III Analiza otrzymanych wyników

III
Analiza otrzymanych wyników
Niniejszy rozdział poświęcony jest przedstawieniu i analizie wyników uzyskanych
z przeprowadzonego badania ankietowanego.
Autorka w oparciu o cząstkowe odpowiedzi na postawione wcześniej problemy
szczegółowe chce uzyskać odpowiedź na problem główny przedstawiony w postaci pytania –
„jak funkcjonuje specjalistyczna pomoc skierowana do dzieci i rodziców dzieci
z ADHD?”.
Analizie poddane zostaną wyniki uzyskane w oparciu o przeprowadzone przez autorkę
badania ankietowe. Grupa badawcza, którą stanowili rodzice dzieci z ADHD, wynosiła 27
osób. W tym miejscu należy podkreślić, że badania nastawione były na bardzo specyficzną
i dość wąska grupę osób. Stąd też wydawać by się mogło, że jest to niewielka grupa
respondentów. Jednakże ze względu na specyfikę badania, jak i samej grupy, należy
stwierdzić, że nawet taka ilość ankietowanych w tym przypadku stanowi grupę
reprezentatywną.
Spójrzmy więc jak w świetle badań wyglądają odpowiedzi na postawione problemy
badawcze.
3.1.
Wiedza rodziców dzieci nadpobudliwych na temat istniejących form pomocy
skierowanej do dzieci i rodziców dzieci z ADHD.
W niniejszym podrozdziale postaramy się udzielić odpowiedzi na pytanie – „czy
rodzice dzieci z ADHD znają istniejące formy i metody pomocy skierowane do nich i ich
dzieci”. W uzyskaniu jej pomoże nam analiza odpowiedzi rodziców na pytania nr 1, 2, 5, 7postawione w ankiecie do nic skierowanej. Oto jak prezentują się owe odpowiedzi.
Pierwsze pytanie dotyczyło znajomości przez rodziców form specjalistycznej pomocy
skierowanej właśnie do nich. Bowiem chcąc ocenić jakiekolwiek zjawisko czy fakt musimy je
przede wszystkim najpierw poznać. Stąd też w ankiecie zostało zamieszczone takie pytanie.
Tabela 2
Znajomość form pomocy rodzicom dzieci z ADHD
Odpowiedź
grupy wsparcia
internetowa grupa
wsparcia
terapia rodzinna
indywidualne konsultacje
psychoedukacja
Kobiety1
liczba
%
odpowiedzi
15
65,2
16
69,5
9
21
6
39,1
91,3
26,0,
Mężczyźni2
Wszyscy3
liczba
%
liczba
%
odpowiedzi
odpowiedzi
0
0
15
55,5
3
75,0
19
70,3
1
2
0
25,0
50,0
0
10
23
6
37,0
85,1
22,2
Jak widać na podstawie powyższej tabeli najwięcej spośród rodziców, bo aż 23 osoby,
tj. 85,1%, zna, czyli kiedykolwiek słyszało o istnieniu indywidualnych konsultacji dla
rodziców dzieci z ADHD. Spośród tej grupy aż 21 wskazań, na tę właśnie formę wsparcia,
padło ze strony kobiet. W grupie kobiet była to też największa liczba wskazań na formę
znaną większości z nich - 91,3% kobiet wskazało te kategorię.
Wśród grupy mężczyzn najwięcej wskazań padło na internetową grupę wsparcia, co należy
wytłumaczyć faktem i aż troje z nich zostało pozyskanych do badania właśnie w oparciu tę
formę wsparcia wsparcia, tj. forum portalu adhd.org.pl. Najmniej osób wskazało na
psychoedukację, jako znaną im formę wsparcia rodziców dzieci z ADHD, na grupę 27
respondentów było to jedynie 6 osób (22,2%). Wśród mężczyzn żaden nie wskazał na grupę
wsparcia,
w tradycyjnym rozumieniu,
jako na formę pomocy rodzicom dzieci
z zespołem nadpobudliwości, w grupie kobiet na tę formę wsparcia wskazało aż 15 z nich
czyli ponad 55% wszystkich ankietowanych. 10 osób tj. 37% ogółu, wskazało na znajomość
terapii rodzinnej jako formy pomocy skierowanej także do rodziców dzieci nadpobudliwych.
W kategorii inne 3 rodziców podało kolejno: warsztaty w szkole, warsztaty dla rodziców czy
letnie wyjazdy integracyjne. Jak widać rodzice dość dobrze znają formy pomocy adresowane
właśnie do nich. Martwi jedynie fakt, że tak niewielu z nich wskazuje na psychoedukację,
jako formę pomocy. Stanowi ona przecież podstawę wszelkich działań w terapii dziecka,
zgodnie z założeniem, że to rodzice stanowią w jego toku trzon oddziaływań. By oddziaływać
muszą wiedzieć jak i temu służy właśnie psychoedukacja.
W tym miejscu ważne i interesujące jest to, skąd rodzice czerpali wiadomości
o tego rodzaju pomocy. Jakie instytucje, czy też osoby poinformowały rodziców o tej kwestii,
1
Od tej pory ankietę kobiet będzie oznaczać symbol „K”.
Od tej pory ankietę mężczyzn będzie oznaczać symbol „M”.
3
Od tej pory odpowiedź wszystkich respondentów będzie oznaczana symbolem „W”.
2
czy szukali oni tych informacji na własna rękę. W końcu, czy instytucje niosące taką pomoc
informują o tym fakcie, by rodzice wiedzieli gdzie skierować się po pomoc. Problem ten
przedstawia kolejna tabela.
Tabela 3
Źródła wiedzy nt. istniejących form pomocy
Odpowiedź
poradnia psychologicznopedagogiczna
szkoła, do której uczęszcza
dziecko
Internet
czasopismo specjalistyczne
znajomy, który ma dziecko z
ADHD
K
liczba
odpowiedzi
%
M
liczba
odpowiedzi
%
W
liczba
%
odpowiedzi
14
63,6
2
50,0
16
61,5
5
13
0
22,7
59,0
0
0
3
0
0
75,0
0
5
16
0
19,2
61,5
0
8
36,3
1
25,0
9
34,6
Osoby badane zapytano w jaki sposób uzyskały informacje o istniejących formach
pomocy skierowanych do rodziców dzieci z ADHD. Największa grupa respondentów
odpowiedziała, że informacje na ten temat uzyskała w poradni psychologiczno –
pedagogicznej, 16 osób (61,5%). Ta sama liczba jako źródło wiedzy na ten temat wskazała
środowisko Internet. Co nie dziwi przy dużej liczbie respondentów pozyskanych właśnie za
pomocą tego narzędzia. Podobnie wskazanie tych kategorii rozkłada się w poszczególnych
grupach. 14 (63,6%) kobiet wskazało na poradnie psychologiczno - pedagogiczną jako
miejsce, gdzie uzyskały one informacje na temat pomocy oferowanej rodzicom dzieci
z ADHD, tą odpowiedź wskazało także 2 (50%) mężczyzn. Natomiast na Internet, jako źródło
informacji na ten temat, wskazało 3 mężczyzn i 13 kobiet, co stanowi odpowiednio 75 %
populacji mężczyzn biorących udział w badaniu i 59% populacji kobiet, które udzieliły
odpowiedzi na owo pytanie.
Żaden z respondentów nie wskazał na czasopisma
specjalistyczne jako źródło wiedzy na ten temat. 9 rodziców, w tym 8 kobiet, dowiedziało się
o istniejących formach wsparcia i pomocy od znajomego, który także ma dziecko z zespołem
nadpobudliwości. Jedynie 5 (19,2%) osób spośród 26 respondentów, którzy udzielili
odpowiedzi na to pytanie wskazało szkołę, jako instytucję, która przekazała im informacje
o istniejących formach pomocy. Jest to wartość, która zastanawia. Szkoła bowiem jest tą
placówką, w której objawy ADHD stają się u dziecka widoczne, bowiem utrudniają mu one
szkolne funkcjonowanie. Dlatego też ADHD najczęściej diagnozuje się u dzieci
rozpoczynających naukę szkolną. Toteż nauczyciele powinni mieć wiedzę nie tylko na temat
samego zaburzenia, ale też odnośnie możliwości jego terapii.
Jeden z respondentów (kobieta) nie udzielił żadnej odpowiedzi na powyższe pytanie.
W kategorii inne wyróżnionej w kwestionariuszu ankiety respondenci zamieścili odpowiedzi:
-
od znajomego, który nie ma dziecka z ADHD,
-
od psychiatry, do którego zwróciłam się z własnymi problemami,
-
podczas konsultacji z psychologiem.
Spójrzmy
jeszcze,
jak
odpowiedzi
na
poszczególne
pytania
rozkładały
się
w wyróżnionych grupach, tj. grupie mężczyzn i kobiet, w stosunku do całej populacji
badanych.
Wykres 5
Źródła wiedzy rodziców o istniejących formach pomocy
60,00%
53,8%
50,0%
50,00%
40,00%
30,7%
30,00%
19,2%
20,00%
10,00%
11,0%
7,0%
3,0%
0,0%
0,00%
poradnia
psychologicznopedagogiczna
szkoła
Internet
znajomy
kobiety
mężczyźni
Na podstawie wykresu widać, że odpowiedź kobiet stanowi 53,8% wszystkich
odpowiedzi wskazujących na poradnie psychologiczno – pedagogiczną jako źródło wiedzy na
temat istniejących form pomocy skierowanych do rodziców dzieci z ADHD. Na odpowiedź tę
wskazało 7% mężczyzn, spośród całej grupy badawczej, czyli 26 osób. Kolejno, na szkołę
wskazało 19,2% kobiet, co w tym przypadku stanowiło 100% wszystkich odpowiedzi.
Odpowiedź kobiet stanowi także 50% wszystkich odpowiedzi odnoszących się do środowiska
Internet, jako źródła wiedzy na ten temat, podczas gdy odpowiedzi mężczyzn stanowią w tym
przypadku 11%, dla tej grupy jest to najwyższy procent wszystkich odpowiedzi. 30,7%
spośród wszystkich odpowiedzi stanowi odpowiedź kobiet wskazująca na kategorię
znajomych posiadających dziecko z ADHD odnoszącą się do problematyki pytania, 3%
wszystkich odpowiedzi w tej kwestii stanowią wskazania omawianej kategorii przez
mężczyzn biorących udział w badaniu. Warto zwrócić uwagę, że żaden z mężczyzn nie
wskazał szkoły, jako instytucji informującej rodziców o istniejących formach pomocy.
Świadczyć to może o tym, że wciąż jedynie matki zaangażowane są w życie szkolne dziecka.
