in full window

REVIEW PAPER
Wpływ różnych form interwencji medycznej i fizjoterapeutycznej
na wydatek energetyczny chodu wyrażony wskaźnikiem EEI (energy
expenditure index) u pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym
– przegląd piśmiennictwa
The effect of various forms of medical or physiotherapeutic intervention on gait energy
expenditure expressed by the Energy Expenditure Index (EEI) in patients with cerebral
palsy – a literature review.
Jakub Gąsior1, 2, Piotr Jeleń3, Mariusz Pawłowski1, 2, 4, Marcin Bonikowski2, Marek Dąbrowski1
Klinika Kardiologii Oddziału Fizjoterapii, II Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Oddział Rehabilitacji Narządu Ruchu, Mazowieckie Centrum Neuropsychiatrii, Zagórze k. Warszawy
3
Zakład Biofizyki i Fizjologii Człowieka, Warszawski Uniwersytet Medyczny
4
Wydział Rehabilitacji, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie
1
2
STRESZCZENIE
ABSTRACT
WSTĘP
łemu, niepostępującemu uszkodzeniu rozwijającego się
ośrodkowego układu nerwowego (OUN) w okresie okołoporodowym, niemowlęcym lub we wczesnym dzieciństwie
[1, 2]. U pacjentów z zaburzeniami ruchowymi o podłożu
U pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym (MPD)
obserwuje się około trzykrotnie większy wydatek energetyczny
podczas chodu w porównaniu z prawidłowo rozwijającymi
się rówieśnikami. Celem pracy było omówienie zagadnienia
praktycznego wykorzystania wskaźnika wydatku energetycznego chodu (EEI/PCI) u pacjentów z MPD oraz dokonanie
przeglądu badań, w których oceniono wpływ różnego rodzaju
interwencji medycznych i/lub fizjoterapeutycznych na wartość
tego wskaźnika. Przeszukano medyczne bazy danych CINAHL,
PubMed, EMBASE, PEDro, Cochrane Library. Kryterium włączenia publikacji do niniejszego przeglądu literatury stanowiło
spełnienie dwóch warunków: tematyka dotycząca wpływu
różnego rodzaju interwencji medycznych i fizjoterapeutycznych
na wskaźnik EEI lub PCI w grupie pacjentów z MPD oraz data
publikacji: od stycznia 1990 r. do stycznia 2014 r. Uwzględniono
jedynie publikacje anglojęzyczne. Zidentyfikowano 11 publikacji spełniających przyjęte kryteria. W dziesięciu zanotowano
zmniejszenie wartości wskaźnika wydatku energetycznego po
interwencji terapeutycznej, a w pięciu z nich zaobserwowane
zmiany okazały się istotne statystycznie. Największą procentową poprawę wydajności chodu (59%) uzyskano po programie
hipoterapii. Po zastosowaniu innych procedur terapeutycznych
procentowy spadek EEI mieścił się w zakresie od 3% do 43%.
Wskaźnik EEI/PCI może być użytecznym narzędziem pomiaru
wydatku energetycznego chodu u pacjentów z MPD.
Słowa kluczowe: mózgowe porażenie dziecięce, metabolizm
energetyczny, rehabilitacja, częstość skurczów serca
Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) to grupa trwałych
zaburzeń rozwoju ruchu i postawy powodujących ograniczenie aktywności ruchowej, które przypisuje się trwaVol . 23/2014, nr 47
The energy expenditure during gait in patients with cerebral
palsy (CP) is observed to be about three times greater as compared with normally developing peers. The aim of this study
was to discuss practical use of the energy expenditure index
/ physiological cost index (EEI/PCI) in patients with CP and
to conduct a review of studies assessing the effect of different forms of medical and/or physiotherapeutic intervention on
the value of this index. Common medical databases CINAHL,
PubMed, EMBASE, PEDro and Cochrane Library were searched.
There were two criteria for inclusion: the influence of different
forms of medical or physiotherapeutic intervention on the EEI or
PCI value in patients with CP, and the date of publication from
January 1990 to January 2014. Only English-language publications were included. Eleven publications that met the criteria
were identified. The decrease of energy expenditure index after
therapeutic intervention was observed in ten studies. In five of
them the observed changes were statistically significant. The
largest percentage improvement (59%) in gait efficiency was
achieved after hippotherapy program. The results of different
therapeutic procedures ranged from 3% to 43% decrease in the
EEI value. The EEI/PCI index can be a useful tool for measuring
gait energy expenditure in patients with CP.
Key words: cerebral palsy, energy metabolism, rehabilitation,
heart rate
51
REVIEW PAPER
neurologicznym, a więc także u pacjentów z MPD wyróżnia się tzw. objawy pozytywne (nadmiarowe) i negatywne
[3, 4]. Objawy pozytywne są efektem niezależnego od
woli, nadmiernego, nieadekwatnego wzrostu aktywności
mięśni. Należą do nich np.: chorea, tiki, drżenie, hipertonia związana ze spastycznością, sztywnością czy dystonią.
Objawy negatywne są skutkiem niewystarczającej aktywności mięśni lub niedostatecznej ich kontroli. Przykładami są
tu: osłabienie siły mięśniowej, utrata selektywnej kontroli
motorycznej, niezborność ruchowa (ataksja) czy dyspraksja
[3, 4]. Objawy pozytywne i negatywne [3, 4], pojawiające
się i nasilające w czasie objawy wtórne (np. przykurcze
stawowe, deformacje kostno-stawowe) [5] oraz strategie
kompensacyjne [6] powodują u pacjentów z MPD skrócenie długości kroku, a także zmniejszenie miarowości (liczby
kroków/minutę) i prędkości chodu [7]. W związku z tym
chód pacjentów z MPD charakteryzuje się około trzykrotnie
większym zużyciem energii w porównaniu z osobami rozwijającymi się w sposób prawidłowy [8–10].
Samodzielne poruszanie się umożliwia pacjentom
z MPD realizację aktywności dnia codziennego oraz poprawia relacje z rówieśnikami [11]. Według Gage’a i wsp. [12]
oraz Perry i wsp. [13] jednym z czynników warunkujących
prawidłowy chód jest możliwie jak najmniejszy wydatek
energetyczny. Dlatego też ważnym celem usprawniania
pacjentów z MPD i poprawy jakości życia jest często osiągnięcie wydajnego, samodzielnego chodu i/ lub poprawa
wzorca chodu [14].
Do oceny chodu u pacjentów z MPD wykorzystuje się
specjalistyczne systemy rejestracji i metody analizy, takie
jak m.in.: testy korytarzowe (ang. timed walk tests – TMT)
[15], analiza chodu na podstawie zapisów video (ang. video
gait analysis – VGA) [16] czy bardziej zaawansowana –
trójwymiarowa analiza chodu (ang. three-dimensional gait
analysis – 3DGA) [17]. Dostarczają one informacji o kinematyce i kinetyce chodu. Aby rzetelnie ocenić wszystkie
czynniki warunkujące prawidłowy chód należy również
ocenić jego wydatek energetyczny. Jednym ze wskaźników, które można do tego wykorzystać jest indeks wydatku
energetycznego chodu (energy expenditure index – EEI)
[10], znany także jako PCI (physiological cost index) [18].
