Leszek A. Kapler „Fazy uzależnienia” ETAP UZALEŻNIENIA

Leszek A. Kapler „Fazy uzależnienia”
ETAP UZALEŻNIENIA MECHANIZM RZĄDZĄCY
ZACHOWANIEM
EFEKT-
DECYZJA
używanie
korzyści, zaciekawienie – „będę to
uczenie się korzystania z jakiegoś
zachowania lub używania go w nowej powtarzać”
sytuacji lub dla osiągnięcia nowego
celu
nadużywanie
doskonalenie form i sposobów
korzystania z zachowania,
poznawanie zachowania i jego
możliwości w kolejnych ważnych
sytuacjach
dominacja zachowania
„obniżenie lotów” w różnych sferach,
koncentracja na zachowaniu i celu
spadek
formy, mniejsza satysfakcja –
jaki nim osiągam, odrzucanie innych
„próbuję odzyskać dobre
zachowań, wartości i celów
samopoczucie zwiększając aktywność
w tym zachowaniu”
używanie problemowe
uciekanie od problemów i skutków
zachowania
zagłuszanie ich korzystając z tego
zachowania
wzrost wartości zachowania –
rezygnowanie z innych sposobów
„wybieram to zachowanie, jako
regulator funkcjonowania, cel w
życiu i sposób na różne sytuacje”
wzrost ilości problemów, poczucie
wyczerpywania możliwości, lęk,
wątpliwości dotyczące zachowania –
„poszukam sposobu na problemy (w
obrębie zachowania)- zmienię sposób
korzystania z niego,”
kryzys
wahanie - powstrzymywać się od
zachowania czy dalej z niego
korzystać
Zmęczenie, bezradność, wyczerpanie –
„zaprzestaję zachowania na pewien
czas”
wymuszona abstynencja
od zachowania
powstrzymywanie od zachowania
dla odpoczynku od problemów
korzyści z abstynencji, dostrzeganie
wartości innych zachowań, spadek
wartości nałogowego zachowania –
„rezygnuję z zachowania”
dominacja abstynencji
koncentracja na powstrzymywaniu
od zachowania (ograniczeniu),
poznawanie możliwości
funkcjonowania bez zachowania
wzrost wartości unikania zachowania,
zapotrzebowanie na inne zachowania –
„poszukam innych zachowań,
wartości i celów”
rozwój
uczenie się innych zachowań,
zmienianie nawyków
satysfakcja – „będę rozwijać się dalej”
FAZY UZALEŻNIENIA I ZDROWIENIA
Komentarz - Fazy uzależnienia a inne nałogowe zachowania
Prezentacja modelu rozwoju uzależnienia i powrotu do zdrowia oparta jest na przykładzie uzależnienia od
alkoholu, a przekładając to na zachowanie - na piciu alkoholu. Chcę dorzucić kilka wskazówek, które mogą
pomóc w rozumieniu tego modelu także w odniesieniu do innych zachowań,.
1. Etap używania. Nie zawsze trzeba się uczyć od nowa jakiegoś zachowania - droga do uzależnienia może
się rozpocząć w momencie odkrycia jego nowego zastosowania. Najczęściej jest to cel do którego to
zachowanie w swojej istocie nie ma prowadzić na przykład: pojeść gdy się jest złym a nie głodnym, poseksić z
nudów a nie z miłości lub napięcia seksualnego, zatopić w oglądaniu TV gdy się pokłóciliśmy z żoną a nie
dlatego że jest ciekawy program, zająć innymi dlatego że nie mamy pomysłu na opiekowanie się sobą a nie
dlatego że nas potrzebują.
2. Etap nadużywania. To co dzieje się na tym etapie w skrócie możnaby nazwać wchodzeniem w świat
jakiegoś zachowania, odkrywaniem go i jego walorów. Wokół każdego nałogu istnieje świat jakoś dla niego
specyficzny - świat picia alkoholu, seksu, jedzenia, hazardu, pracy składający się ze specyficznych dla tego
świata ludzi, miejsc, rytuałów, poglądów i sposobów myślenia, przedmiotów, „dyscyplin”, czynności
towarzyszących, celów i wartości. Wchodzenie w ten świat to uczenie się całej tej sfery, nabywanie sprawności
w poruszaniu się w niej, korzystaniu w różnych sytuacjach Efektem tego - jeśli odpowiednio dużo włożymy w
to wysiłku i czasu - będzie przekonanie, że zajęcie się tym czymś (seksem, jedzeniem, hazardem, pracą) jest
naprawdę dobrym sposobem na wszystko. I krok już tylko do tego by można było się temu oddać z pełnym
zaufaniem, całkowicie, niemalże automatycznie. Zachowanie to i świat z nim związany z dodatku do życia
zamienia się w jego istotną część.
