text

Veritati et Caritati
TOM V
Oblicza Miłosierdzia
Redakcja naukowa
Mariusz Terka
Jacek Kapuściński
Łukasz Laskowski
Częstochowa 2015
Wydawnictwo Naukowe
Wyższego Instytutu Teologicznego w Częstochowie
ul. św. Barbary 41
42-200 Częstochowa
wydawnictwo.wit-czestochowa.pl
e-mail: [email protected]
Rada naukowa
Ks. prof. zw. dr hab. Tadeusz Borutka, bp prof. dr hab. Antoni Długosz, ks. dr hab.
Marian Duda, ks. prof. dr hab. Krzysztof Guzowski, ks. dr Andrzej Kwaśniewski, ks.
prof. dr hab. Krzysztof Orzeszyna, ks. prof. zw. dr hab. Jerzy Pałucki, ks. dr Krzysztof
Sordyl, ks. prof. zw. dr hab. Antoni Tronina, ks. prof. zw. dr hab. Stanisław Urbański,
ks. prof. zw. dr hab. Jan Walkusz, ks. dr hab. Zbigniew Wit, ks. prof. zw. dr hab. Jan
Związek
Redaktorzy tematyczni
Ks. dr hab. Arkadiusz Olczyk
Ks. dr Roman Ceglarek
Ks. dr Grzegorz Szumera
Recenzenci tomu
Ks. dr hab. Marek Łuczak
Ks. dr hab. Sławomir Zabraniak
Wersją pierwotną Veritati et Caritati jest wersja drukowana
Projekt okładki
Prof. dr hab. Jerzy Pacuda
© Copyright by Wyższy Instytut Teologiczny w Częstochowie,
Częstochowa 2015
ISSN 2354-0311
Częstochowskie Wydawnictwo Archidiecezjalne REGINA POLONIAE
42-200 Częstochowa, ul Ogrodowa 24/44
Tel. 34 368 05 60; e-mail: [email protected]
Wstęp
„Dlaczego miłość nie jest kochana?” – to pytanie, postawione niegdyś przez św. Franciszka z Asyżu, zawiera w sobie odkrycie i doświadczenie podstawowej dla chrześcijaństwa prawdy o tym, że Bóg jest Miłością oraz opis sytuacji człowieka, który szukając w swym życiu miłości
poza Miłością, zapomina o Bogu i w konsekwencji nie potrafi kochać.
Jest w tym pytaniu zawarte zarówno zdumienie, które odsłania dramat
Boga – Miłości niemiłowanej oraz dramat człowieka, którego miłość
ostygła, jak i diagnoza tego zjawiska. Już bowiem Orygenes zauważył,
że pierwszy grzech bytów rozumnych polegał właśnie na ostygnięciu
żaru miłości z powodu oddalenia się od jej źródła, którym jest Bóg1.
Również Dante, opisując czeluści piekielne, ich ostatni, dziewiąty krąg,
ukazał właśnie w postaci zamarzniętego jeziora, a nie ognia, zaś odbywających karę wiecznego potępienia na dnie piekła zdrajców swych
dobroczyńców (Lucyfera, Judasza, Brutusa i Kasjusza) przedstawił jako
całkowicie zatopionych w lodzie, a nie pogrążonych w płomieniach2.
By odnaleźć niemiłowaną Miłość – zapomnianego Boga, czyli ożywić w sobie żar miłości, należy więc powrócić do jej źródeł i na nowo
dostrzec Boga, który nie zostawia oziębłego i zagubionego człowieka
samemu sobie, lecz wyrusza na jego poszukiwanie, aby przekonać go,
że istnieje Miłość prawdziwa. Św. Jan Paweł II pisze o tym w następujących słowach: „Jezus nade wszystko swoim postepowaniem, całą
swoją działalnością objawiał, że w świecie, w którym żyjemy, obecna
jest miłość. Jest to miłość czynna, która zwraca się do człowieka, ogarnia wszystko, co składa się na jego człowieczeństwo. Miłość ta w sposób szczególny daje o sobie znać w zetknięciu z cierpieniem, krzywdą,
ubóstwem, w zetknięciu z całą historyczną «ludzką kondycją», która
na różne sposoby ujawnia ograniczoność i słabość człowieka, zarówno
fizyczną, jak i moralną. Właśnie ten sposób i zakres przejawiania się
miłości nazywa się w języku biblijnym «miłosierdziem»”3.