CEL PRACY
Za cel pracy przyjęto omówienie w specjalistycznym polskim piśmiennictwie z zakresu neurologii dziecięcej zagadnienia praktycznego wykorzystania wskaźnika wydatku
energetycznego chodu – EEI/PCI oraz przegląd badań,
w których oceniono wpływ różnych form interwencji
medycznej i/lub fizjoterapeutycznej na zmiany wartości
tego wskaźnika wśród pacjentów z mózgowym porażeniem
dziecięcym.
Wskaźnik wydatku energetycznego chodu
Pomiar zużycia tlenu podczas wysiłku jest uważany za złoty
standard oceny wydatku energetycznego aktywności ruchowej [19]. Jest to metoda bezpośrednia, polegająca na tym, że
osoba badana chodzi na bieżni z umieszczonym na twarzy
workiem Douglasa, gdzie gromadzone jest wydychane
powietrze. Następnie na podstawie składu wydychanego
52
J. Gąsior, P. Jeleń, M. Pawłowski et al.
powietrza oraz wielkości wentylacji oblicza się wielkość
zużycia tlenu podczas wysiłku [20]. Wykorzystanie tej
metody do oceny wydatku energetycznego u dzieci okazało się kłopotliwe i niewygodne. Z tego względu zaczęto
poszukiwać prostszych, wygodniejszych i tańszych metod
oceny wydatku energetycznego w tej grupie pacjentów [21].
Przyjmując liniową zależność między ilością pobieranego
tlenu a częstością akcji serca (ang. heart rate – HR) podczas wysiłku [22, 23] wprowadzono wskaźniki do oceny
wydatku energetycznego chodu oparte na pomiarze tętna,
m.in.: EEI [10] oraz PCI [18].
W odniesieniu do chodu u dzieci z MPD, wskaźnik
wydatku energetycznego EEI został po raz pierwszy użyty
przez Rose i wsp. na przełomie lat 80. i 90. XX wieku [24–
26]. Do obliczenia wskaźnika posłużono się następującym
równaniem:
EEI = (HR podczas chodu – HR spoczynkowe) / prędkość chodu
gdzie:
• wartość zmiennej EEI wyrażona jest w uderzeniach serca na metr;
• wartość zmiennej „HR podczas chodu” definiowana jest jako średnia wartość tętna z ostatnich 30
sekund chodu, przy czym czas trwania swobodnego chodu z naturalną prędkością musi wynosić
co najmniej trzy minuty;
• wartość zmiennej „HR spoczynkowe” definiowana
jest jako średnia wartość tętna z ostatnich dwóch
minut pomiaru, a ten powinien trwać co najmniej
pięć minut, odbywać się w pozycji leżącej lub siedzącej;
• wartość zmiennej „prędkość chodu” wyrażona jest
w metrach na minutę.
Do obliczenia wskaźnika EEI, używana jest ta sama
formuła, która została zaprezentowana w literaturze po
raz pierwszy w 1981 r. przez MacGregora [18] do obliczenia wskaźnika kosztu fizjologicznego chodu – PCI.
W literaturze dotyczącej wydatku energetycznego chodu
u pacjentów z MPD obserwuje się wymienne użycie obu
nazw wskaźnika. Autorzy niniejszej pracy w dalszej części
tekstu posługują się skrótem EEI, ponieważ został on użyty
po raz pierwszy u pacjentów z MPD.
Dla praktycznego wykorzystania wskaźnika EEI
w terapii dzieci z MPD istotne jest nie tylko przekonanie,
że ten wskaźnik jest dobrą miarą wydatku energetycznego,
ale również potwierdzona doświadczalnie dobra powtarzalność wartości EEI w ustalonych warunkach pomiaru.
W przeciwnym razie bowiem przydatność takiego pomiaru
do oceny stanu pacjenta, czy skuteczności podjętej terapii może stanąć pod znakiem zapytania. Wyniki licznych
badań potwierdziły rzetelność i powtarzalność wskaźników EEI/PCI jako narzędzia służącego do oceny wydatku
energetycznego chodu u pacjentów z MPD [27–30].
Oprócz wskaźników EEI czy PCI istnieją również inne
wskaźniki oparte na pomiarze tętna. W grupie pacjentów
z MPD Bratteby Tollerz i wsp. w 2011 zaproponowali
alternatywny dla PCI wskaźnik TCI (ang. total cost index),
oparty na ilorazie średniej wartości tętna podczas chodu
Ch i l d N euro lo g y
Wydatek energetyczny chodu u pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym
(bez uwzględnienia wartości tętna spoczynkowego) i prędkości chodu [30]. Do tej pory wskaźnik ten nie był wykorzystywany przez innych autorów u pacjentów z MPD.
W grupie pacjentów po urazie rdzenia kręgowego stosowany jest wskaźnik THBI (ang. total heart beat index)
[31, 32], obliczany za pomocą ilorazu całkowitej liczby
uderzeń serca podczas chodu i całkowitego dystansu
pokonanego w czasie tego chodu. W dostępnej literaturze
nie znaleziono publikacji dotyczącej wykorzystania tego
wskaźnika u pacjentów z MPD.
Przegląd piśmiennictwa wykazał, że wskaźniki TCI
i THBI nie są tak powszechnie wykorzystywane do oceny
wydatku energetycznego chodu u pacjentów z MPD jak
wskaźniki EEI czy PCI. Wykorzystanie ich w tej grupie
pacjentów wymaga dalszych badań.
METODY
Dla dokonania odpowiedniego wyboru publikacji dotyczących wpływu różnych sposobów leczenia i rehabilitacji na
EEI u pacjentów z MPD przeszukano medyczne bazy danych
CINAHL, PubMed, EMBASE, PEDro, Cochrane Library.
Użyto słów kluczowych: „mózgowe porażenie dziecięce”
(ang. cerebral palsy) w połączeniu z „wskaźnik wydatku
energetycznego chodu” (ang. energy expenditure index) i/
lub „wskaźnik wydatku fizjologicznego chodu” (ang. physiological cost index). Kryterium włączenia do niniejszego
przeglądu była data publikacji: od stycznia 1990 r. do stycznia 2014 r. Publikacje włączone do niniejszego przeglądu
oceniano, biorąc pod uwagę poziom dowodu naukowego
wg skali Sacketta [33]. W tej skali ocena poziomu dowodu
naukowego zależy od typu projektu badawczego. Poziom I
tej skali dotyczy badań randomizowanych (ang. randomized
trials). Do badań ocenianych na poziomie II zaliczają się
kontrolowane badania prospektywne (ang. prospective con-
trolled trials) oraz badania kohortowe (ang. cohort studies).
