Projektowanie, budowa oraz remonty sieci i instalacji gazowych

PALIWA
Projektowanie, budowa
oraz remonty sieci
i instalacji gazowych
Przepisy, normy i certyfikaty
Łukasz Sadowski
ILF Consulting Engineers Polska sp. z o.o.
Każdy z etapów realizacji
inwestycji gazowych niesie
za sobą zupełnie odmienne
problemy natury formalnoprawnej. Wynika to z braku
możliwości skodyfikowania
wszystkich zmiennych mających wpływ na realizacje
poszczególnych etapów
budowy. Poza wiedzą zawartą w przepisach, normach
i innych regulacjach, bardzo
istotne jest również branżowe know-how. Każdy przypadek inżynierskiego problemu
ma inny charakter, a wiedza
w połączeniu z doświadczeniem może pozwolić na
zrealizowanie najtrudniejszych technologicznie prac
budowlanych
60
Każda firma biorąca udział w przetargach na
usługi projektowe, budowlane i niejednokrotnie
remontowe, musi posiadać wymagane zapisami
umów przetargowych certyfikaty potwierdzające stosowanie odpowiednich norm i przepisów
branżowych. Za jeden z podstawowych uznaje
się obecnie certyfikat zgodności systemu zarządzania jakością z normą PN EN ISO 9001. Jego
posiadanie wymagane jest przez większość inwestorów, co ma odzwierciedlenie w odpowiednich zapisach w SIWZ (Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia).
Pozostałe najważniejsze przepisy wyznaczające ramy prowadzenia działań inwestycyjnych na
sieciach oraz instalacjach gazowych to przede
wszystkim:
– dyrektywa PED Urządzenia Ciśnieniowe
97/23/WE;
– prawo budowlane;
– rozporządzenia, np. dotyczące UDT (Urzędu
Dozoru Technicznego) czy określające warunki techniczne dla gazociągów i obiektów sieci
przesyłowej;
– normy branżowe;
– przepisy zakładowe.
październik - grudzień
4 / 2014 [11]
Wymagania, jakimi należy się kierować podczas całego procesu inwestycyjnego, zawarte są
również w przepisach branż powiązanych, takich
jak ppoż. czy bhp. Określenie zabezpieczeń przeciwwybuchowych czy wyznaczanie stref wybuchu to podstawowe działania podejmowane na
etapie projektowania, które mają wpływ na późniejszy sposób prowadzenia prac remontowych
i eksploatacyjnych. Podobnie należy rozpatrywać
problematykę bhp, która jest szczególnie istotna
w branży gazowniczej. Poza zachowaniem zasad
bezpieczeństwa podczas realizacji wszelkich prac
budowlanych i remontowych, projektant powinien dobierać rozwiązania w taki sposób, aby
eksploatacja obiektu lub sieci gazowej nie stwarzała zagrożeń dla obsługi i osób postronnych.
Projektowanie
Proces projektowania oparty jest na regulacjach
prawnych z kilku branż. W pierwszej kolejności
analizowany jest wpływ inwestycji na środowisko naturalne poprzez przygotowanie raportu
o oddziaływaniu planowanego przedsięwzięcia
na środowisko oraz pozyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizowanej inwestycji. Wraz z decyzją lokalizacyjną umożliwiają
one rozpoczęcie planowania rozwiązań inżynier-
PALIWA
skich. Rozporządzenie Ministra
Gospodarki z dnia 26 kwietnia
2013 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny
odpowiadać sieci gazowe i ich
usytuowanie, reguluje wymagania dla obiektów sieci gazowej
oraz dla samej sieci. Rozporządzenie wprowadziło elementarne klasyfikacje, stanowiące podstawę działań projektowych:
– podział gazociągów ze względu na ciśnienie robocze (MOP);
– podział ze względu na zastosowany do budowy sieci gazowych materiał (stal lub polietylen);
– podział terenu, na którym przebiega sieć gazociągowa, na
tzw. klasy lokalizacji.
Obowiązujące przepisy dzielą instalacje gazowe na tzw. sieć
gazową oraz urządzenia ciśnieniowe, takie jak np. rurociągi technologiczne. Pierwsze z nich to współpracujące ze sobą obiekty
gazowe sieci gazowej, służące do transportu paliwa, czyli tzw.
gazociągi przesyłowe, ujęte we wspomnianym rozporządzeniu.