A przecież tak mocno podkreśla się współpracę szkoły z obojgiem rodziców w terapii zespołu
ADHD. Szkoła i rodzice w tym przypadku powinni stanowić wspólny front działania, choć
trzeba przyznać jest to zadanie niezmiernie trudne. Warto zwrócić uwagę na fakt, że blisko
46% wszystkich wskazań obejmuje kategorie dotyczące instytucji (tj. poradni psychologiczno
– pedagogicznej i szkoły), których zadaniem jest m. in. dostarczanie rodzicom informacji na
temat pomocy o tym specyficznym charakterze.
Przyjrzyjmy się teraz kolejnej kwestii, a mianowicie znajomości form i metod pomocy
dzieciom z ADHD wśród rodziców dzieci nadpobudliwych.. Wyniki badań w tym temacie
wyglądają następująco:
Tabela 4
Wiedza rodziców nt. form pomocy dzieciom z ADHD
K
Odpowiedź
terapia behawioralna
modyfikacji zachowań
psychoterapia indywidualna
uczestnictwo w grupach
socjoterapeutycznych
terapia pedagogiczna
liczba
odpowiedzi
%
M
liczba
odpowiedzi
%
W
liczba
odpowiedzi
%
12
18
13
52,1
78,2
56,5
1
2
2
33,3
66,7
66,7
13
20
15
50,0
76,9
57,7
15
65,2
1
33,3
16
61,5
Respondenci określając źródła z jakich czerpią wiedzę nt. form pomocy dzieciom
z ADHD mogli wybrać odpowiedź spośród wymienionych kategorii lub podać własną. Wśród
podanych kategorii znalazły się między innymi: terapia behawioralna modyfikacji zachowań,
na którą wskazało 13 respondentów, czy psychoterapia indywidualna, na znajomość której
wskazuje największa grupa respondentów – 20 osób. Na terapię pedagogiczną i uczestnictwo
w grupach terapeutycznych wskazuje kolejno 16 i 15 ankietowanych rodziców. Jako
alternatywne, nie wymienione w postaci kategorii, formy wsparcia respondenci wymieniali:
-
wolontariat studencki („studentki pracują z synem w szkole”),
-
warsztaty dla dzieci nadpobudliwych wg autorskiego programu dr Skalmowej,
-
wakacyjne obozy terapeutyczne,
-
farmakoterapię,
-
Tomatis,
-
ćwiczenia SI (integracji sensomotorycznej).
-
EEG – Biofeedback.
Warto tutaj podkreślić, że dwie ostatnie kategorie wyróżnione przez ankietowanych
rodziców zostały zawarte w kwestionariuszu ankiety w pytaniu o metody pracy z dzieckiem.
Jedna osoba spośród ankietowanych (mężczyzna) nie wskazała na żadną z odpowiedzi.
Analizując powyższe wyniki można stwierdzić, że rodzice w większości znają istniejące
formy pomocy skierowane do ich dzieci. W przypadku wszystkich kategorii jest to co
najmniej 50% ankietowanych osób. Z badań wynika, że ponad 70% rodziców (76,9%) wie, że
formą pomocy skierowaną do ich dzieci jest psychoterapia indywidualna.
Przejdźmy teraz do bardziej szczegółowego zagadnienia, jakim jest znajomość metod
wykorzystywanych w terapii dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem
uwagi.
Tabela 5
Znajomość metod pracy z dzieckiem nadpobudliwym
K
Odpowiedź
kinezjologia edukacyjna
(Gimnastyka Mózgu)
kynezyterapia
hipoterapia
dogoterapia
EEG - Biofeedback
trening integracji
sensomotorycznej (SI)
Metoda Ruchu
Rozwijającego Weroniki
Sherborne
Original Play
gimnastyka
terapeutyczna
(np. N. C. Kepharta)
niekonwencjonalne
metody leczenia (dieta,
homeopatia)
M
W
liczba
%
liczba
%
liczba
%
odpowiedzi
odpowiedzi
odpowiedzi
8
36,7
2
66,7
10
40,0
2
11
7
15
10
9,1
50,0
31,8
68,2
45,4
0
2
1
3
0
0
66,7
33,3
100,0
0
2
13
8
18
10
8,0
52,0
32,0
72,0
40,0
10
45,4
2
66,7
12
48,0
4
18,1
0
0
4
16,0
6
27,3
1
33,3
7
28,0
9
40,9
0
0
9
36,0
Na podstawie tabeli widać, że najbardziej znaną wśród rodziców metodą pomocy
dziecku nadpobudliwemu jest EEG – Biofeedback. Wśród 25 respondentów, którzy udzielili
odpowiedzi na analizowane pytanie kwestionariuszowe, na tę metodę wskazało 18 (72%)
osób. Nie ma w kwestionariuszu metody, która nie byłaby znana przez żadnego z rodziców.
Trzeba tutaj podkreślić, że są to metody bardzo różnorodne, zarówno popularne
i powszechnie spotykane jak i też te rzadsze. Spójrzmy np. na Original Play - metodę, która
nie doczekała się nawet powszechnie stosowanej spolszczonej nazwy, metodę dość
nowatorską, o której nie często się mówi czy pisze.
A jednak 4 rodziców wskazało na tę
metodę, jako na jedną z wielu wykorzystywanych w pracy z dzieckiem nadpobudliwym.
Znajomość tak wielu metod może świadczyć o tym, że rodzice szukają różnych sposobów
pomocy swojemu dziecku. Wynikać to może także z faktu, że o ile psychoterapia czy terapia
pedagogiczna wymagają, by były prowadzone przez odpowiednio przygotowana osobę, o tyle
część spośród wymienionych metod czy też ich elementy, mogą być wykorzystywane w pracy
z dzieckiem przez samych rodziców, np. w domu. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że
hipoterapia, dogoterapia czy Metoda Ruchu Rozwijającego, choć są metodami skierowanymi
głównie do dzieci niepełnosprawnych intelektualnie czy też dotkniętych dziecięcym
porażeniem mózgowym są powszechnie znane przez rodziców dzieci z zespołem
hiperkinetycznym. Wskazuje na nie kolejno 13 (52%), 8 (32%) i 12 (48%) wszystkich
respondentów. Wynikać może to z faktu, że kontakt ze zwierzęciem uczy każde dziecko
odpowiedzialności, empatii i troski, zwierzę nie odrzuci dziecka, jak może to być
w przypadku rówieśników. Wszystkie te czynniki wpływają m. in. na wzrost samooceny
dziecka, tak przecież zaniżonej u dzieci nadpobudliwych. Metoda Ruchu Rozwijającego
z kolei, uczy przede wszystkim współpracy z innymi, funkcjonowania w grupie, z czym
przecież dzieci z zespołem ADHD mają ogromne problemy. Być może właśnie z tych
przyczyn metoda ta jest znana rodzicom dzieci nadpobudliwych. Obok metod wymienionych
w kwestionariuszu, rodzice w kategorii inne podali dodatkowo: leczenie dźwiękiem
i farmakoterapię, jako metody wykorzystywane w terapii dzieci z zespołem nadpobudliwości
psychoruchowej z deficytem uwagi. Na omawiane pytanie odpowiedzi nie udzieliło dwóch
respondentów – 1 kobieta i 1 mężczyzna.
Podsumowując, rodzice dzieci nadpobudliwych znają w większości istniejące formy
pomocy i wsparcia skierowane do nich samych i ich dzieci. Jednak w przypadku niektórych
form pomocy skierowanej do nich samych, jak psychoedukacja czy terapia rodzinna, jest to
niewielki procent ankietowanych. O wiele lepiej wypadają wyniki jeśli chodzi o znajomość
form
pomocy
dzieciom
nadpobudliwym.
W
przypadku
tych
wymienionych
w kwestionariuszu ankiety deklaruje znajomość ich zawsze nie mniej niż 50%
ankietowanych. Cieszy też fakt, że rodzice, jak to pokazuje tab. 5, znają bardzo wiele metod,
stosowanych w terapii ich dzieci. Jak znajomość wymienionych form pomocy przekłada się
na rzeczywiste z nich korzystanie zobaczymy w kolejnym podrozdziale.
3.2.
Korzystanie przez dzieci i rodziców dzieci z ADHD z istniejących form
pomocy.
Celem tego rozdziału jest udzielenie odpowiedzi na pytanie „czy dzieci z ADHD
i ich rodzice korzystają z istniejącej pomocy”. Uzyskanie jej będzie możliwe poprzez analizę
poszczególnych odpowiedzi rodziców na pytania: 3, 4, 6, 7, 9, 13 zamieszczonych
w kwestionariuszu ankiety. Są to pytania ogólne dotyczące korzystania z istniejących form
wsparcia, a także pytania szczegółowe odnoszące się do konkretnych form i metod oraz
okresu czasu w jakim z nich korzystano. Do pytań tych zaliczone zostały także pytania
poruszające kwestię korzystania z farmakoterapii jako specyficznej i niejednokrotnie
nieodzownej formy terapii.
Spójrzmy jak wyglądały odpowiedzi na powyższe pytania. Na początek odwołajmy się
do odpowiedzi traktujących o formach wsparcia dla rodziców dzieci nadpobudliwych.
Tabela 6
Korzystanie przez rodziców dzieci z ADHD z oferowanych im form pomocy
K
Odpowiedź
TAK
NIE
liczba
odpowiedzi
20
1
M
%
95,2
4,8
liczba
odpowiedzi
3
1
W
%
75,0
25,0
liczba
odpowiedzi
23
2
%
92,0
8,0
Jak widać, na podstawie tabeli, większość rodziców dzieci nadpobudliwych, którzy
wzięli udział w badaniu korzysta z oferowanej im pomocy. Jest to 92 % respondentów, którzy
udzielili odpowiedzi na postawione pytanie. Jedynie 8% tj. 2 osoby (jedna kobieta i jeden
mężczyzna) nie korzystają z żadnej wymienionych wcześniej form pomocy rodzicom dzieci
z zespołem ADHD. Tak wysoki wskaźnik nie powinien dziwić, bowiem dobór grupy
badawczej wykluczał z niej rodziców, którzy z takowej pomocy nie korzystają. Tak więc
odpowiedź negatywna na to pytanie jest tu w granicy błędu.
Zobaczmy teraz z jakich form pomocy rodzice korzystają najczęściej, a z jakich
najrzadziej.
