poczucie koherencji a stan posiadanej wiedzy o chorobie u osób z

Nowiny Lekarskie 2010, 79, 6, 445–450
KRYSTYNA KUROWSKA, ELŻBIETA PŁACHECKA
POCZUCIE KOHERENCJI A STAN POSIADANEJ WIEDZY O CHOROBIE
U OSÓB Z ROZPOZNANIEM ŁUSZCZYCY
THE COHERENCE FEELING AND THE STATE OF POSSESSED KNOWLEDGE ABOUT DISEASE
IN PERSONS WITH DIAGNOSIS OF PSORIASIS
Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej
CM w Bydgoszczy UMK Toruń
Kierownik: dr n med. Mirosława Felsmann
Streszczenie
Wstęp. Twórca koncepcji poczucia koherencji Antonovsky sugeruje, że każdy człowiek posiada właściwości, które w momencie
poczucia zagrożenia zostają uruchomione. Trudne wydarzenie jakim jest choroba, a zwłaszcza choroba skóry – łuszczyca, mobilizuje
do działania. Silne poczucie koherencji oraz wiedza na temat samego schorzenia ma wpływ na zaakceptowanie choroby, zaangażowanie w leczenie i samokontrolę
Cel. Określenie poziomu poczucia koherencji i jego wpływu na stan posiadanej wiedzy o schorzeniu u osób z rozpoznaną łuszczycą.
Materiał i metoda badawcza. Przebadano 99 pacjentów z rozpoznaniem łuszczycy, leczących się w Szpitalu Uniwersyteckim
w Klinice Dermatologii w Bydgoszczy. Ankieta konstrukcji własnej, pozwoliła na zweryfikowanie wiedzy pacjentów o schorzeniu
oraz Kwestionariusz Orientacji Życiowej (SOC-29) służący do oceny poziomu poczucia koherencji.
Wyniki. Mężczyźni z rozpoznaną łuszczycą prezentowali wyższy poziom zaradności i sensowności. Badani różnili się w globalnym
SOC, najwyższe wyniki uzyskali w zrozumiałości. Wskazano, że istnieją zależności pomiędzy poczuciem koherencji a wiedzą na
temat choroby, tzn. osoby z wyższym globalnym SOC i poczuciem zrozumiałości łatwiej przyswajały wiedzę o schorzeniu.
Wnioski. Uzyskane wyniki powinny wpłynąć na głębsze zrozumienie problemów pacjenta, a co za tym idzie zwiększyć uwagę na
tych, którzy sobie nie radzą z rozpoznaną chorobą, z dolegliwościami i długotrwałym leczeniem. Uwaga personelu medycznego
powinna być bardziej zwrócona na to, aby pacjenci uzyskali wiedzę na temat choroby.
SŁOWA KLUCZOWE: poczucie koherencji (SOC), łuszczyca, stan posiadanej wiedzy o swojej chorobie.
Summary
Introduction. Antonovsky, the author of the sense of coherence conception suggested that every human being is in possession
of features, that are activated during a state of threat. Traumatic experience like a disease, especially skin disease – psoriasis, mobilize to act. The strong SOC and knowledge of disease itself influence acceptance of disease, be focused on treatment and self-control.
Aim of research. The main purpose of research was to estimate the level of SOC and the influence it causes on the level of knowledge among humans diagnosed with psoriasis.
Material and methods. The study included 99 patients diagnosed with psoriasis, being treated at University Hospital at Dermatology Clinic in Bydgoszcz. Self-made questionnaire enabled to verify level of knowledge of the disease among people diagnosed with
psoriasis. The SOC level was assessed using Antonovsky (SOC-29) questionnaire.
Results. Men diagnosed with psoriasis presented higher level of manageability and meaningfulness than women. People who were
examined, differed in global SOC, the highest result they showed in level of comprehensibility. It has been shown that there are
relationships between sense of coherence and the level of knowledge of disease, it means that especially people with higher global
SOC and sense of comprehensibility easier assimilate knowledge of disease.
Conclusions. The obtained results should influence on better understanding of patient’s problems, according to it – increase the
attention to those, who do not get on with the diagnosed disease, complaints and prolonged treatment. Medical personnel should be
more focused on informing patients and increasing their knowledge of the disease.
KEY WORDS: sense of coherence (SOC), psoriasis, level of knowledge of disease.