Drugi rodzaj instalacji to urządzenia ciśnieniowe, które w zakresie głównych zasad projektowania i wytwarzania przedstawiono
w Dyrektywie 97/23/WE z dnia 29 maja 1997 r. Dokument ten
obejmuje swoim zakresem m.in. rurociągi technologiczne.
Charakterystyka projektowania dotycząca tych dwóch rodzajów instalacji gazowych jest zupełnie odmienna.
W przypadku gazociągów przesyłowych harmonogram projektowania w dużym stopniu uzależniony jest od działań administracyjnych, stopnia skomplikowania spraw związanych
z własnością terenu oraz gęstości
infrastruktury. Wymienione czynniki determinują rozplanowanie
trasy gazociągu wraz z obiektami, a także wybór szczegółowych
rozwiązań
technologicznych.
Rozporządzenie stawia określone
wymogi odnośnie do usytuowania rurociągów względem innych
elementów infrastruktury (drogi,
sieć elektryczna, wodociągi, itd.).
Ponadto określa podstawowe zapaździernik - grudzień
Paliwa
i Energetyka
sady doboru materiałów, urządzeń i parametrów ich lokalizacji, elementarne wytyczne dla
procesu wytwarzania, a także
parametry prób i testów, jakim
powinna zostać poddana instalacja przed oddaniem do użytkowania.
Szczegółowe wytyczne dla obliczeń czy doboru materiałów na
etapie projektowania określone są przez normy branżowe. Większość branż korzysta z dedykowanych im wytycznych do projektowania, np. dla branży konstrukcyjno-budowlanej może to być
PN EN 1992 (konstrukcje betonowe) i PN EN 1993 (konstrukcje
stalowe), a dla branży mechanicznej PN EN 1594 (wymagania
funkcjonalne systemów gazowych), PN EN 10208 (rury stalowe) czy PN EN 12068 (powłoki izolacyjne). Największym jednak
wyzwaniem są branże, dla których nie jest możliwe określenie
pełnych parametrów obliczeniowych za pomocą danych skodyfikowanych w normach czy literaturze przedmiotu. Doskonałym przykładem może być tutaj prowadzenie prac wiertniczych
przy przewiertach sterowanych. O ile samo wykonanie badań
geologicznych, przeprowadzenie interpolacji pomiędzy nimi czy
zastosowanie metod obliczeniowych i badawczych dla określenia parametrów mechanicznych gruntów stanowią w inżynierii
problemy skodyfikowane, to już szczegółowe określenie rozwiązań projektowych dla wykonawcy przewiertu jest trudne do
zrealizowania w przypadku skomplikowanych warunków geologicznych. Niejednokrotnie dopiero w pierwszym etapie realizacji
prac wiertniczych weryfikowane są warunki geologiczne i do
nich dostosowywane są rozwiązania wykonawcze na bazie np.
standardów określonych przez
Drilling Contractors Association.
Wynika to z faktu, iż przy obecnie
realizowanych projektach nie jest
możliwe przeprowadzenie badań
geologicznych o zagęszczeniu
dającym stuprocentowy obraz
warunków geologicznych. Można
więc stwierdzić, że jest to materia
w zakresie projektowania i wykonawstwa bardzo trudna do skodyfikowania ze względu na stałą
4 / 2014 [11]
61
PALIWA
możliwość występowania anomalii geologicznych. Problemy te
dotyczą głównie projektów liniowych i zazwyczaj nie występują w przypadku obiektów projektowanych oraz budowanych
w oparciu o dyrektywę ciśnieniową.
Wytyczne dyrektywy odnoszą się najczęściej do obiektów
technologicznych, niebędących elementami sieci gazowej.
W tym przypadku stosowana jest skomplikowana klasyfikacja
elementów ciśnieniowych oparta na kilku parametrach:
– rodzaj medium,
– wysokość ciśnienia,
– średnica rur.
Dyrektywa, podobnie jak rozporządzenie, określa elementarne zasady dla etapu projektowania i wykonawstwa instalacji
podlegających pod te przepisy. Dokumentami uściślającymi wymogi w tym zakresie są normy zharmonizowane z dyrektywą.
Procedura działania w zakresie projektowania dotyczy w pierwszej kolejności określenia kategorii ciśnieniowej instalacji na
bazie przytoczonych kryteriów oraz wskazania normy, według
której projektowane są poszczególne elementy urządzenia ciśnieniowego.
Co więcej, podczas projektowania i wytwarzania instalacji ciśnieniowych należy stosować przepisy związane z działalnością
Urzędu Dozoru Technicznego, który obligatoryjnie bierze udział
w tym procesie na bazie unormowań krajowych i unijnych.