Tabela 7
Korzystanie przez rodziców dzieci z ADHD z poszczególnych form pomocy
K
Odpowiedź
liczba
odpowiedzi
10
grupy wsparcia
13
internetowa grupa wsparcia
6
terapia rodzinna
18
indywidualne konsultacje
4
psychoedukacja
M
%
45,4
59,1
27,3
81,8
18,2
W
liczba
%
liczba
odpowiedzi
odpowiedzi
0
0
10
3
100,0
16
0
0
6
2
66.7
20
0
0
4
%
40,0
64,0
24,0
80,0
16,0
80% spośród ankietowanych rodziców, którzy udzielili odpowiedzi na to pytanie
deklaruje, że korzysta z indywidualnych konsultacji z psychologiem czy pedagogiem. Nieco
mniej bo 64% respondentów wskazuje w tym pytaniu na internetową grupę wsparcia.
Wartości te pokrywają się mniej więcej z tymi odnoszącymi się do znajomości wymienionych
w tabeli form pomocy rodzicom dzieci z ADHD. Wygląda to następująco:
Tabela 8
Znajomość istniejących form wsparcia a korzystanie z nich przez rodziców dzieci nadpobudliwych
Rodzice deklarujący znajomość
istniejących form pomocy
Odpowiedź
liczba
%
odpowiedzi
15
55,5
grupy wsparcia
19
70,3
internetowa
grupa wsparcia
10
37,0
terapia rodzin
23
85,1
indywidualne
konsultacje
6
22,2
psychoedukacja
Rodzice korzystający z
poszczególnych form pomocy
liczba
%
odpowiedzi
10
40,0
16
64,0
6
20
24,0
80,0
4
16,0
Jak widać w żadnym z przypadków nie zachodzi sytuacja, aby ta sama liczba
respondentów deklarujących znajomość istniejących form wsparcia i pomocy rodzicom dzieci
nadpobudliwych korzystała tez z wskazanych form. Chciałoby się powiedzieć „a szkoda”.
Widać wyraźnie, że z wiedzą o istnieniu tego rodzaju pomocy nie idzie czynne w niej
uczestnictwo. Dlaczego tak się dzieje? Czy istnieją jakieś przeszkody utrudniające rodzicom
zwrócenie o pomoc i korzystanie z niej? Na te pytania postaramy się odpowiedzieć w dalszej
części pracy.
Wróćmy jeszcze na moment do tematu korzystania z istniejącej pomocy. Spójrzmy jak
wygląda to w przypadku pomocy skierowanej do dzieci z zespołem nadpobudliwości.
Tabela 9
Korzystanie ze specjalistycznej pomocy skierowanej do dzieci z ADHD
TAK
K
liczba
odpowiedzi
21
91,3
NIE
2
8,7
Odpowiedź
M
liczba
odpowiedzi
3
%
1
%
75,0
W
liczba
odpowiedzi
24
25,0
3
%
88,9
11,1
Respondenci, czyli rodzice dzieci z ADHD deklarują w 24 przypadkach, że korzystają
one z istniejącej specjalistycznej pomocy. Na 27 respondentów jedynie 3 z rodziców
odpowiedziało, że ich dziecko nie korzysta z żadnej z form pomocy. Jedna z kobiet
w ankiecie umieściła adnotację, że jest samotną matką i z powodu braku czasu jej dziecko nie
korzysta z żadnego rodzaju pomocy („wychowuję syna sama i nie mam czasu”). Cieszy fakt,
że tak duża ilość dzieci korzysta z tego rodzaju pomocy. Trzeba bowiem pamiętać, że bez
odpowiedniej opieki i pokierowania, dzieci nadpobudliwe mają bardzo utrudnione
funkcjonowanie w swoim środowisku, czy to w szkole, czy wśród rówieśników.
Niejednokrotnie brak właściwej opieki powoduje nasilenie objawów u dziecka czy pojawienie
się innych zaburzeń, które często towarzyszą zespołowi ADHD. W skrajnych przypadkach
dziecko musi zostać poddane hospitalizacji w specjalnych szpitalnych oddziałach psychiatrii
dziecięcej. Stąd też ważny wniosek, iż wiedza na temat istniejących form pomocy może mieć
znaczący wpływ na korzystanie z niej. Przyjrzyjmy się temu zagadnieniu bardziej
szczegółowo.
Tabela 10
Korzystanie z poszczególnych form pomocy skierowanej do dzieci z ADHD
Odpowiedź
terapia behawioralna
modyfikacji zachowań
psychoterapia indywidualna
terapia pedagogiczna
uczestnictwo w grupach
socjoterapeutycznych
K
liczba
odpowiedzi
9
15
12
5
42,8
M
liczba
odpowiedzi
1
33,3
71,4
57,1
23,8
2
1
1
66,7
33,3
33,3
%
%
W
liczba
%
odpowiedzi
10
41,7
17
13
6
70,8
54,2
25,0
Spoglądając na powyższą tabelę i analizując ją można stwierdzić, że duży procent
dzieci z ADHD, których rodzice sami korzystają z istniejącej pomocy, to dzieci objęte
specjalistyczną opieką i terapią. Z przeprowadzonych badań jasno wynika, że największy
procent dzieci objętych jest opieką psychoterapeuty, co zgadza się także z licznymi
opracowaniami na ten temat. Psychoterapia jest bowiem, w przypadku dzieci z ADHD,
podstawową formą terapii. Duży procent rodziców, bo ponad 50 % (54,2%) deklaruje, że ich
dzieci uczestniczą w zajęciach terapii pedagogicznej. Spowodowane jest to niewątpliwie
faktem, że u dzieci z zespołem ADHD bardzo często współwystępują zaburzenia określane
jako specyficzne
trudności w uczeniu się. Muszą one także borykać się z innymi
trudnościami szkolnymi, wynikającymi niejednokrotnie z deficytu koncentracji uwagi,
jednego z kluczowych objawów omawianego zaburzenia.
Ponad 40 % dzieci jest też objętych oddziaływaniem terapeutycznym w postaci
behawioralnej modyfikacji zachowań. Wydaje się jednak, że procent ten jest znacznie
większy, a tak niska liczba wskazań może wynikać z nieznajomości podanego terminu, choć
powszechnie stosowanego w literaturze przedmiotu i przez specjalistów, z którymi rodzice
mają kontakt. Bowiem behawioralna modyfikacja zachowań, oprócz oddziaływań najczęściej
psychologa, który opiekuje się dzieckiem, zakłada czynny udział w terapii także rodziców.
Wszelkie żetonowe systemy nagradzania, karty punktów, to nic innego jak metody, którymi
posługuje się ta terapia. A jak zobaczymy w jednym z kolejnych podrozdziałów blisko 100%
rodziców chcąc oddziaływać na swoje dziecko, korzysta w domu właśnie z takich metod.
W kategorii inne w tym pytaniu rodzice wymieniali także:
-
harcerstwo,
-
terapeutyczne obozy wakacyjne.
Odpowiedź harcerstwo jest bardzo interesująca. Uczestnictwo we wszelkich grupach
rówieśniczych, młodzieżowych jest dla dzieci z ADHD bardzo cennym doświadczeniem. Stąd
cieszy fakt, że rodzice mają tego świadomość, wiedzą, że jest to także forma oddziaływania
terapeutycznego w przypadku dzieci nadpobudliwych. Jeśli zaś chodzi o wakacyjne obozy
terapeutyczne, jest to cenna inicjatywa. Obozy z którymi spotkała się autorka pracy
organizowane są przez jedno ze śląskich stowarzyszeń skupiających rodziców dzieci
z zespołem ADHD. Na obóz taki jadą rodzice i dzieci. W trakcie obozu rodzice uczestniczą
w warsztatach prowadzonych przez specjalistów, lekarzy psychiatrów, psychologów,
mających doświadczenie w pracy z dziećmi nadpobudliwymi. Zdobywają wiedzę na temat
samego zaburzenia, ale także praktyczne umiejętności radzenia sobie z dzieckiem, uczą się
strategii przepracowywania jego zachowań itp. W tym samym czasie dzieci znajdują się pod
opieką wolontariuszy i opiekunów, którzy przygotowani są do pracy z dziećmi
nadpobudliwymi. Jak widać takie obozy nie są jedynie miejscem odpoczynku, ale także
ciężkiej pracy. Mają one ogromną moc terapeutyczną, w jednym miejscu spotykają się
rodzice dzieci nadpobudliwych z całej Polski. Wymieniają się doświadczeniami, ale też mają
szansę dostrzec, że ich problemy nie są odosobnione, że inni napotykają na podobne,
a niejednokrotnie takie same trudności, że nie tylko oni muszą wiecznie „walczyć ze szkołą”,
że nie tylko im czasami brakuje sił i wydaje się, że są złymi rodzicami.
Porównajmy teraz deklarowaną znajomość form pomocy dzieciom nadpobudliwym
z rzeczywistym korzystaniem z tego rodzaju pomocy. Czy można w tym przypadku dostrzec
jakąś korelację?
Tabela 11
Znajomość istniejących form pomocy dzieciom nadpobudliwym a korzystanie z nich
Rodzice deklarujący
Rodzice korzystający z
znajomość istniejących form poszczególnych form pomocy
Odpowiedź
pomocy
liczba
%
liczba
%
odpowiedzi
odpowiedzi
10
41,7
terapia behawioralna
13
50,0
modyfikacji
zachowań
20
76,9
17
70,8
psychoterapia
indywidualna
16
61,5
13
54,2
terapia pedagogiczna
15
57,7
6
25,0
uczestnictwo w
grupach
socjoterapeutycznych
W większości przypadków deklarowana przez rodziców znajomość form pomocy
dzieciom nadpobudliwym koresponduje z wynikami mówiącymi o korzystaniu przez ich
dzieci z tych form. Duża rozbieżność istnieje jedynie w przypadku uczestnictwa w grupach
socjoterapeutycznych dla dzieci nadpobudliwych. Jedynie 6 rodziców spośród 15, którzy
deklarowali znajomość tej formy terapii, wskazuje, że ich dziecko z wymienionej formy
korzysta. Wynikać to może z faktu, że wciąż tych grup jest za mało. A przecież dzieci
z ADHD nader często mają trudności z funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej,
z nawiązywaniem relacji z rówieśnikami. Często traktowane są jako tzw. „klasowy błazen”,
i choć przez moment dziecko jest w centrum uwagi wszystkich to nie jest ono jednak w klasie
akceptowane. Z faktu tego te dzieci niejednokrotnie zdają sobie sprawę i jest to często
powodem ich niskiej samooceny. Tak więc wydaje się, że obok form terapii, które niwelują
dokuczliwość objawów tego zaburzenia w codziennym życiu powinno się większy nacisk
kłaść właśnie na grupy socjoterapeutyczne. Dzieci nadpobudliwe muszą nauczyć się
funkcjonować
w
społeczeństwie,
muszą
wypracować
strategie
umożliwiające
im
nawiązywanie kontaktów społecznych, przecież żyją w społeczeństwie, nie można ich
zamknąć w czterech ścianach domu. Jak każde dziecko do prawidłowego rozwoju potrzebują
także kontaktów z rówieśnikami.