3. Etap dominacji zachowania. To właśnie moment kiedy spokojnie, bez zastanowienia, wybieramy nałogowe
zachowanie rezygnując z innych. Przebywanie w świecie tego zachowania, sprowadzanie wszystkiego do
obszaru z nim związanego, ukierunkowanie podstawowych dążeń na jego realizację zachowania tworzy nową,
pochłaniającą człowieka rzeczywistość, w której jest się zanurzonym jak w całkowicie innym świecie ze
swoimi prawami, celami. Jest to rzeczywistość dająca złudzenie że można w niej żyć w oderwaniu od
dotychczasowego świata i że tak naprawdę to tylko o nią chodzi, tylko ona o czymś decyduje. Taki stosunek do
swojego nowego świata wypełnionego seksem ma seksoholik, jedzeniem, restauracjami, przepisami
kulinarnymi - obżartuch, interesami, zyskami, układami, awansami, osiągnięciami - pracoholik. To są
rzeczywiście całe dziedziny życia, o każdej z nich możnaby zbudować cała naukę (często już nawet istnieje taki
dział wiedzy) - jest więc czym się zająć i czemu oddać na długie lata. W orientacji człowieka na jego cel
życiowy na tym etapie dostrzec można zamianę takiego celu jak satysfakcja z życia, samorealizacja na cele i
sukcesy specyficzne dla danej dziedziny (większe zyski, więcej partnerek, ciekawsze pozycje, nowe potrawy i
rozkosze podniebienia, bardziej emocjonujące i trudniejsze rozgrywki w grach hazardowych). Na poziomie
emocjonalnym wartością staje się prawie wyłącznie podniecenie, euforia, ulga, przyjemność Brak satysfakcji
zżycia, spadek jego jakości jest przytłumiany poszukiwaniem nowych wzmocnień płynących z nowych form
uprawiania tego zachowania..
4. Etap używania problemowego. Etap ten charakteryzują różne manipulacje formami zachowania dla
usunięcia problemów wywołanych tym zachowaniem: inna dieta, inne miejsca, inni partnerzy, inne rekwizyty,
inna częstotliwość, inne warunki, angażowanie innych zmysłów, innych części ciała czy pozycje. Samego
zachowania używa się jako lekarstwa na problemy nim wywołane - tworząc efekt błędnego koła. Pojawia się
też lęk o przyszłość w której zachowanie przynosi straty poczucie wyczerpywania się pomysłów, sił,
możliwości a jego brak poczucie pustki, bezsensu, bezradności.
5. Etap kryzysu - to etap wyczerpania możliwości tkwiących w zachowaniu, zmęczenia, często bólu
fizycznego lub psychicznego a co za tym idzie przerywania zachowania, odpoczywania, „lizania ran”,
uspokajania się i powracania do niego z nową nadzieją, że może kłopoty się nie powtórzą a zachowanie
dostarczy choć trochę dawnej przyjemności. Na tym etapie waży się ponownie decyzja - próbować jeszcze czy
porzucić to zachowanie przypominające zużyty przedmiot z którego nie daje się już nic wycisnąć, płaci za te
próby wysokie koszty ale ciągle wywołujący wspomnienie dawnej świetności, żal że to przeszłość, nostalgię i
tęsknotę za nią i lęk że nic nie wypełni jego miejsca, nie nada sensu życiu.
6. Etap wymuszonej abstynencji - jeśli pojawią się w nim zachowania alternatywne, sukcesy - przynosi
poczucie spadku wartości dawnego zachowania - można powiedzieć powrót jego znaczenia w życiu do
rzeczywistych rozmiarów a co za tym idzie nadzieję na nową drogę. Może to być etap przewartościowania,
opadnięcia zasłony oddzielającej od rzeczaywistości. Jęsli pojawi się świadomość kosztów korzystania z
zachowania, jego prawdziwej wartości i użyteczności oraz wartości świata który wypełniał życie a także
sukcesy i satysfakcje z korzystania z innych sposobów - jest szansa na wejście na drogę rezygnacji z
zachowania, ograniczenia jego rozmiarów do ilosci niezbędnej w życiu, moznaby powiedzieć do korzystania z
niego zgodnie z przeznaczeniem. .