Kultura lit. a kult. audio

Kultura literacka a kultura audiowizualna – wykład z 5 stycznia 2012
John Berger, Sposoby widzenia, 1972
Esej wizualny
Społeczne ujęcie postawy mężczyzny: ucieleśnienie obietnicy władzy.
Kobieta – postawa kobiety wyraża jej stosunek do samej siebie i określa granice, co jest
wobec niej dozwolone i niedozwolone. Dwa konstytutywne elementy kobiecej tożsamości
obserwowana i obserwująca w niej.
Status finansowy mężczyzny poprzez ubranie jego kobiety.
Kobieta:
- własny
- publiczny – taki jak widzi ją idealny mężczyzna
Mężczyźni działają, kobiety „objawiają się”.
Ks. Rodzaju – „nagość” została stworzona w umyśle widza. Kobieta uznana za winną.
Kara – podporządkowanie mężczyźnie = wysłannik Boga.
Ogród rajski, scena symultaniczna
Renesans = narracja ustępuje idei – wstyd. Dotyczy nie tyle wzajemnej relacji Adama i Ewy,
ale ich relacji z widzem.
Ona nie jest naga taka jaka jest – ona jest naga taka, jaką widzi ją widz.
Jacopo Bassano, Zuzanna i starcy
Lustro, vanitas
Dla czyjej przyjemności – naga?
Kobieta – sama dla siebie stając się widokiem legitymizowania traktowania siebie jako
widoku.
Sąd Parysa
- te kobiety, które zostaną uznane za piękne – nie są piękne, te które…
- jej nagość nie stanowi wyrazu jej własnych uczuć, jest znakiem uległości wobec wymagań
właściciela (kobiety i obrazu)
Kobiety w akcie europejskim są bierne, bo mają zaspokajać czyjś apetyt, a nie własny.
Pokazywane bez owłosienia jak dzieci, tak by móc sprawować nad nią kontrolę.
Akt sugerował scenę erotyczną, ale druga osoba aktu jest przed obrazem.
Bycie nagim = bycie sobą
Naked – nude
Naked – bycie nagim
Nude – bycie nagim w sensie kostiumu nagości
Akt – nagość przekształcona w obiekt, wystawianie na widok => przekształcanie ciała
w „maskę” => bycie sobą.
Zawsze jest ten, który patrzy => prawdziwy adresat i współuczestnik sceny seksualnej.
Alegoria czasu i piękna.
Własność:
- frontalizm
Wyjątki – gdy przedstawiana kobieta jest ukazana w tak wyjątkowy sposób, że nie dopuszcza
się do „zawłaszczania” i przejęcie jej wizerunku przez widza. Malarz i modelka –
nierozłączni. Jej rola i intencje zawarte w ekspresji postaci.
Peter Paul Rubens, Portret Heleny w futrze, XVI w.
Rembrandt, Danae, XVII w.
Akt europejski traktowany jako wyraz humanistycznego ducha Europy, nieodłącznie
związanego z indywidualizmem.
Tycjan, Wenus z Urbino, 1538
Édouard Manet, Olimpia, 1863 – intertekstualny, odnosi się do Tycjana; modelka jest prostytutką, obraz wywołał skandal. Wzrok
modelki – nie jestem kimś, kto jest ci dany do zabawy, lecz ja tu rozdaję karty.
Katrzyna Kozyra, Olimpia, 1996
Yasumasa Morimura, Olimpia / portret, 1998
OBRAZ
Czym jest obraz?
Najprościej rzecz ujmując obraz to jeden spośród tych dobrze znanych przedmiotów, które
widzimy zawieszone na ścianach, wklejone do albumu lub zdobiące strony ilustrowanych
książek.
W najszerszym sensie obraz to jest sytuacja, w której pojawia się image.
Image – coś, co jest wyobrażone.
Obraz jest zdarzeniowy.
John Berger, Sposoby widzenia
Obraz
1. Zawsze jest wytworem człowieka
(a krajobraz?)
2. Obraz to widok, który został odtworzony lub zreprodukowany
3. Każdy obraz ucieleśnia jakiś sposób widzenia
4. Nasza percepcja / ocena obrazu zależy od naszego własnego sposobu widzenia.
Funkcje obrazu
- obrazy w celu wyczarowania wyglądu tego, co nieobecne -> REPREZENTACJA
- żaden inny rodzaj zabytków czy tekstów z przeszłości nie daje tak bezpośredniego
świadectwa o świecie, który otaczał ludzi
Znaczenie obrazu
- w epoce reprodukcji znaczenie obrazów nie jest do nich przywiązane na stał. Jego cechą jest
transponowalność, co oznacza, że staje się informacją pewnego typu i jak w przypadku każdej
informacji – albo się z niej korzysta, albo się je ignoruje.