Wstęp
Długotrwały stres, przemęczenie oraz inne dodatkowe
czynniki, jak palenie papierosów, infekcje wirusowe, nieodpowiednia dieta, warunki pracy przyczyniają się do powstawania chorób, w tym również schorzeń skóry. Wśród
chorób dermatologicznych, w których udział stresu ma
istotne znaczenie, jest łuszczyca. Choroba może pojawić się
w każdym wieku. Zmiany pojawiające się na skórze
zwłaszcza w miejscach odkrytych powodują pojawienie się
dodatkowego stresu. Pojawienie się choroby wymaga uruchomienia nowych mechanizmów przystosowawczych. To
jakie podejmie działania w celu poradzenia sobie z chorobą,
będzie zależało nie tylko od możliwości materialnych,
kulturowych, ale przede wszystkim od jego wewnętrznych
zasobów [1]. Zdaniem Antonovsky’ego człowiek posiada
taką właściwość, że w momencie zagrożeń mobilizuje
potencjale zasoby zdrowotne i potrafi je w pełni wykorzystać. Człowiek z wysokim poczuciem koherencji lepiej
orientuje się w swoich emocjach, umie je scharakteryzo-
446
Krystyna Kurowska, Elżbieta Płachecka
wać, przez co odczuwa mniejsze zagrożenie płynące z ich
strony. Łatwiej radzi sobie z problemami, a kiedy nie może
ich rozwiązać, potrafi się przystosować i mniej przy tym
cierpi [2]. Celem podjętych badań było określenie poczucia
koherencji i jego wpływu na stan posiadanej wiedzy
o schorzeniu, mający pośredni wpływ na walkę z chorobą,
a tym samym utrzymaniu optymalnego stanu zdrowia.
Materiał i metoda badawcza
Zaprezentowane badania stanowią wycinek realizacji
szerszego projektu analizy jakości życia osób z problemami
skórnymi. Badania przeprowadzono w okresie od grudnia
2010 do maja 2011 roku w grupie 99 pacjentów z rozpoznaniem łuszczycy przebywających w Klinice Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą Płciową i Immunodermatologii w Bydgoszczy, za zgodą komisji bioetycznej
Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy
(KB/602/2010), w oparciu o ankietę konstrukcji własnej,
która pozwoliła na zweryfikowanie wiedzy pacjentów
o łuszczycy oraz Kwestionariusz Orientacji Życiowej
(SOC-29) służący do określenia poziomu poczucia koherencji. Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe (średnia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie standardowe) oraz rozkłady zmiennych. Badanie
związków przeprowadzono za pomocą współczynnika
korelacji liniowej Spearmana. Za istotne statystycznie przyjęto wartości testu spełniające warunek, że p < 0,05. Analizy wykonano przy pomocy pakietu statystycznego STATISTICA 9.0.
Wyniki badań
Analiza danych pokazuje, że kobiety to w niewielkim
stopniu przeważająca grupa wśród badanych – 57,6%,
średnia wieku wynosiła ponad 50 lat (20–60 lat), większość miała wykształcenie średnie (42,4%), pozostawała
w związkach małżeńskich (66,7%) i mieszkała w mieście
(63,6%) z rodziną (80,8%), posiadała potomstwo (65,4%).
Z pracy zawodowej utrzymywało się 61,6% badanych,
z emerytury 9,1%. Ogólnie należy stwierdzić, że była to
grupa o przeciętnej (50,5%) sytuacji materialnej. Czas
choroby trwał od 10–20 lat (52,5%). Wystąpienie choroby
w rodzinie wskazało niepełna 56,6%. Czynniki wyzwalające wysiew zmian łuszczycowych to zdaniem badanych:
stres (26,2%), infekcje bakteryjne lub wirusowe (24,6%)
i dziedziczenie (21,4%). Najczęściej stosowanym działaniem profilaktycznym okazało się zapobieganie infekcjom
(21,5%), właściwa pielęgnacja skóry (19,3%) i unikanie
stresów (19,0%), przestrzeganie diety (3,9%). Wiedzę na
temat łuszczycy czerpali od lekarza dermatologa, od pielęgniarki, z Internetu czy z telewizji. Najbardziej znaną metodą
leczenia okazała się metoda zewnętrzna (29,0%), leczenie
wiązkami światła (UVA i UVB) – (23,7%) i wewnętrzne
(farmakoterapia) – (21,0%). Większość badanych uważała,
że łuszczyca była następstwem działania stresu (91,9%).
Odczuwali duży dyskomfort w kontaktach z innymi ludźmi
spowodowany faktem swojej choroby (85,8%).
