Untitled
Transkrypt
Untitled
Spis treści U ŹRÓDEŁ Początek świata Wanda Markowska Pochodzenie bogów (Mity Greków i Rzymian – fragment) . . . 8 Słowiańskie bogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Świat stworzony przez Boga (Księga Rodzaju – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Architekt wszechświata (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Zaczęło się od Wielkiego Wybuchu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Czesław Miłosz Przypowieść o maku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Prawa natury Wanda Markowska Demeter i Kora (Mity Greków i Rzymian – fragment) . . . . . . . . . 22 Jan Kochanowski [Czego chcesz od nas, Panie. . .] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Pory roku w sztuce (reprodukcje) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Rafał Kosik Ferie zimowe (Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Władysław Stanisław Reymont Chłopi (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Rodowód człowieka Anna Kamieńska Pierwsi ludzie w raju (Książka nad książkami – fragment) . . . . . 37 Roman Brandstaetter Stworzenie człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Sofokles Antygona (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Jerzy Andrzejewski Prometeusz (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Symeon Potocki Człowiek jest bąbel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Dorota Terakowska W Krainie Kota (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Konteksty, nawiązania, deformacje Konstanty Ildefons Gałczyński Osiem dni stworzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Maurits Cornelis Escher Wodospad (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Stanisław Lem Jak ocalał świat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Bolesław Leśmian Dusiołek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 SZKOŁA PISANIA – opis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 POWTÓRZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 SPRAWDŹ SIEBIE – Dorota Terakowska Samotność bogów (fragment) . . . . . . . . . 65 NASZ PROJEKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 NAUKA O JĘZYKU – fonetyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 ŚLADAMI CYWILIZACJI W kręgu cywilizacji i kultury Czym jest kultura? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Norman Davies Legenda o Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Owidiusz Porwanie Europy (Przemiany – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Te, które nie przetrwały. . . Zbigniew Herbert O Etruskach (Labirynt nad morzem – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Anna Frajlich Pompea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Henryk Sienkiewicz Sachem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Piękne i użyteczne Piekarz z żoną (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Ignacy Krasicki Malarze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Jan van Eyck Portret małżonków Arnolfinich (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Zbigniew Herbert Achilles. Pentesilea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Znaki cywilizacji Fryderyk Zawielski Czas i kalendarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Jostein Gaarder Przepowiednia Dżokera (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Khaled Hosseini Chłopiec z latawcem (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Bolesław Prus Faraon (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Katedra – świat uporządkowany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Miasto – wytwór cywilizacji Owidiusz Kadmos (Przemiany – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Dosięgnąć nieba (Księga Rodzaju – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Bolesław Prus Lalka (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Miron Białoszewski Mrowienia się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Konteksty, nawiązania, deformacje Julian Przyboś Kult przyrody jest zabytkiem barbarzyństwa. Muzeum natury (Człowiek nad przyrodą. Linia i gwar – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Sławomir Mrożek Wesele w Atomicach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 Eoin Colfer Artemis Fowl (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Jerzy Duda-Gracz Babel 2 (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Auguste Rodin Katedra, Antonio Gaudi Sagrada Familia (reprodukcje) . . . . . . . . . 140 Anna Onichimowska Aki. Za ścianą (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 Kuba Sowiński Stres w pracy – niepewność, zagrożenie, presja (reprodukcja) . . . . . 