1
Origenes, De principiis II, 8, 3, PG 11, 221-222, Orygenes, O zasadach, ŹMT 1,
tłum. S. Kalinkowski, Kraków 1996, 190-192.
2
Dante Alighieri, Boska komedia 34, 1-69, tłum. E. Porębowicz, Kraków 2008, 123-124.
3
Ioannes Paulus II, Litterae encyclicae de Divina Misericordia „Dives in misericordia” (DM) II, 3, AAS 72 (1980), 1183-1184: „Suo igitur potissimum vivendi genere
6
Veritati et Caritati
Dlatego też Ojciec Święty Franciszek podkreśla, że podstawową
misją, jaką Jezus otrzymał od Ojca, jest objawienie miłości Boga, która
udziela się za darmo i każdemu, kto jej zapragnie4. W swych słowach
i czynach ukazuje On Miłość, która nie chce pozostawić człowieka
pod panowaniem zła, lecz przychodzi do niego z darem przebaczenia,
uzdrowienia i uświęcenia. Stąd też Franciszek dodaje, że miłosierdzie
Boga jest Jego odpowiedzialnością za człowieka, czyli pragnieniem, by
był on szczęśliwy, pełen radości i pokoju5.
Ta miłosierna Miłość uobecniona w Chrystusie, pochylająca się nad
każdym zagubionym, biednym i cierpiącym, a objawiająca się najpełniej w darze przebaczenia, jest więc szczególnego rodzaju miejscem
spotkania Boga z człowiekiem, Świętego z grzesznikiem, i jednocześnie szansą, by człowiek uwierzył Miłości i ją pokochał, a poprzez to
rozumiał również samego siebie i odnalazł własne szczęście. Dostrzegając zatem konieczność tego spotkania z Bożym miłosierdziem, Franciszek naucza: „Potrzebujemy nieustannie kontemplować tę tajemnicę
miłosierdzia. Jest ona dla nas źródłem radości, ukojenia i pokoju. Jest
warunkiem naszego zbawienia. Miłosierdzie: to jest słowo, które objawia Przenajświętszą Trójcę. Miłosierdzie: to najwyższy i ostateczny akt,
w którym Bóg wychodzi nam na spotkanie. Miłosierdzie jest podstawowym prawem, które mieszka w sercu każdego człowieka, gdy patrzy
on szczerymi oczyma na swojego brata, którego spotyka na drodze życia. Miłosierdzie: to droga, która łączy Boga z człowiekiem, ponieważ
otwiera serce na nadzieję bycia kochanym na zawsze, pomimo ograniczeń naszego grzechu”6.
W powyższych słowach Papieża zawarte zostały podstawowe cele
ogłoszonego przez niego Roku Miłosierdzia. Chodzi bowiem w gruncie rzeczy o to, by człowiek najpierw uwierzył w to, że jest kochany
suisque actibus revelavit Iesus quo pacto adesset amor isto in mundo ubi vivimus:
amor scilicet, qui operatur quique hominem compellat omniaque continet, quae ipsius
efficiunt humanitatem. Talis vero amor vehementer percipitur quotiescumque aegritudo iniuria egestas attingitur — quin immo tota historica illa « condicio humana »,
quae variis rationibus designat angustias hominis ac fragilitatem tum physicam eius
tum moralem. Atqui ipse modus ille et ambitus, quo amor ostenditur, lingua biblica «
misericordia » nominatur”, Jan Paweł II, Encyklika o miłosierdziu Bożym „Dives in
misericordia”, w: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Kraków 2005, 86.
4
Franciszek, Bulla „Misericordiae vultus” o Nadzwyczajnym Jubileuszu Miłosierdzia
(MV) 8, tłum. pol. Wrocław 2015, 13.
5
Tamże 9.
6
Tamże 2.