Poddano analizie wytypowane zmienne niezależne
(płeć, wiek, wykształcenie i miejsce zamieszkania) w celu
sprawdzenia ich wpływu na stan wiedzy na temat łuszczycy. Ze względu na poziom istotności odnotowano tylko
jedną istotną różnicę pomiędzy grupami płci, a mianowicie czas chorowania na łuszczycę (p < 0,0336). Wśród
mężczyzn zdecydowana większość chorowała powyżej 10
lat (66,7%), a u kobiet lata choroby rozłożyły się bardziej
równomiernie na wszystkie analizowane okresy. Najwięcej było kobiet chorujących powyżej 10 lat (42,1%) i 2–10
lat (29,8%). Odnotowano trzy istotne korelacje wieku
z pytaniami dotyczącymi łuszczycy: w korelacji niskiej
znalazł się czas choroby (r = 0,20; p < 0,0435), stopień
wpływu choroby na funkcjonowanie w życiu codziennym
(r = 0,22; p < 0,0241) i odczuwanie dyskomfortu w kontaktach z ludźmi (r = 0,26; p < 0,0089). Najdłużej chorowali pacjenci w wieku powyżej 60 lat – (powyżej 10 lat –
75,0%), dalej: badani 41–50 lat, 51–60 lat, 31–40 lat
i najkrócej badani w wieku do 30 lat – (powyżej 3 miesięcy do 2 lat – 36,8%). W największym stopniu choroba
wpływała na funkcjonowanie w życiu wśród badanych do
30 lat – znacznym (57,9%) i średnim (42,1%). Dalej znajdowali się badani w wieku 31–40 lat, 41–50 lat, 51–60 lat
i w najmniejszym stopniu odczuwali badani w wieku
powyżej 60 lat – średnim (50,0%) i niewielkim (25,0%).
Można powiedzieć, że wraz ze wzrostem wieku spadało
poczucie wpływu choroby. W największym stopniu odczuwali dyskomfort w kontaktach z innymi ludźmi badani
do 30 lat – zdecydowanie tak (73,7%) i raczej tak
(15,8%). Dalej znajdowali się badani w wieku 31–40 lat,
41–50 lat, 51–60 lat i w najmniejszym stopniu odczuwają
dyskomfort badani w wieku powyżej 60 lat – raczej tak
(41,7%) i raczej nie (33,3%). Wraz ze wzrostem wieku
spadało poczucie dyskomfortu. Odnotowano dwie istotne
korelacje wykształcenia z pytaniami dotyczącymi łuszczycy: w korelacji średniej ocena poziomu własnej wiedzy
na temat łuszczycy (r = -0,36; p < 0,0002) i niskiej czas
choroby (r = -0,23; p < 0,0179). Stosunkowo najdłużej
chorowali badani z wykształceniem zawodowym – powyżej 10 lat (65,0%), najkrócej z wyższym – powyżej 10 lat
(41,2%). Najwyższy poziom swojej wiedzy o schorzeniu
ocenili badani z wykształceniem wyższym – wysoki
(29,4%), średni (52,95), najniżej z zawodowym – poziom
średni (55,0%), niski (42,5%). Odnotowano dwie istotne
różnice pomiędzy grupami miejsca zamieszkania
a mianowicie postać występującego schorzenia (p <
0,0233) i czas trwania choroby (p < 0,0052). U mieszkańców miasta w największym stopniu występowała łuszczyca zwyczajna, jako pojedyncze schorzenie (42,9%), w
dalszej kolejności łuszczyca zwyczajna i krostkowa i stawowa oraz paznokci (20,6%). Wśród mieszkańców wsi
nie wykazano jednego typu schorzenia lub zestawu schorzeń. Mieszkańcy miasta wyżej ocenili swoją wiedzę od
mieszkańców wsi, poziom średni – (65,1%), wysoki
(19,0%). Jak można zauważyć badana grupa pacjentów to
grupa o przeciętnym poziomie wiedzy na temat łuszczycy
(11,6 – dolna strefa wyników przeciętnych). Odchylenie
standardowe stanowiło ponad 29% wartości średniej, co
z kolei świadczyło o znacznym zróżnicowaniu wyników
wśród badanych (tabela 1.). Badane kobiety i mężczyźni
Poczucie koherencji a stan posiadanej wiedzy o chorobie u osób z rozpoznaniem łuszczycy
nie różnili się istotnie poziomem wiedzy na temat łuszczycy. Nie odnotowano istotnej korelacji poziomu wiedzy
badanych z wiekiem i wykształceniem, jak i miejscem
zamieszkania.
Zebrany materiał wskazuje, że badani to osoby o przeciętnym poziomie poczucia koherencji (tabela 2.), świadczy o tym uzyskana średnia – 128,7 punktu (środkowa
strefa wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe
stanowiło ponad 20,7% wartości średniej, co świadczyło
o znacznym zróżnicowaniu. Wyniki wysokie uzyskało
zaledwie 16,2%. Badani to również osoby o przeciętnym poziomie zrozumiałości (45,9 – górna strefa wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe stanowiło
ponad 21,0% wartości średniej, co świadczyło o znacznym zróżnicowaniu. Wyniki wysokie uzyskało 28,3%.
