Zróżnicowanie reakcji kobiet i mężczyzn na zdradę

Transkrypt

SZKOŁA WYŻSZA PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ
Pobrano ze strony: http://autorzy.info/
Kubuś Puchatek
Zróżnicowanie reakcji kobiet i mężczyzn na zdradę emocjonalną i
seksualną
Słowa kluczowe: płeć, psychologia ewolucjonistyczna, relacje heteroseksualne, zdrada
Praca magisterska
napisana pod kierunkiem
prof. dr hab. Sowy Pszemondrzałej
Warszawa 20011
1
To jest instruktażowa praca magisterska. Choć jej strona tytułowa jest fikcyjna, reszta zawartości (problem,
hipotezy, badania i wyniki) jest prawdziwa i oparta na artykule: Wojciszke, B., Baryła, W. (2000).
Zróżnicowanie reakcji kobiet i mężczyzn na zdradę emocjonalną i seksualną. Kolokwia Psychologiczne, w
druku.
Celem tego tekstu jest pokazanie na przykładzie konkretnych badań, jak pisać pracę magisterską. Uwagi o
charakterze instruktażowym zamieszczone są w przypisach u dołu każdej strony. Przeczytaj wszystkie uwagi
przed pisaniem własnej pracy magisterskiej.
2
Pani profesor Sowie Pszemondrzałej dziękuję za inspirację oraz pomoc
w sformułowaniu problemu i konstrukcji metod badawczych. 2
Królikowi dziękuję za organizacyjną pomoc w zebraniu materiałów,
Prosiaczkowi za niesłabnące wsparcie uczuciowe,
jakiego mi udzielał podczas pisania tej pracy,
a Kłapouchemu za głębokie, choć pesymistyczne
uwagi do wcześniejszej wersji tej pracy.3
© Bogdan Wojciszke 2001
2
Podziękowania – możliwe, ale niekonieczne. Jeżeli jednak uważasz, że masz komu za co dziękować, zrób to
koniecznie. Jest to zawsze miły gest świadczący o klasie autora. Na tej stronie może też być umieszczone motto
oraz dedykacja (w przypadku prac niepublikowanych brzmi ona jednak nieco pretensjonalnie, więc ją
pominąłem; ale jeżeli chcesz sprawić przyjemność komuś dla Ciebie ważnemu, a nie masz na to innego sposobu
- dedykuj).
3
Pisząc swoją pracę pamiętaj, że kolejność pisania nie musi (a nawet nie powinna) pokrywać się z kolejnością,
w jakiej poszczególne kawałki tekstu ułożą się w ostateczną całość. Rozpoczynaj pisanie zawsze od tego, co Ci
najłatwiej napisać; jeżeli jakiś kawałek „nie idzie,” przerzuć się na łatwiejszy. W przyszłym tygodniu trudniejszy
kawałek okaże się tym łatwiejszym. Nie czekaj na natchnienie – po prostu pisz.
3
SPIS TREŚCI4
Streszczenie ...............................................................................
4
Dwa rodzaje zdrady ...................................................................
7
Niejasności metodologiczne ..........................................
9
Alternatywne wyjaśnienia efektu płci ............................
10
Problemy badawcze ....................................................................
11
Metoda ........................................................................................
12
Osoby badane .................................................................
12
Procedura i materiały .....................................................
13
Wyniki .......................................................................................
14
Awersyjność zdrady emocjonalnej i seksualnej ............
14
Wzajemne implikacje zdrady emocjonalnej i seksualnej.
17
Koszty zdrady emocjonalnej i seksualnej .......................
19
Płeć i przekonania jako wyznaczniki różnic
w awersyjności zdrady emocjonalnej i seksualnej ..........
27
Podsumowanie i dyskusja ...........................................................
31
Bibliografia .................................................................................
40
Załącznik A .................................................................................
435
4
Spis treści jest bardzo ważny. Po pierwsze dlatego, że zapewnia czytelnikowi orientację w strukturze i
zawartości pracy. Pamiętaj, że piszesz dla czytelnika, a nie dla siebie, zaś dla czytelnika Twoja problematyka i
praca to wielki Stumilowy Las, w którym bardzo łatwo się zagubić, nie tylko małemu Prosiaczkowi. Po drugie,
spis treści pozwala każdemu szybko odnaleźć poszukiwane przezeń informacje. Zauważ, że ten spis treści
pokazuje także dwustopniową strukturę rozdziałów-podrozdziałów.
5
Zanim dasz pracę promotorowi do przeczytania, sam/a ją przeczytaj – ale dopiero w kilka dni po napisaniu.
Kiedy czytamy własny tekst tuż po napisaniu, nie widzimy tego, co jest naprawdę napisane, tylko to, co
chcieliśmy napisać. Aby zobaczyć, co się napisało, trzeba zapomnieć, jak się to pisało.
4
Zróżnicowanie reakcji kobiet i mężczyzn na zdradę emocjonalną i seksualną
Streszczenie6
Praca dotyczy problemu, czy kobiety i mężczyźni w odmienny sposób reagują na zdradę
emocjonalną i seksualną. Dwie próby badanych, studenci (N = 148) i nauczyciele (N = 147),
odpowiadały na szereg pytań dotyczących awersyjności, kosztów i wzajemnych implikacji
obu rodzajów zdrady. Zgodnie z poprzednimi badaniami (Buss, Larsen, Westen i
Semmelroth, 1992)7, mężczyźni wskazywali zdradę seksualną jako bardziej awersyjną od
zdrady emocjonalnej, zaś kobiety czyniły odwrotnie. Ponadto kobiety sądziły, iż emocjonalna
zdrada mężczyzny silniej implikuje seksualną niż odwrotnie, a także uważały zdradę
emocjoną za kosztowniejszą od seksualnej. Jednak mężczyźni uważali oba rodzaje zdrady
kobiety za jednakowo kosztowne i implikujące się nawzajem z jednakową siłą. Poglądy
kobiet (ale nie mężczyzn) okazały się istotnym predyktorem wskazywania zdrady
emocjonalnej jako bardziej awersyjnej.
6
Streszczenie nie powinno przekraczać 900 znaków. Powinno zawierać bardzo zwięzłe informacje o: problemie,
osobach badanych (w nawiasie ich liczba), zastosowanej metodzie i uzyskanych wynikach (w takiej kolejności).
Całe streszczenie stanowi jeden akapit. Najpierw napisz streszczenie 2-3 razy dłuższe. Dopiero jak skończysz
zacznij je skracać (najlepiej po kilku dniach). Streszczenie zamieszczamy co prawda na początku pracy, ale
piszemy zawsze dopiero po jej zakończeniu. Jeżeli zaczniesz pracę od streszczenia, to możesz jej nigdy nie
napisać!
7
W taki sposób cytuje się prace zamieszczone w bibliografii. Nazwisko (przed nawiasem lub w nawiasie) i data
(zawsze w nawiasie) w tekście oznaczają, że cytowana praca znajduje się w spisie bibliografii.
5
Charakterystycznym dla ostatniej dekady trendem w rozwoju badań i teorii relacji
heteroseksualnych jest pojawienie się silnego nurtu ewolucjonistycznego, nawiązującego
zarówno do oryginalnych koncepcji Darwina (w szczególności teorii doboru seksualnego, a
nie tylko doboru naturalnego), a także bardziej współczesnych koncepcji rozwijających i
precyzujących myśl ewolucjonistyczną (jak teoria nakładów rodzicielskich Triversa, 1972).
Trend ten zdaje się być częścią szerszego zjawiska, jakim jest pojawienie się psychologii
ewolucjonistycznej, stosującej intelektualne narzędzia teorii ewolucji (pojęcie nacisku
selekcyjnego, doboru naturalnego, doboru krewniaczego, strategii ewolucyjnie stabilnej, etc.)
do analizy nie tylko takich zagadnień, jak budowa zmysłów czy struktura zachowań
eksploracyjnych i ukierunkowanych na zdobywanie żywności (gdzie ewolucjonizm był
stosowany od lat i z dużym powodzeniem), ale także takich dziedzin, jak wnioskowanie
dedukcyjne (Cosmides, 1989), wnioskowanie probabilistyczne (Cosmides i Tooby, 1996),
spostrzeganie osób (Kenrick, 1994), czy formułowanie sądów moralnych (Petrinovich,
O’Neill i Jorgensen, 1993).8 Współczesną popularność wyjaśnień ewolucjonistycznych
upatrywać można przynajmniej w dwóch czynnikach.
