Argentyƒski kryzys walutowy. Próby przezwyci´˝enia
Transkrypt
Argentyƒski kryzys walutowy. Próby przezwyci´˝enia
Makroekonomia BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3 Argentyƒski kryzys walutowy. Próby przezwyci´˝enia* Urszula ˚u∏awska Kontrolowanie i przezwyci´˝anie kryzysu walutowego, który wybuch∏ w grudniu 2001 r. i by∏ ukoronowaniem narastajàcych od kilku lat trudnoÊci gospodarczych i recesji, przebiega na kilku p∏aszczyznach. Kwestià pierwszoplanowà, jak wskazuje sam fakt wybuchu kryzysu walutowego, by∏o przywrócenie równowagi w zewn´trznej sferze gospodarki. Og∏oszenie moratorium w grudniu 2001 r. by∏o jedynie publicznym uznaniem stanu faktycznego. Ratunkiem mog∏a byç dopiero dewaluacja peso i odejÊcie od zarzàdu walutà. Konieczne by∏o te˝ uzyskanie akceptacji MFW dla programu naprawczego. Dewaluacja zagra˝a∏a jednak stabilnoÊci sektora bankowego, i to ze wzgl´du zarówno na struktur´ walutowà, czasowà, jak i podmiotowà transakcji finansowych. PrzejÊciowo system bankowy by∏ chroniony przez zamro˝enie kont; wczeÊniej czy póêniej musiano si´ jednak z tego wycofaç. Zamro˝enie kont, ratujàc doraênie banki, wyklucza∏o równoczeÊnie prowadzenie przez te instytucje normalnej dzia∏alnoÊci. Nale˝a∏o te˝ zadecydowaç, jak mia∏y byç roz∏o˝one koszty przywrócenia normalnego funkcjonowania rynku finansowego mi´dzy uczestników ˝ycia gospodarczego. Przez ca∏y 2002 r. i w pierwszych miesiàcach 2003 r. trwa∏y zmagania mi´dzy ekonomistami, próbujàcymi znaleêç najkorzystniejsze wyjÊcie z sytuacji kryzysowej, kierujàc si´ wiedzà ekonomicznà, a prawnikami, skutecznie torpedujàcymi na drodze sàdowej wprowadzane rozwiàzania, g∏ównie w imi´ ochrony w∏asnoÊci prywatnej. Wobec pog∏´biajàcego si´ kryzysu w sektorze realnym gospodarki nale˝a∏o obawiaç si´ lawiny bankructw, które musia∏yby si´ negatywnie odbiç tak˝e na sektorze finansowym. Niepokoi∏ w tych warun- kach stan finansów publicznych. Za∏amanie gospodarki argentyƒskiej zagra˝a∏o tak˝e stabilnoÊci innych gospodarek regionu, oddzia∏ywa∏o negatywnie nawet na rynki finansowe krajów eksportujàcych kapita∏. * Jest to kontynuacja opracowania z nr. 4/2003 „Banku i Kredytu”. W poprzednim artykule przedstawiono mechanizmy, które doprowadzi∏y do wybuchu kryzysu walutowego w grudniu 2001 r. 1 Gospodarka argentyƒska w 2002 r.1 Pod koniec 2001 r. trudnoÊci w zbilansowaniu finansów publicznych, brak Êrodków dewizowych na obs∏ug´ zad∏u˝enia zagranicznego i przed∏u˝ajàca si´ recesja zmusi∏y rzàd do podj´cia drastycznych kroków, zasadniczo zmieniajàcych sposób funkcjonowania systemu gospodarczego. Ratujàc system bankowy, zamro˝ono Êrodki zdeponowane na kontach bankowych (wprowadzajàc tzw. corralito), ustanawiajàc daleko posuni´te restrykcje w podejmowaniu gotówki w walucie narodowej, jak te˝ ograniczenia w sprzeda˝y dewiz. Odstàpiono od wprowadzonego w 1991 r. systemu zarzàdu walutà i sztywnego powiàzania argentyƒskiego peso z dolarem (a od po∏owy 2001 r. z dolarem i euro). Po ponad miesiàcu zamieszek spo∏ecznych, masowych protestów i szybkich zmian na najwy˝szych stanowiskach w administracji paƒstwowej – a tak˝e po og∏oszeniu formalnego moratorium zad∏u˝enia zagranicznego – prezydentem Argentyny zosta∏ Eduardo Duhalde, któremu wraz ze zmieniajàcymi si´ szefami resortów gospodarczych i banku centralnego przysz∏o poszukiwaç dróg wyjÊcia z kryzysu gospodarczego. 10 stycznia 2002 r. og∏oszono dewaluacj´ peso oraz przyj´to zasady przymusowej zamiany na peso aktywów i pasywów dolarowych po ró˝nych kursach. O ile nie zaznaczono inaczej dane statystyczne i informacje pochodzà z Ministerstwa Gospodarki Argentyny oraz z Komisji Ekonomicznej ONZ ds. Ameryki ¸aciƒskiej i Karaibów (CEPAL). 17 18 Makroekonomia BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3 Wykres 1 Kurs nominalny 4,50 4,00 3,50 peso za dolara 3,00 PKB realny Konsumpcja Inwestycje Eksport Import Deflator PKB Kurs nominalny (koniec okresu, peso za USD) Kurs realny (koniec okresu, peso za USD) I kw. -16,3 -20,1 -45,4 5,6 -57,4 7,6 II kw. -13,6 -15,6 -43,0 -0,8 -56,7 34,1 III kw. -10,4 -12,8 -32,3 -2,7 -51,3 39,4 IV kw. Rok 2002 -3,1 -11,0 -4,3 -13,4 -25,0 -36,9 9,6 2,6 -31,4 -50,7 45,1 20,2 2,00 1,50 1,00 0,50 2003-03-21 2003-03-07 2003-02-21 2003-02-07 2003-01-24 2003-01-10 2002-12-27 2002-12-13 2002-11-29 2002-11-15 2002-11-01 2002-10-18 2002-10-04 2002-09-20 2002-09-06 2002-08-23 2002-08-09 2002-07-26 2002-07-12 2002-06-28 2002-06-14 2002-05-31 2002-05-17 2002-05-03 2002-04-19 2002-04-05 2002-03-22 2002-03-08 2002-02-22 2002-02-08 2002-01-25 2002-01-11 2001-12-28 2001-12-14 0,00 èród∏o: Ministerio de Economía RA, Indicadores económicos. 