Wstęp
7
przez Boga miłością, która nie zna żadnych ograniczeń i nigdy się nie
wyczerpuje, a następnie, by sam umiłował Miłość, a dzięki Niej odkrył
godność swego człowieczeństwa7 i potrafił pokochać również samego
siebie oraz swego bliźniego. Istotą Roku Miłosierdzia jest zatem rozpalenie na nowo ostygłej miłości do Miłości, co możliwe jest wyłącznie
w spotkaniu grzesznika z miłosiernym i przebaczającym Zbawicielem.
Do tego celu zmierzają więc wszystkie praktyki religijne tego nadzwyczajnego Jubileuszu i w nim znajdują swój najgłębszy sens.
Papież Franciszek zauważa jednak, że otwarciu się człowieka na
ten podstawowy cel, jakim jest doświadczenie spotkania z przebaczającym Chrystusem, sprzyjają: kontemplacja Bożego miłosierdzia oraz
miłosierne spojrzenie, które w napotkanych ludziach potrafi dostrzec
swych braci. Stąd też nazywa on obecny Nadzwyczajny Rok Jubileuszowy chwilą, w której należy mocniej niż dotychczas „utkwić wzrok
w miłosierdziu”, by móc stać się „skuteczniejszym znakiem działania
Ojca”8. Kontemplacja miłosierdzia jest zatem w swej istocie „utkwieniem wzroku w Jezusie i w Jego miłosiernym obliczu” oraz „zagłębieniem się w miłość Trójcy Przenajświętszej”9. To jednak wymaga – jak
podkreśla Franciszek – „nastawienia na słuchanie słowa Bożego”10. Dopiero wówczas możliwe staje się głoszenie Bożego miłosierdzia innym
ludziom, czyli bycie świadkiem Miłości w świecie, oraz bycie zdolnym
do okazywania miłosierdzia wszystkim potrzebującym. Papież zauważa
bowiem, że miłosierdzie to nie tylko największy przymiot Boga, ale także kryterium, za pomocą którego rozpoznaje się prawdziwe Jego dzieci11. Dlatego też droga miłosiernej Miłości jest także drogą Kościoła,
a wierność jej, czyli nie tylko głoszenie Bożego miłosierdzia, lecz także
realizowanie go przez gest wsparcia, pomocy, przebaczenia czy miłości,
jest czynnikiem weryfikującym wiarygodność wspólnoty wyznawców
Chrystusa, którzy powinni być miłosierni jak Ojciec12.
Bycie prawdziwie miłosiernym ufundowane jest zatem na kontemplacji miłosiernego oblicza Boga objawionego w Chrystusie. Oznacza
to, że Rok Miłosierdzia wymaga również głębokiego namysłu nad tajemnicą Bożej Miłości pochylającej się nad grzesznikiem, a także przyjDM I, 1, AAS 72 (1980), 1178, Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, 80.
MV 3.
9
Tamże 8.
10
Tamże 13.
11
Tamże 9.
12
Tamże 10; 25.
7
8
8
Veritati et Caritati
rzenia się rozmaitym sposobom realizacji podstawowej dla chrześcijanina misji w świecie, jaką jest bycie świadkiem Bożego miłosierdzia
wobec ludzi potrzebujących.
W tę właśnie refleksję, zadaną całemu Kościołowi przez Papieża
Franciszka, pragnie wpisać się również kolejny tom czasopisma naukowego Veritati et Caritati, który podejmuje temat szeroko pojętego
miłosierdzia. Myśl przedstawicieli częstochowskiego środowiska teologicznego oraz zaproszonych Gości, ukazująca meandry tajemnicy miłosierdzia w jego rozmaitych odsłonach, biegnie ścieżkami wyznaczonymi przez dotychczasową refleksję Kościoła, ukazanymi w przytaczanej
wyżej bulli Franciszka wydanej na rozpoczęcie Roku Miłosierdzia.