Po pierwsze, narasta rozczarowanie tradycyjnym, kulturowym podejściem do
większości zagadnień interesujących psychologię, socjologię, czy antropologię kulturową. 9
Ten, jak go nazwali Tooby i Cosmides (1992), Standardowy Model Nauk Społecznych
(Standard Social Science Model) zakładający, że praktycznie wszystkie zachowania i
preferencje społeczne są wyuczone i stanowią wyłączny rezultat kultury ma szereg
mankamentów. Standardowy Model Nauk Społecznych jest: (1) biologicznie nierealistyczny,
8
W taki sposób cytujemy tylko autorów, których prace przeczytaliśmy i które zamieszczone są w bibliografii.
Zauważ, że dopóki nie ma dosłownych cytatów, nie podaje się stron. Stronę podaje się w przypadku dosłownego
cytatu, np. „xxx [tutaj zacytowany fragment],” Kenrick (1994, s. 25).
9
Każdy paragraf zaczyna się od wcięcia (robimy je tabulatorem) z wyjątkiem pierwszego paragrafu po tytule lub
podtytule. Cały tekst właściwy jest pisany z podwójną interlinią. Wielkość czcionki 12 pkt., tytuły i śródtytuły
mogą być większe, pogrubione itd., w zależności od fantazji autora. Mniejsze odstępy między liniami mogą być
tylko w tekście jakoś wyróżnionym (cytat, tabela itd.).
6
gdyż proponowane na jego gruncie koncepcje są często niemożliwe do pogodzenia ze
współczesną wiedzą o ludzkim mózgu; (2) komputacyjnie niewykonalny, gdyż żaden system
nie byłby w stanie wyuczyć się tego czego, człowiek uczy się przez pierwszych kilkanaście
lat życia, ani wykonać operacji zakładanych implicite przez wiele psychologicznych modeli
funkcjonowania umysłu; (3) dezintegruje nauki społeczne – uniemożliwia kumulację wiedzy i
tworzenie ogólnej teorii psychicznego funkcjonowania człowieka pozbawiając je wspólnego
punktu wyjścia; a wreszcie (4) dezintegruje naukę jako całość, ponieważ pozbawia
psychologię, antropologię kulturową czy socjologię łączności z naukami przyrodniczymi,
przede wszystkim biologią.
Po drugie, współczesne ewolucjonistyczne podejście do psychologii ma charakter
zdecydowanie empiryczny. Jak wiadomo, początkowe, jeszcze XIX-wieczne zastosowania
koncepcji ewolucji do wyjaśniania zachowań społecznych były mocno spekulatywne i do dziś
otoczone są złą sławą, jako myślenie opierające się nie na empirii, lecz na dość prymitywnej i
z reguły konserwatywnej ideologii (jak darwinizm społeczny, czy maltuzjanizm). W
przeciwieństwie do tych niesławnych tradycji, współczesna psychologia ewolucjonistyczna
zaowocowała licznymi badaniami empirycznymi dotyczącymi relacji heteroseksualnych (por.
Buss, 1996), a także wielu innych zagadnień, jak język i myślenie, spostrzeganie i pamięć
przestrzenna, sądy moralne i powstawanie ideologii, a nawet preferencje estetyczne (Barkow,
Cosmides i Tooby, 1992; Pinker, 1997). Wielu z tych badań nigdy by nie przeprowadzono,
gdyby nie myślenie w kategoriach ewolucjonistycznych, które umożliwia przewidywanie
nowych zjawisk (np. że kobiety nie doceniają faktycznego zaangażowania mężczyzn w
związki uczuciowe, Haselton i Buss, 2000), bądź dostarcza wyjaśnień zjawisk powszechnie
obserwowanych, choć trudnych do wyjaśnienia (np. dlaczego mężczyźni tak usilnie
7
poszukują u partnerek urody, podczas gdy kobietom uroda partnerów zdaje się być dość
obojętna – co jest obserwacją banalną, choć trudną do wyjaśnienia).10
DWA RODZAJE ZDRADY
Szczegółowy problem, na którym zamierzam się skupić w mojej pracy, to zróżnicowanie
reakcji płci na dwa rodzaje zdrady partnera/partnerki bliskiego związku: seksualną i
emocjonalną.11 Buss, Larsen, Westen i Semmelroth (1992) stwierdzili, że jeżeli poprosić
mężczyzn, aby wyobrazili sobie, że partnerka zdradza ich emocjonalnie (zwierza się innemu
mężczyźnie, spędza z nim wiele czasu itd.) lub seksualnie i zapytać, który z rodzajów zdrady
bardziej by ich zabolał, to większość (60%) twierdzi, że bardziej zabolałaby ich zdrada
seksualna. Jeżeli jednak o to samo zapytać kobiety, to większość (83%) deklaruje, że bardziej
zabolałaby je zdrada emocjonalna. Buss i współpracownicy jako pierwsi uzyskali tego
rodzaju dane, choć samą hipotezę znacznie wcześniej sformułował biolog Donald Symons
(cyt. za Buss, 1996).12
Ewolucjonistyczne wyjaśnienie asymetrycznych reakcji płci na dwa rodzaje zdrady
wiąże silną u mężczyzn zazdrość seksualną z problemem pewności ojcostwa. Choć kobieta
jest zawsze pewna własnego macierzyństwa, ojcostwo mężczyzny jest jedynie mniej lub
bardziej prawdopodobnym domniemaniem. Przy tym seksualna zdrada partnerki jest dla
mężczyzny biologicznie kosztowna, gdyż nie tylko wyklucza jego sukces reprodukcyjny, ale
10
Ta część wstępu ma charakter ogólny; powinna być możliwie krótka i przedstawiać szerszy kontekst problemu
(także uzasadnienie jego ważności praktycznej), ale nie powinna zawierać podsumowania całej wiedzy
psychologicznej autora.
11
Ta część wstępu jest już konkretniejsza i przedstawia treść szczegółowego problemu, który jest przedmiotem
własnych badań empirycznych. Powinna zaczynać się tytułem wskazującym treść problemu, potem wskazujemy
na czym problem polega, krótko omawiamy dotychczasowe badania nad problemem i wskazujemy, co jest
jeszcze do zrobienia (i my to właśnie zamierzamy zrobić). Tę część wstępu kończymy listą problemów lub
hipotez poddawanych badaniu w naszej pracy.
12
W taki sposób cytuje się pracę, która nie jest umieszczona w bibliografii – nie dotarliśmy do niej i cytujemy ją
za jakimś innym autorem (do którego dotarliśmy i którego praca znajduje się w bibliografii). Magistrantom
wypada dotrzeć przynajmniej do wszystkich prac polskojęzycznych (cytowanie z drugiej ręki łatwo dostępnych
prac jest świadectwem lenistwa lub braku kompetencji autora).
8
także oznacza inwestowanie wysiłku rodzicielskiego w potomstwo swoich konkurentów.
Tylko mężczyźni mieli więc do rozwiązania problem adaptacyjny w postaci maksymalizacji
szans faktycznego ojcostwa wychowywanych przez siebie dzieci. Jednym ze sposobów
rozwiązania tego problemu była silna zazdrość seksualna o partnerkę – przejawiający ją
mężczyźni mieli większą szansę na zapewnienie sobie faktycznego ojcostwa, a zatem i na
sukces reprodukcyjny oraz propagację swoich genów i upodobań w przyszłych pokoleniach,
podczas gdy mężczyźni mało zazdrośni o seks mieli mniej potomstwa i słabiej propagowali
własne geny i wynikające z nich upodobania.
Z kolei większą skłonność kobiet do zazdrości emocjonalnej Symons i Buss wiążą z
problemem utrzymania kontroli nad zasobami mężczyzny. Emocjonalne zaangażowanie
mężczyzny w inną partnerkę może prowadzić do drenażu zasobów materialnych na jej rzecz.