145 SZKOŁA PISANIA – opowiadanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 POWTÓRZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 SPRAWDŹ SIEBIE – Antoine de Saint-Exupéry Spotkanie z Kupcem (Mały Książę – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 NASZ PROJEKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 NAUKA O JĘZYKU – słowotwórstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 CZŁOWIEK I PRAWO Najstarsze prawa Kodeks Hammurabiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Dekalog (Księga Wyjścia – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Hans Memling Sąd Ostateczny (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Kodeks rycerza Bronisław Geremek Rycerstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Roger Lancelyn Green Pierwsza Przygoda Okrągłego Stołu (O Królu Arturze i Rycerzach Okrągłego Stołu – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Okrągły Stół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Pieśń o Rolandzie (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Henryk Sienkiewicz Krzyżacy (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 Prawo w państwie Jan Kochanowski Pieśń XIV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Preambuła Konstytucji 3 maja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 Powszechna deklaracja praw człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 Niepisane prawa Adam Mickiewicz Świtezianka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 Adam Mickiewicz Lilije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Adam Mickiewicz Dziady. Część II (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 Konteksty, nawiązania, deformacje Miguel de Cervantes Saavedra Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manchy (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 Rysunek J.-J. Sempégo (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 Edmund Niziurski Nieziemskie przypadki Bubla i spółki (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Janusz Christa Detektyw Trop wskazuje winnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 Paulo Coehlo Prawo Jante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 Terry Pratchett Spór o podatki (Kosiarz – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 SZKOŁA PISANIA – opis sytuacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 POWTÓRZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 SPRAWDŹ SIEBIE – Anna Kamieńska Kain i Abel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 NASZ PROJEKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 NAUKA O JĘZYKU – fleksja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 CZŁOWIEK I SZTUKA Codzienność tematem sztuki Jarosław Iwaszkiewicz [Chciałbym napisać. . .] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 Ku człowiekowi i jego otoczeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 Pieter Bruegel Zabawy dziecięce (reprodukcja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248 Miron Białoszewski Szare eminencje zachwytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Marek Hłasko Okno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 Sacrum w sztuce Franciszek Karpiński Pieśń o Narodzeniu Pańskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 Bogurodzica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 Jan Twardowski Podziękowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 Anna Klubówna Niezwykły fresk (Krajobraz z tęczą – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 Ojczyzna w sztuce Juliusz Słowacki Hymn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 Cyprian Kamil Norwid Moja piosnka (II) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 Adam Mickiewicz Reduta Ordona. Opowiadanie adiutanta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 Sztuka wyraża uczucia Wanda Markowska Orfeusz i Eurydyka (Mity Greków i Rzymian – fragment) . . . 271 Owidiusz Pyram i Tyzbe (Przemiany – fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 William Szekspir Romeo i Julia (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 Adam Mickiewicz Niepewność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 Adam Asnyk Między nami nic nie było . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 Konstanty Ildefons Gałczyński Rozmowa liryczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 Hymn o miłości (Pierwszy List do Koryntian) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 Konteksty, nawiązania, deformacje René Goscinny, Albert Uderzo Asterix i Normanowie (fragment) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 Aleksander Fredro Zemsta (fragmenty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 SZKOŁA PISANIA – charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296 POWTÓRZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 SPRAWDŹ SIEBIE – Edward Stachura Introit (Pieśń na wejście) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 NASZ PROJEKT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 NAUKA O JĘZYKU – składnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304 Wybrane zagadnienia dotyczące Biblii, antyku, średniowiecza, renesansu i romantyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 – odnośnik do innych tekstów w podręczniku @ – odnośnik do strony www.gwo.pl (strefa ucznia, klasa 1 gimnazjum) – zadanie do wykonania w grupach informacja ważna – zadanie trudniejsze informacja dodatkowa 222 CZŁOWIEK I PRAWO Był sobie rycerz. . . zadania 1. Przyjrzyj się ilustracji i odpowiedz na pytania. Kim – według ciebie – są osoby ukazane na obrazach w salonie, a kim – człowiek w basenie? Czy mężczyznę w basenie można uznać za potomka postaci z obrazów? Uzasadnij swoją odpowiedź. 