40% importu, mo˝na okreÊliç jako substytuujàcà import2. Przeprowadzona dewaluacja zasadniczo zmieni∏a struktur´ argentyƒskiego bilansu p∏atniczego. Kszta∏towanie si´ uwolnionego w styczniu 2002 r. kursu waluty ilustruje wykres 1. Uwolnienie kursu peso w pierwszym pó∏roczu 2002 r. zaowocowa∏o szybkà utratà wartoÊci przez walut´ argentyƒskà, a tak˝e znacznymi wahaniami kursowymi. Drugie pó∏rocze cechowa∏a najpierw stabilizacja kursu, a nast´pnie wzrost wartoÊci peso w stosunku do dolara. Tendencja ta pog∏´bi∏a si´ w I kwartale 2003 r. Realna deprecjacja peso w I pó∏roczu 2002 r. by∏a niemal tak szybka, jak zmiany nominalne. Od po∏owy roku obserwuje si´ natomiast realnà aprecjacj´ peso: najszybszà wzgl´dem waluty g∏ównego regionalnego partnera gospodarczego, nieco wolniejszà wzgl´dem dolara USA i najwolniejszà wzgl´dem euro. Radykalne zahamowanie importu spowodowane dewaluacjà, ale tak˝e zmniejszeniem popytu globalnego pozwoli∏o na osiàgni´cie wysokiego dodatniego salda obrotów handlowych. Osiàgni´to je mimo pewnego opóênienia w uzyskiwaniu dochodów z eksportu, b´dàcego skutkiem wprowadzenia obowiàzku odsprzeda˝y dewiz, co wobec niepewnoÊci rynku wewn´trznego 2 Tabela 1 Gospodarka Argentyny w 2002 r. (zmiany w stosunku do analogicznego okresu 2001 r.) 2,50 2001-11-30 Utrzymujàca si´ w Argentynie od czterech lat dekoniunktura sprowadzi∏a poziom aktywnoÊci gospodarczej do poziomu z 1993 r., przy czym stopa bezrobocia osiàgn´∏a swe historyczne maksimum. DziÊ mo˝na ju˝ chyba powiedzieç, ˝e dno kryzysu przypad∏o na pierwszy semestr 2002 r., podczas gdy w drugim semestrze mo˝na by∏o zaobserwowaç oznaki zarówno pewnego o˝ywienia, jak i stabilizowania sytuacji gospodarczej. Sposób ewolucji poszczególnych sk∏adników zagregowanego popytu w ciàgu kryzysowego 2002 r. prezentuje tabela 1. Z przedstawionych danych wynika, ˝e „dno” kryzysu w sferze realnej osiàgni´to w I kwartale 2002 r., natomiast pog∏´bienie niekorzystnych zjawisk w sferze finansowej mo˝na zaobserwowaç równie˝ w II kwartale. Maksimum bezrobocia – 21,5% – przypad∏o na maj 2002 r. Najwi´ksze za∏amanie wystàpi∏o w dzia∏ach zwiàzanych z procesami inwestycyjnymi: produkcja budownictwa zmala∏a w ciàgu roku o ponad 36%. Po ponad dwóch latach zmniejszania si´ produkcji przemys∏owej, od II kwarta∏u 2002 r. obserwuje si´ wyraêny wzrost aktywnoÊci w niektórych dzia∏ach przemys∏u przetwórczego, przede wszystkim tych, które w poprzednich latach odnotowa∏y najg∏´bsze za∏amanie. Przemys∏ tekstylny, którego produkcja osiàgn´∏a minimum w marcu 2002 r. (na poziomie 35,9% produkcji z 1997 r.), odnotowuje od tego momentu sta∏y wzrost, co pozwoli∏o na osiàgni´cie w styczniu 2003 r. poziomu produkcji z 1997 r. Tak˝e przemys∏ mechaniczny i metalowy, którego produkcja w lutym 2002 r. kszta∏towa∏a si´ na poziomie zaledwie 31,4% poziomu z 1997 r., odnotowuje znaczny przyrost produkcji, o 78% do stycznia 2003 r. Pozwoli∏o to w tym miesiàcu na osiàgni´cie 57% produkcji z 1997 r. Przemiany w sferze produkcji doÊç wyraênie, zdaniem ekspertów z argentyƒskiego Ministerstwa Gospodarki, wskazujà na uaktywnianie si´ elementów strategii substytucji importu w czasie obecnego za∏amania gospodarczego. Szacujà oni, ˝e w pierwszym pó∏roczu 2002 r. produkcj´ przemys∏owà o wartoÊci 7 mld peso, tj. odpowiada „El Clarin”, 16.02.2003 r. Wykres 2 Kurs realny peso wzgl´dem dolara USA, reala (Brazylia) i Euro 3 ,0 0 0 2 ,5 0 0 2 ,0 0 0 1 ,5 0 0 1 ,0 0 0 2,9 3,8 3,68 3,5 3,5 0 ,5 0 0 0 ,0 0 0 2,64 2,91 2,63 2,48 2,48 X XI XII I II III 2001 èród∏o: Banco Central de la Republica Argentina, „Programa Monetraio. Ano 2003” Buenos Aires 2002. IV V VI VII VIII IX X XI 2002 do US D d o r e a la b r a z y lijs k ie g o XII I II 2003 d o e u ro èród∏o: Ministerio de Economía RA, Indicadores económicos. Makroekonomia BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3 sk∏oni∏o wielu eksporterów do d∏u˝szego ni˝ zazwyczaj przechowywania produktów rolnych po ˝niwach. Rachunek obrotów bie˝àcych, mimo znacznych p∏atnoÊci z tytu∏u zysku i procentu (rz´du 1,7 mld USD kwartalnie netto), zamyka∏ si´ saldem dodatnim (od 1,5 mld USD w I kwartale 2002 r. do 2,5 mld USD w III kwartale 2002 r.)3. Pozwoli∏o to na cz´Êciowe pokrycie ujemnego salda w obrotach kapita∏owych. To ostatnie od IV kwarta∏u 2001 r. by∏o ujemne; waha∏o si´ od 6 mld USD na koniec 2001 r. do 2 mld USD w III kwartale 2002 r. Tak˝e w III kwartale po raz pierwszy od wybuchu kryzysu odnotowano dodatnie saldo bilansu p∏atniczego. Narasta∏y natomiast p∏atnoÊci przeterminowane, g∏ównie za sprawà nieobs∏ugiwanego zad∏u˝enia publicznego. ¸àczna wielkoÊç opóênieƒ p∏atniczych skumulowanych w ciàgu trzech miesi´cy 2002 r. wynios∏a 7,7 mld USD. Mimo ˝e tak wiele zobowiàzaƒ nie by∏o realizowanych w przewidzianym terminie, a inne kontrakty renegocjowano, wobec ustania dop∏ywu kapita∏u zagranicznego odnotowano powa˝ne zmniejszenie poziomu rezerw walutowych, których minimum przypad∏o na lipiec 2002 r. Odp∏yw rezerw mi´dzynarodowych by∏ spowodowany ucieczkà kapita∏ów prywatnych (hamowanà w zasadzie jedynie brakiem p∏ynnoÊci po wprowadzeniu corralito) oraz p∏atnoÊciami z tytu∏u obs∏ugi zagranicznego d∏ugu publicznego. Od wrzeÊnia do grudnia 2002 r. Argentynie uda∏o si´ cz´Êciowo odbudowaç rezerwy walutowe. W po∏owie 2002 r. coraz cz´Êciej mo˝na by∏o s∏yszeç g∏osy, ˝e jedynie pe∏na dolaryzacja gospodarki mo˝e zapewniç przezwyci´˝enie kryzysu. Wysuwano tez´, ˝e wobec silnej dewaluacji peso dolaryzacja przy kursie 4 peso za dolar zapewni gospodarce konkurencyjnoÊç, co pozwoli powróciç na Êcie˝k´ wzrostu gospodarczego. Nasuwa∏y