Ewolucyjnie rzecz biorąc, jest to ważny problem dla kobiet, bowiem najczęściej pozyskiwały
one zasoby poprzez mężczyzn (podczas gdy mężczyźni najczęściej pozyskiwali zasoby bez
pośrednictwa kobiet), a brak dostępu do zasobów partnera był dużym zagrożeniem dla
sukcesu reprodukcyjnego kobiety. Natomiast sama zdrada seksualna mężczyzny jest
stosunkowo niewielkim zagrożeniem dla biologicznego interesu kobiety (mierzonego szansą
na sukces reprodukcyjny), jako że to nie ona wydatkuje własne zasoby na wychowanie
potomstwa powstałego w przelotnym związku jej partnera.
Hipoteza Symonsa-Bussa zgodna jest ze stosunkowo dużą liczbą danych
historycznych, antropologicznych i psychologicznych wskazujących, że w prawie wszystkich
kulturach mniej lub bardziej strzeże się kobiety przed mężczyznami, choć w żadnej chyba
znanej kulturze nie strzeże się mężczyzn przed kobietami (por.13 Wilson i Daly, 1992).
Podobnie w większości kultur zdrada seksualna kobiety spotyka się z silną karą (do śmierci
13
Taki skrót (od „porównaj”) stosujemy powołując się na pracę, w której dany problem jest obszerniej
dyskutowany, bądź też pracę, w której przedstawia się poglądy podobne do naszych.
9
włącznie), podczas gdy zdrada seksualna mężczyzny karana jest słabiej bądź wcale (Buss,
1996).
Możliwe są jednak i alternatywne, kulturowe wyjaśnienia tej płciowej asymetrii w
powodach zazdrości. Również samo badanie Bussa i współpracowników budzi pewne
wątpliwości metodologiczne. Przedstawiane w tej pracy badanie własne miało na celu
zarówno
wyjaśnienie
owych
wątpliwości
metodologicznych,
jak
i
sprawdzenie
alternatywnych wyjaśnień podstawowej różnicy w reakcjach kobiet i mężczyzn na zdradę
seksualną i emocjonalną.
Niejasności metodologiczne14
W oryginalnym badaniu Bussa i in. (1992, s. 252) stawiano osoby badane przed następującym
dylematem: 15
Prosimy pomyśleć o jakimś poważnym związku jaki łączył Ciebie w przeszłości, albo łączy obecnie z osobą płci
przeciwnej, bądź też o związku jaki chciałbyś mieć. Wyobraź sobie, że partnerka, w którą jesteś poważnie
zaangażowany okazuje zainteresowanie jakimś innym mężczyzną. Co byłoby dla Ciebie denerwujące czy
bolesne (zakreśl tylko jedną z dwóch możliwości):
(A) Wyobrażenie sobie, że partnerka głęboko angażuje się w uczuciowy związek z innym mężczyzną.
(B) Wyobrażenie sobie, że partnerka angażuje się w namiętny stosunek seksualny z innym mężczyzną.
Wybór jednej z tych możliwości traktowany jest jako wskazanie zdrady emocjonalnej lub
seksualnej jako bardziej awersyjnej. Zaletą tego pytania jest jego prostota, choć wydaje się, iż
ma ono dwie wady.
Po pierwsze, zdrada seksualna jest w nim przedstawiona jako jednorazowy akt, podczas
gdy zdrada emocjonalna przedstawiona jest jako trwalszy związek, a przez to może być
14
Zauważ, że tytuły i podtytuły układają się w strukturę dwustopniową: tytuły są wypośrodkowane i pisane
wielkimi literami, podtytuły wyrównane do lewej. Jedne i drugie pogrubione. W razie potrzeby można
wprowadzić jeszcze jeden stopień (np. pod-podtytuły pisane pogrubioną kursywą).
15
Zauważ że w przypadku dosłownego cytatu przywołuję stronę, z której pochodzi zacytowany fragment.
Zwykle szczegóły metody są rozważane w części „Metoda.” Jednak w tym przypadku metoda jest bezpośrednim
przedmiotem jednego z problemów badawczych, stąd też omawiana jest w części poświęconej problemowi i
hipotezom.
10
uważana za bardziej dolegliwą. Stąd też we własnym badaniu postanowiłem oba rodzaje
zdrady przedstawić jako niejednorazowe związki.16
Po drugie, instrukcja Bussa wymusza wybór tylko jednej z odpowiedzi, a wskazanie
każdej z nich jest równoznaczne z pominięciem pozostałej. Powodem takiego sformułowania
pytania jest chęć uniknięcia efektu sufitu (jednorodnie maksymalnych ocen), jaki mógłby
pojawić się, gdyby badani oceniali dolegliwość każdej ze zdrad na skalach szacunkowych.
Jednak wymuszenie takie jest do pewnego stopnia sztuczne i w oczywisty sposób
uniemożliwia niezależny pomiar reakcji na oba rodzaje zdrady, co utrudnia interpretację
wyników. Z tego powodu zadałem17 swoim badanym jeszcze jedno pytanie – o to, czy oba
rodzaje zdrady byłyby jednakowo ważnym powodem rozstania, czy też ważniejszym
powodem byłaby zdrada emocjonalna, bądź seksualna. Pytanie o powody zerwania pozwala
uniknąć efektu sufitu i ma tę zaletę, że reakcje na oba rodzaje zdrady stają się przynajmniej
częściowo niezależne.
Alternatywne wyjaśnienia efektu płci
Choć zróżnicowanie płci w reakcjach na dwa rodzaje zdrady wydaje się rzetelne
(oprócz cytowanych już badań Bussa wykazali je także inni autorzy, np. DeSteno i Salovey,
1996; Harris, 1996), różnice te można wyjaśniać nie tylko jako skutek biologicznych
odmienności kobiet i mężczyzn. Mogą one także wynikać ze zróżnicowania poglądów na
seksualną i emocjonalną zdradę kobiet i mężczyzn.
Zgodnie ze stereotypami płci w naszej kulturze, utrzymywanie relacji seksualnych z
mężczyzną przez kobietę jest objawem jej silnego zaangażowania emocjonalnego – jej mąż
(partner) ma zatem poważne powody do niepokoju w przypadku zdrady seksualnej.
16
Zauważ, że w tym miejscu nie wchodzę w szczegóły sformułowania pytań. O tym jest mowa w części
poświęconej metodzie badania.
17
Zauważ, że piszę w pierwszej os. l. pojedynczej; można też pisać bezosobowo „zadano pytanie...” (ale to
brzmi drętwo, więc odradzam). Nie należy pisać w liczbie mnogiej („zadaliśmy pytanie”), bowiem ta forma
nadaje się tylko do dekretów królewskich (pluralis majestatis: My, z Bożej łaski, król...) i podręczników.
11
Natomiast utrzymywanie takich relacji przez mężczyznę jeszcze nie świadczy o jego
poważnym zaangażowaniu – poważnym problemem jest zaangażowanie emocjonalne, gdyż
może skutkować rozstaniem, a ponadto i tak doprowadzi do zdrady seksualnej. Innymi słowy,
seksualna (ale nie emocjonalna) zdrada kobiety ma podwójne znaczenie – nie dość, że sama
jest zdradą, to jeszcze silnie implikuje zdradę emocjonalną. Natomiast w przypadku
zdradzającego mężczyzny takie podwójne znaczenie ma zdrada emocjonalna, gdyż silnie
implikuje ona seksualną (choć seks nie implikuje u mężczyzny emocji). Rozumowanie to
przedstawili DeSteno i Salovey (1996) i stwierdzili w swoich badaniach zanikanie różnicy
między płciami w zazdrości o seks i emocje po uwzględnieniu opinii, co do niejednakowych
implikacji obu rodzajów zdrady u kobiet i mężczyzn. W myśl tego wyjaśnienia ważna byłaby
nie płeć, lecz treść przekonań na temat znaczenia (konsekwencji) tych dwóch rodzajów
zdrady w wykonaniu kobiet i mężczyzn.
Implikowanie jednej zdrady przez drugą jest tylko jednym z rodzajów kosztów tej
ostatniej; rozumowanie DeSteno i Saloveya można rozszerzyć także na inne rodzaje kosztów,
takie jak zaniedbywanie partnera, ośmieszanie go przed innymi, łamanie jego oczekiwań,
zmuszanie do drastycznych działań, itd. Stąd też we własnym badaniu mierzyłem nie tylko
wzajemne implikacje obu rodzajów zdrady, ale także jak przedstawiają się różne koszty obu
rodzajów zdrady u obu płci. Badanie wykonałem na dwóch próbach, z których młodszą
stanowili studenci, zaś starszą stanowili nauczyciele. Wiekowe zróżnicowanie prób
wprowadziłem oczywiście celem zwiększenia trafności zewnętrznej badań.