2. Wyjaśnij, na czym polega podobieństwo, a na czym kontrast między postaciami z obrazów a człowiekiem w basenie. Powiedz: w jaki sposób zostały narysowane postaci; jaką funkcję – twoim zdaniem – pełni inny sposób ich graficznego przedstawienia, w jaki sposób rysownik ukazał upływ czasu, czy człowiek w basenie jest kontynuatorem tradycji swoich przodków. Uzasadnij swoją odpowiedź. 3. Jaką refleksję na temat rzeczywistości przedstawia rysunek? Zapisz swoje przemyślenia w kilkuzdaniowej wypowiedzi. Rysunek J.-J. Sempégo, XX w. Konteksty, nawiązania, deformacje Edmund Niziurski Legalne Nieziemskie przypadki Bubla i spółki (fragment) wagary? Nikt od zarania długich dziejów szkoły Kromera nie popisał się taką liczbą przewagarowanych dni jak paczka Małorolnych owej pamiętnej, urokliwej i kolorowej jesieni, siódmej, którą spędzali w tej szacownej budzie [. . .]. Wystarczyło, że kiedyś niejaki Widerszpil przyniósł do klasy podwędzoną matce-lekarce większą ilość blankietów z wezwaniem do stawienia się w sanepidzie, a udało się dzięki nim zwalniać „legalnie” na wagary po kilku ludzi z paczki (i to parę razy w tygodniu!) z powodu „badań okresowych”, „podejrzenia o nosicielstwo”, „zagrożenia epidemią” czy wreszcie „szczepień ochronnych”. Rzecz wydawała się od początku do końca nader zajmująca. Już sam świat zagadkowych bakterii kusił sam przez się tajemnicą i przygodą. Małorolni z prawdziwą ciekawością przewertowali artykuły w encyklopedii na ten temat i obejrzeli ilustracje, a także przeczytali specjalną książkę o bakteriach, którą dostarczył im Widerszpil. Po kilku dniach niektórzy prominenci paczki nabrali takiej biegłości w tej dziedzinie, że na lekcji biologii zakasowali samego Pieśniewicza, prymusa i groźnego kujona. [. . .] Beata była nosicielką gronkowca złocistego (sama go sobie wybrała z powodu złocistej nazwy). Pałeczka coli przypadła grubemu Łysiakowi, salmonella miała dużo reflektantów z powodu ładnej nazwy, więc zarządzono losowanie i złośliwy los przydzielił ją Tymoteuszowi Cyglewiczowi, czyli Tyndziowi Cynglowi, czyli Matołowi Klasowemu, raczej nisko notowanemu na giełdzie szkolnej. Nippo Poniński z racji żółtawej karnacji wyglądał od początku na nosiciela żółtaczki zakaźnej, więc dostał odpowiedniego wirusa. Paulina Wdolak wybrała sobie paciorkowce, widocznie skojarzyły się jej ze sznurami pereł. Giga Szpańska – streptokoki, Widerszpil – proteusa. Leszek Kit, zwany Bublem, i Bobek Macuła nie mogli dojść do porozumienia i obaj dostali dwa takie same zarazki o sympatycznych imionach: pseudomonas fluorescens oraz staphylococcus aureus, ten ostatni do spółki z Beatą. Bryk, Filomon i Kukulski wybrali dla siebie różne maczugowce, laseczniki tudzież krętki. . . No i zaczęło się! Blankiety sanepidu poszły w ruch. Bakterie i wirusy zaczęły „zbierać żniwo”, a szczęśliwi „zarażeni”, ku zazdrości kolegów, co dzień legalnie, na oczach wszystkich opuszczali bardziej niebezpieczne lekcje. Wprawdzie Matoł Klasowy zalecał wstrzemięźliwość w stosowaniu sposobu i proponował parodniową przerwę „dla higieny psychicznej”, ostrzegając przed przedwczesną euforią, ale kto by słuchał Matoła, gdy akcja rozwijała się tak głośno i pomyślnie. To były wielkie dni! W Małorolnych wstąpił nowy, ożywczy duch. Co dzień przeżywali świeże emocje, wprowadzając do „gry” coraz to inne bakterie i wirusy, wypełniając kolejne blankiety i podsuwając je nauczycielom z bijącym mocno sercem: czy uda się jeszcze raz? Udawało się! Gogowie nie zwracali uwagi na mnożące się zwolnienia; formalnie wydawało się, że wszystko jest w porządku – były podkładki, pisemka i pieczątki, zresztą jak zwykle na początku roku „ciało” było okropnie zajęte i „bez czasu”. Tupałka zaś, jedyny 223 siódma – chodzi o dawną ośmioklasową szkołę podstawową sanepid – stacja sanitarno-epidemiologiczna Edmund Niziurski (ur. 1925), prozaik, dramaturg, scenarzysta. Debiutował w 1944 r. jako poeta na łamach prasy podziemnej. Autor popularnych utworów dla młodzieży, m.in. Księga urwisów; Niewiarygodne przygody Marka Piegusa; Sposób na Alcybiadesa; Klub włóczykijów, czyli trzynaście przygód stryja Dionizego i jego ekipy; Adelo, zrozum mnie. 224 CZŁOWIEK I PRAWO nauczyciel „z czasem”, nie dziwił się żadnym zakażeniom ani epidemiom, gdyż uważał je za naturalne przy, jak się wyrażał, „horrendalnym stanie higieny w tej nieszczęsnej szkole”. Każde nowe „zakażenie” kwitował wzruszeniem ramion i zgryźliwą uwagą nie bez smutnej satysfakcji: „Co takiego?! Więc i ty, Widerszpil? No, proszę! Proteus! A nie mówiłem? To się musiało tak skończyć”. zadania 1. Przedstaw stosunek narratora do ukazanych wydarzeń. a) Wskaż fragmenty, w których narrator mówi o tym, jak uczniowie realizują swój plan. Omów etapy ich działań. b) Wypisz sformułowania ujawniające stosunek narratora do przedstawionych w tekście wydarzeń. c) Odpowiedz na pytania. Jakie funkcje pełni cudzysłów? Dlaczego zastosowano słownictwo z gwary szkolnej i języka potocznego? Jakie zabarwienie emocjonalne nadał swojej wypowiedzi narrator? 