System ochrony praw podstawowych w Unii Europejskiej

STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Rozwój koncepcji ochrony praw
podstawowych
Dr Małgorzata Kożuch
prawa gwarancyjne dla celów gospodarczych
System ochrony praw
podstawowych w Unii Europejskiej
prawa podstawowe, KPP, rola
EKPCz w prawie UE
prawa wynikające ze swobód gospodarczych dawne art. 12,
art.141, art. 28, art. 39, art. 43, art.49
obecnie art. 18, 157, 30 (towary), 45 (pracownicy), 49
(przedsiębiorcy), 56 (usługi), 63 (kapitał)
16 stycznia 2016r.
STUDIA PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
orzeczenia: 1/58 Stork v. Wysoka Władza; 40/64 Sgarlata i
inni v. Komisja
2
Koncepcja wspólnotowa
Koncepcja wspólnotowa
• ogólne zasady prawa chronione przez ETS
• zasady zapewniające demokratyczny i praworządny charakter
UE.
• pewność prawa i ochrona zaufania
• zakaz retroaktywności,
• poszanowanie praw nabytych
• proporcjonalność
• legalizm działania instytucji, demokratyzm, jawność
• zasady proceduralne: czynnego udziału, ne bis in idem,
•
•
29/69 Stauder v. miasto Ulm,
11/70 Internationale Handelsgesellschaft GmbH
v. Einfuhr
4/73 J. Nold v. Komisja
tradycje konstytucyjne wspólne dla państw członkowskich
prawa podstawowe wywodzone z wzorców międzynarodowych
3
4
UE i Konwencja
c.d.
ETS nie orzeka na podstawie EKPCz, ale wywodzi
z niej prawa wspólnotowe
44/79 Hauer v. Rheinland Pfalz
63/83 Kent Kirk (retroaktywność)
46/87 i 227/88 Hoechts AG v. Komisja
• Zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność
państwową
• Niedyskryminacja i równość
• równość kobiet i mężczyzn: orzeczenia 20/71 Sabbatini v.
PE; 21/74 Ariola v. Komisja
• zakaz uprzywilejowania producentów lub konsumentów
produktów rolnych
• zakaz różnego traktowania sytuacji podobnych,
arbitralnej i nieuzasadnionej dyskryminacji
• 130/75 Prais v. Rada; 186/87 Cowan v. Le Tresor Public;
• C 274/96 postępowanie karne przeciwko Bickel i Franc
Niemietz v. RFN Seria A nr 251
155/79 AM (..) v. Komisja
C 159/90 SPUC v. Grogan
5
6
1
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
c.d.
Przystąpienie
• Prawa gospodarcze, w tym swobody wolnego rynku
• (elementy podstawowych wolności: własność, wybór i
wykonywanie zawodu, prawa do informacji)
• Zasada pewności prawa
• 43/75 Defrenne v. Sabena,112/77 Toepfer – zmiana
prawa; C 331/88 Fedesa - ryzyko gospodarcze i
rozsądność oczekiwań;
• 2/75 Mackprang – działanie w złej wierze; 74/74 CNTA v.
Komisja porozumienie lub zapewnienie ze strony władz
• 120/78 Mulder
• Prawa procesowe
Opinia ETS 2/94
- brak podstaw traktatowych do tworzenia przepisów i
zawierania umów
- możliwość zwolnienia państw z odpowiedzialności, o ile
system ochronny będzie efektywny
- perspektywa zmiany Konwencji: podmiotowo, składy
orzekające, pytania prejudycjalne.
Aktualnie jest podstawa w TUE art. 6
7
Procedury akcesji
Opinia TSUE 2/13 z dnia 18 grudnia 2014r.