Badani to osoby o przeciętnym poziomie zaradności
(44,8 – powyżej środkowej wartości wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe stanowiło ponad 22,8%
wartości średniej, co świadczyło o znacznym zróżnicowaniu. Wyniki wysokie uzyskało 12,1%. Podobnie
było z sensownością. Zebrany materiał dowodzi, że
badani to osoby o przeciętnym poziomie sensowności
(38,0 – środkowa strefa wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe stanowiło ponad 23,9% wartości
447
średniej, co świadczyło o znacznym zróżnicowaniu.
Wyniki wysokie uzyskało również zaledwie 12,1%. Ze
wszystkich trzech sfer poczucia koherencji są to wyniki
najniższe. Ze wszystkich wyników poczucia koherencji
najniższe wyniki prezentują badani w sensowności,
najwyższe w zrozumiałości.
W dalszym kroku dokonano analizy zmiennych demograficznych (płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania) mających związek z poczuciem koherencji
i jego składowymi. Odnotowano istotną różnicę pomiędzy grupami płci w wyniku ogólnym SOC (p < 0,0208)
oraz zrozumiałości (p < 0,0321) i sensowności (p <
0,0283). Wyższe wyniki poczucia koherencji prezentowali mężczyźni (134,7 – wyższa średnio o 10 punktów
od kobiet – 124,2 punktu), również w zaradności wyższe
wyniki prezentują mężczyźni (48,07 – wyższa średnio
o 4 punkty od kobiet – 44,3 punktu), podobnie było
z wynikami sensowności. Wyższe wyniki prezentują
mężczyźni (40,0 – wyższa średnio o 4 punkty od kobiet
– 36,4 punktu). Odnotowano tylko jedną istotną statystycznie korelację zrozumiałości z wiekiem, na poziomie
niskim (r = 0,22; p < 0,0253). Zdecydowanie najwyższe
wyniki zrozumiałości prezentowali badani w wieku powyżej 60 lat (50,5 – granica wyników wysokich), najniż-
Tabela 1. Wyniki średnie poziomu wiedzy
Table 1. The results of the average level of knowledge
N
Średnia
Odch. Std.
Minimum
Maksimum
Mediana
99
11,6
3,3726
4,0
17,5
11,5
Tabela 2. Statystyki opisowe poczucia koherencji (SOC) i jego składowych
Table 2. Descriptive statistics of the levels of sense of coherence (SOC) and its components
wyniki
SOC
zrozumiałość
zaradność
sensowność
liczba
%
liczba
%
liczba
%
liczba
%
niskie
13
13,1
7
7,1
13
13,1
11
11,1
przeciętne
70
70,7
64
64,6
74
74,7
76
76,8
wysokie
16
16,2
28
28,3
12
12,1
12
12,1
N ważnych
99
99
99
99
Średnia
128,7
45,9
44,8
38,0
Odch. Std.
26,6405
9,7349
10,1956
9,0980
Minimum
62,0
26,0
18,0
18,0
Maksimum
197,0
73,0
69,0
56,0
Dolny kwartyl
112,0
39,0
39,0
32,0
Mediana
126,0
45,0
43,0
38,0
Górny kwartyl
145,0
52,0
53,0
44,0
448
Krystyna Kurowska, Elżbieta Płachecka
sze wyniki zaradności prezentowali badani w wieku do
30 lat. W istotnej statystycznie korelacji z wykształceniem znalazły się wyniki: na poziomie średnim wyniki
zaradności (r = 0,31; p < 0,0013), na poziomie niskim
globalny SOC (r = 0,27; p < 0,0053) i sensowności
(r = 0,26; p < 0,0087). Wraz ze wzrostem wykształcenia
wzrastał wynik poczucia koherencji. Badani z wykształceniem wyższym osiągnęli – 139,7, z zawodowym
najniższy wynik – 122,7 punktu. Wraz ze wzrostem wykształcenia wzrastał wynik poczucia zaradności. Z wykształceniem wyższym osiągnęli – 48,9, z zawodowym
najniższy wynik – 41,8 punktu. Podobnie było z wynikami sensowności. Wraz ze wzrostem wykształcenia wzrastał
wynik poczucia sensowności. Badani z wykształceniem
wyższym osiągnęli – 42,7, z zawodowym najniższy wynik
– 35,8 punktu. Badane grupy miejscem zamieszkania nie
różniły się istotnie z wynikami poczucia koherencji i jego
składowych.