Poziom III odnosi się do badań kliniczno-kontrolnych (ang.
case control trials), poziom IV obejmuje badania typu pre-post (ang. prepost studies) oraz serie przypadków (ang. case
series/clinical series). Poziom V dotyczy badań obserwacyjnych (ang. observational studies), konsensusów klinicznych
(ang. clinical consensus) oraz opisów przypadku (ang. case
resport) [34]. Wyniki prac zostały przedstawione w formie
tabelarycznej (tab. I). W tabeli wykorzystano symbole graficzne (↑ / ↓), dokumentując strzałkami fakt wzrostu lub
spadku wartości badanej zmiennej. Skrótem „is” w indeksie górnym za symbolem graficznym oznaczono istotność
statystyczną wyniku. Za symbolem graficznym podano
procentową wielkość obserwowanej zmiany wyniku oraz
szczegółowe wyniki dotyczące sytuacji przed i po interwencji terapeutycznej. W celu oznaczenia występujących skrótów w tabelach, wymagających objaśnienia lub rozwinięcia,
użyto liter alfabetu w indeksie górnym.
WYNIKI
Przeszukanie medycznych baz danych pozwoliło zidentyfikować 11 publikacji, w których dokonano oceny wpływu
różnych form interwencji medycznej lub fizjoterapeutycznej
na wartość wskaźnika wydatku energetycznego chodu EEI
lub PCI. Trzy prace zostały ocenione na poziomie I, jedna
na poziomie II i siedem na poziomie IV wg skali Sacketta.
We wszystkich badaniach z jednym wyjątkiem zanotowano zmniejszenie wartości wydatku energetycznego
po interwencji terapeutycznej, przy czym w pięciu z nich
zaobserwowane zmiany okazały się istotne statystycznie.
Szczegółową charakterystykę pacjentów, poziom dowodu
naukowego badania, rodzaj podjętej interwencji terapeutycznej oraz ich wpływ na wydatek energetyczny chodu
zaprezentowano w tabeli I.
Tabela I. Wpływ różnego rodzaju procedur medycznych i fizjoterapeutycznych na wartość wskaźnika wydatku energetycznego
chodu EEI/PCIa u pacjentów z MPDb The influence of the forms of medical or physiotherapeutic intervention on gait energy
expenditure index-EEI/PCI in patients with CPb
Autor badania
i rok publikacji
Author of the
study and year of
the publication
Charakterystyka
grup badanych
Characteristics of
patients
Poziom
dowodu
naukowego
Level of
evidence
Interwencja terapeutyczna
Therapeutical intervention
Wyniki EEI/PCI
[uderzeń serca/
metr] Results of
EEI/PCI [heart
beats/ meter]
Mossberg K. i
wsp., 1990 [61]
GEc: n = 18; 8,3 ± 2,8 lat
4: badanie prepost
Porównanie chodu w i bez ortoz
AFO (ang. ankle foot orthosis)
↓ 11%: z 1,51 ±
0,79 (bez ortez)
do 1,34 ± 0,69
(w ortezach)
Nene A.V. i wsp.,
1993 [58]
GE: n = 18: 12♂, 6♂;
8 lat 4 mies. – 16 lat 2
mies.;
4: badanie prepost
Zabieg tenotomii mięśnia
lędźwiowego – ocena rok po
zabiegu chirurgicznym
↓ 35%: z 1,73 ±
1,13 do 1,13 ±
0,72
Steinbok P. i wsp.,
1997 [59]
GE: n = 14: 50 mies.
(35-75 mies.);
GKd: n=15: 47 mies.
(35-77 mies.);
1: badanie
randomizowane
GE: Zabiegu selektywnej rizotomii
grzbietowej poprzedzonej 9- mies.
intensywną fizjoterapią; GK:
9- mies. intensywna fizjoterapia
w dwóch grupach: 3 x na tydz.
przez 3 mies., 2 x na tydz. przez
następne 6 mies.
↓ 28% GE vs. ↓
26% GK: GE z 1,07
do 0,77 vs. GK z
1,03 do 0,76
Vol . 23/2014, nr 47
53
J. Gąsior, P. Jeleń, M. Pawłowski et al.
REVIEW PAPER
Autor badania
i rok publikacji
Author of the
study and year of
the publication
Charakterystyka
grup badanych
Characteristics of
patients
Poziom
dowodu
naukowego
Level of
evidence
Interwencja terapeutyczna
Therapeutical intervention
Wyniki EEI/PCI
[uderzeń serca/
metr] Results of
EEI/PCI [heart
beats/ meter]
McGibbon N.H. i
wsp. 1998 [7]
GE: n = 5: 3♂, 2♀; 9,6
lat (9–11); diplegia n =
4, hemiplegia n = 1;
pomoce w lokomocji:
chodzik (4), laski (1),
ortezy (2)
4: badanie
pilotażowe
8-tyg.: 2 x na tydz. po 30 min
programu hipoterapii (16 sesji);
dodatkowo forma rehabilitacji w
czasie programu n = 1
↓is 59%: z 3,08
(0,80–10,42) do
1,25 (0,63–3,14)
Damiano D.L. i
wsp., 1998 [57]
GE: n = 11; 8,8 ± 2,3 lat
(6–12); diplegia (n = 6),
hemiplegia (n = 5);
GK: dzieci zdrowe, n =
16; 8,2 ± 2,4 (5–12)
4: badanie prepost
6-tyg.: 3 x na tydz., 4 serie po 5
powtórzeń progresywny trening
siłowy; obciążenie 65% maks.