PROBLEMY BADAWCZE18
Celem badania była więc próba udzielenia odpowiedzi na następujące pytania badawcze:19
18
Między główną częścią, a tekstem ją poprzedzającym jest pewien zwiększony odstęp, ale nie należy
rozpoczynać każdej części od nowej strony (to zaburza ciągłość i marnuje papier).
19
W tym miejscu mogą pojawić się albo problemy badawcze (pytania), albo hipotezy (próbne odpowiedzi na
owe pytania, w formie zdania orzekającego). Obie formy są uprawnione, ale musimy zdecydować się na jedną z
nich. Problemy wypisujemy wtedy, kiedy nie ma mamy precyzyjnych przypuszczeń co do tego, jakie wyniki się
12
1. Czy kobiety wskazują zdradę emocjonalną jako bardziej awersyjną niż seksualna, zaś
mężczyźni wskazują jako bardziej awersyjna zdradę seksualną także w próbach polskich i
po zmianie metody (w taki sposób, że oba rodzaje zdrady oznaczają trwalsze związki i
przy pytaniu gdzie dwa rodzaje zdrady nie wykluczają się wzajemnie)?
2. Czy poglądy kobiet i mężczyzn na temat wzajemnych implikacji i kosztów zdrady
układają się w sposób przewidywany przez hipotezę podwójnego znaczenia?
3. Czy poglądy kobiet i mężczyzn na temat wzajemnych implikacji i kosztów zdrady
wpływają na zróżnicowanie reakcji na zdradę emocjonalną i seksualną (tj. wskazywanie
na jedną z nich jako na bardziej awersyjną)?
4. Czy statystyczna eliminacja (kontrola) treści poglądów powoduje zanik różnic między
kobietami i mężczyznami w reakcji na dwa rodzaje zdrady (a więc, czy liczy się treść
poglądów, czy płeć)?20
METODA
Osoby badane
W Próbie 1 (studenci Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej oraz Uniwersytetu im.
Mikołaja Kopernika w Toruniu) zbadałem 69 kobiet i 93 mężczyzn, o średniej wieku 23,03
lat (SD = 1,52).21 W Próbie 2 (nauczyciele uczestniczący w studiach podyplomowych)
zbadałem 108 kobiet i 55 mężczyzn, o średniej wieku 36,69 lat (SD = 7,16). Nie wszyscy
badani odpowiedzieli na wszystkie pytania, stąd też liczebność prób waha się nieco z pytania
okażą. Hipotezy wypisujemy wtedy, gdy takie przypuszczenia mamy. Czasami wypisanie problemów zajmuje
mniej miejsca (i z tego powodu tutaj wpisałem problemy, a nie hipotezy). Tak, czy owak, powinny być
ponumerowane, a kolejność problemów lub hipotez decyduje o późniejszej kolejności przedstawiania wyników.
20
Każdemu problemowi lub hipotezie może towarzyszyć jedno-dwu-zdaniowe wyjaśnienie, skąd został
wyprowadzony, albo dlaczego jest ważne (warto go badać).
21
SD oznacza odchylenie standardowe (wieku zbadanej próby). Należy podawać raczej SD niż zakres wieku
badanych, gdyż zakres może być mylący (gdy np. jeden badany miał 18 lat, inny badany miał 80, a wszyscy
pozostali byli w wieku od 40 do 50 lat.)
13
na pytanie. Badania odbywały się w grupach liczących od 10 do 20 osób, bądź też badani
zabierali ze sobą materiały i przynosili je wypełnione następnego dnia.
Procedura i materiały
Osoby badane proszone były o odpowiedź na pytanie stanowiące przedyskutowaną już
modyfikację oryginalnego pytania Bussa (modyfikacja polegała na tym, że oba rodzaje
zdrady przedstawiane były jako zdarzenia niejednorazowe):
Prosimy o wyobrażenie sobie sytuacji, w której Pani mąż (chłopak, czy też partner życiowy), zaczął się
interesować inną kobietą. Co bardziej by Panią zdenerwowało czy unieszczęśliwiło:
A) wyobrażenie sobie, że partner głęboko angażuje się uczuciowo w związek z inną kobietą (zwierza się jej,
spędza z nią wiele czasu);
B) wyobrażenie sobie, że partner angażuje się w namiętny seksualny związek z inną kobietą
(prosimy zakreślić literę A lub B).
Ponadto zadawałem kolejne pytanie o powody zerwania, w którym wskazanie jednej zdrady
nie wykluczało drugiej:22
Gdyby tak stało się naprawdę, która z tych sytuacji bardziej mogłaby Panią skłonić do zerwania z
partnerem?
sytuacja A bardziej niż sytuacja B
sytuacja B bardziej niż sytuacja A
obie w tym samym stopniu
żadna z tych sytuacji
(prosimy podkreślić właściwą odpowiedź)
Następnie prosiłem badanych o informację, czy pozostawali w momencie badania w
bliskim związku (czy odpowiadali na poprzednie pytania mając na myśli rzeczywistego, czy
wyobrażonego partnera/partnerkę) oraz o podanie wieku własnego i partnera lub partnerki.23
22
Opis metody powinien informować o tym, co badany po kolei robił w trakcie badania (stąd też czasami
konieczny jest podrozdział „Przebieg badania”) oraz schemat badania - ile było porównywanych grup i czym się
różniły (stądczasami konieczny jest podrozdział „Schemat badania” lub „Plan eksperymentu”). Opis powinien
być na tyle szczegółowy, by każdy badacz mógł powtórzyć Twoje badanie jeśli zechce, jednak nie na tyle
szczegółowy, by zabić czytelnika drobiazgami.
23
Opis metody jest silnie uzależniony od charakteru tejże metody. Jednak pewne zasady obowiązują
niezmiennie. Taką zasadą jest opisywanie próby badanej na początku części „metoda” (kto był badany, płeć,
wiek, liczba osób). Później może być różnie. W przypadku badań korelacyjnych powinno być z grubsza tak, jak
w tym tekście, tzn. należy opisać, w jaki sposób mierzone były różne korelowane zmienne. W przypadku badań
eksperymentalnych najpierw powinien być:
- podrozdział „przebieg i schemat eksperymentu” (po angielsku overview, gdzie krótko opisujesz, co badani
po kolei robili i według jakiego schematu byli podzieleni na porównywane grupy np. 2x3; czy badania
miały charakter indywidualny, czy grupowy); potem
14
Na zakończenie prosiłem badanych o odpowiedzi na 4 zestawy 12 pytań. Jeden z
zestawów dotyczył konsekwencji emocjonalnej zdrady kobiety: pierwsze pytanie dotyczyło
prawdopodobieństwa seksualnej zdrady kobiety pod warunkiem, że dopuściła się ona zdrady
emocjonalnej, zaś pozostałe 11 pytań dotyczyło różnych kosztów emocjonalnej zdrady
kobiety (jak dalece przestanie dbać o dom i męża, jak dalece go ośmiesza, zmusza do
drastycznych działań itp.). Pełen zestaw tych pytań przedstawia Dodatek A. Każda osoba
badana odpowiedziała też na podobne zestawy pytań dotyczące seksualnej zdrady kobiety, a
także konsekwencji obu rodzajów zdrady w wykonaniu mężczyzny. Kolejność tych zestawów
pytań była losowo ustalana dla każdej osoby badanej.
WYNIKI
Analizy wstępne nie wykazały istotnego wpływu wieku i statusu matrymonialnego
(pozostawania w bliskim związku, lub nie) oraz długości ewentualnego pozostawania w
związku na poszczególne zmienne zależne. Stąd też pomijam wzmianki o tych zmiennych w
dalszych analizach.24
Awersyjność zdrady emocjonalnej i seksualnej
Analiza odpowiedzi na pytanie o awersyjność dwóch rodzajów zdrady ujawniła wyniki
zgodne z oczekiwaniami. Jak ilustruje tabela 1, zdrada emocjonalna była uważana za bardziej
dolegliwą przez kobiety niż przez mężczyzn, zaś zdrada seksualna – odwrotnie. Było tak
24
podrozdział „manipulacja eksperymentalna” (gdzie opisujesz, na czym polegała manipulacja
eksperymentalna – np. różne rodzaje instrukcji udzielane różnym grupom osób), na zakończenie
podrozdział „pomiar zmiennych zależnych” (gdzie opisujesz, na czym polegał pomiar zmiennej końcowej,
czy objaśnianej, np. jakiegoś rodzaju sądu, opinii, zachowania itd.).