Sprawdzono również czy istnieje związek pomiędzy
poziomem prezentowanej wiedzy na temat łuszczycy
i osiągniętych wyników poczucia koherencji i jego składowych. W istotnej statystycznie korelacji z poziomem
wiedzy znalazły się wyniki – globalny SOC (r = 0,20;
p < 0,0376), zrozumiałości (r = 0,20; p < 0,0376) i zaradności (r = 0,24; p < 0,0161) – wszystkie na poziomie
niskim. Najwyższe wyniki poczucia koherencji prezentowali badani, którzy uzyskali wysokie wyniki poziomu
wiedzy – 144,3; najniższe wyniki badani, którzy prezentowali przeciętny poziom wiedzy -123,6. Różnica z niskim poziomem wiedzy – rzędu 2 punktów. Najwyższe
wyniki poczucia zrozumiałości prezentowali badani,
którzy uzyskali wysokie wyniki poziomu wiedzy (51,7 –
wynik wysoki), najniższe wyniki badani, którzy prezentowali przeciętny poziom wiedzy – 43,3. Różnica z niskim poziomem wiedzy – rzędu 2 punktów. Najwyższe
wyniki poczucia zaradności prezentowali badani, którzy
uzyskali wysokie wyniki poziomu wiedzy – 50,2, najniższe wyniki badani, którzy prezentowali niski poziom
wiedzy – 43,2. Różnica z przeciętnym poziomem wiedzy
– rzędu 0,1 punktu. Grupa badana to osoby o przeciętnym poziomie poczucia koherencji (128,7 – środkowa
strefa wyników przeciętnych). Przyczyną takiego wyniku może być fakt długoletniej choroby (ponad połowa
badanych choruje ponad 10 lat), a także stresu (łuszczyca jest źródłem stresu u 91,9% badanych).
Dyskusja
Łuszczyca to schorzenie przewlekłe. W czasie jej trwania występują okresy zaostrzeń (charakteryzujące się pogorszeniem wyglądu skóry), jak i remisji [3]. Z przeprowadzonych badań wynika, że osoby chore na łuszczycę
biorące udział w badaniu cechują się przeciętnym poziomem poczucia koherencji. Zanotowano znaczne różnice
poziomu globalnego poczucia koherencji, jak i jego składowych. Wyniki dla poszczególnych składowych poczucia
koherencji mieściły się w górnych granicach wyników
przeciętnych. Uzyskany poziom poczucia koherencji w
populacji badanej był zadowalający. Pacjenci posiadają
potencjał do jeszcze lepszego przystosowania się do choroby oraz wpływania własnymi zachowaniami prozdrowotnymi na uzyskanie poprawy efektów leczniczych. Należy
zauważyć, iż chorzy na łuszczyce biorący udział w badaniu,
nie są grupą jednorodną pod względem poziomu poczucia
koherencji i jego składowych, a więc uzyskana tendencja
nie jest regułą. Z przeprowadzonych badań wynika zatem,
że nie można na ich podstawie odnotować specyficznego
poziomu poczucia koherencji charakteryzującego chorych
na łuszczycę. Nasuwa się wniosek, iż do każdego pacjenta
z tej grupy chorych należy podejść ze szczególną uwagą
i zauważać jego indywidualne potrzeby. Istnieje również
konieczność kontynuowania badań nad poziomem poczucia
koherencji u pacjentów z łuszczycą. Wyniki innych przeprowadzonych badań obrazują pewne reguły kształtowania
się poziomu poczucia koherencji jego składowych u przewlekle chorych. Kossakowska i Basińska na podstawie
przeprowadzonych badań wśród pacjentów chorych na
stwardnienie rozsiane uzyskały wyniki, które świadczą
o tym, iż nie ma różnic w globalnym poziomie poczucia
koherencji i sensowności, a zaistniało istotne zróżnicowanie
pomiędzy wynikami dla zrozumiałości i zaradności [4].