• 5 kwietnia 2013r. Zatwierdzono projekt umowy o
przystąpieniu do Konwencji
• Związanie się UMOWĄ przez wszystkie państwa strony
Konwencji
• Związanie się UMOWĄ przez UE per se
–
–
–
–
8
projekt umowy o akcesyjnej do EKPC
- narusza prawo UE
Jednomyślność na wszystkich etapach procedury tj. :
Jednomyślność w Radzie UE,
Zgoda Parlamentu Europejskiego,
zgoda wszystkich państw na decyzje o przystąpieniu
obowiązuje Karta Praw Podstawowych
z mocą prawa pierwotnego
- stanowi ona załącznik do Traktatów
• Związanie się UMOWĄ przez państwa członkowskie UE
zgodnie z ich konstytucjami
9
Nadal aktualne przystąpienie do EKPCz
10
KPP a EKPCz
art. 52 ust. 3 KPP: W zakresie, w jakim
niniejsza Karta zawiera prawa, które
odpowiadają prawom zagwarantowanym w
europejskiej Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, ich
znaczenie i zakres są takie same jak praw
przyznanych przez tę konwencję. Niniejsze
postanowienie nie stanowi przeszkody, aby
prawo Unii przyznawało szerszą ochronę.
Procedura przystąpienia – art. 218 TFUE:
Decyzja Rady za zgodą PE
Dla wejścia w życie wymaga zatwierdzenia
przez państwa członkowskie
11
12
2
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Konfrontowanie prawa UE ze standardami
konwencji
Konfrontowanie prawa UE ze standardami
konwencji
• Brak możliwości bezpośredniej kontroli aktów
instytucji
• Możliwość kontroli środków krajowych przyjętych
w wykonaniu zobowiązań
• Test orzeczenia ETPCz w sprawie Bosphorus
skarga 45036/98
• Ochrona praw podstawowych w UE ma charakter
ekwiwalentny do ochrony konwencyjnej
• ETPCz nie ingeruje w dziedziny objęte prawem UE,
chyba że ochrona byłaby ewidentnie
niedostateczna
• Skarga 45036/98 Bosphorus przeciwko Irlandii
(wyrok 30.06.2005r.)
• Skarga 30696/09 M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji
(wyrok 21.01.2011)
• Skarga 12323/11 Michaud przeciwko Francji
(wyrok 6.12.2012r.)
• Przyjazny dialog między instytucjami, ale
ostateczna kontrola … ETPCz
13
Reguły przyjaźni UE z konwencją
14
Zakres traktatowej ochrony praw
podstawowych
• Konwencja nie sprzeciwia się przekazaniu kompetencji
prawodawczych na rzecz organizacji międzynarodowej
• Przekazanie kompetencji nie wyłącza odpowiedzialności
państw
• Państwo ponosi odpowiedzialność niezależnie czy działa
przez swe organy czy podejmuje działania w wykonaniu
zobowiązań implementacyjnych
• Istnieje domniemanie zgodności działań UE z prawami
podstawowymi, gdyż UE ma mechanizmy kontroli
• Domniemanie jest wzruszalne, gdy w okolicznościach
konkretnej sprawy nie uruchomiono mechanizmów
kontrolnych
Podstawa normatywna:
• art. 6, 7, TUE
• art. 19 TfUE,
• Karta Praw Podstawowych
– charakter prawny Karty
– zakres zastosowania podmiotowego
15
16
Art. 6 ust. 1 TUE
Art. 6 ust. 3 TUE
Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w
Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej z 7
grudnia 2000 roku, w brzmieniu dostosowanym 12
grudnia 2007 roku w Strasburgu,
która ma taką samą moc prawną jak Traktaty.
Prawa podstawowe, zagwarantowane
w europejskiej Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności oraz
wynikające
z
tradycji
konstytucyjnych
wspólnych
Państwom
Członkowskim,
stanowią część prawa Unii jako zasady
ogólne prawa.
Postanowienia Karty w żaden sposób nie rozszerzają
kompetencji Unii określonych w Traktatach.
17
18
3
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Wykładnia KPP - art. 6 ust. 1 TUE
Wyjaśnienia do KPP c.d.
Prawa, wolności i zasady zawarte w
Karcie
są
interpretowane
zgodnie
z
postanowieniami ogólnymi określonymi w
tytule
VII
Karty
regulującymi
jej
interpretację i stosowanie oraz z należytym
uwzględnieniem wyjaśnień, o których mowa
w Karcie, które określają źródła tych
postanowień.
art. 52 ust. 7 KPP Wyjaśnienia sporządzone
w celu wskazania wykładni niniejszej Karty
są należycie uwzględniane przez sądy Unii i
Państw Członkowskich.
Wyjaśnienia do KPP w j. polskim
opublikowane w Dz. U. UE z 14.12.2007, C
303/17
19
20
KPP
KPP c.d.