Wyniki omawiamy w kolejności hipotez lub problemów badawczych, którymi skończyła się teoretyczna część
pracy.
15
zarówno w Próbie 1 (studenci), 2 (1; 148) = 23,00;  = 0,39; p < 0,001, jak i w Próbie 2
(nauczyciele), 2 (1; 147) = 18,74;  = 0,36; p < 0,001.25
Tabela 126
Odsetki kobiet i mężczyzn wskazujących zdradę emocjonalną lub seksualną jako bardziej
awersyjną oddzielnie dla Próby 1 i Próby 2 (w nawiasie podano liczebności poszczególnych
celek).
Bardziej awersyjna zdrada
------------------------------------------emocjonalna
seksualna
Próba 1 (studenci)
Kobiety
Mężczyźni
Razem
razem
76,6
23,4
100
(49)
(15)
(64)
36,9
63,1
100
(31)
(53)
(84)
54,1
45,9
100
(80)
(68)
(148)
Próba 2 (nauczyciele)
Kobiety
Mężczyźni
Razem
71,1
28,9
100
(69)
(28)
(97)
34,0
66,0
100
(17)
(61)
(50)
58,5
41,5
100
(86)
(61)
(147)
Również analiza odpowiedzi na pytanie drugie, o powody zerwania związku,
wykazała większą dolegliwość zdrady emocjonalnej dla kobiet, zaś seksualnej – dla
mężczyzn.27 Jak ilustruje rysunek 1, najwięcej kobiet i mężczyzn deklarowało, że oba rodzaje
25
W taki sposób podaje się wyniki testu chi kwadrat. W nawiasie umieszczona jest liczba stopni swobody, po
znaku równości wartość statystyki, phi to wskaźnik siły zależności (korelacja), wreszcie p to poziom istotności
statystycznej.
26
Wszystkie tabele powinny być ponumerowane, zatytułowane (tytuł zawsze nad zawartością) i zamieszczone w
tekście w pobliżu miejsca, w którym o nich mowa. Zauważ, że w tabelach tekstu naukowego częściej operuje się
odstępami, niż liniami. W szczególności nie stosuje się linii pionowych – taka jest powszechnie przyjęta
konwencja, której należy trzymać się pisząc tekst naukowy.
27
Nie dawaj pracy do przepisania, staraj się sam/a ją napisać. Nigdy nie wiadomo z czego przyjdzie Ci żyć –
może umiejętność posługiwania się Wordem i Excelem jest właśnie tym, co pomoże Ci w życiu (ta uwaga nie
dotyczy, oczywiście, osób, które już tę umiejętność posiadły, a także tych, którym żadna pomoc nie jest
potrzebna).
16
Rysunek 1. Odsetki kobiet i mężczyzn deklarujących, że przyczyną zerwania związku
byłyby oba rodzaje zdrady, bardziej emocjonalna, bardziej seksualna, lub żadna (w
Próbie 1 i w Próbie 2).
70
60
58
Próba 1
Próba 2
52
47
odsetki
50
44
40
33
29
30
27
26
kobiety
17
20
mężczyźni
13
10
10
9
8
11
3 3
0
obie
e
s
żadna
obie
e
s
żadna
rodzaj zdrady: e=emocjonalna, s=seksualna
zdrady byłyby w jednakowym stopniu powodem do zerwania, zaś najmniej – że nie byłaby
takim żadna z nich, jednak znaczące różnice płci zaznaczały się przy dwóch pozostałych
możliwościach odpowiedzi. Więcej kobiet deklarowało, że zdrada emocjonalna byłaby dla
nich w większym stopniu powodem do zerwania niż seksualna, natomiast więcej mężczyzn
uważało, że ważniejszym powodem do zerwania byłaby zdrada raczej seksualna niż
emocjonalna. Zależność ta pojawiła się zarówno w Próbie 1, 2 (1;161) = 8,38; V = 0,23; p <
0,05; jak i w Próbie 2, 2 (1; 146) = 18,16; V = 0,34; p < 0,01.28
W sumie wyniki te przemawiają więc za tezą, iż zdrada emocjonalna jest bardziej
dotkliwa dla kobiet niż dla mężczyzn, zaś seksualna jest bardziej dotkliwa dla mężczyzn niż
dla kobiet, i nie wygląda na to, by było to jedynie artefaktem metody, czyli pytania z
wymuszonym wyborem, bądź też pytania, w którym jeden z rodzajów zdrady przedstawiany
28
Rysunek wykonany w Excelu, przeniesiony do Worda (takie zabiegi dają najlepszy rezultat estetyczny).
Podobnie jak tabele, rysunki powinny mieć numerację kolejną, podpisy i być umieszczone w tekście w pobliżu
miejsca, gdzie są omawiane. Rysunek powinien mieć opisane osie. Zauważ, że te same dane można ilustrować
albo rysunkiem, albo tabelą. Zawsze wybieramy tylko jeden z tych sposobów ilustracji jakiegoś wyniku – nie
należy tego samego wyniku ilustrować zarówno rysunkiem, jak i tabelą.
17
jest jako trwalszy od drugiego (jako to było w przypadku oryginalnego badania Bussa i
współpracowników). Wyniki uzyskane w tym badaniu są też zbliżone do wyników Bussa
pomimo kulturowej odmienności badanej przeze mnie próby.29
Wzajemne implikacje zdrady emocjonalnej i seksualnej
Wyniki obu prób (studenci i nauczyciele) okazały się bardzo podobne nie tylko odniesieniu
do dwóch pierwszych pytań, ale także w odniesieniu do pytań następnych, dotyczących
konsekwencji zdrady. Stąd też odpowiedzi na pytania o wzajemne implikacje obu rodzajów
zdrady oraz o ich koszty przedstawię dla obu prób łącznie.
Wszystkie odpowiedzi na pytania o wzajemne implikacje obu rodzajów zdrady
zamieniono na liczby od 1 (zdecydowanie nie) do 6 (zdecydowanie tak) i uzyskane w ten
sposób dane poddano analizie wariancji w układzie 2 (płeć osoby badanej) x 2 (rodzaj
zdrady) x 2 (płeć sprawcy) z powtarzanymi pomiarami na dwóch ostatnich czynnikach. 30
Analiza ta ujawniła silny efekt rodzaju zdrady: osoby badane uważały, że zdrada emocjonalna
średnio rzecz biorąc znacznie silniej implikuje zdradę seksualną (4,10) niż na odwrót (3,17).
Badani uważają zatem, iż uczucia silniej prowadzą do seksu, niż seks do uczuć.
Interpretowalność tego efektu głównego jest jednak silnie ograniczona dwoma
efektami interakcji. Po pierwsze, interakcją rodzaju zdrady z płcią jej sprawcy, F(1;314) =
268,05; p < 0,001, eta2 = 0,46.31 Jak ilustruje rysunek 2, badani sądzili, że uczucia silniej
prowadzą do seksu niż na odwrót, ale jedynie w odniesieniu do mężczyzn jako sprawców
zdrady (4,43 kontra 2,75). Natomiast dla kobiet-sprawców obie implikacje są spostrzegane
jako jednakowo silne (3,79 kontra 3,77). Jeśli spojrzeć na tę samą interakcję w inny sposób,
29
Krótki komentarz po opisaniu wyników. Wskazuje, jakie jest znaczenie wyników z punktu widzenia problemu
lub hipotezy. Jeżeli były hipotezy, stosujemy formułkę „Wynik ten jest zgodny (niezgodny) z hipotezą 1.”
30
W taki sposób charakteryzuje się schemat badania, a także schemat analizy wariancji.
31
W taki sposób przytacza się wyniki analizy wariancji: w nawiasie liczba stopni swobody, po znaku równości
wartość statystyki F, potem istotność statystyczna p, potem wskaźnik siły zależności.