Jak przedstawia się kwestia wykorzystywania w terapii dziecka istniejących metod
pracy? Spójrzmy na kolejną tabelę:
Tabela 12
Wykorzystanie w terapii dziecka nadpobudliwego określonych metod pracy z dzieckiem
K
Odpowiedź
kinezjologia edukacyjna
(Gimnastyka Mózgu)
kynezyterapia
hipoterapia
dogoterapia
EEG - Biofeedback
trening integracji
sensomotorycznej (SI)
Metoda Ruchu
Rozwijającego Weroniki
Sherborne
Original Play
gimnastyka
terapeutyczna
(np. N. C. Kepharta)
niekonwencjonalne
metody leczenia (dieta,
homeopatia)
M
W
liczba
%
liczba
%
liczba
%
odpowiedzi
odpowiedzi
odpowiedzi
6
31,6
1
33,3
7
33,3
0
4
2
7
4
0
21
10,5
36,8
21
0
1
0
1
0
0
33,3
0
33,3
0
0
5
2
8
4
0
23,8
9,5
38,6
19
7
36,8
1
33,3
8
38,1
1
5,3
0
0
1
4,8
5
26,3
0
0
5
23,8
2
10,5
0
0
2
9,5
Rodzice dzieci nadpobudliwych znają różnorodne metody pracy z dzieckiem.
Z wielu z nich także korzystają, bądź są one wykorzystywane przez terapeutów w pracy
z ich dzieckiem. Wśród najpopularniejszych metod należy wyróżnić:
-
EEG – Biofeedback (38,6% wskazań),
-
Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne (38,1% wskazań),
-
kinezjologia edukacyjna (33,3% wskazań),
-
gimnastyka terapeutyczna i hipoterapia (po 23,8% wskazań).
Znajomość metod pracy jak i wykorzystywanie ich w terapii dziecka, świadczy
o dużej wiedzy rodziców dotyczącej ADHD a także świadomości, że tego typu oddziaływania
są potrzebne dziecku. Część rodziców korzystała z wielu metod, szukając tej
najskuteczniejszej, przynoszącej największe efekty, o czym autorka pracy mogła się
przekonać rozmawiając z rodzicami dzieci nadpobudliwych. W większości przypadków
w okresie, gdy otrzymuje się diagnozę o zespole ADHD występującym u dziecka, rodzice
„zakopują się” w „stertach” książek, na różne sposoby szukają wiedzy na ten temat, zadając
sobie cały czas pytanie „jak pomóc mojemu dziecku”. Stąd też, w dobranej celowo grupie
badawczej, tak duża wiedza na ten temat.
Ostatnim rodzajem pomocy i terapii stosowanej w przypadku zespołu ADHD jest
farmakoterapia. W kwestionariuszu ankiety poświęcone jej zostały zupełnie odrębne pytania.
Spowodowane to było specyfiką tego rodzaju terapii, a także faktem, że większość badaczy
podkreśla, że farmakoterapia jest ostatecznością, należy sięgnąć po nią, gdy inne środki
zaradcze okazały się bezskuteczne. Jak dużo dzieci spośród tych, których rodzice wzięli
udział w badaniu poddanych jest farmakoterapii. Spójrzmy na kolejny wykres.
Wykres 6
Dzieci z zespołem ADHD leczone farmakologicznie
37,0%
63,0%
Tak
Nie
Na 27 dzieci, których rodzice wypełnili kwestionariusz ankiety, 17 leczonych jest
farmakologicznie. Jest to dość duża liczba, bowiem w Polsce dość często jednak zapisuje się
leki dzieciom z ADHD. Dzieje się tak m. in. dlatego, że rodzice zgłaszają się po pomoc dosyć
późno, gdy nasilenie objawów jat bardzo duże i w znacznym stopniu utrudnia to codzienne
funkcjonowanie dziecka. W takiej sytuacji konieczne jest zastosowanie farmakoterapii,
szczególnie jeśli planuje się przejście do psychoterapii, czy innego typu oddziaływań
terapeutycznych.
Spójrzmy jeszcze przez jaki okres czasu rodzice dzieci nadpobudliwych korzystali
z poszczególnych form pomocy.
1. Grupy wsparcia:
-
2 lata (4 osoby),
-
rok,
-
rok („w wieku 8 lat syna”),
-
kilka miesięcy,
-
4 miesiące,
-
pół roku,
-
od maja 2007 („dalej korzystam”),
-
2 razy.
2. Internetowa grupa wsparcia:
-
około roku,
-
od grudnia 2007,
-
od marca 2007 (2 osoby),
-
od 6 miesięcy,
-
od początku istnienia adhd.org.pl (3 osoby),
-
od niedawna,
-
od kilku dni,
-
od 09.01.2008 r.,
-
od lutego 2007,
-
od października 2007,
-
powyżej 2 lat,
-
od 2 tygodni,
-
od czasu do czasu.
3. Terapia rodzinna:
-
pół roku,
-
terapia małżeńska, około 3 lat,
-
około 3 lat,
-
odkąd dowiedziałam się o chorobie dziecka,
-
tak naprawdę warsztaty dla rodziców, w których sama brałam udział w sumie 3 lata,
-
1 miesiąc,
-
I 2006 – VI 2006.
4. Indywidualne konsultacje:
-
od 2 lat,
-
około roku,
-
w razie potrzeby,
-
2 lata,
-
od czasu zdiagnozowana u syna ADHD, tj. od 1,5 roku,
-
6 –7 lat (2 osoby)
-
4 lata,
-
3 lata,
-
konsultacje z psychologiem od października 2007,
-
od lutego 2007,
-
od kilku lat,
-
od 7 lat regularnie („średnio raz na miesiąc”),
-
1 rok ( w wieku 16 lat syna),
-
5 miesięcy,
-
od kilku miesięcy,
-
od roku,
-
od września 2005,
-
przez około 3 miesiące,
-
od września 2006 („wciąż korzystam”).
5. Psychoedukacja:
-
kilka warsztatów ogólno – psychoedukacyjnych (2 osoby),
-
3 miesiące.
Jak widać, okres korzystania z danej formy pomocy jest bardzo różny. Począwszy od
kilku lat skończywszy na zaledwie paru dniach, jak ma to miejsce w przypadku internetowej
grupy
wsparcia.
Najczęściej
i
najbardziej
systematycznie
korzystają
rodzice
z indywidualnych konsultacji. Jest to zupełnie zrozumiałe, bo to podczas konsultacji, rodzice
uczą się, z pomocą specjalisty, jak zapobiegać wystąpieniu kolejnych, typowych
w przypadku dziecka z nadpobudliwością zachowań. To podczas tego typu spotkań
zdobywają wiedzę o charakterystycznych dla ADHD objawach i przede wszystkim uzyskują
wsparcie psychiczne i są motywowani do pracy z dzieckiem.
Spójrzmy jeszcze
na koniec, przez jaki okres czasu ze specjalistycznej pomocy
korzystają same dzieci.
1. Terapia behawioralna modyfikacji zachowań:
-
od września do grudnia 2006,
-
6 miesięcy,
-
4 miesiące,
-
2 terapie warsztatowe, roczne,
-
od 2 lat w ramach socjoterapii w stowarzyszeniu ASLAN,
-
6-7 lat,
-
ponad rok,
-
6 miesięcy.
2. Psychoterapia indywidualna:
-
rok (6 osób),
-
1,5 roku,
-
zajęcia raz na 1,5 miesiąca od października 2007,
-
6-7 lat (dwie osoby),
-
w ramach socjoterapii w stowarzyszeniu ASLAN ok. pół roku,
-
6 miesięcy,
-
od marca 2006 – nadal,
-
przez okres dwóch lat,
-
cały rok szkolny,
-
brak wskazania (3 osoby).
3. Terapia pedagogiczna:
-
marzec 2006 – grudzień 2006,
-
3 miesiące (2 osoby),
-
od kilku miesięcy,
-
5 miesięcy,
-
6 lat szkoły podstawowej,
-
ok. 4 lat w poradniach i ośrodkach,
-
2 lata ( 2 osoby),
-
2 lata, czyli okres chodzenia do szkoły,
-
rok,
-
2 lata (studentki),
-
brak wskazania mimo odpowiedzi tak (1 osoba).
4. Uczestnictwo w grupach socjoterapeutycznych:
-
od pół roku,
-
od maja 2006, do czerwca 2007,
-
4 miesiące,
-
6 tygodni grupowa terapia,
-
w szkole podstawowej 1 rok,
-
2 lata (w Stowarzyszeniu ASLAN)
-
2 edycje po 10 spotkań.
Z deklaracji rodziców wynika, że najwięcej dzieci korzysta z psychoterapii
indywidualnej i terapii pedagogicznej. Okres w jakim dzieci korzystają z tych form pomocy
waha się od pół roku do 6-7 lat w przypadku psychoterapii i 4 tygodni do 2 lat
w przypadku terapii pedagogicznej. Warto zwrócić także uwagę na fakt, że spośród
6 dzieci uczestniczących w zajęciach socjoterapeutycznych 1 objęte jest tego typu
oddziaływaniem
w
dwóch
instytucjach
(w
szkole
i
Stowarzyszeniu
ASLAN).
Z psychoterapii dzieci korzystają w większości powyżej 1 roku, jest to dosyć ważne, bowiem
jedynie systematyczna i długotrwała terapia może przynieść jakiekolwiek efekty w przypadku
tego zaburzenia. Dzieje się tak ponieważ terapia dzieci z zespołem nadpobudliwości opiera
się w znacznej mierze na pracy nad zachowaniem, nad reakcjami dziecka, gdyż to one są
przyczynami jego kłopotów i trudności w funkcjonowaniu wewnątrz grupy rówieśniczej.
Analizując zamieszczone w niniejszym rozdziale wyniki badań możemy jasno
stwierdzić, że rodzice dzieci nadpobudliwych nie tylko znają, ale także korzystają
z istniejących form wsparcia i pomocy skierowanych do nich samych i ich dzieci. Jednakże
w przypadku kilku istotnych dla procesu terapii dziecka nadpobudliwego rodzajów pomocy
korzysta z nich wciąż nikła część rodziców i samych dzieci. Należałoby tu zadać sobie
pytanie dlaczego? Porównując wyniki badań przedstawione w tym jak i poprzednim
podrozdziale możemy jasno stwierdzić, że wynika to z niewiedzy. Wciąż wielu rodziców
dzieci nadpobudliwych nie zna skierowanej do nich i ich dzieci pomocy. Jest tak
w przypadku psychoedukacji, terapii rodzinnej. Spośród respondentów na znajomość tych
form wskazało kolejno: 22,2%, 37% z nich. W przypadku socjoterapii spośród 15 rodziców
deklarujących znajomość tej formy terapii jedynie 6 wskazuje, że ich dziecko z niej korzysta.