• Godność: nienaruszalność godności ludzkiej,
prawo do życia, prawo do integralności osoby,
zakaz tortur, zakaz niewolnictwa.
• Wolność: Prawo do wolności i bezpieczeństwa,
poszanowanie życia prywatnego, ochrona danych
osobowych, wolność myśli, sumienia, wyznania,
wolność wypowiedzi i informacji, wolność
zgromadzeń,
nauki,
wolność
prowadzenia
działalności gospodarczej, Prawo do własności do
azylu.
• Równość wobec prawa, kobiet i mężczyzn, prawa
dziecka, prawa osób starszych, prawa osób
niepełnosprawnych.
• Solidarność
• Prawa obywateli
• Wymiar sprawiedliwości
• Prawo do skutecznego środka prawnego i
rzetelnego procesu, domniemanie niewinności,
Prawo do obrony, zasada proporcjonalności
czynów zagrożonych karą i kar, zasada ne bis in
idem.
21
Protokół 30 do TL (tzw. brytyjski/polski)
22
Protokół 30 do TL (tzw. brytyjski/polski)
Preambuła KPP – cel – sprecyzowanie pewnych
aspektów stosowania KPP
art. 1 ust. 1. Karta nie rozszerza możliwości
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani
żadnego
sądu
lub
trybunału
Polski
lub
Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy
ustawowe,
wykonawcze
lub
administracyjne,
praktyki lub działania administracyjne Polski lub
Zjednoczonego
Królestwa
są
niezgodne
z
podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami,
które są w niej potwierdzone.
art. 1 ust. 2. W szczególności i w celu uniknięcia
wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty
nie stwarza praw, które mogą być dochodzone na
drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski
lub
Zjednoczonego
Królestwa,
z
wyjątkiem
przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo
przewidziały takie prawa w swoim prawie
krajowym.
23
24
4
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Wyrok TSUE C-411/10 i C-493/10, N.S.
Wskazówki praktyczne powołania się na KPP
Art. 1 ust. 1 Protokołu nr 30 potwierdza treść
art. 51 Karty dotyczącego jej zakresu stosowania,
a nie ma na celu zwolnienia Rzeczypospolitej
Polskiej i Zjednoczonego Królestwa z obowiązku
przestrzegania
postanowień
Karty
ani
uniemożliwienia sądom i trybunałom w tych
państwach
członkowskich
czuwania
nad
przestrzeganiem tych postanowień.
• Środek powodujący naruszenie praw podstawowych
wchodzi w zakres prawa unijnego
• Skarga o unieważnienie z art. 263 TfUE lub wniosek w
ramach art. 267 TfUE
• W przypadku środka krajowego:
•
Wykazanie, że środek służy wdrożeniu prawa UE
(zgodnie z art. 51 ust. 1 KPP)
• Państwo stosuje prawo UE „gdy zostaje wezwane do
wypełnienia obowiązku nałożonego tym prawem”.
Orzeczenia C – 279/09 DEB
25
TSUE C-617/10 Åkerberg Fransson (26.02.2013)
26
C-390/12, wyrok z 30.04.2014 r. Robert Pfleger
„Poszanowanie praw podstawowych chronionych
„Korzystanie przez państwo członkowskie
z wyjątków przewidzianych w prawie Unii
w
celu
uzasadnienia
ograniczenia
podstawowej swobody zagwarantowanej
traktatem należy zatem uznać (…) za
„stosowanie prawa Unii” w rozumieniu
art. 51 ust. 1 Karty”
na mocy Karty jest zatem konieczne, w sytuacji gdy
przepisy krajowe mieszczą się w zakresie
zastosowania prawa Unii. Nie mogą więc
występować sytuacje podlegające prawu Unii,
w których wspomniane prawa podstawowe nie
miałyby zastosowania. Stosowanie prawa Unii
oznacza więc jednoczesne zastosowanie praw
podstawowych chronionych na mocy Karty.”
27
Art. 52 KPP - zakres zastosowania
28
KPP a Konstytucja RP
Wyrok TK SK 45/09 z 16.11.2011
istotna zbieżność akcjologiczna
pomiędzy KPP i Konstytucją
Postanowienia niniejszej Karty mają
zastosowanie do instytucji, organów i
jednostek
organizacyjnych
Unii
przy
poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do
Państw Członkowskich wyłącznie w zakresie,
w jakim stosują one prawo Unii.