Namysł nad podjętym zagadnieniem rozpoczyna więc spojrzenie na
miłosierną miłość Boga i próba przybliżenia jej tajemnicy poprzez ukazanie na przykładzie wybranych problemów teologicznych jej różnorodnych aspektów, w których w jakimś stopniu odsłania się odpowiedź
na pytanie o istotę Bożego miłosierdzia, jego granice oraz o naturę owej
Miłości wychodzącej na spotkanie grzesznika. W tym właśnie kierunku
zmierzają analizy podejmowane na płaszczyźnie biblijnej, patrystycznej oraz dogmatycznej. Ten opis jest ubogacony przez refleksję opartą na gruncie teologii duchowości i skupioną wokół analizy działania
łaski Bożej w ludzkiej duszy oraz odpowiedzi człowieka na okazaną
mu przez Zbawiciela miłość. Podstawowym przedmiotem badań został
wybrany przede wszystkim „Dzienniczek” św. Faustyny Kowalskiej,
apostołki miłosiernej Miłości, która – jak pisze Franciszek – „została
wezwana do wejścia w głębokości Bożego miłosierdzia13.
Kolejny kierunek badań nad tajemnicą miłosierdzia wyznacza
wspomniana wyżej podstawowa misja Kościoła, jaką jest okazywanie
miłosierdzia wszystkim ludziom, czyli konieczność bycia miłosiernym
jak Ojciec. Autorzy prezentują więc rozmaite sposoby wypełniania tego
podstawowego dla chrześcijan powołania, ukazując je na konkretnych
i tak różnorodnych przykładach jak: dyplomacja papieska, opieka nad
ludźmi uzależnionymi, opieka hospicyjna, katecheza szkolna i jej praktyczne przełożenie na funkcjonowanie szkolnych kół Caritas, czy też
opieka społeczna i szkolnictwo u Kanoników Regularnych.
Szczególne miejsce i znaczenie dla podejmowanej w niniejszym
tomie problematyki posiadają świadectwa złożone przez osoby duchowne i świeckie, które w sposób praktyczny realizują trudny obowiązek
13
Tamże 24.
Wstęp
9
okazywania miłosierdzia ludziom najbardziej potrzebującym. Dlatego
też Redakcja składa serdeczne podziękowania Fundacji 21, Fundacji św.
Barnaby i wspólnocie Betel, których Przedstawiciele zechcieli podzielić
się z Czytelnikami swymi doświadczeniami pracy wśród chorych. Jest
bowiem rzeczą od dawna wiadomą, że słowa uczą, lecz to przykłady
pociągają.
Niniejszy tom Veritati et Caritati posiada również Miscellanea,
a w nim interesujące artykuły z dziedziny historii Kościoła, poświęcone
zapomnianej w dotychczasowej literaturze podróży pierwszego biskupa
częstochowskiego Teodora Kubiny do Ziemi Świętej oraz analizie dorobku homiletycznego bp. Stefana Bareły. Znajdują się tutaj także ciekawe prace dotyczące duchowości życia konsekrowanego, teologiczna
refleksja nad poezją oraz zajmujący tekst z dziedziny prawa kanonicznego, dotyczący tajemnicy spowiedzi.
Całość została ubogacona recenzjami naukowymi, które dają możliwość zapoznania się z niektórymi nowościami na teologicznym rynku
wydawniczym oraz z ich naukową oceną. Świadectwem tego, co dzieje się w środowisku częstochowskich teologów jest także bogaty dział
komunikatów i sprawozdań z rozmaitych sympozjów i konferencji naukowych, w których uczestniczyli pracownicy Wyższego Instytutu Teologicznego oraz zaproszeni Goście, związani z częstochowskim środowiskiem.
Przedstawione w niniejszym tomie Veritati et Caritati treści nie
wyczerpują oczywiście badanego tematu miłosierdzia, lecz są jedynie
próbą zrozumienia niektórych tylko jego aspektów. Tym bowiem, co
przyświeca tej publikacji, jest pragnienie włączenia się w refleksję całego Kościoła nad tajemnicą miłosiernej Miłości, by dobrze przeżyć czas
łaski, w którym wszyscy jesteśmy wezwani do tego, by „utkwić wzrok
w miłosierdziu”, kontemplować miłosierne oblicze Chrystusa oraz głosić poznaną Miłość ludziom napotkanym na drodze życia. Oddajemy
więc do rąk Czytelników owoc tego właśnie wpatrywania się miłosiernego Boga, licząc na życzliwe jego przyjęcie oraz wyrażając nadzieję,
że będzie on również jakimś wkładem w głos Kościoła obwieszczającego współczesnemu światu prawdę o Miłości, która chce być kochana
i jest większa od każdego grzechu.
Ks. Mariusz Terka