2. Porozmawiajcie o tym, jaką funkcję pełni język narratora w ukazaniu postępowania uczniów naruszających obowiązujące normy. Dyskusja – ustna lub pisemna wymiana zdań na jakiś temat, wspólne omawianie, rozpatrywanie jakiegoś zagadnienia. Podczas dyskusji należy pamiętać o tym, by: zabierać głos tylko wtedy, kiedy ma się coś do powiedzenia, nie odbiegać od tematu, uzasadniać swoje stanowisko konkretnymi argumentami, mówić krótko i jasno formułować wnioski, zachować kulturę: uważnie słuchać innych dyskutantów, nie przerywać im, czekać na udzielenie głosu, nie obrażać osób, które mają inne poglądy. 3. Przeprowadźcie dyskusję na jeden z wybranych tematów, a następnie w kilku punktach zapiszcie wypływające z niej wnioski. Jakie są konsekwencje wagarowania? Dlaczego uczniowie uciekają z lekcji? Jak zaradzić temu, by uczniowie nie chodzili na wagary? 4. Wyobraź sobie, że intryga Małorolnych została wykryta. Napisz ciąg dalszy wydarzeń wraz z konsekwencjami, które ponieśli uczniowie. 5. Na podstawie różnych źródeł przygotuj informacje na temat konsekwencji, które ponoszą osoby niepełnoletnie i pełnoletnie za fałszowanie dokumentów, podpisów itp. Następnie sporządź notatkę na ten temat. Ta zagadka była nadzwyczaj łatwa, prawda? Wystarczyło stwierdzić, że ten, który kradł drzewo, był mańkutem, a następnie odszukać go wśród podejrzanych. Zagadka wcale nie jest taka trudna, jak mogłoby się to na pierwszy rzut oka wydawać. Wystarczy spojrzeć na szybę. Wybita została od wewnątrz. A zatem sprawcą kradzieży był sam pracownik sklepu jubilerskiego. Historyjki obrazkowe Janusza Christy, XX w. dedukcji Sztuka Konteksty, nawiązania, deformacje 225 CZŁOWIEK I PRAWO Historyjka obrazkowa Janusza Christy, XX w. Tu detektyw Trop miał chyba najłatwiejsze zadanie. Jeśli dzieci lepiły bałwana, to nie mogły widzieć, że pies zjadł tort. A zatem łakomczuchami była właśnie ta miła parka. 226 Janusz Christa (1934–2008), rysownik i scenarzysta, autor komiksów z cyklu Kajko i Kokosz oraz Gucek i Roch. zadania 1. a) Przeczytaj historyjki i spróbuj drogą dedukcji wskazać winnych. Weź pod uwagę wygląd i zachowanie bohaterów, treść ich wypowiedzi oraz sposób przedstawienia sytuacji. Dedukcja – sposób rozumowania polegający na wyciąganiu logicznych wniosków i uzasadnieniu czegoś na podstawie zebranych uprzednio danych. Jeśli dedukcja jest przeprowadzona poprawnie, to wnioski wyciągnięte w wyniku rozumowania są prawdziwe i nie można ich zakwestionować. b) Podzielcie się swoimi propozycjami rozwiązań zagadek. Podajcie uzasadnienie i tok waszego rozumowania. c) Sprawdźcie, czy wasze rozwiązania były poprawne. W tym celu odczytajcie tekst zapisany do góry nogami. 2. W 2–3-osobowych zespołach wymyślcie kolejną przygodę detektywa Tropa, w której rozwiązanie zagadki wymaga zastosowania dedukcji. 3. Podaj przykłady znanych ci bohaterów literackich lub filmowych, którym rozumowanie dedukcyjne ułatwiło rozwiązanie jakiejś zagadki lub przyczyniło się do rozwiązania problemu. Konteksty, nawiązania, deformacje 131 zadanie wprowadzające W 2–3-osobowych zespołach przygotujcie krótkie prezentacje dotyczące weselnych obrzędów i obyczajów w Polsce. Weźcie pod uwagę: swatanie, przyśpiewki weselne, oczepiny, rolę druhen i drużbów. Sławomir Mrożek Cywilizacja Wesele w Atomicach Hej, wysoko ci u nas technika stanęła, wysoko. . . Pan młody miał pod lasem niezły kawał laboratorium i coś ze dwa reaktory wedle cesarskiego gościńca, zaś w samym obejściu nieduży, ale schludny zakład chemicznej syntezy. Pannie młodej ojciec dawał w posagu całą siłownię, w dobrym punkcie, w samym środku wsi, przy kościele. A do tego miała w malowanym kufrze chyba ze sześć patentów z dziedziny biochemii. Nic dziwnego, że młodzi byli dobrani i rodzice obojga wnet się na małżeństwo zgodzili. I ogłoszono w Atomicach wesele. Akuratżem walcował blachę na zimno, jak brat panny młodej przyszedł na wesele mnie zapraszać. Był ci to postawny uczony, kolega mój jeszcze z katedry. Boga pochwalił, bose nogi na słomiance wytarł i na zydlu przysiadł. Trochę trudno nam było rozmawiać, bo tego roku odrzutowce szczególnie jakoś licznie się zleciały i pola startowe za stodołą sobie uwiły, coraz też któryś w powietrze wzlatywał i głośnym świergotem swoim słowa nasze tłumił. – Ano, wydajemy ją za mąż – westchnął gość. – Ino żeby awantury