Test dopuszczalności przyjęcia skargi
konstytucyjnej
29
30
5
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Art. 54 ust. 4 KPP
Wyrok z 26.02.2013, C-399/11, Stefano Melloni
W zakresie, w jakim niniejsza
Karta uznaje prawa podstawowe
wynikające ze wspólnych tradycji
konstytucyjnych
Państw
Członkowskich, prawa te interpretuje
się zgodnie z tymi tradycjami.
art. 53 Karty potwierdza, że gdy akt prawa
Unii wymaga przyjęcia krajowych aktów
stosowania, organy i sądy krajowe są
uprawnione
do
stosowania
krajowych
standardów ochrony praw podstawowych,
o ile ich zastosowanie nie podważa poziomu
ochrony
wynikającego
z
Karty,
ani
pierwszeństwa, jednolitości i skuteczności
prawa Unii.
31
KPP a brak elementu prawa UE
32
II ONP 5/14, I ONP 3/14
• TSUE Postanowienie z 12.06.2014 r.,C28/14, Ryszard Pańczyk (pytanie SO w
Częstochowie) – emerytury
funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa
„Zarzut
naruszenia
przepisów
Karty
Praw
Podstawowych nie może stanowić samodzielnej
podstawy skargi o stwierdzenie niezgodności z
prawem orzeczeń NSA, ponieważ Karta znajduje
zastosowanie jedynie wówczas, gdy w sprawie
mogą mieć zastosowanie inne przepisy prawa Unii
Europejskiej i wskazanie tych przepisów jest
wymogiem skargi o stwierdzenie niezgodności z
prawem orzeczenia NSA (…)”
• TSUE Postanowienie z 12.12.2014 r.,
Stylinart (pytanie SR w Rzeszowie) –
odszkodowanie za wywłaszczenie
nieruchomości
33
34
Art. KPP 52 ust. 5
Art. 52 KPP
Postanowienia
niniejszej
Karty
zawierające zasady mogą być wprowadzane
w życie przez akty prawodawcze i
wykonawcze przyjęte przez instytucje,
organy i jednostki organizacyjne Unii oraz
przez akty Państw Członkowskich, gdy
wykonują one prawo Unii, korzystając ze
swoich odpowiednich uprawnień.
Na
zasady
można
się
powoływać jedynie w celu
wykładni tych aktów i kontroli
ich legalności.
35
36
6
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Art. 53 KPP
Kwestie dyskutowane w doktrynie
Żadne z postanowień niniejszej Karty nie
będzie interpretowane jako ograniczające lub
naruszające prawa człowieka i podstawowe
wolności uznane, we właściwych im obszarach
zastosowania,
przez
prawo
Unii
i
prawo
międzynarodowe oraz konwencje międzynarodowe,
których Unia lub wszystkie Państwa Członkowskie
są stronami, w szczególności przez europejską
Konwencję
o
ochronie
praw
człowieka
i
podstawowych wolności oraz przez konstytucje
Państw Członkowskich.
• stopień ochrony,
• ograniczenia,
• zakaz nadużywania prawa
• Protokoły: polski i brytyjski
37
38
Art. 51 KPP - zakres podmiotowy
Art. 51 KPP - zakres przedmiotowy
Postanowienia
niniejszej
Karty
mają
zastosowanie do instytucji, organów i
jednostek
organizacyjnych
Unii
przy
poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do
Państw Członkowskich wyłącznie w zakresie,
w jakim stosują one prawo Unii.
Szanują
one
zatem
prawa,
przestrzegają
zasad
i
popierają
ich
stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi
uprawnieniami i w poszanowaniu granic
kompetencji Unii powierzonych jej w
Traktatach.
39
Art. 52 KPP - ograniczenia
40
Elementy wzmacniania ochrony praw
podstawowych w UE
Wszelkie ograniczenia w korzystaniu z
praw i wolności uznanych w niniejszej Karcie
muszą być przewidziane ustawą i szanować
istotę tych praw i wolności. Z zastrzeżeniem
zasady
proporcjonalności,
ograniczenia
mogą być wprowadzone wyłącznie wtedy,
gdy są konieczne i rzeczywiście odpowiadają
celom interesu ogólnego uznawanym przez
Unię lub potrzebom ochrony praw i wolności
innych osób.