Wszystko to spowodowane jest m. in. tym, że instytucje, które o istnieniu tego typu pomocy
powinny nie tylko wiedzieć, ale i informować wypełniają ten obowiązek w bardzo małym
stopniu.
Szkoła, jako placówka, dzięki której dochodzi pośrednio do diagnozy zespołu
nadpobudliwości u dziecka, praktycznie nie spełnia swojej funkcji informacyjnej w tym
względzie. Niecałe 20% respondentów wskazało bowiem, że informacje na temat tego typu
pomocy uzyskało właśnie poprzez szkołę. Z czego może wynikać taka sytuacja? Przede
wszystkim z niewiedzy nauczycieli. Być może posiadają oni potoczną wiedzę na temat
zespołu ADHD, ale jak na tę grupę osób, która w terapii dziecka odgrywa tak duże znaczenie,
jest to zdecydowanie zbyt mało. Na tak niskie wskazania, odnoszące się do korzystania
z wymienionych w ankiecie form pomocy, mogą wpływać także rozmaite trudności, jakie
rodzice napotykają w toku terapii. Kwestia ta jest przedmiotem rozważania kolejnego
rozdziału niniejszej pracy. W tym miejscu należy odnieść się jeszcze do jednej płaszczyzny
oddziaływań terapeutycznych, a mianowicie środowiska rodzinnego i udziału rodziców
w terapii dzieci z ADHD. Traktuje o tym kolejny podrozdział.
3.3.
Udział rodziców w terapii dziecka.
Niniejszy podrozdział, jak było to już zasygnalizowane, dotyczył będzie udziału
rodziców w terapii dziecka nadpobudliwego. Poprzez analizę wyników badań będziemy
starali się znaleźć odpowiedź na pytanie: „czy rodzice włączają się w proces terapii dziecka”.
Uczynimy to w oparciu o pytania 11 i 12 zamieszczone w kwestionariuszu ankiety. Pytanie
11 opiera się na wskazaniu przez rodziców metod pracy z dzieckiem stosowanych w domu,
pytanie 12 natomiast wymaga od rodziców deklaracji czy dziecko objęte jest oddziaływaniem
terapeutycznym w domu. Kolejność pytań jest celowa, gdyż mają one za zadanie zbadać także
w sposób pośredni, czy rodzice mają świadomość, iż podejmowane przez nich w środowisku
domowym działania mają cechy oddziaływań terapeutycznych i są takim oddziaływaniem.
Spójrzmy jak przedstawiają się wyniki badań, dotyczące wyszczególniony pytań.
Wykres 7
Podejmowanie oddziaływań terapeutycznych przez rodziców w domu
20,8%
TAK
79,2%
Spośród 24 respondentów, którzy udzielili odpowiedzi na
NIE
omawiane pytanie,
19 (79%) wskazało, że ich dziecko poddane jest oddziaływaniu terapeutycznemu w domu.
Jedynie 5 (21%) rodziców zaznaczyło odpowiedź negatywną. Spośród 3 pozostałych osób,
które wzięły udział w ankiecie 1 nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie, natomiast 2 nie
zaznaczyły odpowiedzi, umieszczając jednocześnie przy pytaniu adnotacje:
-
„trudno powiedzieć”,
-
„nie wiem jak to rozumieć”.
Jak widać, znaczna większość dzieci objęta jest oddziaływaniem terapeutycznym
także w domu. Niewielka część dzieci wg rodziców nie jest takiemu oddziaływaniu poddana,
ale czy rzeczywiście. Autorka odniesie się do tej kwestii w dalszej części tego podrozdziału.
Spójrzmy jeszcze jak poszczególne odpowiedzi rozłożyły się w wyróżnionych grupach
respondentów.
Tabela 13
Podejmowanie oddziaływań terapeutycznych przez rodziców w domu
K
Odpowiedź
TAK
liczba
odpowiedzi
17
NIE
3
M
%
85,0
liczba
odpowiedzi
2
15,0
2
W
%
50,0
liczba
odpowiedzi
19
%
79,2
50,0
5
20,8
Wśród respondentów, którzy udzielili odpowiedzi na to pytanie dokładnie 79, 2%
wskazało odpowiedź twierdzącą, czyli stwierdziło, że ich dziecko jest objęte oddziaływaniem
terapeutycznym w domu. W grupie tej 70,8 % respondentów stanowiły kobiety. Wśród grupy
kobiet, które odpowiedziały na to pytanie odpowiedź twierdzącą wybrało 85 % z nich. Na to
pytanie odpowiedzi pozytywnej udzieliło 50% respondentów z grupy mężczyzn. Warto tutaj
zaznaczyć, że 100 % respondentów tej grupy, tj. 4 osoby, odpowiedziało na powyższe
pytanie. Na podstawie wyników można powiedzieć, że większość matek uważa, że ich
dziecko poddane jest oddziaływaniu terapeutycznemu także w domu.
Tabela 14
Metody stosowane przez rodziców w pracy z dzieckiem w domu
K
Odpowiedź
technika „Gra w oczko”
punktowąż i inne
systemy żetonowe
drzewko decyzyjne
stosowanie dziennych
kart punktów
technika wizualizacyjna
„Budujemy wieżę”
tablica kontrolna prac
domowych/szkolnych
ciągłe motywowanie
omawianie szczególnych
sytuacji
przestrzeganie wspólnie
sporządzonego planu
dnia
M
W
liczba
%
liczba
%
liczba
%
odpowiedzi
odpowiedzi
odpowiedzi
4
17,4
0
0
4
14,8
15
65,2
2
50,0
17
63,0
5
7
21,7
30,4
0
2
0
50.0
5
9
18,5
33,3
0
0
0
0
0
0
8
34,8
1
25,0
9
33,3
19
18
82,6
78,3
4
4
100,0
100,0
23
22
85,2
81,5
15
65,2
2
50,0
17
63,0
Rodzice dzieci nadpobudliwych odgrywają ogromną rolę w terapii swoich dzieci.
Stanowią oni podstawę i punkt wyjścia dla wszelkich innych oddziaływań. Dziecko spędza
bowiem większość czasu właśnie w środowisku domowym, to rodzice mogą zaobserwować
występowanie różnych nieprawidłowych zachowań czy nasilenie objawów ADHD.
Posiadanie dziecka z ADHD wpływa na całą rodzinę, jako system. Powoduje to zmiany
relacji pomiędzy rodzicami, rodzicami i dzieckiem, czy pomiędzy rodzeństwem. Ten wpływ
może być niekorzystny, bowiem często sama nadpobudliwość dziecka jest czynnikiem, który
zwiększa liczbę sytuacji konfliktowych. Dlatego też rodzice dziecka nadpobudliwego muszą
nauczyć się pewnych ważnych zachowań, tj. przewidywania trudnych sytuacji i reagowania
na nie. Dzieci nadpobudliwe potrzebują także pomocy w zorganizowaniu otaczającej je
przestrzeni, ciągłego motywowania i zapewnienia, że są w czymś dobre, że poradzą sobie
z wykonywanym zadaniem. Nade wszystko rodzic dziecka nadpobudliwego powinien
pamiętać o konsekwencji i o tym, że jego dziecko potrzebuje ciągłego przypominania o tym
co ma zrobić, częstego podawania wskazówek, stąd też w domu duża liczba rodziców stosuje
metodę „zdartej płyty”. Ogarnąć świat dziecka nadpobudliwego pomagają m. in. wymienione
w kwestionariuszu różnorodne metody, techniki i strategie pracy z dzieckiem. Jak widać
większość rodziców stosuje poszczególne z nich. Najwięcej rodziców wskazuje, że ciągle
motywuje swoje dziecko (85,2%), omawia z nim szczególne sytuacje (81,5), stosuje się do
przestrzegania wspólnie sporządzonego planu dnia (63%), czy opiera na istniejących
systemach żetonowych (63%). Są to najbardziej popularne wśród respondentów strategie,
techniki i metody pracy z dzieckiem nadpobudliwym, stosowane w domu. Taki wynik
wskazuje, że rodzice bardzo dobrze zdają sobie sprawę z tego, że należy oddziaływać na
dziecko w domu. Stosują techniki, które w istniejących badaniach oceniane są jako
najskuteczniejsze. Ponadto w wyróżnionej w pytaniu kategorii inne rodzice wymieniają:
-
konsekwencja,
-
relaksacja (aromoterapia, muzykoterapia, kąpiele)
-
własny system przeliczania stopni na kieszonkowe.
Dziecko z zespołem ADHD ma bardzo niską samoocenę, problemy z koncentracją
uwagi nie pozwalają mu skupić się na zadaniu, często zapomina ono co miało zrobić, czy też
z powodu impulsywności szybko traci zainteresowanie wykonywanym zadaniem. Stosowanie
przez rodziców ciągłego motywowania czy systemów żetonowych pozwala przełamać te
trudności,
zmniejszyć
dokuczliwość
objawów
charakterystycznych
dla
zespołu
hiperkinetycznego. Omawianie szczególnych sytuacji uczy dziecko przewidywania
konsekwencji swoich działań, planowania ich, z czym przecież dzieci nadpobudliwe mają
ogromny problem. Przestrzeganie wspólnie sporządzonego planu dnia służy podobnym
celom, ponadto dzięki temu dziecko uczy się systematyczności i konsekwencji w działaniu.
Jak widać na podstawie przytoczonych wyników przeprowadzonego badania, rodzice dzieci
z zespołem ADHD stosują różne metody, techniki i strategie pracy z dzieckiem w domu, co
niewątpliwie poprawia jakość życia samego dziecka, jak i całej rodziny.
Przyjrzyjmy się teraz, jak przytoczone wyniki dotyczące stosowania różnorodnych
metod pracy z dzieckiem przez rodziców w środowisku domowym, korespondują
z wcześniejszym pytaniem o to, czy dzieci objęte są oddziaływaniem terapeutycznym także
w domu. Otóż w przypadku ostatniego tego pytania 19 spośród rodziców, którzy udzielili na
nie odpowiedzi, odpowiedziało twierdząco. Okazuje się, że na pytanie dotyczące metod
stosowanych w pracy z dzieckiem w domu odpowiedzi udzielili wszyscy rodzice, tj. 27 osób.