18
świadczy ona o tym, że – zdaniem badanych – emocje silniej implikują seks dla mężczyzn
(4,43) niż kobiet (3,79) jako sprawców zdrady, natomiast seks silniej implikuje emocje dla
kobiet (3,77) niż mężczyzn (2,75) jako sprawców zdrady. 32
Rysunek 2. Oceny wzajemnych implikacji obu rodzajów zdrady jako funkcja płci
ich sprawcy.
ocena szansy wystąpienia drugiej zdrady
5
zdrada kobiety
4,43
4
3,79
zdrada mężczyzny
3,77
3
2,75
2
1
emocjonalna
seksualna
rodzaj zdrady stanowiący podstawę do wnioskowania
Ten wzorzec implikacji zdaje się być zgodny z hipotezą podwójnego znaczenia
sformułowaną przez DeSteno i Saloveya (1996): podczas gdy emocje silniej implikują seks w
przypadku zdrady mężczyzny niż kobiety, seks silniej implikuje emocje w przypadku zdrady
kobiety niż mężczyzny. Analizy nasze wykazały jednak także słabszą, choć istotną interakcję
drugiego stopnia między rodzajem zdrady, płcią jej sprawcy i płcią osoby dokonującej ocen,
F(1;314) = 17,57; p < 0,05, eta 2 = 0,05. Jak ilustruje rysunek 3, polegała ona na tym, że
jedynie badane kobiety (lewa strona rysunku 3) 33 ujawniły omówiony dotąd wzorzec
32
Wykresy mogą być liniowe lub słupkowe. Tutaj bardziej pasuje wykres słupkowy, ponieważ „zdrada
seksualna – emocjonalna” to odrębne jakościowo kategorie (słupki sugerują nieciągłość, linie sugerują ciągłość
zmiennej). Gdyby to była inteligencja niska-wysoka, bardziej wskazany byłby wykres liniowy. Słupki mają
jeszcze tę zaletę, że można na nich umieścić wartości średnich, co odciąża tekst od nadmiernej ilości danych
liczbowych.
33
Opowiadanie rysunku jest zwykle najłatwiejszym sposobem na czytelny opis wyników. Wszystkie rysunki lub
tabele sporządź sobie w ostatecznej, czytelnej postaci zanim przystąpisz do opisu wyników – w tej kolejności
jest to znacznie łatwiejsze niż w odwrotnej.
19
wnioskowania (silniejsza implikacja seksu z emocji dla sprawców mężczyzn oraz silniejsza
Rysunek 3. Oceny wzajemnych implikacji obu rodzajów zdrady jako funkcja płci
sprawcy, zdaniem kobiet i mężczyzn.
ocena szansy wystąpienia drugiej zdrady
6
ZDANIEM KOBIET
ZDANIEM MĘŻCZYZN
5
4,52
4,33
3,99
3,91
4
3,55
3
3,99
3,68
2,74
2
zdrada kobiety
zdrada mężczyzny
1
emocjonalna
seksualna
emocjonalna
seksualna
rodzaj zdrady stanowiącej podstawę wnioskowania
implikacja emocji z seksu dla sprawców kobiet, wszystkie efekty proste istotne
statystycznie).34
Natomiast badani mężczyźni ujawnili odmienny wzorzec wnioskowania (prawa strona
rysunku 3): uważali oni mianowicie mężczyzn za bardziej skłonnych do zdrady niż kobiety, a
ponadto uważali, że zdrada emocjonalna silniej implikuje seksualną niż na odwrót, i to
zarówno dla sprawców mężczyzn, jak i kobiet. Oba te efekty proste były istotne statystycznie:
dla sprawców mężczyzn, t (146) = 11,76; p < 0,0001 oraz dla kobiet jako sprawczyń, t (146)
= 2,75; p < 0,01.35 Sugeruje to, że zróżnicowanie przekonań o wzajemnych implikacjach
zdrady nie do końca wyjaśnia różnice płci w reakcjach na zdradę emocjonalną i seksualną, do
czego powrócę w dalszej części tekstu.36
34
Każda tabela lub rysunek powinna w całości mieścić się na jednej stronie.
35
W taki sposób przedstawia się w tekście wyniki testu t Studenta: w nawiasie liczba stopni swobody (N-1), po
znaku równości wartość statystyki, na końcu poziom istotności statystycznej.
36
Zauważ, że do przedstawiania interakcji bardziej nadają się rysunki niż tabele. Tę interakcję trudno zrozumieć
nawet na rysunku, w tabeli byłaby w ogóle niezrozumiała.
20
Koszty zdrady emocjonalnej i seksualnej
Z 10 różnych kosztów zdrady utworzyliśmy po uśrednieniu ich ocen cztery ogólne skale
kosztów: zdrady emocjonalnej kobiety, zdrady seksualnej kobiety, zdrady emocjonalnej
mężczyzny i zdrady seksualnej mężczyzny.
Tabela 237
Moc dyskryminacyjna opinii o poszczególnych kosztach różnych rodzajów zdrady i
współczynniki rzetelności (alfa Cronbacha) czterech uzyskanych skal kosztów zdrady.
zdrada kobiety
-------------------------zdrada E zdrada S
0,56
0,54
rodzaj kosztu
znaczy, że nie kocha
zdrada mężczyzny
-----------------------------zdrada E zdrada S
0,64
0,59
znaczy, że opuści
0,63
0,58
0,62
0,57
przestaje dbać o partnera
0,58
0,53
0,62
0,60
przestaje sypiać
0,48
0,39
0,49
0,51
przestaje dbać o dom
0,48
0,40
0,57
0,55
łamie nadzieje i oczekiwania
0,53
0,47
0,48
0,49
zmusza do drastycznych działań
0,56
0,50
0,47
0,42
wycofuje przyjaźń
0,63
0,59
0,64
0,64
upokorzenie
0,50
0,46
0,49
0,46
ośmieszenie
0,49
0,52
0,47
0,49
rzetelność skali (α Cronbacha)
0,85
0,82
0,85
0,84
Jak ilustruje tabela 2, poszczególne rodzaje kosztów cechowały się dość wysoką mocą
dyskryminacyjną
w
każdej
z
czterech
skal,
co
zaowocowało
zadowalającymi
współczynnikami rzetelności tych skal, wahającymi się w przedziale od 0,82 do 0,85 (alfa
Cronbacha). Jeden koszt - „zacznie wydawać pieniądze” - usunięto ze wszystkich skal,
ponieważ miał on niezmiennie najniższą moc dyskryminacyjną. Tabela 2 przedstawia moc
dyskryminacyjną poszczególnych pozycji i zgodność wewnętrzną poszczególnych skal już po
usunięciu tej pozycji).
37
Ta tabela ilustruje, w jaki sposób przedstawia się moc dyskryminacyjną pozycji kwestionariusza i jego
rzetelność. Jeżeli byłby to kwestionariusz, to na miejscu kosztów z tabeli zwykle pojawiłyby się numery albo
treść pozycji tego kwestionariusza.
21
Rysunek 4. Ocena kosztów zdrady kobiety i mężczyzny dokonywana przez kobiety i
mężczyzn.
4,2
wielkość kosztów
4
zdrada kobiety
zdrada mężczyzny
3,79
3,8
3,6
3,95
3,73
3,57
3,4
3,2
3
kobiety
mężczyźni
płeć osób oceniających koszty
Uśredniony wskaźnik kosztów poddaliśmy analizie wariancji w układzie 2 (płeć osoby
badanej) x 2 (rodzaj zdrady) x 2 (płeć sprawcy) z powtarzanymi pomiarami na dwóch
ostatnich czynnikach. Analiza ta ujawniła istotny efekt interakcji płci osoby badanej i płci
sprawcy F(1;292) = 57,33; p < 0,0001, eta2 = 0,16. Jak ilustruje rysunek 4, interakcja polegała
na tym, że zarówno kobiety, jak i mężczyźni wyżej oceniali koszty zdrady płci przeciwnej niż
własnej. Zdaje się to świadczyć albo o niedocenianiu cierpienia płci przeciwnej, albo o
subiektywnym minimalizowaniu szkód wyrządzanych przez zdradę przedstawicieli płci
własnej, a przez implikację, także szkód wyrządzanych własną zdradą. To ostatnie jest
zapewne przejawem egotyzmu atrybucyjnego, jednego z zabiegów podejmowanych celem
obrony pozytywnej samooceny (por. Lewicka i Wojciszke, 2000).