jakiej na weselu nie było – dodał strapiony. – Coby miała być – odpowiedziałem. – Przecie to jest wesele pokoju, no nie? Posiedzieliśmy jeszcze z kwadrans, popatrzyli, jak dzieci wracają drogą z uniwersytetu, jak stary Józwa zwozi do stodoły paliwo, a potem pożegnał się i poszedł. Nadszedł dzień wesela. Trochę nieporęcznie wypadło, bo akurat w tym czasie zaczęli u nas przekształcać przyrodę. To, co było zalesione, ucywilizowano, ale za to zmelioryzowano, pustynie zaś zalesiono. Rzekę zawrócono, żeby płynęła w drugą stronę. W związku z tym droga do kościoła wypadła nieco dalej, zaś u mnie na podwórku powstała wielka tama o poważnym znaczeniu gospodarczym, tak że drzwi się całkiem nie odmykały i z trudnością można było wyjść z domu. Kiedym na miejsce przyszedł, akurat zaczynały się oczepiny. Druhny śpiewały: Jak cię będą czepić, spojrzyj do powały, żeby twoje dzieci czarne oczka miały. wedle – tu: przy synteza – reakcja chemiczna, podczas której z dwu lub więcej prostych substancji powstaje produkt bardziej złożony siłownia – tu: zakład energetyczny przetwarzający energię katedra – tu: jednostka organizacyjna szkoły wyższej oczepiny – ludowy zwyczaj weselny polegający na zdjęciu pannie młodej wianka i włożeniu czepca 132 ŚLADAMI CYWILIZACJI Potem zrobiły jej elektrolizę i wyprowadziły do komory ciśnień. Tymczasem gości przybywało. Wszyscy byli w ludowych termostatach nałożonych na granatowe garnitury kort-tenis. Niektórym już się kurzyło ze skafandrów. Na podwórku podchmieleni piloci trzaskali z rur wydechowych. Psy szczekały. Ale dopiero po kościele zaczęła się prawdziwa zabawa. Stałem na przyzbie, żeby przedwieczornym powietrzem odetchnąć. Z izby dochodziły różne dźwięki muzyki dodekafonicznej, to znów syntetycznej. Coraz to buchały przyśpiewki a przytupywania. Kłębiły się, wrzały jurne siły wytwórcze. Na niebie pojawiła się gwiazda. Dzieci rzucały w nią kamieniami. Wesele trwało w pełni, gdy jakoś przed jedenastą wyskoczył na środek młody Smyga zza rzeki, tancerz zawołany, pieśniarz i filut. Okręcił się parę razy, stanął przed orkiestrą i zaśpiewał na poczekaniu: elektroliza – proces chemiczny zachodzący na elektrodach podczas przepływu stałego prądu elektrycznego termostat – urządzenie do automatycznego regulowania temperatury jurny – pełen temperamentu Już się przed wsią naszą jasna przyszłość mości, przez szczęście społeczeństwa do szczęścia ludzkości! Oj, dana, oj, dana! Bardzo się to wszystkim spodobało. Powstał śmiech i głośne brawa. Ale już młody Pieg odbił się, wyciął hołubca, czapkę na bok skręcił i zaśpiewał w odpowiedzi: Najpierw trzeba zacząć od spraw moralności: do szczęścia społeczeństw przez ducha czystości! Hop, dziś! Na to znowu śmiech i brawa. Poniektórzy zaczęli krzyczeć na Smygę, żeby Piegowi się odciął. Ale ten nic nie rzekł, jeno cichaczem Piega zaszedł i niespodziewanie wypalił go głowicą atomową, co ją miał schowaną za pazuchą. Pieg zatoczył się i zaczął promieniować, ale zdążył jeszcze guzik u surduta nacisnąć i z wyrzutni, co ją miał ukrytą w prawej nogawce, rakietę średniego zasięgu prosto w czoło tamtemu puścił. Byłby niewątpliwie Smygę wykończył, gdyby nie to, że mu ostatni człon rakiety nie odpalił i przez to nastąpiła dewiacja z kursu. Cofnął się Smyga, zakołysał i oparł o barierę cieplną, ale ta pękła i Smyga poleciał w głąb temperatury, przy stale wzrastającym jej współczynniku. – Ludzie, co robita?! – zawołał ojciec panny młodej, wskazując na staroświecki ścienny licznik Geigera. Ale już gwałt się podniósł i rwetes, i na środku izby zaczęły szybko wyrastać ogromne niebieskie paprocie – zwyczajna rzecz przy wzmożonej radioaktywności w zamkniętym pomieszczeniu. Już i inne rakiety latać zaczęły, jeden tylko Bańbuła zachował przyzwoitość i konwencjonalnie rżnął nożem. Wtem gwizd ostry się rozległ. To gospodarz, widząc, że inaczej gości nie uspokoi, skoczył do domowego rezerwuaru, odkręcił kurek i gazy bojowe na izbę puszczając, rozpoczął zakażanie. Rzucili się wszyscy do kombinezonów, ale mój okazał się nieszczelny, ponadto śpiący już trochę byłem, więc postanowiłem zaniechać zabawy i pomału do domu się zbierać. hołubiec – w tańcu uderzenie obcasem o obcas w czasie podskoku surdut – długa, obcisła marynarka noszona na przełomie XIX i XX w. dewiacja – tu: odchylenie od właściwego kierunku licznik Geigera – urządzenie mierzące poziom napromieniowania rezerwuar – zbiornik Sławomir Mrożek (ur. 1930), polski dramaturg, prozaik i rysownik. Największą sławę przyniosły mu dramaty Policja, Tango, Emigranci, Miłość na Krymie oraz zbiory opowiadań, m.in. Półpancerze praktyczne, Słoń, Wesele w Atomicach. W swojej twórczości ukazywał absurdalny i groteskowy świat będący metaforą rzeczywistości. Jego utwory zostały przetłumaczone na ponad 30 języków. Konteksty, nawiązania, deformacje Noc była jasna, bo od zagrody, gdzie odbywało się wesele – takie promieniowanie biło, że bez trudu drogę znajdywałem. Szło się rześko, bo deszczyk