Wskazuje to na to, iż w rzeczywistości wszystkie dzieci objęte są oddziaływaniem
terapeutycznym także w domu. Część spośród rodziców nie ma świadomości tego, że praca
z dzieckiem, która podejmują oni w obrębie rodziny każdego dnia, też jest rodzajem terapii.
Niewątpliwie mają oni świadomość tego, że jest to ważne działanie, ale nie łącza go z całym
procesem terapii. A przecież terapia nie opiera się jedynie na pracy specjalistów z dzieckiem,
na podawaniu mu leków, ale przede wszystkim na pracy rodziców z dzieckiem, co już
niejednokrotnie było podkreślane w tej pracy.
Dalsza część pracy, poświęcona wciąż analizie wyników przeprowadzonego badania,
dotyczy oceny specjalistycznej pomocy skierowanej do dzieci i rodziców dzieci z ADHD. Na
ocenę tę składają się: wyszczególnienie korzyści jakie ta pomoc ze sobą niesie, tj. zmian
w zachowaniu i codziennym funkcjonowaniu dziecka oraz stopnia w jakim te zmiany
wpływają
na
funkcjonowanie
dziecka,
wskazanie
trudności,
jakie
wiążą
się
z funkcjonowaniem tej pomocy. Ostatecznie, wyodrębnione elementy prowadzą do
postawienia przez rodziców subiektywnej oceny istniejących form pomocy, która skierowana
jest właśnie do dzieci i rodziców dzieci nadpobudliwych.
3.4.
Wpływ specjalistycznej pomocy na codzienne funkcjonowanie dziecka.
W poniższym podrozdziale autorka chce poprzez analizę otrzymanych wyników
udzielić odpowiedzi na postawione pytanie szczegółowe „czy pomoc skierowana do dzieci
z ADHD wpływa na zmiany w ich zachowaniu”. W tym miejscu analizie poddane zostaną
pytania: 10, 14, 18, 19, 20. Dotyczą one kwestii wpływu oddziaływań terapeutycznych na
zmianę zachowania dzieci nadpobudliwych. Respondenci zapytani zostali także, czy
stosowanie farmakoterapii przynosi oczekiwane rezultaty, jak oceniają wpływ stosowanych
metod pracy z dzieckiem na zmianę jego zachowania.
Pytanie pierwsze dotyczyło właśnie ostatniej z wymienionych kwestii. Spójrzmy więc
jak rodzice biorący udział w badaniu oceniają wpływ stosowanych w terapii metod na
zachowania dziecka.
Tabela 15
Ocena wpływu stosowanych w terapii metod na zachowanie dziecka
K
Odpowiedź
bardzo dobrze
dobrze
źle
bardzo źle
ani dobrze, ani źle
liczba
odpowiedzi
6
12
0
0
2
%
30,0
60,0
0
0
10,0
M
liczba
odpowiedzi
0
2
0
0
1
%
0
66,7
0
0
33,3
W
liczba
%
odpowiedzi
6
26,1
14
60,9
0
0
0
0
3
13,0
Rodzice dzieci nadpobudliwych, którzy wzięli udział w badaniu w większości
zauważają, że stosowane w terapii metody pracy z dzieckiem wpływają na zmianę jego
zachowania i wpływ ten oceniają dobrze, jest to 60,9% respondentów, którzy odpowiedzieli
na to pytanie. Spośród 23 rodziców, którzy dokonali oceny wpływu na zachowanie dziecka
stosowanych metod 3 nie potrafiło podać dokładnej oceny. Uznali, że wpływu tego nie można
ocenić ani dobrze, ani źle. Może to być spowodowane zbyt krótkim okresem czasu, w jakim
stosowane są te metody. Każda terapia i praca oparta na konkretnych metodach, wymaga
bowiem systematyczności i odpowiednio długiego okresu stosowania, aby efekty pracy były
wymierne i widoczne. Żaden z ankietowanych rodziców nie ocenił negatywnie wpływu
stosowanych metod na zachowanie dziecka. Świadczy to przede wszystkim o dobrym
i adekwatnym doborze metod wykorzystywanych w pracy z dziećmi nadpobudliwymi.
Przejdźmy teraz do kolejnej kwestii, a mianowicie oceny farmakoterapii.
W kwestionariuszu ankiety zapytano rodziców, czy ich dziecko poddane jest farmakoterapii,
jeśli tak to czy przynosi ona oczekiwane rezultaty. Oto jak wyglądają odpowiedzi na to
ostatnie pytanie:
Wykres 8
Pojawienie się oczekiwanych rezultatów stosowania farmakoterapii
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
TAK
NIE
I TAK, I NIE
Spośród 17 rodziców, których dzieci są leczone farmakologicznie, jedynie
9 wskazało, że farmakoterapia przynosi oczekiwane rezultaty. Na tak niski wskaźnik może
wpływać wiele czynników. Przede wszystkim może to wynikać z faktu iż, ten sam lek, może
bardzo różnie wpływać na konkretne dzieci. Organizm konkretnego dziecka w jednostkowy,
niepowtarzalny sposób reaguje na podawany lek. Ponadto u wielu dzieci pojawiają się
niepożądane skutki stosowania leku. Mogą one w znacznym stopniu zakłócić codzienne
funkcjonowanie dziecka i mimo, że leki wpływają na obniżenie się stopnia nasilenia objawów
charakterystycznych dla zespołu ADHD, to te negatywne skutki powodują, ze lek musi być
odstawiony.
Spośród respondentów, 4 nie potrafi dokonać oceny skutków, jakie wynikają
z podawania dziecku leków. Wynik ten nie dziwi i nie jest w żaden sposób zaskakujący.
Bardzo często bowiem lek, który początkowo poprawia jakość życia dziecka, dzięki
obniżeniu stopnia nasilenia się objawów, po pewnym czasie jest przyczyną wystąpienia
właśnie skutków ubocznych. Jak już to było zaznaczone mogą one w znacznym stopniu
zakłócać codzienne funkcjonowanie dziecka.
Zatrzymajmy się teraz nad kwestią wpływu pomocy specjalistów na zmianę
zachowania dziecka. Na początek zobaczmy czy rodzice dzieci nadpobudliwych uważają, że
pomoc specjalistów ma wpływ na zmiany zachowania ich dzieci.
Wykres 9
Wpływ pomocy specjalistów na zmiany zachowania dzieci nadpobudliwych
1
2
24
TAK
NIE WIEM
NIE
Spośród całej grupy respondentów 24 uważa, że pomoc specjalistów miała wpływ na
zmianę zachowania ich dziecka. Jest to wysoki wskaźnik, który sugeruje, że pomoc ta jest
pomocą w jakimś stopniu skuteczną. Zmiana zachowania, modelowanie go to bowiem
podstawowy cel w terapii dzieci nadpobudliwych. Jedynie jedna osoba stwierdziła, że pomoc
ta nie ma żadnego wpływu na zmianę zachowania dziecka. Odpowiedź tę należy traktować
więc jako znajdująca się w granicy błędu.
Przyjrzyjmy się teraz na jakie konkretnie zachowania wpływa ta pomoc. Posłużymy
się w tym celu analizą wyników uzyskanych w oparciu o pytanie 19 zawarte
w kwestionariuszu ankiety.
Tabela 16
Zmiany w zachowaniu dzieci nadpobudliwych wynikające z pomocy specjalistów
K
Odpowiedź
potrafi dłużej skupić się
nad zadaniem domowym
lub jakąś inną czynnością
w jego pracach pojawia
się mniej błędów
wynikających z nieuwagi
potrafi trzymać się
ustalonych przez nas
reguł
już tak często nie gubi
różnych rzeczy
rzadziej zapomina
potrafi zaplanować swoją
pracę
nie niszczy nieumyślnie
M
W
liczba
%
liczba
%
liczba
%
odpowiedzi
odpowiedzi
odpowiedzi
15
68,2
3
100,0
18
72,0
8
36,4
2
66,7
10
40,0
8
36,4
2
66,7
10
40,0
6
27,3
0
0
6
24,0
10
10
45,4
45,4
0
2
0
66,7
10
12
40,0
48,0
6
27,3
1
33,3
7
28,0
tak wielu rzeczy
potrafi utrzymać
porządek w swoim
pokoju
potrafi poczekać na
swoją kolej (np. podczas
zabawy)
nie krzyczy i nie „stawia
się”, gdy coś idzie nie po
jego myśli
nie zaczepia tak często
kolegów w szkole
nie kłóci się i nie bije tak
często z rodzeństwem
lepiej się uczy
6
27,3
1
33,3
7
28,0
31,8
1
33,3
8
32,0
8
36,4
0
0
8
32,0
6
27,3
0
0
6
24,0
7
31,8
1
33,3
8
32,0
9
40,9
2
66,7
11
44,0
7
Spośród 13 kategorii do wyboru w analizowanym pytaniu rodzice wybrali co najmniej
jeden raz każdą kategorię. Dodatkowo w kategorii inne dopisali następujące zmiany
w zachowaniu dzieci:
- wyższa samoocena,
- lepsza motywacja,
- zaczyna mówić o swoich uczuciach,
- rzadko bierze cudze rzeczy bez pytania,
- ma mniej depresyjne myśli.
Najwięcej wskazań padło na zmianę zachowania wiążąca się z poprawą koncentracji
uwagi, czyli jednego z podstawowych objawów ADHD. Kategorię „potrafi dłużej skupić się
nad zadaniem domowym lub jakąś inną czynnością” wybrało 18 (72%)
spośród
ankietowanych rodziców. Z kolei 48% (12) rodziców zauważa, że dziecko dzięki terapii
potrafi zaplanować swoją pracę. 11 rodziców wskazało, że dzięki pomocy specjalistów
dziecko poprawiło się w szkole, zaczęło lepiej się uczyć. Tak duża liczba wskazań
poszczególnych kategorii wskazuje na to, że pomoc skierowana do dzieci z ADHD
rzeczywiście przynosi efekty. Ponadto jest to pomoc skuteczna i obejmująca te sfery życia
dziecka, które są najbardziej zaburzone. Pomoc ta, jak wykazują odpowiedzi rodziców,
przede wszystkim pomaga dziecku uporządkować przestrzeń wokół siebie, wprowadza
dziecko w świat reguł i konsekwencji, ogarnia chaos codziennego życia.
Na koniec spójrzmy jeszcze w jakim stopniu, wg rodziców biorących udział badaniu,
pomoc ta wpływa na zmianę zachowania dziecka.