Analiza ujawniła także oczekiwaną interakcję rodzaju zdrady z płcią jej sprawcy,
F(1;292) = 73,01; p < 0,0001, eta2 = 0,20. Jak ilustruje rysunek 5, interakcja polegała na
uznawaniu zdrady emocjonalnej za bardziej kosztowną, gdy jej sprawcą był mężczyzna niż
kobieta, natomiast zdrada seksualna była uważana za kosztowniejszą, gdy sprawcą była
22
kobieta, a nie mężczyzna. Wzorzec ten nie wchodził w istotną interakcję z płcią osób
badanych, jednak podczas gdy obie płcie ujawniły silne przekonanie o większych kosztach
emocjonalnej niż seksualnej zdrady mężczyzny, przekonanie o większych kosztach seksualnej
niż emocjonalnej zdrady kobiety ledwie sięgało istotności u badanych mężczyzn (3,99 vs.
3,90; t = 1,99, p < 0,05).38
Rysunek 5. Ocena kosztów zdrady emocjonalnej i seksualnej w zależności od
płci sprawcy.
4
3,9
zdrada kobiety
zdrada mężczyzny
3,85
3,83
3,8
wielkość kosztu
3,7
3,69
3,67
3,6
3,5
3,4
3,3
3,2
3,1
3
emocjonalna
seksualna
rodzaj zdrady
Ponadto, płeć badanych bardzo silnie różnicowała ocenę pojedynczych kosztów
emocjonalnej i seksualnej zdrady partnera płci przeciwnej. Jak ilustruje tabela 3, u kobiet
zdecydowanie przeważało przekonanie o większych kosztach emocjonalnej niż seksualnej
zdrady mężczyzny – dla połowy pojedynczych kosztów zależność była istotna i w
oczekiwanym kierunku, a nigdy nie była istotna i sprzeczna z oczekiwaniem. Inaczej sprawy
miały się dla mężczyzn. Tylko w trzech przypadkach oceniali oni zdradę seksualną kobiety
jako kosztowniejszą od emocjonalnej (i były to przede wszystkim koszty społeczne w postaci
38
To jest przykład analizy tzw. efektu prostego, czyli różnicy między pojedynczą parą średnich zaczerpniętych z
jakiegoś większego zbioru średnich. Takie analizy wykonuje się za pomocą testu t Studenta (dla danych
niezależnych lub zależnych). Analizy takie można przeprowadzać niezależnie od tego, czy ogólna analiza
wariancji okaże się istotna czy też nie. Zwykle analiza efektów prostych pozwala się zorientować na czym w
istocie polega interakcja.
23
upokorzenia i ośmieszenia), zaś w dwóch przypadkach (wycofanie seksu i troski o dom)
różnice były statystycznie istotne, ale w przeciwnym do oczekiwanego kierunku, tzn.
emocjonalna zdrada kobiety szacowana była jako niosąca większe koszty niż emocjonalna.
Pomimo ogólnego wzorca z rysunku 5, jeśli chodzi o same poglądy na płeć przeciwną,
wzorzec oczekiwany na podstawie koncepcji podwójnego znaczenia jest bardziej prawdziwy
dla sądów kobiet o zdradzie mężczyzny, niż dla sądów mężczyzn o zdradzie kobiety.
Tabela 3.
Szczegółowe koszty zdrady emocjonalnej (E) i seksualnej (S) partnera płci przeciwnej, w
ocenie kobiet i mężczyzn (średnie ocen porównane testem t).39
zdaniem kobiet
----------------------------------------zdrada E zdrada S
t
3,89
3,24
7,23***
rodzaj kosztu
zdaniem mężczyzn
------------------------------------------zdrada E zdrada S
t
4,09
4,14
0,52
znaczy, że opuści
3,74
3,37
5,19***
4,07
4,08
0,08
3,86
3,57
3,61***
3,65
3,51
-1,55
przestaje sypiać
3,25
2,98
3,22**
3,45
3,21
-2,57*
3,74
3,53
2,70**
3,23
3,05
-2,26*
4,82
4,78
0,56
4,53
4,65
1,22
4,66
4,75
0,49
4,07
4,21
1,85
wycofuje przyjaźń
3,59
3,48
1,66
3,71
3,89
2,28*
upokorzenie
4,27
4,42
-1,73
4,16
4,87
6,96***
ośmieszenie
3,64
3,64
0,08
3,91
4,29
3,68***
Uwaga: ujemne wartości testu t Studenta (dla danych zależnych) oznaczają sprzeczny z hipotezą układ średnich
*p < 0,05
** p < 0,01
*** p < 0,001
Celem dalszej eksploracji problemu rozważę jeszcze, w jaki sposób oceny kosztów
zdrady były powiązane z ocenami wzajemnych implikacji zdrady, czyli wnioskowania o
jednej zdradzie na podstawie drugiej. Jak wskazują dane z tabeli 4, sądy badanych wykazały
znaczną specyfikę – stosunkowo najsilniejsze były korelacje między siłą implikacji zdrady a
39
To jest przykład zbiorczego przedstawienie dużej liczby testów t. Czasami taką tabelę (odpowiednio mniejszą)
warto przedstawić nawet wtedy, gdy mamy tylko 2-3 porównania testem t, gdyż ułatwia to orientację czytelnika
w wynikach.
Zmniejszenie czcionki uczyniło tabelę czytelną; zauważ, w jaki sposób gwiazdki służą do oznaczania istotności
testów t (dzięki temu nie trzeba wprowadzać odrębnych kolumn dla zamieszczenia wartości p).
24
oceną kosztów zdrady tego samego rodzaju (emocjonalnej – seksualnej) w wykonaniu tego
samego sprawcy (kobiety – mężczyzny). Korelacje te zostały wydrukowane pogrubionym
drukiem. Dane te nie mają szczególnego znaczenia merytorycznego, ale świadczą o tym, że
badani nie odpowiadali na zadane im pytanie w sposób przypadkowy. 40
Tabela 4
Skorelowanie wzajemnych implikacji zdrady i ich kosztów (korelacje r Pearsona).
------------------------------------------------------------------------------------------------------------zdrada / koszt
emocjonalna seksualna
emocjonalna seksualna
kobiety
kobiety
mężczyzny mężczyzny
implikacja
zdaniem kobiet
kobieca e. → s.
0,37**
0,17*
0,25**
0,01
kobieca s.→ e.
0,16*
0,41**
0,15*
0,28**
męska e. → s.
0,35**
0,12
0,35**
0,10
męska s.→ e.
0,13
0,27**
0,29**
0,49**
zdaniem mężczyzn
kobieca e. → s.
0,35**
0,25**
0,25**
0,19*
kobieca s.→ e.
0,27**
0,51**
0,35**
0,39**
męska e. → s.
0,29**
0,25**
0,29**
0,15
męska s.→ e.
* p < 0,05
0,07
** p < 0,01
0,33**
0,28**
0,49**
Wreszcie tabela 5 pokazuje, w jaki sposób skorelowane są ze sobą różne rodzaje
kosztów na przykładzie kosztów zdrady emocjonalnej mężczyzny widzianej oczyma kobiet.
Widać wyraźnie, że nie wszystkie rodzaje kosztów są jednakowo skorelowane. Na przykład
upokorzenie i ośmieszenie są dość silnie skorelowane ze sobą nawzajem, a słabo korelują z
40
Głównym powodem zamieszczenia tu przeze mnie tych danych jest pokazanie, w jaki sposób można poradzić
sobie z zamieszczeniem dużej liczby danych w dość skondensowanej postaci. Innym przykładem radzenia sobie
z przedstawianiem korelacji jest tabela następna. Przy okazji – formatowanie tej tabeli wyraźnie się „rozjechało”
– tak być nie powinno; zostawiam to jako przykład negatywny (jak nie powinno wyglądać formatowanie tabeli).
25
wycofaniem uczuć i groźbą opuszczenia, które z kolei korelują ze sobą nawzajem. Sugeruje
to, iż poszczególne koszty układają się w różne wzajemnie skorelowane wiązki.