• Podstawa prawna przystąpienia do EKPCz w
Traktacie z Lizbony (art. 6)
• Zobowiązanie do przystąpienia (art. 6.2) Traktatu
z Lizbony
• Nadanie statusu wiążącego postanowieniom Karty
Praw Podstawowych (załącznik do TL)
• Kompetencja TS UE do identyfikowania praw
podstawowych jako zasad ogólnych prawa UE
41
42
7
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Dostosowanie po stronie Konwencji
• Art. 55 Konwencji (wyłączenie innych środków
rozstrzygania sporów)
• Art. 57 Konwencji (zastrzeżenia)
• Art. 59 (podpisanie i ratyfikacja)
• Art. 22 wybór sędziów
• Art.. 54 kompetencje Komitetu Ministrów
• protokół 14 do Konwencji : „ Unia Europejska może
przystąpić do niniejszej konwencji”
•
wszedł w życie 1.06.2010r.
• Dostosowania po stronie konwencji
• Dostosowania po stronie UE
• Ustalenie zasad współdziałania obu systemów
43
44
Dostosowanie po stronie UE
Zasady współdziałania obu stron
• Art. 6 ust. 2 TfUE
• Wnoszenie skargi między UE i jej państwami
członkowskimi na podstawie Konwencji (art. 33 i 34)
• Wnoszenie skargi pomiędzy państwami członkowskimi na
podstawie Konwencji (art. 33 i 34)
• Art. 344 TfUE zobowiązanie do niepoddawania sporów
dotyczących wykładni i stosowania traktatów innym
podmiotom)
• Techniczne aspekty współpracy
• Wnoszenie wkładu finansowego przez UE (34%) na rok
2012 ~ 9,34 mln euro
• Protokół 8 do TfUE
• Deklaracja 2
• Art. 344 TfUE
• Art. 218 (procedura i negocjacje)
45
c.d.
46
Merytoryczne przesłanki akcesji ze strony UE
• Sposób wyłaniania sędziów z UE do ETPCz,
• kto zgłasza trzy kandydatury?
• problem orzekania dwóch sędziów tej samej
• Respektowanie zakresu kompetencji UE
• Respektowanie autonomii systemu prawnego UE
• Wyłączność orzekania w sprawie wykładni i
ważności prawa UE
• Wyłączność ustalania zakresu podziału kompetencji
pomiędzy UE i jej państwa członkowskie
• Zachowanie uprawnień instytucjonalnych organów
UE
• Respektowanie prawa do wewnętrznej kontroli
przestrzegania praw podstawowych w UE
narodowości
• Reprezentacja UE w Komitecie Ministrów Rady Europy
• która instytucja wysyła delegata?
• Hierarchia instytucjonalna Trybunałów?
• Wyłanianie reprezentacji Parlamentu UE na posiedzenia
Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy
i
odwrotnie
47
48
8
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
Mechanizm współpozwania Co -respondent
Merytoryczne przesłanki po stronie
konwencji
mechanism
• Możliwość włączenia się do toczącego się postępowania
przed ETPCz
•
Unii (gdy naruszenie było skutkiem
• Zachowanie zasady subsydiarności Konwencji
– zapewnienie przestrzegania praw podstawowych
obciążają strony Konwencji, a ETPCz ma wskazać czy
strony Konwencji wywiązują się ze zobowiązań
•
•
•
• Utrzymanie statusu równych członków Konwencji
• Określenie mechanizmu kierowania skarg przeciwko UE i
jej państwom
przez podmioty spoza UE
stosowania prawa pochodzącego od instytucji)
państw członkowskich (gdy naruszenie było
skutkiem stosowania prawa pierwotnego)
Fakultatywność przystąpienia do skargi państw
Unia składa oświadczenie, że zawsze przystąpi, gdy
wystąpią przesłanki współpozwania
•
(nacisk NON EU States)
49
50
Poszukiwanie mechanizmu wewnętrznego
UE
***
• Wzmocnienie skargi z art. 267 TfUE
• Wykorzystanie skargi w zakresie
nieważności aktu art. 263 TfUE
• Wyodrębnienie nowej procedury
(rewizja traktatu?)
dziękuję za uwagę
[email protected]
STUDIA
PODYPLOMOWE
"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII
EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”
51
9