siły izotonicznej; progresywnie
wzrastające obciążenie
proporcjonalnie do uzyskania
wzrostu siły mięśniowej; wolne
obciążenie; trening indywidualny
w domu pacjenta
↓ 10%: z 2,37 ±
2,48 do 2,14 ±
2,40
Darrah J. i wsp.,
1999 [27]
GE: n = 23: 5♂,
18♀; 14,2 ± 2,3 lat
(11–20); diplegia n =
5, hemiplegia n = 13,
quadriplegia n = 2, ataxia
n = 2, dystonia n = 1;
pomoce w lokomocji:
wózek (2), chodzik (1),
laski (1)
4: badanie prepost
10-tyg.: 3 x na tydz. po 90 min
program ćwiczeń aerobowych,
siłowych i zwiększających
elastyczność
↓ 3%: z 1,02 ±
0,62 do 0,99 ±
0,61
Ubhi T. i wsp.,
2000 [60]
GE: n = 22: 10♂, 12♀;
5,5 lat (2,8–13,9);
hemiplegia (9), diplegia
(13);
GK: n = 18: 13♂, 5♀;
6,2 roku (3,4–16,4);
hemiplegia (3), diplegia
(15)
1: badanie
randomizowane
Iniekcji toksyny botulinowej typu
A w mięśnie brzuchaty łydki,
płaszczkowaty i grupę kulszowogoleniową (GE) vs. placebo (GK)
↑ 14% GE vs. ↑
12% GK: GE z 0,7
do 0,8 vs. GK z
0,8 do 0,9
Eagleton M. i
wsp., 2004 [36]
GE: n = 7; 12–20 lat
4: badanie prepost
6-tyg. 3 x na tydz. po 8–10
powtórzeń progresywny trening
siłowy; obciążenie 80% 1RMe;
dodatkowo ćwiczenia mięśni
tułowia; progresja zapewniona
przez: zwiększenie liczby
powtórzeń obciążenia 80%
1RM, zwiększenie obciążenia i
zmniejszenie liczby powtórzeń,
zwiększenie liczby powtórzeń i
zwiększenie obciążenia; wolne
obciążenie, maszyny treningowe,
Thera-Band; przed i po treningu
stretching; trening grupowy w
szkole lub sali gimnastycznej
↓is: graficzna
prezentacja
wyników
54
Ch i l d N euro lo g y
Wydatek energetyczny chodu u pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym
Autor badania
i rok publikacji
Author of the
study and year of
the publication
Charakterystyka
grup badanych
Characteristics of
patients
Poziom
dowodu
naukowego
Level of
evidence
Interwencja terapeutyczna
Therapeutical intervention
Wyniki EEI/PCI
[uderzeń serca/
metr] Results of
EEI/PCI [heart
beats/ meter]
Liao H.F. i wsp.
2007 [35]
GE: n = 10; 3♀, 7♂; 7,1
± 1,7 lat;
GK: n = 10; 5♀, 5♂;
7,6 ± 1,5 roku; diplegia
spastyczna, GMFCSf I–II
1: badanie
randomizowane
6-tyg. 3 x tydz., 3 serie na dzień,
1–3 min przerwy między seriami
progresywny, funckjonalny
trening siłowy; progresja
– kamizelka z obciążeniem –
stopniowy wzrost obciążenia
regulowany od 20% (2 pierwsze
serie) do 50% (ostatnia seria)
1RM; 5–10 min rozgrzewki i
powysiłkowej restytucji; trening
indywidualny w domu pacjenta
↓is 16% GE vs. ↑is
10% GK: GE z 1,14
± 0,14 do 0,96 ±
0,04 vs. GK z 1,02
± 0,09 do 1,12 ±
0,04
Provost B. i wsp.
2007 [37]
GE: n = 6; 4♂, 2♀; 10,
5 ± 3,3 roku (6–14);
GMFCS I; diplegia n =
2, hemiplegia n = 4;
samodzielny chód n = 6
4: badanie prepost
2-tyg: 6 x na tydz. po 2 x na
dzień przez 30 min (3 x 10
min z 5-min czasem przerwy)
treningu na bieżni (12 sesji);
odciążenie (od 30% do 0%) –
szelki z hydraulicznym systemem
podnoszenia; prędkość: od
2,4–3,1 do 3,7–5,0 mph; pomoc
fizjoterapeuty w stabilizacji i
normalizacji wzorca chodu
↓is 43%: GE z 0,68
± 0,30 do 0,39 ±
0,10
Ganjwala D., 2011
[38]
GE: n = 18: 12♂, 6♀;
14,6 roku (12-30);
GMFCS II; diplegia
spastyczna; wzorzec
chodu zgięciowy (ang.
crouch gait)
3: badanie
retrospektywne,
kohortowe
Zabieg chirurgiczny: wydłużenie:
mm. brzuchatego łydki n = 13,
mm. lędźwiowego n = 2, grupy
mm. kulszowo-goleniowych n =
11; skrócenie ścięgna Achillesa
n = 3, ścięgna rzepki n = 18;
osteotomie n = 8; 6-tyg. po
zabiegu rozpoczęcie fizjoterapii
trwającej 12-tyg.; ocena rok i
dwa lata po zabiegu
↓is 24% po roku,
44% po 2 latach:
GE z 1,13 ± 0,66
do 0.86 ± 0.52
(1 rok po zabiegu)
do 0,63 ± 0,41 (2
lata po zabiegu)
a – ang. energy expanditure index/physiological cost index; b – mózgowe porażenie dziecięce – ang. cerebral palsy; c – grupa
eksperymentalna; d – grupa kontrolna; e – ang. one repetition maximum; f – ang. Gross Motor Function Classification System.
Sumarycznie w analizowanych badaniach wzięło
udział 152 pacjentów z MPD. Średni wiek badanych w tej
grupie wynosił 9,2 roku (SD 3,5; zakres 2,9–30 lat). Zakres
wartości wskaźnika EEI ze wszystkich analizowanych
badań przed interwencją terapeutyczną wynosił od 0,68 do
3,08 (średnia arytmetyczna 1,44; SD 0,76), po interwencji
od 0,39 do 2,14 (średnia arytmetyczna 1,06; SD 0,46). W
badaniach, gdzie wynik był istotny statystycznie, zakres
wartości wskaźnika EEI wynosił przed terapią od 0,68 do
3,08 (średnia arytmetyczna 1,51; SD 1,07), po terapii od
0,39 do 1,25 (średnia arytmetyczna 0,86; SD 0,36). Największy nominalny spadek wartości EEI wynosił 1,83 [7],
najmniejszy 0,03 [27]. Pozostałe wynosiły nominalnie od
0,17 do 0,60.
Wśród badań, w których uzyskano istotną statystycznie poprawę wskaźnika EEI zaobserwowano również inne
Vol . 23/2014, nr 47
istotne efekty terapii, które mogły wpłynąć na poprawę
wydatku energetycznego chodu.
W dwóch z pięciu badań w wyniku zastosowania terapii zanotowano poprawę w skali GMFM w połączonych
domenach D (stanie) i E (chodzenie, bieganie, skakanie)
(8%) [35] oraz w domenie E (11%) [7].
W trzech badaniach zaobserwowano poprawę parametrów chodu. W badaniu Eagletona i wsp. [36] wyniki
przedstawiono w formie graficznej, co uniemożliwiło poddanie ich szczegółowej analizie. Poprawie uległy prędkość
i miarowość chodu, długość kroku oraz pokonany dystans.
W pozostałych dwóch badaniach zwiększeniu uległa prędkość chodu o kolejno 0,19 m/s (13%) [37] i 0,17 m/s (74%)
[38].
Ponadto w badaniu Ganjwala i wsp. [38] zanotowano
poprawę mobilności w otaczającym środowisku ocenianą
55
REVIEW PAPER
przy wykorzystaniu skali mobilności funkcjonalnej – FMS500 (ang. Functional Mobility Scale) oraz kwestionariusza
oceny funkcjonalnej – FAQ (ang. Functional Assessment
Questionnaire). Zauważono też poprawę biernego zakresu
ruchów w stawach biodrowych, kolanowych i skokowych.