si´ jednak tak˝e wàtpliwoÊci. Eksperci zagraniczni4, wyst´pujàc w obronie prawa w∏asnoÊci, ˝àdali zwrotu depozytów dolarowych bàdê w formie dewizowej, bàdê po ich konwersji wed∏ug bie˝àcego kursu. W przypadku konwersji jedynie zobowiàzaƒ banków wed∏ug tych zasad banki nie dyspono- wa∏yby odpowiednimi Êrodkami na pokrycie zobowiàzaƒ. W przypadku takiej samej konwersji aktywów d∏u˝nicy banków popadliby w trudnoÊci nie do pokonania, które musia∏yby spowodowaç fal´ bankructw. W konsekwencji poszkodowany by∏by wi´c tak˝e sektor bankowy. Dolaryzacja nie rozwiàza∏aby wi´c zasadniczego problemu gospodarki argentyƒskiej ani sektora bankowego. Innà wersj´ dolaryzacji zaproponowali eksperci Banku Âwiatowego5. Uwa˝ajà oni, ˝e pe∏na dolaryzacja nie rozwiàza∏aby problemów gospodarczych Argentyny, gdy˝ nie gwarantuje pe∏nej dyscypliny bud˝etowej i p∏acowej. Zaproponowali wprowadzenie systemu dwuwalutowego: niewymienialnego peso dla transakcji wewn´trznych i dolarów jako Êrodka tezauryzacji. Ich zdaniem, pomog∏oby to w utrzymywaniu elastycznych dostosowaƒ w sektorze wewn´trznym przy jednoczesnym zachowaniu wartoÊci depozytów terminowych. Rzàd Argentyny wybra∏ jednak – przynajmniej dotychczas – rozwiàzanie zachowujàce niezale˝noÊç waluty krajowej. Niejakim zaskoczeniem by∏ ma∏y, w stosunku do oczekiwanego oraz wobec nominalnej dewaluacji peso, wzrost cen. Najbardziej podro˝a∏y dobra tradable oraz te ze znacznym wsadem pochodzàcym z importu. Wzrost cen pozosta∏ych dóbr by∏ natomiast niewielki, nie by∏o tak˝e dostosowaƒ p∏acowych wraz z ich proinflacyjnymi konsekwencjami. W kraju o tak zakorzenionych tradycjach inflacji inercyjnej jak Argentyna wystàpienie znacznie s∏abszej, ni˝ si´ spodziewano, presji inflacyjnej by∏o wynikiem konsekwentnej, choç nieraz drastycznej polityki gospodarczej. Oprócz ograniczenia popytu w wyniku zamro˝enia kont na niski poziom inflacji – zdaniem Ministerstwa Gospodarki – wp∏yn´∏a trafna polityka wspierania sektora finansowego, minimalizujàca wzrost bazy monetarnej. Zastosowano tak˝e administracyjne metody ograniczania wzrostu cen. Dotyczy∏o to przede wszystkim us∏ug Êwiadczonych przez sprywatyzowane przedsi´biorstwa, których ceny, zgodnie z umowami prywatyzacyjnymi, by∏y indeksowane wed∏ug inflacji w USA. Rzàd zadecydowa∏ o zamianie na peso w stosunku 1:1 3 4 Obecnie (14.03) dost´pne sà dane statystyczne do III kwarta∏u 2002 r. Np. Kurt Schuler z Joint Economic Committee of Congress – przytaczam za “The Economist” 8.08.2002 r. 5 A. de la Torre, E. Levy Yeyati, S. Schmukler: Argentina Financial Crisis: Floating Money, Sinking Banking. June 2002 – za “The Economist” 8.08.2002 r. Wykres 3 Rezerwy walutowe BCRA Wykres 4 Zmiany cen konsumpcyjnych 160,00 mln US D 140,00 25000 120,00 20000 100,00 80,00 15000 60,00 40,00 10000 20,00 5000 0,00 0 X XI 2001 XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 2002 èród∏o: Ministerio de Economía RA, Indicadores económicos. I II 2003 XI 2001 II IV VIII VI 2002 X XII I XI 2001 = 100 èród∏o: Ministerio de Economía RA, Indicadores económicos. III 2003 19 20 Makroekonomia okreÊlonych w dolarach taryf us∏ug komunalnych i nie zgadza∏ si´ na ich póêniejszy wzrost, co zresztà spowodowa∏o liczne protesty przedsi´biorstw zagranicznych dzia∏ajàcych w Argentynie i odwo∏ania do waszyngtoƒskiego Mi´dzynarodowego Centrum Porozumieƒ ds. Inwestycji Zagranicznych. W I kwartale 2002 r. wzrost cen hurtowych wyniós∏ wprawdzie a˝ 35%, jednak ceny konsumpcyjne w tym okresie wzros∏y jedynie o 10%. W kwietniu, ze wzgl´du na brak stabilnoÊci na rynku dewizowym (kurs wymiany wyniós∏ wówczas 4 peso za dolara) i zwi´kszenie akcji kredytowej wzrost cen konsumpcyjnych mo˝liwy dzi´ki pomocy rzàdowej dla banków (niwelowany jednak sprzeda˝à bonów skarbowych, tzw. Letras), osiàgnà∏ 10%, by w kolejnych miesiàcach wygasnàç. Negocjacje z MFW Negocjacje Argentyny z Mi´dzynarodowym Funduszem Walutowym nale˝a∏y prawdopodobnie do najci´˝szych od czasu kryzysu zad∏u˝eniowego 1982 r., a bez porozumienia z MFW powrót Argentyny na mi´dzynarodowy rynek finansowy by∏ niemo˝liwy. MFW postawi∏ Argentynie twarde warunki, ˝àdajàc zaostrzenia prawodawstwa gospodarczego (zw∏aszcza usuni´cia prawodawstwa doraênego, hamujàcego post´powanie upad∏oÊciowe) i zdyscyplinowania rzàdów prowincji, odpowiedzialnych za niemal po∏ow´ deficytu finansów publicznych. MFW sprzeciwia∏ si´ tak˝e zamro˝eniu kont oraz niesymetrycznej zamianie kontraktów dolarowych na peso. W maju 2002 r. wicedyrektor MFW, Anne Kruger, zaprezentowa∏a nieco bardziej elastycznà postaw´ wobec Argentyny. Podtrzyma∏a jednak wymóg szybkiego przedstawienia przez rzàd Duhalde przekonujàcego planu ekonomicznego, natychmiastowego uchwalenia ustawy o upad∏oÊci, anulowania prawa o szkodliwej dzia∏alnoÊci gospodarczej, jak te˝ podpisania umów ze wszystkimi prowincjami w celu ograniczenia deficytów bud˝etowych generowanych przez bud˝ety lokalne. Wicedyrektor MFW przyzna∏a jednoczeÊnie, ˝e w warunkach tak g∏´bokiego za∏amania gospodarczego paƒstwo nie mo˝e ca∏kowicie rezygnowaç z funkcji opiekuƒczej i zwiàzanych z nià wydatków. W czerwcu 2002 