radioaktywny też skropił raz i drugi. Trochę mi tylko to przeszkadzało, że czułem ssanie w organizmie, no, ale po zabawie – to rzecz zwyczajna – no i to, że zaczęły mi wyrastać dodatkowe nóżki, po trzy pary z każdej strony, zielony róg na czole, a na grzbiecie chitynowy pancerzyk. Jakoś jednak dobrnąłem do chałupy, przelazłem przez szparę w ramie okiennej i znalazłszy sobie zaciszne miejsce na listwie za szafą, z dala od pająków – zasnąłem spokojnie, rozpamiętując, jak to było na tym hucznym weselisku. chityna – substancja tworząca okrywy ciała skorupiaków, pajęczaków i owadów zadania 1. a) Wykonaj w zeszycie schematyczny rysunek świata przedstawionego utworu. Uwzględnij między innymi laboratorium, reaktory, siłownię, zakład chemicznej syntezy. b) Znajdź w tekście sformułowania dotyczące wymienionych obiektów i wpisz je w odpowiednich miejscach na rysunku. 2. a) Wypisz i krótko scharakteryzuj bohaterów opowiadania. Weź pod uwagę ich działania i słowa narratora. Opowiadanie – gatunek literacki w obrębie epiki. Krótki utwór prozatorski o niezbyt rozbudowanych elementach świata przedstawionego, swobodnej kompozycji niepodporządkowanej żadnym rygorom, wyraźnie wyeksponowanej pozycji narratora. b) Określ pozycję narratora wobec świata przedstawionego w utworze Sławomira Mrożka. 3. Porozmawiajcie o tym, jakie różne poziomy rozwoju cywilizacyjnego ukazano w świecie przedstawionym opowiadania Sławomira Mrożka. Zacytujcie odpowiednie fragmenty. 4. Przedyskutujcie, do jakich refleksji może skłonić czytelnika utwór. a) Wybierzcie z ramki wyrazy, którymi można by określić opowiadanie. realistyczny niedorzeczny pesymistyczny optymistyczny fantastyczny nonsensowny przejaskrawiony radosny karykaturalny b) Powiedzcie, w jakim celu tak ukazano świat przedstawiony. c) Odpowiedzcie na pytania i uzasadnijcie swoje odpowiedzi. Czy bohaterowie opowiadania prezentowali wartości duchowe na miarę cywilizacyjnych osiągnięć? Czy rozwój cywilizacji zmienia naturę człowieka? Jaką przestrogę – według was – zawiera opowiadanie? 133 134 ŚLADAMI CYWILIZACJI 5. Wybierz jedną z propozycji i napisz: absurdalne życzenia dla młodej pary z okazji ślubu, opis absurdalnego snu, absurdalne opowiadanie, którego bohaterem jest postać z wybranej grafiki Daniela Mroza. absurdalny – niedorzeczny, nonsensowny Grafiki Daniela Mroza, XX w. Zeszyt ćwiczeń, część 1. Prospekt Eoin Colfer Zaszyfrowana Artemis Fowl (fragment) Księga Jakże opisać Artemisa Fowla? Próbowali tego rozmaici psychiatrzy, lecz bez skutku. Główną przeszkodą jest inteligencja Artemisa. Kpi z każdego podsuniętego mu testu. Wprawia w osłupienie największe medyczne autorytety, które zmykają do swych szpitali, bełkocząc bezmyślnie. [. . .] Opowieść nasza zaczyna się kilka lat temu, u zarania dwudziestego pierwszego wieku. Wtedy to Artemis Fowl powziął misterny plan przywrócenia swej rodzinie fortuny – plan, który mógł obalić cywilizację i pogrążyć nasz glob w zamęcie międzygatunkowej wojny. . . Miał wówczas dwanaście lat. [. . .] Konteksty, nawiązania, deformacje Nasz bohater rozpoczął poszukiwania przed dwoma laty, gdy po raz pierwszy zyskał dostęp do Internetu. Jego uwagę szybko przyciągnęły witryny poświęcone wiedzy tajemnej – porwaniom przez kosmitów, obserwacjom UFO oraz siłom nadprzyrodzonym, ale przede wszystkim istnieniu Małego Ludu. Przesiewając gigabajty danych z każdego prawie kraju na świecie, Artemis znalazł wśród nich setki odwołań do wróżek i chochlików. Każda cywilizacja miała własne określenie Ludu, lecz wszystkie bez najmniejszej wątpliwości dotyczyły tego samego, podziemnego klanu. Ponadto, w kilku relacjach Artemis napotkał wzmianki o Księdze, jaką nosił przy sobie każdy duszek. Pełniła ona funkcję swoistej biblii, zawierając całą historię tajemnej rasy oraz przykazania rządzące długim życiem jej członków. Oczywiście, napisana była po gnomicku, w języku wróżek, toteż nie mógł z niej skorzystać żaden człowiek. Lecz Artemis wierzył, że współczesna technologia umożliwia przetłumaczenie Księgi, ten zaś, kto posiadłby ów przekład, mógłby eksploatować zupełnie nową grupę istot. Poznaj swego wroga, brzmiało motto Artemisa, który odtąd zgłębiał wszelką dostępną wiedzę o Małym Ludzie, aż stworzył na jego temat ogromną bazę danych. Ale to nie wystarczyło. A zatem Artemis umieścił w Internecie ogłoszenie: Irlandzki przedsiębiorca zapłaci znaczną sumę dolarów USA za umożliwienie spotkania z wróżką, duszkiem, skrzatem lub chochlikiem. Wśród licznych odpowiedzi, na ogół oszukańczych, znajdowała się prawdziwa informacja z Ho Szi Min. Artemis zaliczał się do niewielu ludzi na ziemi, którzy umieli wykorzystać skarb, który właśnie zdobył. Nadal zachował dziecinną wiarę w czary, tylko nieznacznie zakłóconą przez całkiem dorosłą chęć użycia magicznych mocy dla zysku. Jeśli więc istniała osoba, zdolna odebrać wróżkom odrobinę czarodziejskiego złota, to był nią z pewnością Artemis Fowl Drugi. [. . .] Księga okazała się znacznie