DYSKUSJA
Podstawowym celem niniejszego przeglądu piśmiennictwa
jest kompleksowe omówienie wskaźnika wydatku energetycznego chodu EEI/PCI oraz możliwości jego zastosowania do oceny chodu u pacjentów z MPD. Szczególną uwagę
zwrócono na dane literaturowe dotyczące wpływu różnych
form interwencji medycznej lub fizjoterapeutycznej na ten
wskaźnik.
Problemy w poruszaniu się są ważnym objawem zaburzeń w obrębie OUN [39]. U pacjentów z MPD ograniczenie mobilności jest istotnym problemem już od wczesnych
lat życia i nasila się m.in. wraz z wiekiem [40]. Chód tych
pacjentów jest wolniejszy i wymaga większych nakładów energii w porównaniu z dziećmi rozwijającymi się
w sposób prawidłowy [41]. Wraz z pogorszeniem zdolności lokomocyjnych występują częściej i z większym nasileniem objawy bólowe oraz zmęczenie fizyczne i utrata
równowagi [42]. Biorąc to pod uwagę podkreśla się, że
jednym z priorytetowych celów terapii pacjentów z MPD
jest dążenie do samodzielnego i wydajnego chodu [14,
43, 44]. Zwiększa się liczba interwencji terapeutycznych
mających na celu usprawnianie funkcji chodu u pacjentów
z MPD [45].
Metodologia pomiarów i kryteria oceny efektów leczenia i rehabilitacji powinny mieć istotne znaczenie dla
każdego z członków interdyscyplinarnych zespołów zajmujących się pacjentami z MPD. Aby umożliwić porównywanie wyników i lepszą ocenę stosowanych procedur
medycznych, Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World
Health Organization) wprowadziła do praktyki klinicznej
Międzynarodową Klasyfikację Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia – ICF (ang. International Classification of Functioning, Disability and Health) [46].
W tej klasyfikacji na poziomie aktywności oceniana jest
m.in. mobilność pacjenta [39]. Wśród populacji pacjentów
z MPD do ogólnej oceny mobilności służą m.in.: System
Klasyfikacji Funkcji Motoryki Dużej – GMFCS (ang.
Gross Motor Function Classification System) [47], Skala
Funkcjonalna Motoryki Dużej – GMFM (ang. Gross Motor
Function Measure) [48] czy Funkcjonalna Skala Mobilności – FMS (ang. Functional Mobility Scale) [49]. Do oceny
prędkości, miarowości czy dystansu chodu wykorzystuje
się testy korytarzowe [50]. Trójwymiarowa analiza chodu
pacjentów z MPD na podstawie odpowiednich zapisów
wideo umożliwia uzyskanie szczegółowych danych dotyczących kinetyki i kinematyki chodu [16]. Uzupełnieniem
całościowego badania chodu jest ocena jego wydajności.
W tym celu wykorzystuje się podczas chodu w warunkach
laboratoryjnych metody bezpośrednie, tj. pomiar objętości
pobieranego tlenu [30, 51] lub wygodniejsze w zastosowaniu w warunkach klinicznych wskaźniki pośrednie, oparte
na pomiarze tętna, np. EEI/ PCI i TCI [30].
56
J. Gąsior, P. Jeleń, M. Pawłowski et al.
Część autorów zwraca uwagę na mniejszą wiarygodność i powtarzalność wskaźników wydatku energetycznego opartych na pomiarze tętna w porównaniu
z metodami wykorzystującymi pomiar ilości pobieranego tlenu. Dotyczy to zarówno osób zdrowych [52], jak
i pacjentów z MPD [22, 28]. Niemniej jednak wskaźniki
EEI/PCI są stosowane równolegle ze względu na szereg
praktycznych zalet [30, 44]. Podkreśla się łatwość ich
zastosowania, tolerowanie przez dzieci [30], stosunkowo
niskie koszty [29] oraz to, że nie wymagają skomplikowanego oprzyrządowania [53].
Istnieją badania, w których analizowano potencjalne
czynniki mogące wpływać na wartość wydatku energetycznego chodu u pacjentów z MPD. Wyniki tych prac
sugerują, że ze zwiększonymi wartościami wskaźnika EEI
związane są zmniejszone wartości zakresu ruchu w stawach skokowym i kolanowym [44], zmniejszona siła mięśniowa grupy mięśni kulszowo-goleniowych [44, 54] i/lub
mięśnia czworogłowego uda [55], jak również zwiększona
w skali Ashworth spastyczność tego mięśnia [54]. Ponadto
wykazano, że zwiększenie masy ciała o 10% poprzez
dodanie obciążenia do paska powoduje wzrost wartości
wskaźnika EEI o 20% (z 0,78 ± 0,38 do 0,94 ± 0,48) [56].
W dziecięciu z 11 badań, w których oceniono wpływ
interwencji medycznej lub fizjoterapeutycznej na wydatek
energetyczny chodu zaobserwowano zmniejszenie wartości wskaźnika EEI lub PCI, co sugeruje poprawę wydajności chodu.
Wskaźnik EEI skutecznie obniżają odpowiednie procedury z zakresu rehabilitacji czy fizjoterapii, takie jak trening
na bieżni, trening siłowy czy hipoterapia. Po dwutygodniowym, intensywnym treningu na bieżni istotnej statystycznie
poprawie wydajności chodu towarzyszyły istotna statystycznie poprawa prędkości chodu oraz tendencja do poprawy
w domenie E (chodzenie, bieganie, skakanie) skali GMFM,
które mogły wpłynąć na poprawę wskaźnika EEI. Z drugiej
strony, należy podkreślić, że w tym badaniu pomiary odbywały się na bieżni, gdzie prędkość chodu była kontrolowana
zewnętrznie przez osobę przeprowadzającą badanie, co
mogło potencjalnie wpłynąć na wynik wskaźnika EEI [37].
W analizowanych badaniach dotyczących treningu siłowego
kończyn dolnych oceniano, jak sześciotygodniowy cykl treningowy może wpływać na parametry chodu u pacjentów
z MPD [35, 36, 57]. W dwóch z trzech powyższych badań
zanotowano istotną statystycznie poprawę wydajności energetycznej chodu [35, 36]. Zmniejszeniu wartości wskaźnika
EEI towarzyszyły poprawa w połączonych domenach D
(stanie) i E (chodzenie, bieganie, skakanie) [35], poprawa
prędkości, miarowości i długości chodu oraz długości
kroku [36]. Co ciekawe, w przeanalizowanych badaniach,
największą procentowo i nominalnie poprawę wydajności
chodu u pacjentów z MPD uzyskano po ośmiotygodniowym programie hipoterapii. Poprawę wartości wskaźnika
EEI autorzy tłumaczyli kilkoma potencjalnymi czynnikami: zmniejszeniem wychyleń środka masy ciała poprzez
poprawę rotacji, przodopochylenia i wychylenia bocznego
miednicy; zwiększeniem stabilności w fazie podporowej
chodu; poprawą reakcji równoważnych (ang. equilibrium
reactions) podczas ruchu w płaszczyźnie strzałkowej [7].