r. do Buenos Aires przyby∏a kolejna misja MFW, majàca podjàç negocjacje z rzàdem argentyƒskim, gdy˝ wi´kszoÊç warunków stawianych przez MFW zosta∏a spe∏niona. Podpisano umowy z rzàdami lokalnymi, zmieniono prawodawstwo gospodarcze. Ostatecznego porozumienia jednak nie osiàgni´to, mimo ˝e rzàd zaproponowa∏ przywrócenie dolarowej wartoÊci d∏ugu publicznego, zamienionego przymusowo na zobowiàzania w walucie narodowej po kursie 1,4 peso za dolara. Wobec obowiàzujàcego wówczas kursu 3,5 peso BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3 za dolara oznacza∏oby to przywrócenie wartoÊci dolarowej d∏ugu z przed dewaluacji, przy jednoczesnym od∏o˝eniu w czasie jego sp∏aty. Takie rozwiàzanie, niezmiernie kosztowne dla bud˝etu paƒstwa, pozwoli∏oby na ograniczenie strat banków, towarzystw ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych, które sà g∏ównymi posiadaczami zobowiàzaƒ skarbu paƒstwa. Poprawi∏oby to klimat wokó∏ polityki gospodarczej, jak te˝ przywróci∏o choçby minimalne zaufanie do instytucji finansowych. Wi´kszym subsydiom rzàdowym dla upadajàcych banków sprzeciwia∏ si´ jednak MFW. Czerwcowa misja MFW postawi∏a jednak w Buenos Aires nowe warunki, dotyczàce miedzy innymi niezale˝noÊci banku centralnego, co nie pozwoli∏o na szybki post´p w negocjacjach. Tymczasem tylko w czerwcu i lipcu 2002 r. Argentyna potrzebowa∏a po oko∏o 1 mld dolarów na obs∏ug´ zad∏u˝enia zagranicznego. Przez ca∏y 2002 r. trwa∏y negocjacje z Mi´dzynarodowym Funduszem Walutowym i a˝ do listopada Argentyna stara∏a si´ sprostaç swym zobowiàzaniom wobec instytucji mi´dzynarodowych, nawet za cen´ uszczuplenia rezerw. Brak porozumienia z MFW (jak te˝ wyjàtkowo trudna sytuacja p∏atnicza) spowodowa∏ w listopadzie 2002 r. zawieszenie sp∏aty raty kapita∏owej zad∏u˝enia wzgl´dem Banku Âwiatowego. Minister gospodarki, Roberto Lavagna, oÊwiadczy∏, ˝e do czasu porozumienia z MFW Argentyna b´dzie p∏aciç jedynie odsetki od zad∏u˝enia wzgl´dem instytucji mi´dzynarodowych. Mimo nacisków, groêb´ t´ spe∏niono. Mia∏o to pomóc w zakoƒczeniu ciàgnàcych si´ od roku negocjacji. W styczniu 2003 r. przyby∏a do Buenos Aires kolejna misja MFW, pracujàca tym razem pod wyjàtkowo silnà presjà, tak˝e ze strony przedstawicieli grupy G-7, zw∏aszcza Francji, którzy stan´li w obronie Argentyny. Kluczowe by∏o podpisanie umowy przed 17 stycznia, gdy przypada∏ termin sp∏aty kolejnej raty kapita∏owej wzgl´dem MFW. Porozumienie przejÊciowe na okres do sierpnia podpisano 16 stycznia 2003 r. Trudno je uznaç za sukces strony argentyƒskiej, pozwala jednak na pewnà stabilizacj´ w czasie wyborów, przewidzianych na kwiecieƒ, i w okresie formowania nowego gabinetu. Argentyna zgodzi∏a si´, pod warunkiem uzyskania zwrotu w ciàgu tygodnia, sp∏aciç zad∏u˝enie wzgl´dem organizacji mi´dzynarodowych przypadajàce na 17 stycznia (998 mln USD). Porozumienie obj´∏o jedynie restrukturyzacj´ zad∏u˝enia wobec organizacji mi´dzynarodowych, którego sp∏ata przypada∏a na pierwszych osiem miesi´cy 2003 r. Na ∏àcznà kwot´ 11.712 mln USD sk∏ada si´ 6,6 mld USD zad∏u˝enia wzgl´dem MFW i 4,4 mld USD wzgl´dem Banku Âwiatowego i Mi´dzyamerykaƒskiego Banku Rozwoju. W sk∏ad tych kwot wesz∏y tak˝e przeterminowane zobowiàzania wobec Banku Âwiatowego (805 mln USD) i Mi´dzyamerykaƒskiego Banku Rozwoju (680 mln USD). W sk∏ad kwoty restrukturyzowanej przez MFW wesz∏o tak˝e 5,1 mld USD kre- Makroekonomia BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3 dytu refinansowanego przez MFW w 2002 r. Zobowiàzania wzgl´dem MFW restrukturyzowano, uzyskujàc odroczenie na 3 do 5 lat, a w przypadku pozosta∏ych organizacji co najmniej jednego roku. Porozumienie pozwoli∏o Argentynie na utrzymanie poziomu rezerw walutowych, nie dostarczy∏o natomiast gospodarce nowych kredytów. Argentyna zobowiàza∏a si´ do prowadzenia uzgodnionej z MFW polityki gospodarczej6: – utrzymania pierwotnej nadwy˝ki bud˝etowej w wielkoÊci 2,5% PKB (poprzez ograniczenie wydatków o 1,5% PKB w porównaniu z 2002 r., zniesienie mo˝liwoÊci odraczania p∏atnoÊci podatków, przywracajàc okresowo obni˝ony podatek typu VAT na poziomie 21%, likwidujàc wiele zwolnieƒ podatkowych); przywracano natomiast poziom p∏ac w sektorze publicznym oraz renty i emerytury z po∏owy 2001 r., uchylajàc obowiàzujàce przez pó∏tora roku ich uszczuplenie o 13%; uwzgl´dniano tak˝e koniecznoÊç obs∏ugi skarbowych papierów wartoÊciowych, emitowanych w zwiàzku z zamianà depozytów dolarowych oraz niesymetrycznà zamianà dolarowych aktywów i pasywów w bankach); – wprowadzenia w ˝ycie porozumieƒ z rzàdami prowincji, pozwalajàcych na osiàgni´cie nadwy˝ki owych bud˝etów w wysokoÊci 0,4% PKB (wobec deficytu w 2002 r. w wysokoÊci 0,5% PKB); bank centralny zakaza∏ te˝ bankom udzielanie kredytu zarzàdom prowincji i municypiów; – zwi´kszenia zad∏u˝enia publicznego w I pó∏roczu 2003 r. o „zaledwie” 105 mld peso (tj. oko∏o 30 mld USD); – utrzymania inflacji na poziomie nieprzekraczajàcym 35% w skali rocznej, g∏ównie poprzez kontrolowanie bazy monetarnej; – utrzymania p∏ynnego kursu walutowego. Efektem takiej polityki gospodarczej ma byç uzyskanie wzrostu PKB o 2 – 3% w ciàgu 