. Nie bez znaczenia pozostaje sytuacja gospodarcza Polski, w szczególności wyniki ekonomiczne w czasie kryzysu gospodarczego zwiększające pozytywny odbiór i atrakcyjność inwestycyjną naszego kraju, również dla Chin. Z racji coraz większego zaangażowania firm chińskich w działalność badawczo- rozwojową w małym stopniu można się spodziewać w krajach UE, że chińskie inwestycje będą stanowiły źródło transferu technologii, know-how czy umiejętności z zakresie organizacji i zarządzania, jak na przykład miało to miejsce w przypadku zagranicznych inwestycji bezpośrednich z Japonii oraz USA. Deklaracje rządu chińskiego ewidentnie wskazują na pożądane kierunki inwestowania, gdzie wyraźne jest dążenie Chin do awansu technologicznego, co może im z kolei zapewnić dostęp do europejskich technologii. Zwraca uwagę wzrost inwestycji mniejszościowych, które to gwarantując nie wywołują obaw czy antagonizmów. Chińscy inwestorzy będą zatem chcieli w pierwszej kolejności głównie się uczyć. Istotne jest rozpoznanie potrzeb inwestycyjnych również w tym zakresie i to może być kluczem zarówno do chińskich inwestycji, jak i do rynku chińskiego. rynku Inwestycje chińskie w Europie stwarzają unikatowe możliwości dostępu do chińskiego. Ma to szczególne znaczenie w przypadku inwestycji mniejszościowych, które mogą stanowić dużą szansę ekspansji na rynek chiński dla naszych przedsiębiorców nie budząc przy tym obaw o nowy kolonializm. Należałoby też przeprowadzić rozeznanie na rynku chińskim dotyczące chińskich marek – dotąd raczej rozpoznawanych w bardzo małym stopniu na rynku europejskim – czy mogą, i w jakim stopniu stanowić źródło produktów konkurencyjnych dla europejskich konsumentów. Biorąc pod uwagę zasadność napływu chińskich inwestycji bezpośrednich na rynek unijny, warto również poczynić kilka uwag co do klimatu inwestycyjnego. Uzasadniony będzie więc brak dyskryminującego traktowania inwestorów w zależności od kraju pochodzenia czy struktury własności. Należy podjąć ponadto działania w kierunku polepszenia klimatu inwestycyjnego w obszarach związanych z inwestorami zagranicznymi, jak np. podatki. Harmonizacja polityki unijnej będzie również niezbędna w tym zakresie. Ważne będą wreszcie takie działania jak ułatwienia w kwestiach 26 wizowych czy pozwoleń na pracę. Niezbędne wydaje się też zrewidowanie działalności istniejących specjalnych stref ekonomicznych – zarówno strefy ekonomiczne, jak i istniejące powiązania gospodarcze powinny być traktowane jako narzędzia pomocne w przyciąganiu inwestorów. Marginalne kontakty z regionem o znacznym potencjale gospodarczym niewątpliwie były zaniedbaniem polskiej polityki zagranicznej. Dotychczasowa współpraca nie odzwierciedla potencjału Chin ani nie wykorzystuje możliwości naszej gospodarki. Zmiana zaistniałej sytuacji stanowi wyzwanie dla polskich decydentów, a będzie możliwa kosztem dużych nakładów na promocję handlu i inwestycji. Dla Polski – niepretendującej do miana kluczowego partnera Chin – ważna wydaje się identyfikacja branż, w tym szczególnie branż niszowych rokujących wykorzystanie przewagi komparatywnej i w konsekwencji wzrost współpracy gospodarczej. W zakresie kierunków branżowych można wskazać możliwości: - na rynku dóbr konsumpcyjnych nakierowanych na klasę średnią, w szczególności przemysł (przemysł motoryzacyjny, przemysł AGD, przemysł przetwórczospożywczy), − na rynku dóbr luksusowych (przemysł lotniczy i jachtowy), − na rynku energii, zwłaszcza energii odnawialnej, − z zakresie współpracy naukowo-technicznej i działalności badawczo-rozwojowej. Wśród potencjalnych obszarów współpracy należy zwrócić uwagę na ochronę środowiska oraz wdrażanie koncepcji trwałego rozwoju, energię odnawialną oraz zmiany klimatu – aspekty, które w coraz większym stopniu dostrzegają Chiny. Zwiększy to zapotrzebowanie na towary i usługi w tym zakresie. Wydaje się, że można ponadto wykorzystać szansę w przetwórstwie, szczególnie w sektorze rolno-spożywczym, uwzględniając rosnący potencjał ludnościowy regionu. Możliwości kooperacji kreuje rozwój sektora usług, w tym opieki społecznej, transportu i turystyki oraz branża meblarska. Stymulacji i kompleksowego podejścia wymaga współpraca gospodarcza we wszystkich wymiarach od handlu, poprzez rozwój współpracy inwestycyjno-kapitałowej i naukowo-badawczej. Powinno się ponadto podjąć działania na rzecz wypracowania ram instytucjonalnych współpracy z Chinami zarówno w ramach Unii Europejskiej, jak i w kontekście całego regionu Azji i Pacyfiku, w wymiarze stosunków bilateralnych oraz wielostronnych z uwzględnieniem Dialogu ASEAN+3, ASEM czy kooperacji z 27 instytucjami regionalnymi, jak Azjatycki Bank Rozwoju. Wreszcie niezbędne będzie ujednolicanie powiązań instytucjonalnych i celów polskiej polityki zagranicznej wobec Chin, tak aby nie były one sprzeczne z celami UE, oraz dalsze pogłębianie polityki spójności. 