Budowa
Realizacja prac budowlanych wiąże się z koniecznością stosowania przez wykonawcę kilku podstawowych norm i uprawnień wydanych przez jednostki notyfikowane. Większość przepisów, norm i regulacji prawnych określonych jest przez projekt
budowlany oraz wykonawczy. W trakcie budowy instalacji liniowej do najczęstszych działań formalnoprawnych zaliczyć należy:
– uzgodnienia z gestorami nowo powstałej infrastruktury,
– pozyskanie decyzji derogacyjnych,
– zmiana posiadanych uzgodnień.
Podczas realizacji prac budowlanych zastosowanie znajdują przepisy m.in. z zakresu bhp, ppoż.
czy ruchu drogowego (ograniczanie ruchu przy
przekraczaniu gazociągiem niektórych szlaków komunikacyjnych) oraz zarządzania zasobami melioracyjnymi i urządzeniami wodnymi. Te ostatnie należą
do bardzo istotnych z punktu widzenia prowadzenia liniowych prac budowlanych. Należy mieć na
uwadze, że od momentu pozyskania uzgodnień do
rozpoczęcia robót budowlanych może minąć kilka
lat. W tym czasie lokalne warunki wodne mogą ulec
radykalnym zmianom, co z kolei może mieć wpływ
na prowadzenie prac ziemnych i spawalniczych, ich
wstrzymanie lub wydłużenie. Prace projektowe odbywają się w określonym terminie i w określonych
warunkach gruntowo-wodnych, które w zależności
od pory roku i ilości opadów determinują pozyskanie wymaganych pozwoleń wodno-prawnych. Najczęściej
w uzgodnieniach z jednostkami odpowiedzialnymi za zarządzanie gospodarką wodną określa się sposób przekroczenia cieku,
zasady korzystania z terenu przyległego, ilość odpompowywanych wód z wykopów czy okres pompowania.
W sytuacji, gdy pojawiają się przesłanki za zmianą uzgodnionych warunków, konieczne jest przeprowadzenie ponownego procesu uzgodnieniowego. Wysoki poziom wód wydłuża proces odwadniania, co powinno znaleźć odzwierciedlenie
w uzyskaniu nowych warunków technicznych realizacji prac.
Podobnie może prezentować się kwestia zmiany warunków
na skrajnie suche, kiedy to na brzegach wykopów liniowych
w piaskach spoistych, w okresie wiosenno-letnim, mogą założyć kolonie jaskółki brzegówki. W takiej sytuacji wymagane
jest uzyskanie decyzji derogacyjnej na odstępstwa od zakazów
względem gatunków chronionych lub wstrzymanie jakichkolwiek prac do momentu zakończenia gniazdowania tych ptaków. Przytoczone działania formalnoprawne są skodyfikowane
w ustawodawstwie krajowym i często stanowią o powodzeniu
oraz terminowości działań inwestycyjnych.
Kolejnym dokumentem, mającym decydujące znaczenie dla
możliwości prowadzenia prac budowlanych przy realizacji instalacji gazowych, jest certyfikacja wykonawcy urządzenia ciśnieniowego lub sieci gazowej zgodnie z normą PN EN ISO 3834.
Jest to podstawowy dokument w zakresie spawalnictwa, który
określa, czy wytwórca posiada wymaganą bazę sprzętową, odpowiednie dopuszczenia oraz zasoby. Dopiero po przeprowadzeniu weryfikacji wykonawcy na zgodność z powyższą normą,
wdrażane są procedury formalne związane z kwalifikowaniem
odpowiednich technologii spawalniczych i personelu dla konkretnych inwestycji. W związku z tym, że wysokociśnieniowe
instalacje gazowe wykonywane są najczęściej z materiałów
stalowych, do ich łączenia wykorzystuje się właśnie spawanie.
Konsekwencją tego jest konieczność zaangażowania jednostki
notyfikowanej podczas procedur kwalifikacyjnych. Wiąże się
to z dodatkowym czasem i kosztami, które to powinny być
uwzględniane już na etapie ofertowania.
Podczas realizacji prac budowlanych, zarówno w przypadku
inwestycji liniowych, jak i obiektowych, przepisy nakładają na
wykonawcę robót szereg wymagań, których spełnienie wymaga
zaangażowania specjalistów z wielu dziedzin.