Ch i l d N euro lo g y
Wydatek energetyczny chodu u pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym
Należy podkreślić, że to badanie różniło się od pozostałych
wartością wyjściową wskaźnika EEI w grupie badanej. W
badaniu McGibbona i wsp. [7] wartość ta była największa
(EEI = 3,08) spośród wszystkich analizowanych tu badań.
Być może, gdyby w pozostałych badaniach pacjenci osiągali
wyjściowe wartości wskaźnika EEI podobne do wartości
podanych w badaniu McGibbona i wsp. [7], obserwowane
efekty terapeutyczne byłyby znacznie większe również po
innych interwencjach terapeutycznych.
Praktyka kliniczna wykazała, że również odpowiednie
zabiegi operacyjne u pacjentów z MPD mogą być skuteczną metodą leczenia dysfunkcji chodu, dając w rezultacie między innymi mierzalną poprawę jego wydajności
energetycznej. Zabiegi chirurgiczne w obrębie wybranych
mięśni i/lub ścięgien doprowadziły u operowanych pacjentów do zmniejszenia wartości kątowych deformacji zgięciowych w obrębie stawów biodrowych i kolanowych. W
efekcie uzyskano także poprawę wydajności chodu wyrażoną spadkiem wskaźnika EEI/PCI o 0,27 [38] i 0,60 [58].
Nene sugeruje ponadto wykorzystanie przedoperacyjnej
wartości wskaźnika PCI do określenia realistycznych
celów procedur chirurgicznych [58]. Z kolei w badaniu
Steinboka i wsp. [59] zabieg selektywnej rizotomii grzbietowej połączonej z intensywną fizjoterapią doprowadził
do zmniejszenia wydatku energetycznego chodu poprzez
wzrost zakresu ruchu w stawach biodrowych, kolanowych
i skokowych, przy jednoczesnym zmniejszeniu spastyczności mięśni przywodzicieli stawu biodrowego, zginaczy
stawu kolanowego i zginaczy podeszwowych stawu skokowego. Wartość wskaźnika EEI zmniejszyła się o 0,30,
natomiast w grupie kontrolnej, gdzie pacjenci poddani byli
jedynie intensywnej fizjoterapii wartość ta zmniejszyła się
o 0,27. Oba rezultaty nie były istotne statystycznie [59].
Interwencja medyczna nie zawsze przynosi pożądany
skutek. Dla przykładu, w badaniu, gdzie porównano skutki
iniekcji toksyny botulinowej w mięśnie brzuchaty łydki,
płaszczkowaty i grupę kulszowo-goleniową z placebo,
zanotowano w obu grupach wzrost wartości wskaźnika
PCI [60]. Autorzy badania tłumaczyli powyższy rezultat dużą zmiennością wyników poszczególnych pacjentów, oraz trudnościami technicznymi w rejestracji tętna
w grupie badanych młodych dzieci (średni wiek: 5,5 roku).
Wyniki powyższych badań sugerują, że dobierając
odpowiedni rodzaj interwencji medycznej lub fizjoterapeutycznej można skutecznie zmniejszyć wydatek energetyczny chodu u pacjentów z MPD.
Zgodnie z zasadami Medycyny Opartej na Dowodach
Naukowych (ang. Evidence Based Medicine – EBM)
należy wybierać w postępowaniu klinicznym metody
leczenia czy terapii, których skuteczność i bezpieczeństwo
udokumentowano naukowo [33].
Biorąc pod uwagę poziom dowodu naukowego wg
Sacketta, wśród siedmiu badań oceniających wpływ proce-
Vol . 23/2014, nr 47
dur z zakresu rehabilitacji i fizjoterapii na wydatek energetyczny chodu u pacjentów z MPD tylko jedna praca została
oceniona na poziomie I [35], pozostałe sześć prac oceniono
na poziomie IV [7, 27, 35, 37, 57, 61]. Analizując wpływ
procedur medycznych, dwa badania oceniono na poziomie I [59, 60], jedno na poziomie III [38] oraz jedno na
poziomie IV [58]. Wśród wymienionych powyżej trzech
prac, najwyżej ocenionych w skali Sacketta (prace randomizowane – poziom I) jedna wykazała pozytywny wpływ
treningu siłowego [35], jedna potwierdziła skuteczność
zabiegu selektywnej rizotomii grzbietowej poprzedzonego
9-miesięczną intensywną fizjoterapią [59], natomiast jedna
nie potwierdziła skuteczności podawania toksyny botulinowej (vs. placebo) na zmniejszenie wydatku energetycznego chodu u pacjentów z MPD [60].
Z powodu małej liczby badań z wysokim poziomem
dowodu naukowego istnieje potrzeba prowadzenia badań
randomizowanych na większej grupie pacjentów z MPD.
W kolejnych badaniach należy wziąć pod uwagę fakt,
że na tętno mogą wpływać różne czynniki zewnętrzne:
temperatura ciała i otoczenia, stan emocjonalny i poziom
sprawności fizycznej pacjenta, skurcz izometryczny
podczas poruszania się z pomocą trójnogów lub balkonika czy aktualne leczenie farmakologiczne [23, 51, 55].
Konieczne są dalsze badania, aby określić wpływ poziomu
GMFCS oraz wieku na wiarygodności wskaźnika EEI
[29], a także relacji tętna z tempem poboru tlenu podczas
chodu i wpływu na tę relację różnych rodzajów interwencji
medycznych czy fizjoterapeutycznych [51].
Użyteczne byłoby przeprowadzenie badania populacyjnego służącego do uzyskania wiarygodnych wartości referencyjnych w grupie osób zdrowych w różnych
przedziałach wiekowych z uwzględnieniem parametrów
antropometrycznych (waga, wzrost, BMI, itp.). Ustalenie
wartości referencyjnych mogłyby mieć też zastosowanie
w grupie pacjentów z MPD przy uwzględnieniu specyfiki
i stopnia dysfunkcji.