W grupie pacjentów z wyłonioną kolostomią z powodu
raka jelita grubego autorki uzyskały takie same tendencje,
jak w przypadku osób ze stwardnieniem rozsianym. Ponadto średnia wyników dla globalnego poziomu poczucia
koherencji w przypadku chorych z kolostomią była znacznie obniżona [5]. Wilczek-Różycka i wsp. w badaniach
dotyczących wpływu poczucia koherencji na jakość życia
chorych na padaczkę, uzyskały wyniki świadczące o tym, iż
globalne poczucie koherencji u tej grupy pacjentów było
również obniżone w stosunku do wyników normatywnych
[6]. W grupie pacjentów z rakiem płuca odnotowano niski
poziom globalnego poczucia koherencji, który nie różnicował tych chorych. Osoby te różniły się tylko w zakresie
poczucia zaradności [7]. Zboralski i wsp. w swojej pracy
badali wzajemne zależności między poczuciem koherencji
i strategiami radzenia sobie ze stresem w grupie pacjentów
psychiatrycznych (leczonych z powodu depresji) i dermatologicznych (trądziku różowatego). Średni wynik SOC dla
chorych z trądzikiem różowatym mieścił się w przedziale
wyników przeciętnych. Z kolei pacjenci chorujący na depresję odznaczali się niższym poczuciem koherencji od
badanych z trądzikiem [8]. W przypadku pacjentów chorych na astmę wykazano, iż charakteryzują się oni zaniżonym globalnym poczuciem koherencji. Różnili się oni w
sposób znaczący poziomami zrozumiałości i sensowności
[9]. W badaniach dotyczących poziomu poczucia koherencji u osób z rozpoznaniem przewlekłej niewydolności nerek
leczonych hemodializą, stwierdzono, że globalny wynik
poczucia koherencji nie różnicuje pacjentów (wynik przeciętny). W przypadku tej grupy chorych wynik dla zrozumiałości znacznie różnicował badanych [10]. Z kolei w innych badaniach nad wpływem poczucia koherencji i depresyjności na utrzymanie optymalnego stanu zdrowia
u chorych poddanych hemodializie globalny wynik poczucia koherencji był zaniżony w stosunku do przedziału wyników normatywnych. Zrozumiałość i zaradność w sposób
Poczucie koherencji a stan posiadanej wiedzy o chorobie u osób z rozpoznaniem łuszczycy
znaczący różnicowały badaną grupę. Należy zaznaczyć, że
powyższe badania dotyczące pacjentów hemodializowanych, przeprowadzone zostały w dwóch różnych ośrodkach, a ich wynik dla SOC globalnego tak bardzo się różni
[11]. Jak widać poziom poczucia koherencji i jego składowych nie zależy ściśle od rodzaju schorzenia, choć analizując wyniki badań można zaobserwować pewne charakterystyczne tendencje. Choroby, takie jak: padaczka, astma,
depresja, stany po wyłonieniu kolostomii w przebiegu raka
jelita grubego, czy też przewlekła niewydolność nerek, wywołują stałe poczucie zagrożenia i lęku o życie i zdrowie,
a ich przebieg znacznie utrudnia normalne funkcjonowanie
pacjenta, często w sposób nieodwracalny i odciska trwałe
piętno na psychice. Poczucie koherencji w przypadku tych
chorych jest znacznie niższe niż w stosunku do pacjentów
chorujących na łuszczycę czy też trądzik różowaty.
Analizując związek pomiędzy poczuciem koherencji
a stanem posiadanej wiedzy o schorzeniu wykazano, że
w badanej grupie chorych z rozpoznaniem łuszczycy on
istnieje. Większość z badanych określiła stopień swojej
wiedzy o chorobie na poziomie średnim, czyli można
przypuszczać, że był to poziom wiedzy, który pozwalał
badanym swobodnie określić czynniki predysponujące
do pojawienia się kolejnego rzutu choroby oraz wskazywał na znajomość stałej pielęgnacji skóry. W badaniu
wykazano istotną statystycznie korelację poziomu wiedzy z SOC i jego składowymi. Najwyższe wyniki wykazali na poziomie zrozumiałości i zaradności. Wskazuje
to na spójność poziomu wiedzy z poczuciem zrozumiałości i zaradności, jaki prezentowali badani. Osoby badane z rozpoznaniem łuszczycy prezentowały przeciętny
poziom poczucia koherencji, przeciętny poziom zrozumiałości i zaradności oraz przeciętny poziom wiedzy.
Można zatem stwierdzić, że badani zgłębiali swoją wiedzę o chorobie na tyle tylko, aby móc wydłużyć sobie
okres remisji, wyciszenia choroby, gdyż doskonale byli
zorientowani, że jest to choroba nieuleczalna. Mieli
poczucie inności. Odczuwali duży dyskomfort psychiczny w kontaktach z innymi ludźmi. Można przypuszczać,
że podniesienie jeszcze poziomu wiedzy może im pomóc
w radzeniu sobie ze stresem, a także w lepszym zaakceptowaniu choroby i mimo niej spełniać się zawodowo
i uczestniczyć w życiu społecznym. Odmienny, bo niski
poziom wiedzy uzyskali Kózka i wsp., badający pacjentów ze stomią jelitową. Badania przeprowadzono w celu
modelowego przygotowania pacjentów do samoopieki.