2003 r. JednoczeÊnie zniesiono ograniczenia w transferze zysków i dywidend za granic´ oraz w sprzeda˝y dewiz nierezydentom. Za∏o˝ono, ˝e zostanie utrzymane dodatnie saldo rachunku bie˝àcego na poziomie oko∏o 6,5 mld USD. W zakresie polityki Êredniookresowej przewidziano: negocjacje w sprawie restrukturyzacji przeterminowanego zad∏u˝enia wzgl´dem podmiotów prywatnych, (si´gajàcego 50 mld USD), sanacj´ systemu bankowego oraz poszanowanie praw wierzycieli zgodnie z regu∏ami wyznaczonymi przez organy sàdownicze, a tak˝e reform´ finansów publicznych w kierunku ich ujednolicenia. Przewidywano renegocjacj´ porozumienia, o ile Sàd Najwy˝szy naka˝e przywrócenie dolarowych depozytów lub gdy nastàpi dalsza zwy˝ka kursu dolara. Na prze∏omie marca i kwietnia 2003 r. MFW dokona∏ oceny post´pów gospodarki argentyƒskiej od czasu podpisania porozumienia. Uznano, ˝e „najgorsze ju˝ min´∏o” i gospodarka argentyƒska powróci∏a na Êcie˝k´ wzrostu7. Przyzwolono wi´c na zwi´kszenie emisji pieniàdza ponad poziom uzgodniony w styczniu, g∏ównie w celu zahamowania umacniania si´ waluty argentyƒskiej wzgl´dem dolara. Uznano jednak, i˝ Argentyna nadal powinna zwracaç szczególnà uwag´ na zachowanie monetarnej kotwicy nominalnej, zrównowa˝enie finansów publicznych i wzmocnienie systemu finansowego. Strona argentyƒska podkreÊla natomiast, ˝e instytucje mi´dzynarodowe nie dotrzymujà umowy ze stycznia, opóêniajàc przekazywanie kwot refinansujàcych sp∏aty kredytu wzgl´dem Banku Âwiatowego i Mi´dzyamerykaƒskiego Banku Rozwoju8. Sektor finansów w okresie kryzysu Kluczowym zagadnieniem dla ca∏ej polityki gospodarczej od grudnia 2001 r. by∏y zamro˝one depozyty bankowe, tzw. corralito, oraz zasady przeliczania zobowiàzaƒ denominowanych w dolarach. Zamro˝enie kont bankowych by∏o bez wàtpienia najbardziej kontrowersyjnym i najmniej popularnym posuni´ciem w∏adz argentyƒskich. Dotyczy∏o zarówno banków o kapitale argentyƒskim, jak te˝ banków zagranicznych dzia∏ajàcych w tym kraju. Mia∏o te˝ ogromne reperkusje polityczne. Nie zmienia to faktu, ˝e „wypiç piwo” nawarzone przez ekip´ de la Rua/Cavallo musia∏a ekipa Eduardo Duhalde, choç wnoszàc z cz´stotliwoÊci zmian na kluczowych stanowiskach gospodarczych nawet w jej ∏onie istnia∏y znaczne rozbie˝noÊci co do sposobów zarzàdzania kryzysem, a brak poparcia ze strony w∏adzy ustawodawczej i sàdowniczej cz´sto torpedowa∏ ekonomicznie uzasadnione rozwiàzania. Nie bez kozery wkrótce po obj´ciu urz´du prezydent Duhalde okreÊli∏ corralito jako „bomb´ z opóênionym zap∏onem”. Na zniesienie corralito nalega∏ tak˝e MFW. Kolejne projekty, pozwalajàce na uchronienie systemu bankowego przed masowymi bankructwami poprzez opóênienie zwrotu depozytów i roz∏o˝enie kosztów dewaluacji mi´dzy banki i ich klientów, nie znajdowa∏y poparcia w∏adz legislacyjnych9. W ró˝nych wersjach powraca∏a idea bonów – Êredniookresowych skarbowych papierów wartoÊciowych, zast´pujàcych zamro˝one depozyty, które mog∏yby spe∏niaç funkcj´ Êrodka p∏atniczego w odniesieniu do wybranych rodzajów transakcji, np. regulowania zobowiàzaƒ podatkowych. Mia∏o to pozwoliç na unikni´cie presji inflacyjnej, którà spowodowa∏oby odmro˝enie depozytów, oraz ograniczenie ucieczki kapita∏ów. WyjÊcie z corralito po7 „EL Clarin”, 10.04.2003 r. i 12.04.2003 r. „El Clarin”, 11.04.2003 r. 9 Odrzucenie kolejnego projektu zamiany depozytów na bony sta∏o si´ przyczynà dymisji ministra gospodarki, Jorge Remesa, wiosnà 2002 r. Zastàpi∏ go Roberto Lavagna. 8 6 Ministerio de Economía, Memorándum de políticas económicas del gobierno argentino para un programa de transición en el 2003. 21 22 Makroekonomia przez przyjecie bonów wybrano dla oko∏o 1/4 zamro˝onych depozytów. Jednak przez pierwsze 6 miesi´cy 2002 r. g∏ównym sposobem uzyskiwania dost´pu do zamro˝onych Êrodków by∏a skarga konstytucyjna. Poniewa˝ konstytucja Argentyny zapewnia nienaruszalnoÊç w∏asnoÊci prywatnej, w kolejnych przypadkach sàdy argentyƒskie orzeka∏y naruszenie tego punktu konstytucji przez dekrety rzàdowe i nakazywa∏y zwrot zamro˝onych Êrodków. Do po∏owy roku w wyniku ponad 36 tysi´cy post´powaƒ sàdowych zwrócono 3,2 mld peso, z czego najwi´ksza cz´Êç, ponad 700 mln, przypada na zwroty od 200 tys. do 500 tys. peso10. Na kosztownà procedur´ sàdowà staç by∏o raczej posiadaczy wi´kszych zamro˝onych sum. Od po∏owy roku w wyniku ugody politycznej znacznie zmniejszy∏ si´ nacisk na odzyskiwanie depozytów bankowych poprzez skarg´ konstytucyjnà. Pozwoli∏o to na ograniczenie wydatków paƒstwowych z tytu∏u wspomagania banków. Zamro˝enie kont, jak te˝ ca∏a sytuacja powa˝nie ograniczy∏y zaufanie do systemu bankowego. W dodatku w wyniku corralito odnotowano brak p∏ynnoÊci w gospodarce. Z tego powodu niemal zanik∏y pasywne operacje bankowe. Najni˝szy poziom depozytów odnotowano w lipcu 2002 r. Dopiero w drugiej po∏owie roku odnotowano nieznaczny wzrost depozytów bankowych. Pozwoli∏o to na ograniczenie stopy procentowej, która pod koniec roku (od 90-dniowych bonów skarbowych denominowanych w peso) wynosi∏a zaledwie 20% w skali rocznej. Znacznie gorzej przedstawia∏a si´ dzia∏alnoÊç banków po stronie kredytów. WielkoÊç