bardziej zagadkowa, niż Artemis początkowo sądził. Wydawało się, że wręcz stawia opór. Bez względu na zastosowany program, wysiłki komputera wciąż kończyły się na niczym. Artemis wydrukował wszystkie stronice Księgi i porozwieszał je na ścianach swego pokoju – obejrzenie kopii na papierze czasem bywało pomocne. Znaki nie przypominały niczego, co chłopiec dotąd widział, a jednak wyglądały dziwnie znajomo. Linie pisma, które wyraźnie składało się z ideogramów i liter, wiły się na kartkach, pozornie bez ładu i składu. Program potrzebował jakiegoś układu odniesienia, klucza, wedle którego mógłby skonstruować przekład. A zatem Artemis zabrał się do pracy. Najpierw wyodrębnił litery i porównał każdą ze znakami alfabetu łacińskiego, chińskiego, greckiego, arabskiego, a także z cyrylicą i staroirlandzkim alfabetem ogham. Zły i sfrustrowany przepędził Julię, która przyniosła mu kanapki, po czym przeszedł do ideogramów. Najczęściej powtarzał się wśród nich symbol, przypominający maleńką postać męską. To znaczy, Artemis przypuszczał, że jest to postać mężczyzny, choć zważywszy jego ograniczoną znajomość anatomii wróżek, znak mógł równie dobrze przedstawiać istotę płci żeńskiej. Wtem uderzyła go pewna myśl. Otworzył plik ze starożytnymi językami w swoim power translatorze i wybrał staroegipski. 135 Ho Szi Min – miasto w południowym Wietnamie, dawniej Sajgon ideogram – znak pisemny (symbol) przedstawiający całe pojęcie pismo ogham – pismo alfabetyczne stosowane w języku celtyckim, mające postać kresek umieszczanych prostopadle lub skośnie na jednej osi 136 ŚLADAMI CYWILIZACJI Nareszcie! Trafiony! Tajemniczy znak zdradzał niezwykłe podobieństwo do wyobrażeń boga Anubisa, znajdujących się wśród hieroglifów odkrytych w wewnętrznym grobowcu Tutenchamona. To zgadzało się z innymi wnioskami Artemisa. Wszak pierwsze opowieści spisane przez człowieka dotyczyły właśnie wróżek, co wskazywałoby, że ich cywilizacja jest dawniejsza od ludzkiej. Być może więc Egipcjanie po prostu przystosowali istniejące pismo skrzatów do własnych potrzeb. Między znakami Księgi a alfabetem egipskim istniały także inne podobieństwa, lecz były one tak nieznaczne, że prześlizgiwały się przez oczka komputerowej analizy. Musiał wykonać pracę ręcznie – powiększyć i wydrukować każdy gnomicki znak, po czym porównać go z hieroglifami. Artemis czuł, jak wskutek podniecenia sukcesem serce wali mu o żebra. Prawie wszystkie ideogramy i litery języka wróżek miały odpowiedniki w alfabecie Egipcjan. Większość z nich oznaczała rzeczy powszednie, takie jak słońce lub ptaki. Jednak niektóre zdawały się dotyczyć spraw nadprzyrodzonych i trzeba było domyślać się ich znaczenia. Na przykład Anubis jako bóg z głową psa nie mógł występować w Księdze wróżek, Artemis uznał więc, że jego wizerunek musi oznaczać władcę tajemnego Ludu. Przed północą Artemis wprowadził ostatnie wyniki do komputera. Teraz należało jedynie nacisnąć przycisk „dekoduj” – ale w rezultacie komputer wyprodukował jedynie długi, zawiły potok niedorzecznego bełkotu. Normalne dziecko już dawno porzuciłoby pracę. Przeciętny dorosły zapewne trzasnąłby pięścią w klawiaturę. Ale nie Artemis. Księga poddawała go próbie, której musiał sprostać. Znaki zinterpretował prawidłowo, był tego pewien. Po prostu czytał je w niewłaściwej kolejności. Przecierając zaspane oczy, ponownie wpatrzył się w wydruk. Każdą jego część otaczała gruba ramka. Części te mogły odpowiadać akapitom lub rozdziałom, ale nie dawały się czytać w zwykły sposób, od lewej do prawej i z góry do dołu. A zatem Artemis zaczął eksperymentować. Spróbował czytać sposobem Arabów, od prawej do lewej, oraz z góry na dół, jak Chińczycy. Nic to nie dało. Wówczas zauważył, że na wszystkich stronach występuje wspólny element – sekcja środkowa, stanowiąca oś, wokół której ułożone były inne ideogramy. Być może był to punkt początkowy, ale w którą stronę należało czytać dalej? Artemis przejrzał wydruk jeszcze raz, szukając w zakreślonych fragmentach innych cech wspólnych. I po kilku minutach znalazł. Na każdej stronicy w jednej z sekcji pojawiała się maleńka strzałka. Czyżby wskazywała kierunek lektury? Tędy droga? Teoretycznie powinien więc zacząć od środka i podążać w kierunku wskazywanym przez strzałkę – czytać po spirali. Ba, lecz komputer nie został wymyślony do takich zadań. Artemis musiał improwizować. Za pomocą scyzoryka i linijki pociął pierwszą stronicę Księgi i ułożył tekst w zwykłej kolejności stosowanej na Zachodzie – w równoległych linijkach, czytanych od lewej do prawej. Następnie zeskanował tak przygotowaną stronicę i wprowadził ją do poprawionego programu translatora dla języka egipskiego. Komputer mruczał i warczał, zamieniając informację na kod binarny. Kilkakrotnie się zatrzymywał, aby uzyskać potwierdzenie znaku lub symbolu, jednak w miarę jak uczył się nowego języka, zdarzało się to coraz rzadziej. Wreszcie na ekranie rozbłysły dwa słowa: KONWERSJA ZAKOŃCZONA. Anubis – w mitologii egipskiej bóg zmarłych Tutenchamon – faraon egipski kod binarny – zapis danych za pomocą zer i jedynek Konteksty, nawiązania, deformacje Drżącymi ze zmęczenia i podniecenia palcami Artemis wystukał polecenie „drukuj”. Z laserowej drukarki wysunęła się pojedyncza kartka. Po angielsku! Owszem, tekst zawierał błędy, trzeba było jeszcze nad nim popracować, ale był czytelny, a co ważniejsze, całkowicie zrozumiały! W pełni świadom, że jest zapewne pierwszym człowiekiem od kilku tysięcy lat, któremu udało się rozszyfrować magiczne słowa, Artemis zapalił lampę na biurku i zaczął czytać. 