WNIOSKI
Wskaźnik EEI/PCI jest wiarygodnym narzędziem pomiaru
wydatku energetycznego chodu u pacjentów z MPD. Jest
szybki i prosty w zastosowaniu i nie wymaga specjalistycznego sprzętu. Istnieje wiele możliwości wykorzystania
wskaźnika wydatku energetycznego EEI/PCI jako narzędzia
diagnostycznego w populacji pacjentów z MPD. Jak wynika
z przeglądu piśmiennictwa jest on stosowany do pomiaru
wydatku energetycznego chodu zarówno po interwencjach
medycznych, takich jak leczenie farmakologiczne czy leczenie chirurgiczne, jak i do oceny skutków rehabilitacji. Ma
też zastosowanie przy doborze odpowiedniego zaopatrzenia
ortopedycznego. Istnieją doniesienia, sugerujące możliwość
wykorzystania wskaźnika jako narzędzia diagnostycznego,
pomocnego w podjęciu decyzji o zabiegu chirurgicznym.
57
REVIEW PAPER
J. Gąsior, P. Jeleń, M. Pawłowski et al.
PIŚMIENNICTWO
[1] Rosenbaum P., Paneth N., Leviton A., et al.: A report: the definition and
classification of cerebral palsy April 2006. Dev Med Child Neurol Suppl.
2007; 109: 8–14.
[23] Wiart L., Darrah J.: Test-retest reliability of the energy expenditure index
in adolescents with cerebral palsy. Dev Med Child Neurol 1999; 41:
716–718.
[2] Gajewska E.: Nowe definicje i skale funkcjonalne stosowane w
mózgowym porażeniu dziecięcym. Neurologia Dziecięca 2009; 18:
67–72.
[24] Rose J., Gamble J.G., Medeiros J., et al.: Energy cost of walking in
normal children and in those with cerebral palsy: comparison of heart
rate and oxygen uptake. J Pediatr Orthop 1989; 9: 276–279.
[3] Sanger T.D., Delgado M.R., Gaebler-Spira D., et al.: Classification and
Definition of Disorders Causing Hypertonia in Childhood. Pediatrics 2003;
111: 89–97.
[25] Rose J., Gamble J.G., Lee J., et al.: The energy expenditure index: a
method to quantitate and compare walking energy expenditure for
children and adolescents. J Pediatr Orthop 1991; 11: 571–578.
[4] Sanger T.D., Chen D., Delgado M.R., et al.: Definition and Classification of
Negative Motor Signs in Childhood. Pediatrics 2006; 118: 2159–2167.
[26] Rose J., Medeiros J.M., Parker R.: Energy cost index as an estimate
of energy expenditure of cerebral-palsied children during assisted
ambulation. Dev Med Child Neurol 1985; 27: 485–490.
[5] Bartlett D.J., Palisano R.J.: Physical therapists’ perceptions of factors
influencing the acquisition of motor abilities of children with cerebral
palsy: implications for clinical reasoning. Phys Ther 2002; 82: 237–248.
[6] van der Heide J.C., Hadders-Algra M.: Postural muscle dyscoordination
in children with cerebral palsy. Neural Plast 2005; 12: 197–203.
[7] McGibbon N.H., Andrade C.K., Widener G., et al.: Effect of an equinemovement therapy program on gait, energy expenditure, and motor
function in children with spastic cerebral palsy: a pilot study. Dev Med
Child Neurol 1998; 40: 754–762.
[8] Campbell J., Ball J.: Energetics of walking in cerebral palsy. Orthop Clin
North Am 1978; 9: 374–377.
[9] Duffy C.M., Hill A.E., Cosgrove A.P., et al.: Energy consumption in
children with spina bifida and cerebral palsy: a comparative study. Dev
Med Child Neurol 1996; 38: 238–243.
[10] Rose J., Gamble J.G., Burgos A., et al.: Energy expenditure index of
walking for normal children and for children with cerebral palsy. Dev
Med Child Neurol 1990; 32: 333–340.
[11] LePage C., Noreau L., Bernard P.M.: Association between characteristics
of locomotion and accomplishment of life habits in children with cerebral
palsy. Phys Ther 1998; 78: 458–469.
[12] Gage J.R., Schwartz M.H.: Normal Gait. [w:] The Identification and
Treatment of Gait Problems in Cerebral Palsy. Gage J.R., Schwartz M.H.,
Koop S.E., Novacheck T.F., Mac Keith Press, London 2009, p: 31.
[13] Gage J.R., Schwartz M.H.: Normal Gait. [w:] The Identification and
Treatment of Gait Problems in Cerebral Palsy. Gage J.R., Schwartz M.H.,
Koop S.E., Novacheck T.F., Mac Keith Press, London 2009, p: 40.
[14] Hutton J., Pharoah P.: Effects of cognitive, motor, and sensory disabilities
on survival in cerebral palsy. Arch Dis Child 2002; 86: 84–89.
[15] Ferland C., Moffet H., Maltais D.B.: Locomotor tests predict community
mobility in children and youth with cerebral palsy. Adapt Phys Activ Q
2012; 29: 266–277.
[16] Harvey A., Gorter J.W.: Video gait analysis for ambulatory children with
cerebral palsy: Why, when, where and how! Gait Posture 2011; 33:
501–503.
[17] Kawamura C.M., de Morais Filho M.C., Barreto M.M., et al.: Comparison
between visual and three-dimensional gait analysis in patients with
spastic diplegic cerebral palsy. Gait Posture 2007; 25: 18–24.
[18] MacGregor J.: The evaluation of patient performance using long-term
ambulatory monitoring technique in the domiciliary environment.
Physiotherapy 1981; 67: 30–33.
[19] Seron B.B., Greguol M.: Assessment protocols of maximum oxygen
consumption in young people with Down syndrome-a review. Res Dev
Disabil 2014; 35: 676–685.
[20] Bassett D.R. Jr., Howley E.T., Thompson D.L., et al.: Validity of inspiratory
and expiratory methods of measuring gas exchange with a computerized
system. J Appl Physiol 2001; 91: 218–224.
[21] Norman J.F., Bossman S., Gardner P., et al.: Comparison of the energy
expenditure index and oxygen consumption index during self-paced
walking in children with spastic diplegia cerebral palsy and children
without physical disabilities. Pediatr Phys Ther 2004; 16: 206–211.
[22] Boyd R., Fatone S., Rodda J., et al.: High- or low-technology
measurements of energy expenditure in clinical gait analysis? Dev Med
Child Neurol 1999; 41: 676–682.
58
[27] Darrah J., Wessell J., Nearingburg P., et al.: Evaluation of a community
fitness program for adolescents with cerebral palsy. Physical Therapy
1999; 11: 18–23.
[28] Ijzerman M.J., Nene A.V.: Feasibility of the physiological cost index as
an outcome measure for the assessment of energy expenditure during
walking. Arch Phys Med Rehabil 2002; 83: 1777–1782.
[29] Thomas S.S., Buckon C.E., Schwartz M.H., et al.: Variability and
minimum detectable change for walking energy efficiency variables in
children with cerebral palsy. Dev Med Child Neurol 2009; 51: 615–621.
[30] Bratteby Tollerz L.U., Olsson R.M., Forslund A.H., et al.: Reliability of
energy cost calculations in children with cerebral palsy, cystic fibrosis
and healthy controls. Acta Paediatr 2011; 100: 1616–1620.