udzielanych kredytów oraz ich suma systematycznie malejà: po˝yczki dla sektora prywatnego w lutym 2003 r. kszta∏towa∏y si´ nominalnie na poziomie o po∏ow´ ni˝szym ni˝ w listopadzie 2001 r. Drugim zasadniczym problemem argentyƒskiego systemu bankowego by∏ sposób przeliczenia na peso kontraktów denominowanych w dolarach. Pod rzàdami planu wymienialnoÊci w zasadzie nie by∏o ró˝nicy, w jakiej walucie denominowane by∏y kontrakty. Wraz z narastaniem trudnoÊci gospodarczych coraz wi´ksza cz´Êç kontraktów by∏a denominowana w dolarach. Dotyczy∏o to zarówno kredytów, jak i depozytów bankowych, ale tak˝e emitowanych prywatnych i paƒstwowych papierów wartoÊciowych, a nawet taryf ustalanych w umowach prywatyzacyjnych. Po dewaluacji rzàd zobligowa∏ banki do przeliczenia po˝yczek udzielonych w dolarach po kursie 1 : 1, natomiast depozytów dolarowych po kursie 1 dolar = 1,4 peso. Straty banków wynikajàce z takiego sposobu przeliczania aktywów i pasywów mia∏y byç cz´Êciowo rekompensowane obligacjami skarbowymi, jednak wàtpliwa wyp∏acalnoÊç rzàdu nie u∏atwia∏a przeprowadzenia tego typu operacji. Upowszechnienie si´ odzyskiwania zamro˝onych Êrodków poprzez nakazy sàdowe – zmuszajàce BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3 do zwrotu depozytów dolarowych przeliczanych po kursie bie˝àcym – wobec bardzo szybkiej nominalnej deprecjacji peso w I po∏owie 2002 r. prowadzi∏o do ogromnych strat i zmusi∏o rzàd do udzielania pomocy finansowej bankom, które same nie by∏y w stanie stawiç czo∏o ogromnym wyp∏atom. W szczytowym okresie zwracania Êrodków banki szacowa∏y swe straty nawet na 300 tys. peso tygodniowo11. W atmosferze narastajàcej niepewnoÊci i przy braku porozumienia z MFW, na którego pomoc wiosnà 2002 r. Argentyna bardzo liczy∏a, przygotowano w czerwcu 2002 r. program polityki monetarnej. Przewidywano dalsze niekorzystne zmiany w gospodarce, zarówno w sektorze realnym, jak i finansowym. G∏ównym zadaniem by∏y wi´c: pomoc dla instytucji finansowych, ustabilizowanie rynku walutowego i ograniczanie inflacji poprzez sprzeda˝ obligacji skarbowych. Celem by∏o w zasadzie ograniczenie niekorzystnych zmian, a nie bezwzgl´dna poprawa sytuacji. Cele te osiàgni´to, jednak krytycy programu podkreÊlajà, ˝e poprzez brak zainteresowania przywróceniem akcji kredytowych w gospodarce taka polityka monetarna bardzo utrudni∏a przywrócenie aktywnoÊci w sektorze realnym. Nadspodziewanie pozytywne – wziàwszy pod uwag´ okolicznoÊci – rezultaty makroekonomiczne w III kwartale 2002 r. pozwoli∏y na podj´cie ryzykownej operacji – odstàpienie od zamro˝enia rachunków oszcz´dnoÊciowych i a vista. 2 grudnia 2002 r. zniesiono corralito w odniesieniu do depozytów o wartoÊci oko∏o 21 mld peso argentyƒskich (wed∏ug ówczesnego kursu oko∏o 6 mld dolarów). Zamro˝one pozosta∏y Êrodki zgromadzone na rachunkach terminowych – oko∏o 16 mld peso. Mimo zapewnieƒ ministra gospodarki, Roberto Lavagna, spodziewano si´ zarówno przyÊpieszenia inflacji, jak i deprecjacji peso. ˚adne z tych zjawisk nie wystàpi∏o. W grudniu 2002 r. przygotowano nowy projekt polityki monetarnej, uwzgl´dniajàcy pozytywne zmiany, które zasz∏y w gospodarce argentyƒskiej w ostatnim pó∏roczu12. W wyniku uchylenia cz´Êci zamro˝enia w systemie bankowym wspó∏istnia∏y wówczas trzy typy depozytów: – depozyty, którymi mo˝na swobodnie dysponowaç, – depozyty terminowe pod rzàdami corralito, – certyfikaty depozytowe, b´dàce wynikiem zamiany depozytów na zobowiàzania skarbu paƒstwa (tzw. CEDROS). Ka˝dy z typów depozytów jest wra˝liwy na inne zjawiska w gospodarce. Depozyty, którymi mo˝na swobodnie dysponowaç, to depozyty nowe, utworzone ju˝ po wybuchu kryzysu. W programie z czerwca 2002 r. przewidywano, ˝e ich wielkoÊç b´dzie znikoma. W rzeczywistoÊci 11 „The Economist”, 28.02.2002 r. Banco Central de la Republica Argentina: Programa monetraio. Ano 2003. Buenos Aires 2002. 12 10 „EL Clarin”, czerwiec 2002 r. Makroekonomia BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3 przyrost tego typu depozytów wynosi∏ w drugim pó∏roczu 2002 r. oko∏o 25% miesi´cznie, ∏àcznie o 5,7 miliarda peso. Spowodowane to by∏o zarówno lekkim o˝ywieniem w gospodarce, jak i utrzymywaniem si´ wysokiej stopy procentowej, przy jednoczesnym wyraênym ustabilizowaniu kursu. Nale˝y podkreÊliç, ˝e wÊród tych depozytów zwi´ksza si´ udzia∏ depozytów terminowych, jak te˝ okres, na jaki sà deponowane. Ten segment operacji bankowych jest jednak obcià˝ony zobowiàzaniami wynikajàcymi z orzeczeƒ sàdowych. W dniu 15 listopada 2002 r. zobowiàzania banków wynikajàce z orzeczeƒ sadowych si´ga∏y 8,8 mld peso (sk∏ada∏y si´ na nie kwoty depozytów, wielkoÊç indeksacji zgodnie ze wskaênikiem CER13 oraz – najwi´ksze – kwoty wynikajàce z ró˝nicy kursowej). Eksperci banku centralnego podkreÊlajà, ˝e kwoty wyp∏acane w wyniku orzeczeƒ sàdowych w wi´kszoÊci powracajà jako depozyty do swobodnej dyspozycji i stanowià ich istotnà cz´Êç. Depozyty znajdujàce si´ pod zarzàdem corralito z natury powinny maleç, jednak od sierpnia odnotowano nawet ich wzrost. Jest to wynikiem nowych zarzàdzeƒ, zgodnie z którymi czeÊç dochodów z eksportu