Poza wspomnianym certyfikatem PN EN ISO 9001 wskazane jest posiadanie przez wykonawcę urządzenia ciśnieniowego
certyfikatu zgodności z normą PN EN ISO 14001: Systemy zarządzania środowiskowego. W związku z tym, że prace liniowe
przy budowie gazociągów prowadzone są niejednokrotnie na
terenach cennych przyrodniczo, a powstające odpady bywają
toksyczne, konieczne jest zastosowanie odpowiednich procedur z zakresu ochrony środowiska.
Problematyka remontów instalacji gazowych związana jest
przede wszystkim z przepisami prawa budowlanego, bhp oraz
62
4 / 2014 [11]
październik - grudzień
Remonty
PALIWA
ppoż. W związku z tym, że prace remontowe mają bardzo
zróżnicowany charakter, nie jest możliwe ich skodyfikowanie
według tych samych zasad, jak na etapie projektowania czy
wykonawstwa.
Działania remontowe na instalacjach gazowych w dużej mierze oparte są na instrukcjach eksploatacji danej instalacji lub jej
części. Przede wszystkim wymagane jest zapewnienie nadzoru
na zasadach określonych przez prawo budowlane i przepisy SEP
(Stowarzyszenie Energetyków Polskich). Prace remontowe prowadzone są najczęściej w dwóch trybach:
– remonty planowane,
– awarie.
Wymagania formalnoprawne dla remontów planowanych
określone są przez SIWZ. W przypadku tego typu prac możliwe
jest zaplanowanie zakresu realizowanych robót i odpowiednio
wcześniejsze ich uzgodnienie z Urzędem Dozoru Technicznego (o ile dana instalacja podlega takowemu nadzorowi). Prace remontowe polegają na wymianie urządzeń lub ich renowacji zgodnie z dokumentacją techniczno-ruchową. Wszelkie
tego typu modyfikacje muszą być zgodne z obowiązującymi
przepisami oraz powinny być ustalone z jednostką nadzorującą daną instalację. Zastosowane materiały muszą odpowiadać
dotychczas użytkowanym, natomiast dokumentacja – spełniać
co najmniej takie same wymogi. W przypadku remontów instalacji liniowych duże znaczenie ma stan istniejącej instalacji
oraz dostęp do dokumentacji powykonawczej. Ma to decydujące znaczenie dla doboru technologii spawalniczych, za pomocą
których należy realizować roboty montażowe.
Prace remontowe obejmują również przeprowadzenie prób
październik - grudzień
Paliwa
i Energetyka
i testów wykonywanych zgodnie z obowiązującymi normami.
O ile dla prób hydraulicznych lub pneumatycznych dostępne są
obliczeniowe regulacje prawne, to już tłokowanie gazociągów
wysokociśnieniowych jest w mniejszym stopniu skodyfikowane.
Należy zaznaczyć, że badanie tłokiem stanowi jeden z ważniejszych elementów testowania istniejącej infrastruktury gazowej.
Polega ono na m.in. przeprowadzeniu inspekcji tłokiem, mającym możliwość skanowania grubości ścianek gazociągu oraz
dokładnego posadowienia w trzech osiach.
W przypadku realizacji prac remontowych w pobliżu czynnych instalacji, bądź na terenie eksploatowanych obiektów, wymagane jest uzyskanie pozwoleń od podmiotów użytkujących
dane instalacje. Pozwolenia te najczęściej mają postać tzw. dopuszczeń do prac gazoniebezpiecznych lub niebezpiecznych.
W dokumentach tych muszą być sprecyzowane wszystkie środki
ostrożności, sposób realizacji prac oraz osoby odpowiedzialne
za poszczególne działania.
Powyższe czynności nie w każdym przypadku znajdują odzwierciedlenie w prawodawstwie krajowym czy unijnym. Stanowi to dodatkowe utrudnienie dla wykonawców prac remontowych, ponieważ wymagane jest całkowite dostosowanie
planowanych działań i harmonogramów do wewnętrznych procedur gestorów infrastruktury gazowej.
Nieco inaczej prezentuje się kwestia remontów awaryjnych.
Służby eksploatacyjne, dysponując odpowiednimi technologiami
spawalniczymi i montażowymi, najczęściej są w stanie prowadzić tego typu prace. Podstawowym wymogiem jest posiadanie
personelu i sprzętu z odpowiednimi dopuszczeniami i uprawnieniami. Awarie często usuwane są pod rygorem prac gazoniebezpiecznych i wymagają najwyższych środków ostrożności.

4 / 2014 [11]
63