[31] Hood V.L., Granat M.H., Maxwell D.J., et al.: A new method of using
heart rate to represent energy expenditure: the Total Heart Beat Index.
Arch Phys Med Rehabil 2002; 83: 1266–1273.
[32] Kim M.O., Burns A.S., Ditunno J.F. Jr., et al.: The assessment of walking
capacity using the walking index for spinal cord injury: self-selected
versus maximal levels. Arch Phys Med Rehabil 2007; 88: 762–767.
[33] Sackett D.L., Rosenberg W.M., Grav J.A., et al: Evidence based
medicine: what it is and what it isn’t? BMJ 1996; 312: 71–72.
[34] Sackett D.L., Richardson W.S., Rosenberg W.M., et al: Evidence -based
medicine: how to practice and teach EBM. Churchill Livingstone, New
York 1997.
[35] Liao H.F., Liu Y.C., Liu W.Y., et al.: Effectiveness of loaded sit-to-stand
resistance exercise for children with mild spastic diplegia: a randomized
clinical trial. Arch Phys Med Rehabil 2007; 88: 25–31.
[36] Eagleton M., Iams A., McDowell J., et al.: The Effects of Strength
Training on Gait in Adolescents with Cerebral Palsy. Pediatr Phys Ther
2004; 16: 22–30.
[37] Provost B., Dieruf K., Burtner P.A., et al.: Endurance and gait in children
with cerebral palsy after intensive body weight-supported treadmill
training. Pediatr Phys Ther 2007; 19: 2–10.
[38] Ganjwala D.: Multilevel orthopedic surgery for crouch gait in cerebral
palsy: An evaluation using functional mobility and energy cost. Indian J
Orthop 2011; 45: 314–319.
[39] Pearson O.R., Busse M.E., van Deursen R.W., et al.: Quantification of
walking mobility in neurological disorders. QJM 2004; 97: 463–475.
[40] Jahnsen R., Villien L., Egeland T., et al.: Locomotion skills in adults with
cerebral palsy. Clin Rehabil 2004; 18: 309–316.
[41] Abel M.F., Damiano D.L.: Strategies for increasing walking speed in
diplegic cerebral palsy. J Pediatr Orthop 1996; 16: 753–758.
[42] Opheim A., Jahnsen R., Olsson E., et al.: Walking function, pain, and
fatigue in adults with cerebral palsy: a 7-year follow-up study. Dev Med
Child Neurol 2009; 51: 381–388.
[43] Rimmer J.H.: Physical fitness levels of persons with cerebral palsy. Dev
Med Child Neurol 2001; 43: 208–212.
[44] Ballaz L., Plamondon S., Lemay M.: Ankle range of motion is key to gait
efficiency in adolescents with cerebral palsy. Clin Biomech 2010; 25:
944–948.
[45] Paul S.M., Siegel K.L., Malley J., et al.: Evaluating interventions to
improve gait in cerebral palsy: a meta-analysis of spatiotemporal
measures. Dev Med Child Neurol 2007; 49: 542–549.
Ch i l d N euro lo g y
Wydatek energetyczny chodu u pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym
[46] World Health Organisation: International classification of functioning,
disability and health: ICF Short version. Geneva, Switzerland 2001.
[47] Palisano R., Rosenbaum P., Walter S., et al.: Development and reliability
of a system to classify Gross motor function in children with cerebral
palsy. Dev Med Child Neurol 1997; 39: 214–223.
[48] Russell D.J., Avery L.M., Rosenbaum P.L., et al.: Improved scaling of the
gross motor function measure for children with cerebral palsy: evidence
of reliability and validity. Phys Ther 2000; 80: 873–885.
[55] Kramer J.F., MacPhail H.: Relationships among measures of walking
efficiency, gross motor ability, and isokinetic strength in adolescents
with cerebral palsy. Pediatr Phys Ther 1994; 6: 3–8.
[56] Plasschaert F., Jones K., Forward M.: The effect of simulating weight
gain on the energy cost of walking in unimpaired children and children
with cerebral palsy. Arch Phys Med Rehabil 2008; 89: 2302–2308.
[57] Damiano D.L., Abel M.F.: Functional outcomes of strength training in
spastic cerebral palsy. Arch Phys Med Rehabil 1998; 79: 119–125.
[49] Harvey A.R., Morris M.E., Graham H.K., et al.: Reliability of the functional
mobility scale for children with cerebral palsy. Phys Occup Ther Pediatr
2010; 30: 139–149.
[58] Nene A.V., Evans G.A., Patrick J.H.: Simultaneous multiple operations for
spastic diplegia. Outcome and functional assessment of walking in 18
patients. J Bone Joint Surg Br 1993; 75: 488–494.
[50] Thompson P., Beath T., Bell J., et al.: Test-retest reliability of the 10-metre
fast walk test and 6-minute walk test in ambulatory school-aged children
with cerebral palsy. Dev Med Child Neurol 2008; 50: 370–376.
[59] Steinbok P., Reiner A.M., Beauchamp R., et al.: A randomized clinical
trial to compare selective posterior rhizotomy plus physiotherapy with
physiotherapy alone in children with spastic diplegic cerebral palsy. Dev
Med Child Neurol 1997; 39: 178–184.
[51] Keefer D.J., Tseh W., Caputo J.L., et al.: Comparison of direct and indirect
measures of walking energy expenditure in children with hemiplegic
cerebral palsy. Dev Med Child Neurol 2004; 46: 320–324.
[52] Graham R.C., Smith N.M., White C.M.: The reliability and validity of the
physiological cost index in healthy subjects while walking on 2 different
tracks. Arch Phys Med Rehabil 2005; 86: 2041–2046.
[53] Nene A.V.: Physiological cost index of walking in able-bodied adolescents
and adults. Clinical Rehabilitation 1993; 7: 319–326.
[60] Ubhi T., Bhakta B.B., Ives H.L., et al.: Randomised double blind placebo
controlled trial of the effect of botulinum toxin on walking in cerebral
palsy. Arch Dis Child 2000; 83: 481–487.
[61] Mossberg K.A., Linton K.A., Friske K.: Ankle-foot orthoses: effect on
energy expenditure of gait in spastic diplegic children. Arch Phys Med
Rehabil 1990; 71: 490–494.
[54] Goh H.T., Thompson M., Huang W.B., et al.: Relationships among
measures of knee musculoskeletal impairments, gross motor function,
and walking efficiency in children with cerebral palsy. Pediatr Phys Ther
2006; 18: 253–261.
Adres do korespondencji:
Jakub Gąsior, Klinika Kardiologii Oddziału Fizjoterapii, II Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny,
ul. Cegłowska 80, 01-809 Warszawa, tel.: 793199222, e-mail: [email protected]
Vol . 23/2014, nr 47
59