jest deponowana na tych kontach. Zmala∏o tak˝e dà˝enie do wycofywania Êrodków z tego typu kont – odzwierciedla to zmniejszenie si´ premii za p∏ynnoÊç w stosunku do tych Êrodków z 12% na poczàtku roku do 2% w sierpniu 2002 r.14 Certyfikaty depozytowe ju˝ dwukrotnie by∏y zamieniane na nowe zobowiàzania oraz gotówk´. W lipcu 2002 r. wprowadzono zamian´ certyfikatów CEDROS na nowe 10-letnie obligacje skarbowe BODEN – operacja obj´∏a 25% depozytów tego typu, co stanowi∏o procent nieco ni˝szy, ni˝ oczekiwano (35%). Drugiej zamiany dokonano w paêdzierniku. Kolejne orzeczenie sàdu w sprawie zamro˝onych depozytów nakazuje – poczàwszy od stycznia 2003 r. – wykup certyfikatów wprowadzonych w miejsce depozytów dolarowych po aktualnym kursie dolara plus CER. Przewiduje si´, ˝e wydatki zwiàzane z wykupem tego typu zobowiàzaƒ b´dà szybko ros∏y w ciàgu 2003 r., by osiàgnàç maksimum (na poziomie 1,3 mld peso i 0,5 mld dolarów miesi´cznie) w IV kwartale 2003 r. W 2004 r. koszty wykupu certyfikatów ustabilizujà si´ na poziomie oko∏o 1,1 mld peso miesi´cznie i 400 mln dolarów, by w 2005 r. zmaleç do 750 mln peso i 272 mln dolarów miesi´cznie15. Zdaniem zarzàdzajàcych bankami, nie sà one w stanie sprostaç takim zobowiàzaniom. Wed∏ug ich szacunków zobowiàzania z tytu∏u certyfikatów, przy za∏o˝eniu kursu 3,5 peso za dolara, to 38,5 mld peso. Ca∏oÊç zobowiàzaƒ wobec systemu bankowego si´ga zaledwie kwoty 26 mld peso, a wi´c nawet w przypadku natychmiastowej sp∏aty kredytów bankom zabrak∏oby 12,5 mld peso na pokrycie tych zobowiàzaƒ. Bankowcy proponujà jedno z dwóch nast´pujàcych rozwiàzaƒ: – przymusowà zamian´ CEDROS na obligacje d∏ugoterminowe, tak jak ponad 10 lat wczeÊniej zrobi∏ to prezydent Menem wprowadzajàc Bonex; wówczas rozwiàzanie to zaakceptowa∏ ten sam sàd, który obecnie nakazuje zwrot depozytów wed∏ug ich bie˝àcej wartoÊci; – sp∏at´ przez banki zobowiàzaƒ do kwoty wynikajàcej z przemno˝enia wielkoÊci depozytów przez kurs 1,4 i wspó∏czynnik CER oraz wyp∏at´ pozosta∏ej cz´Êci zobowiàzaƒ – do poziomu bie˝àcego kursu – ze Êrodków paƒstwowych. Drugie z rozwiàzaƒ przesuwa g∏ówny ci´˝ar operacji na bud˝et paƒstwa, pierwsze nie zadowala klientów banków. Bankowcy utrzymujà jednak, ˝e obstawanie przy formule sp∏at narzuconej obecnie przez sàdy doprowadzi do za∏amania systemu bankowego. 5 marca 2003 r. w precedensowej sprawie sàd uzna∏ przymusowà zamian´ depozytów dolarowych na peso za nielegalnà. Oznacza∏o to – jak to okreÊli∏ „The Economist” – „sprawiedliwoÊç dla oszcz´dzajàcych, ale nie dla p∏atników podatków”16. 28 marca 2003 r. minister gospodarki Roberto Lavagna og∏osi∏ zniesienie corralito. Depozyty do 42 tys. peso zosta∏y zwrócone natychmiast, natomiast powy˝ej tej kwoty zosta∏y zamienione na depozyty terminowe, 90- i 120-dniowe. Wszystkie depozyty by∏y indeksowane wed∏ug wskaênika CER oraz uzupe∏nione obligacjami skarbowymi Boden 2013, pokrywajàcymi ró˝nice mi´dzy kursem przymusowej zamiany depozytów dolarowych na peso (1 : 1,4) a bie˝àcym kursem dolara17. W praktyce oznacza to odsuni´cie w czasie zasadniczych kosztów bud˝etowych, podobnie jak na prze∏omie lat 80. i 90., co w konsekwencji sta∏o si´ katalizatorem kryzysu 2001 r. Sytuacja banków argentyƒskich nie prezentuje si´ optymistycznie. Z bilansów za I kwarta∏ 2002 r. (opublikowanych na prze∏omie paêdziernika i listopada) banków notowanych na gie∏dzie wynika, ˝e ponios∏y one w tym czasie ogromne straty: Banco Galicia w wysokoÊci 1,2 mld peso, Banco Hipotecario 790 mln peso, Banco Rio 40 mln i Banco Frances 25 mln peso. Utrzymywanie si´ na rynku tych jednostek by∏o mo˝liwe tylko dzi´ki pomocy paƒstwa. JednoczeÊnie dwa banki odnotowa∏y znaczne zyski: bank Marco na kwot´ 247 13 CER – Coeficiente de Estabilización de Referncia – wspó∏czynnik okreÊlany administracyjnie, zast´pujàcy stop´ procentowà w stosunku do wi´kszoÊci transakcji. Transakcje uprzywilejowane rozlicza si´ przy u˝yciu Coeficiente de Variación Salarial, zale˝nego od poziomu p∏ac, który dla 2003 r. ustalono na poziomie nieca∏ych 5%. 14 BCRA: Programa monetario …, s. 9. 15 „El Clarin”, 22.12.2002 r. 16 „The Economist”, 6.03.2003 r. Zgodnie z tymi regu∏ami depozyt w wysokoÊci 30 tys. USD w listopadzie 2001 r., zamieniony najpierw po kursie obligatoryjnym 1,4 peso za dolara, czyli w wysokoÊci 42 tys. peso, zwi´kszony o wskaênik CER oraz o wartoÊç Boden 2013 wynosi∏ w marcu 2003 r. 86,7 tys. peso, z czego 61,5 tys. w gotówce i 8,7 tys. w bonach – „El Clarin”, 28.03.2003 r. 17 23 24 Makroekonomia mln, bank Bansud na kwot´ 231 mln peso18. Z Argentyny wycofujà si´ banki zagraniczne – od po∏owy 2001 r. z prowadzenia dzia∏alnoÊci w tym kraju zrezygnowa∏o osiem zagranicznych instytucji finansowych, przewiduje si´ wycofywanie kolejnych (np. Credit Agricole dysponujàcego wi´kszoÊciowymi udzia∏ami w trzech bankach lokalnych). Podstawowà przyczynà jest brak dochodów z dzia∏alnoÊci kredytowej – banki utrzymujà si´ jedynie z prowizji, co nie zadowala zagranicznych inwestorów. Przejmowanie banków przez kapita∏ narodowy dokonuje si´ przy finansowym wsparciu paƒstwa, starajàcego si´ nie dopuÊciç do fali bankructw