Tabela 17
Stopień w jakim pomoc specjalistów wpływa na zmianę zachowania dziecka
Odpowiedź
bardzo dużym
dużym
średnim
małym
bardzo małym
K
liczba
odpowiedzi
1
15
4
1
0
%
4,8
71,4
19,0
4,8
0
M
W
liczba
%
liczba
%
odpowiedzi
odpowiedzi
0
0
1
4,2
3
100,0
18
75,0
0
0
4
16,7
0
0
1
4,2
0
0
0
0
Większość rodziców uważa, że pomoc ze strony specjalistów wpływa w dużym
stopniu na zmianę zachowania ich dzieci – jest to grupa 18 rodziców, czyli 75%
respondentów, którzy udzielili odpowiedzi na to pytanie. To stanowisko rodziców
koresponduje z poprzednim pytaniem o to, jakie zmiany zaszły w zachowaniu dzieci. Jak już
była mowa, duża liczba różnorodnych wskazań pozwala nam twierdzić, że specjalistyczna
pomoc, o której mowa, w znacznej mierze jest skuteczna, a co za tym idzie, w znaczącym
stopniu wpływa na zmianę zachowania dzieci i ich codzienne funkcjonowanie. Jedynie jeden
respondent ocenił, że pomoc ta wywiera wpływ na zmianę zachowania dziecka w małym
stopniu.
Podsumowując, rodzice uważają, że pomoc, z jakiej korzystają ich dzieci wpływa na
zmiany w ich zachowaniu. Wpływ ten oceniają jako duży, potrafią też wymienić konkretne
zmiany w zachowaniu ich dzieci. Rodzice dzieci nadpobudliwych, którzy wzięli udział
w badaniu w większości dobrze oceniają wpływ na zachowanie dzieci metod zastosowanych
w terapii. Wskazując na rezultaty stosowania farmakoterapii, niewiele ponad połowa
respondentów mówi, że przyniosła ona pozytywne i oczekiwane skutki. Jednakże, jak
zauważymy w dalszej części pracy, także oni zwrócili uwagę na negatywne skutki tej
specyficznej formy pomocy. Ogólnie rzecz biorąc, możemy powiedzieć, że w oczach
rodziców specjalistyczna pomoc skierowana przede wszystkim do ich dzieci, ale pośrednio
także do nich samych, spełnia wyznaczone jej zadania i funkcje. Mimo wszystko
nierozerwalnie wiążą się z nią także różnorakie trudności i problemy, o czym szerzej
w kolejnym podrozdziale niniejszej pracy.
3.5.
Trudności napotykane w toku terapii dziecka z zespołem ADHD.
Terapia dziecka z zespołem hiperkinetycznym to proces złożony i długotrwały. Nie
dziwi więc fakt, że w jej trakcie rodzice, jak i same dzieci napotykają różnorakie trudności.
Dlatego też w niniejszym podrozdziale ma miejsce przedstawienie otrzymanych wyników
badań, które pomogą nam odpowiedzieć na pytanie szczegółowe: „czy w toku terapii rodzice
dzieci z ADHD napotykają jakieś trudności”. Posłużymy się w tym celu pytaniami nr 15, 16,
17, 23, 24, które to w dalszej części podrozdziału poddane zostaną szczegółowej analizie. Na
odpowiedź na postawione pytanie szczegółowe składa się nie tylko potwierdzenie, że takie
trudności istnieją, ale także określenie ich charakteru i stopnia w jakim zakłócają one
codzienne funkcjonowanie dziecka.
Ze względu na swoją specyfikę farmakoterapia potraktowana została przez autorkę
pracy jako zupełnie odrębna forma pomocy dzieciom z ADHD, stąd też w kwestionariuszu
ankiety dotyczą jej zupełnie odrębne pytania. Tak jest także w przypadku trudności
napotykanych w toku terapii. Zacznijmy więc nasze rozważania właśnie od tej specyficznej
formy terapii.
Wykres 10
Pojawienie się negatywnych skutków wynikających z podawania leków
3
14
Mówiąc
o
trudnościach
związanych
ze
TAK
stosowaniem
w
NIE
terapii
dziecka
nadpobudliwego farmakoterapii, musimy powiedzieć o negatywnych skutkach, jakie
nieodłącznie się z nią wiążą.
Patrząc na powyższy wykres, widzimy że na 17 dzieci
z zespołem ADHD, których rodzice wzięli udział w badaniu i które poddane są
farmakoterapii, aż u 14, tj. 83,4 % z nich występują negatywne skutki, jakie wiążą się
z przyjmowaniem leków. Jest to bardzo duża grupa, świadczy to o tym, że obecnie jesteśmy
w stanie jedynie w niewielkim stopniu zapanować nad negatywnymi skutkami wynikającymi
ze stosowania leków w leczeniu zespołu ADHD. Niewątpliwie wiąże się to także z faktem, że
w Polsce wciąż ogólnodostępne są jedynie leki starszej generacji. Niestety ze względu na zbyt
wysokie koszty, większość rodziców nie może sobie pozwolić na skuteczniejsze i posiadające
mniejszą gamę działań niepożądanych, ale też o wiele droższe leki.
Zobaczmy jakie są to działania niepożądane. W kwestionariuszu zamieszczone zostały
takie oto kategorie, spośród których respondenci, czyli rodzice dzieci nadpobudliwych
wybrali w następujący sposób:
Tabela 18
Negatywne skutki stosowania farmakoterapii
K
Odpowiedź
nadmierna senność
pogorszenie nastroju,
senność
zawroty głowy
zaburzenia snu –
trudności w zasypianiu
niepokój, podniecenie,
pobudzenie
drażliwość
kłopoty z koncentracją
kłopoty z koordynacją
ruchów
pojawienie się drżenia
kończyn, skurczów,
prężeń poszczególnych
grup mięśni
pojawienie się tików
niepokój, pobudzenie,
nadmierna ruchliwość
dziecka w godzinach
wieczornych
mniejszy apetyt
niepokój, lęk
M
W
liczba
%
liczba
%
liczba
%
odpowiedzi
odpowiedzi
odpowiedzi
4
28,6
3
23,1
1
100,0
6
46,1
0
0
6
42,8
0
4
0
30,8
0
0
0
0
0
4
0
28,6
3
23,1
0
0
3
21,4
3
2
2
23,1
15,4
15,4
0
1
1
0
100,0
100,0
3
3
3
21,4
21,4
21,4
0
0
0
0
0
0
2
3
15,4
23,1
0
0
0
0
2
3
14,3
21,4
5
2
38,5
15,4
0
0
0
0
5
2
35,7
14,3
Dodatkowo w kategorii inne rodzie podali: senność w ciągu dnia, częste krwotoki
z nosa czy większy apetyt. Spośród wymienionych kategorii najwięcej wskazań padło na
pogorszenie nastroju, senność – 42,8% respondentów, czyli 6 z 14, którzy uznali wcześniej,
że ze stosowaniem farmakoterapii łączą się negatywne konsekwencje. 35,7 % respondentów
wskazało na mniejszy apetyt, a 28,6 na zaburzenia snu, jakimi są trudności w zasypianiu oraz
znajdująca się na przeciwległym biegunie – nadmierna senność. 14,3 % ankietowanych
rodziców wskazało na pojawienie się u dziecka tików oraz lęku, niepokoju. Powyższe
zaburzenia w różnym stopniu zakłócają codzienne funkcjonowanie dziecka. Żadne z nich nie
pozostaje bez wpływu na jego zachowanie i społeczne funkcjonowanie.
Najbardziej
dokuczliwym i widocznym efektem ubocznym wynikającym z podawania leków w terapii
zespołu hiperkinetycznego jest pojawienie się u dziecka tików. Najczęściej wymaga to
podania dziecku równolegle kolejnego leku, który tym razem ma za zadanie wykluczenie
tików. Niejednokrotnie także, rodzice decydują się na odstawienie dotychczas podawanego
leku i podjecie prób leczenia innym farmaceutykiem. Wówczas proces terapii rozpoczyna się
niejako od nowa, dziecko musi się przyzwyczaić do leku, pożądane efekty pojawiają się
zazwyczaj po kilku tygodniach od jego podania. Tiki są tym zaburzeniem, które jest bardzo
widoczne w codziennym życiu dziecka. Mogą one być źródłem żartów i nieprzyjemnych
uwag kierowanych pod jego adresem ze strony rówieśników, co niejednokrotnie prowadzi do
obniżenia się, już i tak niskiej, samooceny dziecka, bądź z drugiej strony do aktów agresji
wobec rówieśników. Podkreślmy tutaj jeszcze raz, że agresja jest zachowaniem wtórnym
wobec ADHD, nie jest jednym z objawów tego zaburzenia.
Kolejna tabela pokazuje w jakim stopniu, wg rodziców, powyższe zachowania
zakłócają codzienne funkcjonowanie dziecka.
Tabela 19
Stopień zakłócania codziennego funkcjonowania dziecka
przez zachowania i reakcje wynikające z podawania leków
K
Odpowiedź
bardzo duży
duży
średni
mały
bardzo mały
liczba
odpowiedzi
0
6
4
1
2
M
%
0
46,1
30,8
7,7
15,4
W
liczba
%
liczba
odpowiedzi
odpowiedzi
0
0
0
1
100,0
7
0
0
4
0
0
1
0
0
2
%
0
50,0
28,6
7,1
14,3
Jak widać, na podstawie tabeli, blisko 80% rodziców uważa, że negatywne
i niepożądane reakcje i zachowania dzieci wynikające z przyjmowania przez nie leków,
zakłócają ich codzienne funkcjonowanie w stopniu dużym bądź średnim. Porównując te
wyniki z zawartymi w poprzedniej tabeli, możemy stwierdzić, że rzeczywiście tak jest.
Organizm dziecka, które poddane jest w toku terapii ADHD farmakoterapii, rzadko nie
reaguje w sposób niepożądany. Wynika to z samej specyfiki leków stosowanych
w leczeniu ADHD, o czym była już mowa. Dlatego też duża część rodziców rezygnuje
z tego typu leczenia. Jakość życia dziecka, mimo podawania leków, znacznie się obniża, toteż
w oparciu o prostą kalkulację, rodzice dochodzą do wniosku, ze wolą nie „truć” dziecka
lekami, skoro i tak nie funkcjonuje ono tak jakby tego oczekiwano. Zamiast leków
i zaburzonego funkcjonowania dziecka z powodu ich podawania, wybierają oni po prostu
dziecko z objawami ADHD, które zakłócają jego codzienne funkcjonowanie.
Jak więc widać na podstawie powyższej analizy jednym z aspektów trudności, jakie
wiążą się z terapią dziecka nadpobudliwego jest wystąpienie niepożądanych reakcji
i zachowań dziecka w toku stosowania farmakoterapii. Reakcje te w dużym stopniu zakłócają
codzienne funkcjonowanie dziecka, dlatego też rodzice decydują się niejednokrotnie na
odstawienie leków i przez to znowu znajdują się w punkcie wyjścia, jeśli chodzi o terapię
swojego dziecka. Pozostaje nam zastanowić się czy rodzice napotykają w toku terapii także
inne trudności i jakiego są one rodzaju..