Wykazano iż, zakres przekazywanych i przyswajanych
informacji był niewystarczający, można przypuszczać,
że deficyt w samoopiece wynikał częściowo z braku
wiedzy, częściowo z braku umiejętności. W przeprowadzonych badaniach wykazano częściowy związek poczucia koherencji ze stanem posiadanej wiedzy o chorobie, pacjentów różnicował poziom zrozumiałości w
okolicznościach rozpoznania choroby [12]. Odmienne
wyniki uzyskałyśmy w grupie chorych z rozpoznanym
przewlekłym zapaleniem wątroby. Większość badanych
ze względu na charakter jednostki chorobowej, która
pozwala chorym w miarę normalnie funkcjonować w
449
społeczeństwie prowadziła aktywne życie zawodowe,
a stan choroby nieznacznie wpłynął na zmiany stylu
życia. Wyniki wskazały na dostateczny stan wiedzy
o chorobie i jej następstwach. Miało to znaczenie szczególnie w utrzymaniu optymalnego dla tych pacjentów
zdrowia a także dla profilaktyki, która w tej jednostce
chorobowej jest niezwykle ważna [13]. W przeprowadzonych badaniach wykazano częściowy związek poczucia koherencji ze stanem posiadanej wiedzy o chorobie,
pacjentów różnicował poziom zrozumiałości i zaradności w okolicznościach rozpoznania choroby. Zdecydowanie najwyższe wyniki zrozumiałości prezentowali
badani w wieku powyżej 60 lat, najniższe w wieku do 30
lat. Wynikać to mogło z faktu, iż choroba ma wpływ na
ich wizerunek estetyczny. Uciążliwe i długotrwałe leczenie objawów skórnych sprawia, że wycofują się
z życia rodzinnego i towarzyskiego. Rozległość zmian
i tkliwość skóry mogą mieć wpływ również na relacje
partnerskie, na pożycie seksualne, co jest istotne dla
młodych ludzi. Osoby starsze posiadały większe doświadczenie życiowe, nauczyły się radzić sobie z chorobą i przystosowali do życia z nią. Często na tym etapie
życie partnerskie i rodzinne jest już unormowane. W podjętej analizie wpływu wykształcenia na poczucie koherencji badania wykazały, że badani posiadający wyższe
wykształcenie prezentowali wyższe wyniki SOC na
poziomie zaradności i sensowności. Można zatem wnioskować, że badani z wyższym wykształceniem lepiej
rozumieli sens podjętych działań do walki z chorobą.
U badanych stwierdzono też korelację dodatnią badając
wpływ wykształcenia na wiedzę w poziomie poczucia
koherencji SOC oraz na poziomie poczucia zrozumiałości i zaradności. Zatem brak tu spójności. Osoby z wyższym wykształceniem mając wiedzę znały istotę choroby, znały środki jakie należy przedsięwziąć do walki
z chorobą, a nie rozumiały sensu tej walki. U badanych
zaistniała potrzeba wzmocnienia sensu walki. Na pewno
jest to trudne tym bardziej, że były to osoby z długim
stażem choroby, które podjęły już niejedną walkę ze
stresem i trudnościami wynikającymi z istoty choroby,
a poza tym spora część grupy zachorowała na łuszczycę
poprzez dziedziczenie. Poczucie koherencji jest z pewnością jednym z ważnych elementów składających się na
umiejętność radzenia sobie w życiu, szczególnie kiedy
pojawi się sytuacja kryzysowa. To, w jakim stopniu
chory zaadaptuje się do nowej sytuacji wynika z jego
wewnętrznych zasobów, ale również z tego, na ile potrafi je uruchomić i wykorzystać. Zdaniem Antonovsky’ego
– im silniejsze poczucie koherencji, tym większe prawdopodobieństwo podejmowania działań zmierzających
do zachowania zdrowia [14]. Przeciętny poziom SOC
u pacjentów z łuszczycą był wykładnikiem mniejszej
zdolności radzenia sobie z chorobą. Badanie dowiodło,
że posiadanie wiedzy na temat choroby, znajomość sposobów zapobiegania kolejnym wysiewom zmian chorobowych to za mało. Należy podnieść poczucie koherencji,
a przede wszystkim nadać ducha walki poprzez wzmocnienie motywacji. Zasadne byłoby, aby osoby z rozpo-
450
Krystyna Kurowska, Elżbieta Płachecka
znaniem łuszczycy spotykały się z lepszą tolerancją
w społeczeństwie, nie musiałyby wówczas unikać kontaktów z innymi ludźmi i przeżywać tak silnego stresu.
Działania zespołu terapeutycznego powinny być skierowane na podniesienie poziomu wiedzy o schorzeniu i na
wzmocnieniu poczucia koherencji.