137 Eoin Colfer czyt. Kolfer (ur. 1965), irlandzki pisarz. Jest autorem znanej serii o Artemisie Fowlu, będącej nowoczesną baśnią o trzynastoletnim geniuszu. zadania 1. Odpowiedz na pytania: Kim jest bohater? Jaki cel sobie wyznaczył? 2. Przedstaw w punktach etapy pracy Artemisa nad rozszyfrowywaniem Księgi. 3. Przeczytaj poniższy tekst popularnonaukowy dotyczący sposobów odczytywania starożytnych zapisów, a następnie porównaj je z działaniami bohatera. Weź pod uwagę pomysły translatorskie, metody i możliwości techniczne, czas trwania oraz wiedzę osób zajmujących się odszyfrowywaniem. Zapisz wnioski. Odkrywanie tajemnic zapomnianych języków Kiedy naukowcy zabierają się do odcyfrowania napisu w starożytnym języku, w którym już nikt nie mówi i którego nikt nie rozumie, szukają zwykle dwóch elementów pomocniczych: albo dwujęzycznego tekstu, gdzie nieznany język napisany byłby obok tego samego tekstu w znanym języku, albo nazw własnych, np. imion królów lub bogów, znanych niekiedy w innych językach. Przez setki lat naukowców fascynowały hieroglify – pismo obrazkowe namalowane czy wyryte na wewnętrznych ścianach egipskich monumentów. Jednak znajomość pisma używanego przez ponad 3 tys. lat przez Egipcjan zanikła w czasach rzymskich. Kluczem do rozszyfrowania hieroglifów było odkrycie w 1799 roku kamienia z Rosetty. Wyryto na nim napisy w trzech pismach: hieroglifach, w innym piśmie egipskim, zwanym demotycznym, oraz po grecku. Z greckiego fragmentu, który umiano odczytać, wynikało, że wszystkie trzy teksty zawierają to samo przesłanie. Był to dekret sporządzony przez kapłanów ku czci Ptolemeusza V ze 196 roku p.n.e. [. . .] W 1822 roku francuskiemu naukowcowi Jean-François Champollionowi udało się wykazać, że hieroglify oddają dźwięki. Znał zarówno grekę, jak i język koptyjski stanowiący ostatnią fazę starożytnego języka egipskiego pochodzącą z II wieku i zapisaną w grece za pomocą kilku znaków demotycznych. Porównując 1419 hieroglifów na kamieniu z greckim tekstem składającym się z niecałych 500 słów, Champollion zauważył, że występuje tylko 66 różnych hieroglifów i że część z nich często się powtarza. Doszedł do wniosku, że hieroglify są zapisem fonetycznym głosek oraz sylab i że dla jednego dźwięku jest kilka możliwych zapisów (jak po polsku u i ó). Po 14 latach pracy stworzył egipską gramatykę i słownik. Fragment książki Przegląd „Reader’s Digest”. Jak to jest Jean-François Champollion czyt. Żan Fransła Szampoljon Kamień z Rosetty, 196 r. p.n.e. 138 ŚLADAMI CYWILIZACJI Tekst popularnonaukowy – tekst naukowy, który jest skierowany do szerszego grona odbiorców. Jego odbiorcą może być każdy z nas. Ponieważ takie teksty muszą być zrozumiałe dla niespecjalistów, język, którym są pisane, odwołuje się nie tylko do wiedzy potencjalnego odbiorcy, ale do wyobraźni i intuicji, przypomina ten, którym posługujemy się na co dzień. Treść jest uproszczona i przekazywana za pomocą mniejszej liczby terminów i pojęć. Tekst ukazuje fakty, charakteryzuje się jasnością wywodu, logicznym uogólnianiem i wnioskowaniem. 4. Zarówno fragment powieści Artemis Fowl, jak i artykuł Odkrywanie tajemnic zapomnianych języków dotyczą tego samego tematu – odszyfrowywania nieznanych zapisów. Wyjaśnij, na czym polegają różnice między tymi tekstami. 5. a) Odszukaj w różnych źródłach materiały dotyczące jednego z podanych tematów: Dysk z Fajstos – nierozszyfrowana zagadka. Pisma linearne A i B. Dysk z Fajstos, ok. 1600 r. p.n.e. b) Zredaguj krótki artykuł na jeden z powyższych tematów, który mógłby się ukazać w rubryce Sensacje w czasopiśmie popularnonaukowym. W starożytnym Egipcie swego rodzaju podpis władcy stanowiły kartusze. Były to wydłużone owalne znaki z wpisanymi hieroglificznie imionami. Pieczętowano nimi papirusy, reliefy w świątyniach, malowidła w grobowcach. Uczeni założyli, że badane przez nich kartusze zawierają zapisane hieroglifami królewskie imię Ptolemeusz. Jean-François Champollion porównał je ze znakami w kartuszu Kleopatry znalezionym na obelisku z File, identyfikując litery P, O oraz L. Wydedukował, że pozostałe znaki oddają brakujące dźwięki. 6. Wykorzystaj zamieszczone hieroglify, a następnie: odczytaj napis na kartuszu, wiedząc, że skarabeusz (najniższy znak) nie oznacza litery, lecz jest symbolem szczęścia, zapisz literami staroegipskimi jakieś imię. alfabet staroegipski kartusz egipski