Wykres 11
Napotykanie na trudności w toku terapii dziecka
1
TAK
NIE
26
Zdecydowana większość rodziców tj. 26 (96,3%) spośród 27 ankietowanych
wskazuje, że w roku terapii dziecka napotkało na różnorakie trudności. Patrząc na ten
wskaźnik i porównując go z wynikami dotyczącymi korzystania z form pomocy
skierowanych do dzieci i rodziców dzieci nadpobudliwych, możemy teraz odpowiedzieć sobie
czym podyktowane były tak niskie wskaźniki w pytaniach dotyczących właśnie tej kwestii.
Rodzice nie korzystają z dostępnych form pomocy, ponieważ jest to utrudnione przez
różnorodne okoliczności. To nie tylko brak informacji ze strony instytucji za to
odpowiedzialnych, jest to spowodowane także innymi czynnikami.
Tabela 20
Rodzaj trudności napotykanych w toku terapii
K
Odpowiedź
terapia nie przynosiła
oczekiwanych rezultatów
mieliśmy trudności z
dojazdem do specjalisty
nie mogliśmy ustalić
odpowiedniego terminu
wizyty, ponieważ
specjalista miał dużo
dzieci pod opieką
dziecko nie chciało
uczestniczyć w terapii
musieliśmy zrezygnować
z niektórych form
pomocy ze względu na
zbyt wysokie koszty
bardzo długo
oczekiwaliśmy na swoją
„kolej”
długo nie mogliśmy
znaleźć odpowiedniego
specjalisty
M
liczba
%
liczba
odpowiedzi
odpowiedzi
4
18,2
0
W
%
0
liczba
%
odpowiedzi
4
15,4
8
36,4
0
0
8
30,8
17
77,3
1
25,0
18
69,2
3
13,6
1
25,0
4
15,4
6
27,3
2
50,0
8
30,8
10
45,4
0
0
10
38,5
14
63,7
3
75,0
17
65,4
Rodzice dzieci nadpobudliwych napotykają na wiele trudności w toku terapii dziecka.
Blisko 70% (69,2%) z nich wskazało, że trudnością było ustalenie odpowiedniego terminu
wizyty, bowiem specjalista, do którego zgłosili się po pomoc miał zbyt dużo dzieci pod
opieką. Oznacza to, że wciąż zbyt mała liczba specjalistów: psychiatrów, psychologów,
pedagogów wychodzi na przeciw oczekiwaniom i potrzebom dzieci i rodziców dzieci
z zespołem ADHD. A przecież jest to zaburzenie, które bezwzględnie wymaga pomocy ze
strony specjalistów. Liczba dzieci u których diagnozuje się zespół ADHD powiększa się
w zatrważającym tempie, co wynika z coraz większej wiedzy na temat tego zaburzenia. Jak
widać nie idzie z tym w parze powiększanie się liczby specjalistów zajmujących się terapią
tego zaburzenia. Fakt ten potwierdza także wskazanie przez 65,4% rodziców, jako trudności
napotkanej w toku terapii, na długi okres poszukiwania odpowiedniego specjalisty, czy zbyt
długie oczekiwanie na „swoją kolej”. Czynniki te są bardzo uciążliwe dla rodziców, jak
i samego dziecka. Bowiem w przypadku dużego nasilenia objawów potrzebna jest
natychmiastowa reakcja, pomoc. Potrzebna jest terapia i niejednokrotnie odpowiednie
dobranie leków, by tą terapię można było przeprowadzić. W przeciwnym wypadku istnieje
duże ryzyko pojawienia się zaburzeń rozwojowych towarzyszących ADHD, jak choćby
zaburzenia opozycyjno –buntownicze. Wówczas musimy leczyć nie tylko ADHD, ale też
zająć się tym „dodatkowym bagażem”. A przecież sytuacji takiej można uniknąć reagując
w odpowiednim czasie.
Spośród innych trudności, nie wymienionych w postaci wyszczególnionych kategorii,
rodzice wymieniali:
-
psycholog ma mało czasu,
-
sama mam mało czasu dla syna,
-
nikt nie chciał z synem pracować,
-
nie zrezygnowaliśmy z leczenia farmakologicznego, kosztem wyrzeczeń i pomocy
całej rodziny,
-
psycholog nie zawiadomił o odwołaniu wizyty,
-
dziecko nie chciało rozmawiać z psychologiem,
-
dziecko było zastraszane – wmawiano mi, że dziecko trzeba straszyć (policją,
kuratorem, zabraniem do poprawczaka),
-
odmówiono mi wykonania badań,
-
bez diagnozy kierowano dziecko do ośrodków terapeutycznych z dala od domu,
-
sama musiałam organizować skierowanie dziecka do odpowiednich ośrodków,
-
na moją prośbę nie chciano podjąć działań (diagnoza w poradni).
Podsumowując, rodzice dzieci z zespołem hiperkinetycznym napotykają w toku terapii
na różnorodne trudności. Czasami przezwyciężenie ich jest ponad ich siły, bowiem zależy od
czynników na które nie mają oni wpływu. Trudności te wpływają na liczbę rodziców i dzieci,
którzy korzystają z pomocy do nich skierowanej. Duża liczba, choć poszukuje i potrzebuje
takiej pomocy nie uzyskuje jej w odpowiednim czasie. Mimo, że pomoc ta jest skuteczna, jest
niestety źle zorganizowana. Do rodziców nie dociera informacja, gdzie taką pomoc mogą
uzyskać, szukają jej oni na własną rękę. Wciąż zbyt mało jest specjalistów, którzy zajmują się
problemami związanymi z ADHD, stąd też długi okres oczekiwania na samą diagnozę, jak
i na terapię. Wciąż pomoc ta dostępna jest raczej w dużych miastach, a przecież w małych
wioskach, czy miasteczkach też są dzieci nadpobudliwe i ich rodzice. Oni także potrzebują
specjalistycznej pomocy. Nie zawsze mają oni czas i środki, by dojeżdżać do większych
ośrodków, by uzyskać pomoc. Dlatego też często rezygnują oni z jakichkolwiek form pomocy
i terapii.
3.6.
Ocena specjalistycznej pomocy skierowanej do dzieci i rodziców dzieci
nadpobudliwych.
Celem niniejszego podrozdziału jest przedstawienie oceny pomocy skierowanej do
dzieci i rodziców dzieci z zespołem ADHD z punktu widzenia tych drugich. Tym samym
udzielimy odpowiedzi na pytanie szczegółowe: „jak rodzice dzieci z ADHD oceniają pomoc
skierowaną do nich samych i ich dzieci”. Rodzice zapytani zostali o ocenę specjalistycznej
pomocy, o której mowa, oraz o wskazanie na jakim poziomie się ona znajduje, biorąc pod
uwagę różne kryteria, m. in.: jej dostępność, dostępność informacji na jej temat, czy koszty
z nią związane.
Tabela 21
Ocena przez rodziców specjalistycznej pomocy skierowanej do ich dzieci
K
Odpowiedź
bardzo dobrze
dobrze
źle
bardzo źle
ani dobre, ani źle
liczba
odpowiedzi
8
13
0
0
2
%
34,8
56,5
0
0
8,7
M
liczba
odpowiedzi
1
2
0
0
1
%
25,0
50,0
0
0
25,0
W
liczba
%
odpowiedzi
9
33,3
15
55,6
0
0
0
00
3
11,1
Jak widać na podstawie powyższej tabeli, specjalistyczna pomoc skierowana do dzieci
rodziców dzieci nadpobudliwych jest przez nich ocenia dobrze (55,6%) lub bardzo dobrze
(33,3%). Wiąże się to niewątpliwe z oceną skuteczności tej pomocy. Większość rodziców
uważa bowiem, że pomoc ta jest skuteczna i ma znaczący wpływ na zmianę zachowania ich
dzieci. Nikt z grupy rodziców nie ocenił źle tej pomocy, jedynie 3 respondentów nie potrafiło
dokonać dokładnej oceny. Tak więc możemy powiedzieć, że pomimo trudności, na jakie
w toku terapii natrafiają rodzice, pomoc którą otrzymują jest pomocą odpowiednią, dobrze
wypełniającą swoje funkcje. Tym bardziej szkoda, że pomoc ta jest tak mało dostępna.
Zupełnie inaczej sprawa przedstawia się jeśli chodzi o ocenę poziomu na jakim pomoc ta się
znajduje. Spójrzmy na kolejną tabelę.
Tabela 22
Poziom na jakim znajduje się specjalistyczna pomoc skierowana
do dzieci i rodziców dzieci z ADHD
Odpowiedź
bardzo wysokim
wysokim
średnim
niskim
bardzo niskim
K
M
W
liczba
%
liczba
%
liczba
%
odpowiedzi
odpowiedzi
odpowiedzi
0
0
0
0
0
0
2
8,7
0
0
2
7,4
6
26,1
1
25,0
7
25,9
10
43,5
2
50,0
12
44,4
5
21,7
1
25,0
6
22,2
Rodzice dzieci z zespołem hiperkinetycznym bardzo ostro oceniają poziom na jakim
znajduje się ta pomoc, uwzględniając przy tym kwestię jej dostępności, rozpowszechnienia
informacji na jej temat, czy w końcu koszty z nią związane. Blisko 67 % rodziców ocenia, że
pomoc ta znajduje się na poziomie niskim lub bardzo niskim – odpowiednio 44,4% i 22,2%
wszystkich odpowiedzi. Rzeczywiście, jeśli spojrzymy na trudności jakie wiążą się z tą
pomocą i na źródło informacji na jej temat zauważymy, że w większości trudności te
spowodowane są niedostępnością tej pomocy, a także w dość dużym stopniu kosztami, jakie
się z nią wiążą. Jeśli chodzi o informacje na jej temat, jak już była o tym mowa, instytucje
odpowiedzialne za tę kwestię w nikłym stopniu wywiązują się z funkcji informacyjnej.
Tak więc zorganizowana już pomoc funkcjonuje w odpowiedni sposób i spełnia
postawione przed nią cele i funkcje, jeśli chodzi o jej skuteczność. Trudności napotyka się na
początku drogi. Gdy uzyska się już pomoc, problemem jest zbyta mała liczba specjalistów
zajmujących się diagnozą i terapią ADHD, co pociąga za sobą lawinę innych trudności
i okoliczności nie wpływających pozytywnie na proces pomocy i terapii.