8. Uwagi końcowe Obserwowana intensyfikacja odpływu chińskiego kapitału w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich pomimo obecnie stosunkowo niewielkiej ich wartości skumulowanej budzi duże zainteresowanie. Biorąc pod uwagę światowe prognozy oraz konieczność dywersyfikacji rosnących chińskich rezerw walutowych przekraczających wartość 3,28 tryliona USD, można się spodziewać, że to raczej początek długookresowej ekspansji. Ważne będą więc przyszłe strumienie przepływów i niezbędne wydaje się ich ukierunkowanie na potrzeby i korzyści rynku europejskiego. Chińskie inwestycje bezpośrednie są pożądane zarówno na rynku unijnym, jak i w Polsce. Tak samo jak liczba chińskich inwestycji zagranicznych istotna jest także ich jakość, a więc struktura branżowa napływu. Niezbędne więc będzie sformułowanie precyzyjnej i kompleksowej strategii o charakterze długookresowym w kontekście przyciągania chińskich zagranicznych inwestycji, tak aby napływające inwestycje były pożądane z punktu widzenia interesu narodowego Polski, poszczególnych krajów UE i całego rynku unijnego. Skoordynowane podejście i spójna polityka unijna w kontekście inwestycji oraz współpraca agend publicznych i prywatnych na poziomie narodowym będzie wyznacznikiem efektywności i determinantą atrakcyjności inwestycyjnej i przewagi konkurencyjnej rynku unijnego. Jednocześnie przed chińską gospodarką kolejnej dekady stoją duże wyzwania, których przezwyciężenie będzie decydowało o awansie cywilizacyjnym, uniknięciu pułapki średnich dochodów i zmianie modelu rozwojowego. Cele te nie mogą być osiągnięte bez równego dostępu do rynków, dalszego otwarcia i większej integracji z gospodarką światową. W związku z tym zarówno inwestowanie za granicą, jak i przyjęcie otwartego systemu finansowego, z elastycznym systemem walutowym oraz silnym wsparciem instytucjonalnym, mają kluczowe znaczenie dla transformacji Chin w kierunku gospodarki o wysokich dochodach. Nie mniej istotne i niełatwe będą reformy w sferze społecznej – edukacji, służbie zdrowia czy systemie opieki społecznej. Rosnące 28 koszty, starzejące się społeczeństwo oraz coraz większa potrzeba ludzi do wyrażania własnych poglądów nie będą w tej mierze ułatwieniem. Zarówno Unia Europejska, jak i Polska oczekują pogłębiania współpracy na zasadach równości, wzajemności i obopólnych korzyści. BIBLIOGRAFIA EUCCC (2012a), European Business in China, Business Confidence Survey 2012, European Union Chamber of Commerce in China. EUCCC (2012b), European Business in China Position Paper 2012/2013, European Union Chamber of Commerce in China. European Commission (2012), Trade and Investment Barriers Report 2012, Brussels. Eurostat (2011), External and intra EU trade, A Statistical Yearbook, Data 1958-2010, European Commission, Luxemburg. Eurostat (2012), Eurostat Database. Grant Ch., Barysch K. (2008), Can Europe and China Shape a New World Order? Centre for European Reform, London, May. GUS (2010), Rocznik statystyczny handlu zagranicznego 2010, GUS, Warszawa 2010. GUS (2011), Rocznik statystyczny handlu zagranicznego 2011, GUS, Warszawa 2011. Hanemann T., Rosen D.H. (2012), China Invests in Europe. Patterns, Impacts and Policy Implications, Rhodium Group, June. Nawrot K.A. (2012), 中国正处在十字路口中国, in: 环球亚洲杂志, 2012年11-12月刊总第28期. NBP (2004), Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2003 roku, NBP, Warszawa, Grudzień 2004. NBP (2009), Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2007 roku, NBP, Warszawa, Styczeń 2009. NBP (2010), Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2008 roku, NBP, Warszawa, Grudzień 2010. NBP (2011), Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce – 2010, NBP, www.nbp.pl. NBP (2012), Zagraniczne Inwestycje bezpośrednie w Polsce – 2011, NBP, www.nbp.pl. NBS, MOFCOM, SAFE (2010), 2009 Statistical Bulletin of China’s Outward Foreign Direct Investment (dane National Bureau of Statistics of China, Chinese Ministry of Commerce of China oraz State Administration of Foreign Exchange, oficjalna strona MOFCOM). NBS, MOFCOM, SAFE (2011), 2010 Statistical Bulletin of China’s Outward Foreign Direct Investment (dane National Bureau of Statistics of China, Chinese Ministry of Commerce of China oraz State Administration of Foreign Exchange, oficjalna strona MOFCOM). UNDP (2011), Human Development Report 2011: Stability and Equity: A Better Future for All, New York. UNCTAD (2012), World Investment Report 2012: Towards a New Generation of Investment Policies, Geneva. UNCTAD Stat (2012), www.unctad.org WDR (2011), World Development Report 2012: Gender Equality and Development, The World Bank, New York. WTO (2011), International Trade Statistics 2010, Geneva. WTO (2012), International Trade Statistics 2011, Geneva. 29