Wnioski
Osoby z rozpoznaniem łuszczycy różniły się od siebie
w zakresie poziomów poczucia koherencji i jej składowych.
Najbardziej widoczne różnice były w przypadku zrozumiałości. Badana grupa mieściła się w przeciętnym poziomie
poczucia koherencji (średnia 128,7 pkt.).
Wskazano zależność pomiędzy poziomem poczucia
koherencji a stanem wiedzy na temat schorzenia, tzn. osoby
z wyższym globalnym poczuciem koherencji i poczuciem
zrozumiałości bardziej zgłębiały wiedzę na temat choroby.
Osoby posiadające wyższe wykształcenie prezentowały wyższe poczucie zaradności i sensowności.
Mężczyzn z rozpoznaniem łuszczycy różnicował poziom poczucia zaradności i sensowności. Wykazywali
większe przekonanie, że mogą mieć wpływ na chorobę,
a poprzez to na okresy remisji. Lepiej akceptowali dyskomfort psychiczny, problem dotyczący estetyki ciała
Wiek różnicował poczucie zrozumiałości. Osoby powyżej 60. roku życia charakteryzowały się wysokim
poczuciem zrozumiałości. Spokojniej przyjmowały każdy kolejny wysiew choroby, mieli ustabilizowane życie
rodzinne i towarzyskie.
Piśmiennictwo
1. Heszen I., Sęk H.: Model salutogenetyczny, W: Heszen
I., Sęk H. (red.), Psychologia zdrowia. PWN, Warszawa
2007, 6-89.
2. Dolińska-Zygmunt G..: Orientacja salutogenetyczna w problematyce zdrowotnej. Model Antonovsky'ego. W: Podstawy Psychologii Zdrowia, Dolińska-Zygmunt G. (red.).
Wrocław 2001, 17-28.
3. Barańska-Rybak W., Nowicki R.: Psychodermatologia –
nowa dziedzina medycyny. Przew. Lek., 2005, 1, 50-55
4. Kossakowska M., Basińska M.: Poczucie koherencji
u chorych na stwardnianie rozsiane. Post. Psych., 2000, 9
(1), 55-61.
5. Kurowska K., Bartoszek M.: Poczucie koherencji a style
radzenia sobie u osób z wyłonioną kolostomią z powodu
raka jelita grubego. Współ. Onkol., 2008, 12, 9-11.
6. Wilczak-Różycka E., Czyżowicz K., Basista M.: Jakość
życia chorych na padaczkę a poczucie koherencji. Pielęg.
XXI w. 2005, 1-2, 10 – 11
7. Kurowska K., Weilandt K.: Poczucie koherencji a radzenie sobie z chorobą u osób z rozpoznaniem raka
płuca. Prob. Pielęgn. 2010, 1, 11-16,
8. Zboralski K., Gernand A., Orzechowska A.: Talarowska
M.: Poczucie koherencji i strategie rozwiązywania problemów u pacjentów z rozpoznaniem trądziku różowatego i depresji – badania porównawcze. Post. Dermatol.
Alergol., 2010, 2, 90-95.
9. Kurowska K., Grabowska R.: Orientacja życiowa a wsparcie
społeczne u osób z rozpoznana astmą. Probl. Pielęgn.
2010, 18 (3), 304-309
10. Kurowska K., Bukowska M.: Poczucie koherencji a poziom wsparcia u osób z rozpoznaniem przewlekłej
niewydolności nerek leczonych hemodializą. Urol. Pol.,
2008, 61, 4-6.
11. Kurowska K., Skrzypińska K., Głowacka M.: Poczucie
koherencji (SOC) a depresyjność jako wyznaczniki w
utrzymaniu optymalnego stanu zdrowia u osób hemodializowanych. Pielęg. XXI w. 2010, 1-2, 25-29.
12. Kózka M., Bazaliński D., Cipora E.: Wiedza pacjenta
z przetoką jelitową elementem przygotowania do samoopieki. Zdr. Publ., 2006, 116(4), 591-595.
13. Kurowska K., Kołcyn M.: Poczucie koherencji (SOC)
a stan posiadanej wiedzy o chorobie u osób z rozpoznaniem przewlekłym zapaleniem wątroby – doniesienia
wstępne. Pielęg. XXI w. 2010, 1-2, 37-40.
14. Antonovsky A.: Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2005.
Adres do korespondencji:
Krystyna Kurowska – dr n med.; adiunkt
Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej
CM w Bydgoszczy, UMK Toruń
85-801 Bydgoszcz
ul. Techników 3
Tel.: 052/585-21-94
e-mail: [email protected]