- korzystanie = modyfikacja.
2
Obrazy poprzez reprodukcję otaczają nas jak język. Od XIX w. wzmagają się wszelkie typy
komunikacji. XX w. – otoczenie ludzkich głosów. Większość ludzi nie może zaznać tego, co
można by nazwać absolutną ciszą.
Reprezentacja
- podobieństwo
- imitacja
Reprezentacja – obecny, współczesny
Representatio
a) evidentia – enargeia (gr.) = representatio (Kwintylian) – uwidaczniać
b) zapłata w gotówce = ekwiwalent
Charles Sanders Pierce
Rzecz – jej obraz – jej obraz mentalny
Obiekt (reprezentant) – znak – interpretant
Znak:
- indeksy
- ikony
- symbole
Joseph Kosuth, One and Three Chairs, 1965
Obraz: PICTURE czy IMAGE? W.T.J. Mitchell
1. Różnica między wielomateriałowym obiektem (rama pigmentu etc.) / wirtualnym
fenomenem – wyglądem, który jest dostępny widzowi
2. Różnica między celowym aktem reprezentacji (to depict to picture) a mniej
woluntarystycznym aktem automatycznym (to image)
3. Różnice między konkretnym aktem, wizualnej reprezentacji (np. przedstawianie malarskie
– w opozycji do rzeźbiarskiego) a całą szeroką dziedziną zjawisk ikoniczności, podobieństwa,
którą wyznacza słowo image.
Image =
Wyobrażenie?
Wizerunek?
Widzenie?
Wygląd?
Przedstawienie?
Picture – image
Tableu – image
Bild – Vorstellung
Nie ma obrazu, którego końcowym odbiorem nie jest ciało człowieka.
Obraz jest antropologiczny.
Żyjemy z obrazami i rozumiemy świat przez obrazy (Heidegger).
3
Image
likeness
resemblance
aimlitude
Graphic
Optical
Perceptual
Mental
Verbal
historia sztuki
architektury
fizyka
optyka
fizjologia
neurologia
filozofia
(epistemologia)
psychologia
poetyka
retoryka
2005, What do Picture Want?
Obraz (picture) = image + object + medium
Image – podobieństwo, figura, motyw, forma przejawiająca się w jakimś medium.
Obiekt / przedmiot – materialny nośnik, na którym pojawia się image.
Medium – zespół praktyk pozwalających na zespolenie image’u i obiektu w obrazie.
Wszechobecność obrazów – W.T.J. Mitchell
- obrazy, posągi, diagramy, sny, halucynacje, spektakle, projekcje, wiersze, wzory,
wspomnienia, idee = obrazowania / wizerunki
- nowe technologie
Pictorial Turn
Ikonische Wende
Pictorial turn
- nie mimesis; reprodukcja lub korespondencja sztuk
- postlingwistyka, postsemiotyka, ponowne odkrycie obrazu
- obraz = gra między wizualnością, aparaturą, instytucjami, dyskursem, ciałami i figuralnością
- różnorodność widz_enia (Spectatorship) = różnorodność praktyk czytania
- doświadczenie wizualne = uwolnione od wzorca tekstualności
W.T.J. Mitchell, Picture Theory, 1994, 16 (1992) [Kultura Popularna 2009, nr 1]
Ikonische Wende
Zwrot ku obrazom =
Teza: obrazy posiadają własną logikę
- logika oznacza możliwość spójnego wyprowadzania znaczenia ze środków obrazowych
- logika ta nie jest predykatywna tj. nie jest zbudowana w oparciu o wzorzec zdania lub
innych form mowy
- logika ta nie jest wypowiadana, jest realizowana poprzez postrzeganie
Gottfried Boehm 1994 Wiederkehr der Bilder
Zwrócenie się do hermeneutyki. Co obrazy o sobie mówią.
Znieść rozróżnienie obraz / nieobraz.
4
Słowo – obraz
- obraz jest znakiem, który ukrywa swą znakowość przybierając postać; naturalną
bezpośredniość i obecność. Słowo staje się wtedy dla obrazu „tym innym”, sztucznym,
arbitralnym produktem ludzkiej woli, który rozbije „naturalność uobecnienia” wprowadzając
nienaturalne żywioły, czas, świadomość, historię i alienującą interwencję symbolicznego.
TEKST I OBRAZ
Efekt komentarza = tytuł a transpozycja
Vincent van Gogh, Pole pszenicy z krukami
John Berger, tekst i obraz
- obraz udziela autorytetu słowu -> funkcja sakralna
Słowo dominuje obraz -> hierarchia mediów -> funkcja ilustracyjna
- funkcja dynamiczna
- funkcja społeczna
5