w tym sektorze19. W drugiej po∏owie 2002 r. system bankowy odnotowywa∏ jednak nadp∏ynnoÊç. Szybko wzrasta∏y depozyty banków na rachunku w banku centralnym. Po cz´Êci mo˝e to byç wyjaÊnione gromadzeniem Êrodków na obs∏ug´ zobowiàzaƒ wynikajàcych z rozstrzygni´ç sàdowych. Z drugiej strony b´dàce w posiadaniu banków rzàdowe papiery d∏u˝ne nie stanowià pewnych walorów ze wzgl´du na stan finansów paƒstwa, a przede wszystkim z uwagi na poziom zad∏u˝enia zagranicznego. Wprawdzie poziom zad∏u˝enia zagranicznego na koniec 2002 r. by∏ nominalnie nieomal taki sam jak na koniec 2001 r. i wynosi∏ 145 mld USD, jednak w relacji do PKB wzrós∏ z 55% do 130%. Jest to wynikiem zarówno zmniejszenia PKB, jak i drastycznych zmian kursowych. Z drugiej strony na sytuacji p∏atniczej odciska pi´tno rozleg∏a akcja zmniejszania niezadowolenia ró˝nych grup spo∏ecznych poprzez emisje kolejnych rzàdowych papierów wartoÊciowych denominowanych w dolarach. Termin ich wykupu przypada na coraz to odleglejsze okresy – a˝ do 2013 r. – zwi´ksza to jednak wielkoÊç dewizowych zobowiàzaƒ i podwa˝a wiarygodnoÊç emitenta. W programie polityki monetarnej na 2003 r.20 za cel stawia si´ zachowanie si∏y nabywczej peso i odbudow´ zaufania do systemu finansowego. Cele te majà zostaç osiàgni´te przy zachowaniu p∏ynnego kursu walutowego, za sprawà iloÊciowych ograniczeƒ podstawowych agregatów monetarnych, majàcych odgrywaç rol´ nominalnych kotwic systemu. Wobec takiego nakreÊlenia celów i narz´dzi polityki monetarnej sprawà zasadniczà staje si´ kontrola akcji kredytowych, zw∏aszcza skierowanych na finansowanie sektora publicznego. Wobec przedstawionej wy˝ej sytuacji tego sektora brak odpowiednich posuni´ç w tym zakresie mo˝e doprowadziç do kompleksowej zapaÊci systemu finansowego. Bank centralny nie mo˝e jednak zaniechaç pomocy dla podmiotów finansowych, gdy˝ samodzielnie nie sà w stanie sprostaç istniejàcej sytuacji. Nacisk na przywrócenie wiarygodnoÊci systemu finansowego k∏adzie te˝ MFW, który miedzy innymi od sa- BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3 nacji banków uzale˝nia przed∏u˝enie umowy restrukturyzacyjnej zad∏u˝enia poza sierpieƒ 2003 r. Groêba bankructwa sektora bankowego jest jednym z najistotniejszych aspektów pierwszego kryzysu gospodarczego XXI wieku, za jaki uwa˝a si´ kryzys argentyƒski. W przypadku kryzysów walutowych oraz za∏amaƒ w realnej sferze gospodarki sektor bankowy zazwyczaj ponosi znaczne koszty, a wiele z podmiotów tego sektora musi zaniechaç dzia∏alnoÊci gospodarczej. Cz´sto – jak dowodzi tego choçby kryzys meksykaƒski 1994-1995 czy seria kryzysów walutowych w latach 1997-1998 – jedynie pomoc paƒstwa mo˝e zapobiec fali bankructw w sektorze bankowym21. W przypadku banków argentyƒskich mamy jednak do czynienia z sytuacjà szczególnà, gdy˝ o kondycji tego sektora przez pó∏tora roku decydowa∏y nie zmienne gospodarcze, a czynniki instytucjonalne. Sytuacja sektora ewoluowa∏a nie tyle zale˝nie od sytuacji makro- i mikroekonomicznej, obydwu zresztà raczej nie do pozazdroszczenia, ile w zale˝noÊci od podejmowanych decyzji administracyjnych oraz przeciwstawiajàcych si´ im wybuchów spo∏ecznych oraz decyzji sàdowych. *** Argentyna, jako pierwszy z krajów dotkni´tych kryzysem walutowym w dobie przyspieszonej globalizacji, przez ponad rok nie korzysta∏a z pomocy mi´dzynarodowej, zdana na w∏asne si∏y. Podpisane w styczniu porozumienie z MFW nie jest tak˝e specjalnie korzystne. JeÊli wi´c obecny stan pewnego o˝ywienia gospodarczego czy co najmniej zahamowania negatywnych tendencji w gospodarce ma byç utrzymany, konieczne jest ostateczne uregulowanie sytuacji banków. Nadal zale˝y ona g∏ównie od podejmowanych rozwiàzaƒ administracyjnych. Pewnym utrudnieniem w stabilizowaniu gospodarki jest te˝ koniecznoÊç przeprowadzenia w kwietniu 2003 r. wyborów parlamentarnych, a atmosfera przedwyborcza nie sprzyja podejmowaniu cz´sto niepopularnych, lecz koniecznych rozwiàzaƒ w sferze gospodarczej. Podj´te ostatnio decyzje regulujàce przeliczanie aktywów i pasywów banków oraz znoszàce ostatecznie resztki corralito, umo˝liwiajà przywrócenie wzgl´dnie normalnego funkcjonowania sektora finansów, a w Êlad za tym, jak podkreÊlajà eksperci, powinny umo˝liwiç o˝ywienie w gospodarce, zw∏aszcza w sektorze eksportowym. Obawy budzi natomiast stan finansów publicznych, zw∏aszcza poziom d∏ugookresowego zad∏u˝enia paƒstwa, który oby nie sta∏ si´ kolejnà „bombà z opóênionym zap∏onem” dla argentyƒskiego systemu gospodarczego. 18 “EL Pais”. “El Clarin”, 14.04.2003 r. 20 BCRA, op.cit., s. 17. 19 21 Por. W. Ma∏ecki, R. Piasecki, A. S∏awiƒski, U. ˚u∏awska: Kryzysy walutowe. Warszawa 2001 PWN. BANK I KREDYT m a j 2 0 0 3 Makroekonomia Literatura 1. Banco Central de la Republica Argentina: Programa Monetario. Ano 2003. Buenos Aires 2002. 2. CEPAL: Balance preliminar de las economías de América Latina y el Caribe 2002. 3. Ministerio de Economía de la República Argentina, Indicadores Económicos. 4. W. Ma∏ecki, R. Piasecki, A. S∏awiƒski, U. ˚u∏awska: Kryzysy walutowe. Warszawa 2001 PWN. Czasopisma: „El Clarín” „La Nación” „The Economist” „El País” 25