Tabela 541
Skorelowanie różnych kosztów zdrady emocjonalnej mężczyzny szacowanych przez badane
kobiety (korelacje r Pearsona).
rodzaj kosztu
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1.
upokorzenie
0,52** 0,16*
2.
ośmieszenie
3.
przestaje sypiać
4.
5.
6.
7.
8.
9.
znaczy, że opuści
0,12
0,13
0,05
0,31** 0,26** 0,15
0,27** 0,22**
0,23** 0,16*
0,38** 0,24** 0,13*
0,19** 0,23**
0,39** 0,18*
0,23** 0,36** 0,37** 0,38** 0,32**
0,51** 0,22** 0,15
0,13
0,26
0,45**
0,04
0,14
0,15
0,29**
0,07
0,27** 0,25** 0,31** 0,28**
0,23** 0,34** 0,23**
0,53** 0,46**
0,45*
10. wycofuje przyjaźń
* p < 0,05
** p < 0,01
Celem prześledzenia, jak przedstawia się struktura sądów o kosztach zdrady
wykonałem analizę czynnikową na sądach kobiet na temat zdrady emocjonalnej mężczyzny.
Analiza ta ujawniła dwa czynniki o wartości własnej przekraczającej 1,00. Nasycenie
poszczególnych kosztów obydwoma czynnikami (po rotacji varimax) przedstawia tabela 6.
Zawartość tabeli sugeruje, że pierwsza wiązka kosztów zdrady dotyczy pogorszenia stanu
wzajemnych uczuć partnerów (wycofanie miłości, przyjaźni, troski, seksu i porzucenie).
Natomiast druga wiązka kosztów (przede wszystkim upokorzenie i ośmieszenie) ma charakter
41
Ta tabela pokazuje, w jaki sposób poradzić sobie z zamieszczeniem dużej liczby korelacji. Aby nie poszerzać
tabeli, w „główce” umieszczamy tylko numery korelowanych zmiennych (zmienne są ponumerowane z boku).
Przy mniejszej liczbie korelowanych zmiennych ich nazwy należy umieścić zarówno w główce, jak i boczku
tabeli. Zauważ, że wszystkie korelacje są umieszczone jedynie nad przekątną (to co mogłoby być pod przekątną,
byłoby lustrzanym odbiciem tego co jest nad przekątną, nie należy więc tego powtarzać). Wprowadzenie
gwiazdek celem oznaczenia korelacji istotnych statystycznie czyni tabelę bardziej czytelną (niż gdyby była po
wprowadzeniu dodatkowych wierszy lub kolumn zamieszczających wartości p). W tabeli zamieszczamy
wszystkie uzyskane korelacje, a więc nie tylko korelacje istotne.
Taką tabelę warto sporządzić nawet wtedy, gdy mamy tylko trzy zmienne korelowane, bowiem dzięki tabeli
jeden rzut oka wystarcza do zorientowania się we wzorcu wyników.
26
niejako zewnętrzny w stosunku do stanu związku i bardziej dotyczy strat w zakresie reputacji
(tego co pomyśli i jak zareaguje na zdradę otoczenie społeczne).
Tabela 642
Nasycenie (ładunki czynnikowe) poszczególnych kosztów pierwszym i drugim czynnikiem
uzyskanym w wyniku analizy czynnikowej po zastosowaniu rotacji varimax. Analiza dotyczy
kosztów emocjonalnej zdrady mężczyzny szacownych przez kobiety.
Czynnik 1.
4,05
40,49
0,75
Czynnik 2.
1,48
14,82
0,15
wycofuje przyjaźń
0,73
0,28
0,72
0,20
0,71
0,16
0,70
0,18
przestaje sypiać
0,70
0,02
ośmieszenie
0,04
0,85
upokorzenie
0,05
0,85
0,33
0,58
0,33
0,49
wartość własna
procent wariancji wyjaśnionej
znaczy, że opuści
Analogiczne analizy przeprowadzone na kosztach trzech pozostałych typów zdrady
(seksualna mężczyzny, seksualna kobiety i emocjonalna kobiety) ujawniły podobną
dwuczynnikową strukturę. Sądzić więc można, iż pogorszenie stanu uczuciowego związku i
pogorszenie reputacji są dosyć powszechnie wyodrębniającymi się rodzajami kosztów zdrady.
Płeć i przekonania jako wyznaczniki różnic w awersyjności zdrady emocjonalnej i
seksualnej
42
To przykład tabeli przedstawiającej wyniki analizy czynnikowej. Zauważ, że taka tabela powinna zawierać nie
tylko ładunki czynnikowe (np. pozycji kwestionariusza, tutaj w tej roli występują poszczególne koszty zdrady),
ale także wartość własną czynników i ilość wyjaśnianej przez nie wariancji.
27
Celem zbadania, jak dalece o zróżnicowaniu reakcji mężczyzn i kobiet na zdradę emocjonalną
i seksualną decyduje sama płeć, a jak dalece odmienność poglądów na implikacje i koszty obu
zdrad płci przeciwnej, skonstruowałem dwa wskaźniki owych poglądów.43
Różnicowy wskaźnik implikacji (rwi) dwóch rodzajów zdrady to różnica między
oceną stopnia, w jakim zdrada emocjonalna osoby płci przeciwnej implikuje zdradę
seksualną, a oceną stopnia, w jakim zdrada seksualna płci przeciwnej implikuje emocjonalną.
Dodatnie wartości tego wskaźnika oznaczają zatem przekonanie, iż emocje silniej prowadzą
do seksu, niż seks do emocji, zaś wartości ujemne – przekonanie odwrotne, że to seks silniej
prowadzi do uczuć niż uczucia do seksu (zawsze u osób płci przeciwnej). Różnicowy
wskaźnik kosztów (rwk)44 dwóch rodzajów zdrady to różnica między średnią oceną 10
kosztów zdrady emocjonalnej, a średnią oceną takich samych 10 kosztów zdrady seksualnej
(zawsze w wykonaniu osoby płci przeciwnej). Dodatnie wartości tego wskaźnika oznaczają
zatem przekonanie o większych kosztach zdrady emocjonalnej niż seksualnej.
Oba wskaźniki okazały się skorelowane, r(306) = 0,36; p < 0,0001;45 jednak w stopniu,
który nie zagrażał ich trafności różnicowej (nie zlewały się ze sobą). Jak wskazują dane z
tabeli 7, oba wskaźniki okazały się też istotnie wyższe dla kobiet (rwi = 1,76; rwk = 0,17) niż
mężczyzn (rwi = 0,34; rwk = -0,10), co jest zgodne z rozumowaniem DeSteno i Saloveya.
Jednakże sprzecznie z tym rozumowaniem, rwi okazał się dla badanych mężczyzn dodatni
wskutek tego, iż uważali oni zdradę emocjonalną za silniejszą przesłankę do wnioskowania o
drugim rodzaju zdrady (4,01), niż zdradę seksualną (3,67). Różnica ta była istotna
statystycznie, t(145) = 2,75; p < 0,01. Potwierdza to również zamieszczona w tabeli 7 analiza
43
W zasadzie wskaźniki omawia się w części „Metoda” i należy zawsze tak robić, gdy tylko jest to możliwe bez
szkody dla zrozumienia tekstu. Jednak czasami jakiś złożony wskaźnik łatwiej zrozumieć przy okazji dyskusji
merytorycznej i w takim przypadku można go wprowadzić dopiero w trakcie prezentacji wyników (tak jest w
tym, dosyć nietypowym przypadku).
44
W taki sposób wprowadza się akronimy (symbole zmiennych utworzone od pierwszych liter pełnej ich
nazwy). Akronimy należy wyróżniać w tekście kursywą (druk pochyły). Nie należy też ich nadużywać,
ponieważ bardzo zaburzają czytelność tekstu. Zauważ, że w całej tej pracy wprowadziłem tylko dwa akronimy.
45
W taki sposób zamieszcza się w tekście informację o wysokości korelacji.
28
przedziałów ufności dla wskaźnika rwi. Wskaźnik ten wynosił dla mężczyzn 0,34 przy
przedziale ufności od 0,09 do 0,58 – wartość zero wypadała więc poza tym przedziałem.
Innymi słowy, wskaźnik był istotnie różny od zera a jego znak był sprzeczny z hipotezą
podwójnego znaczenia DeSteno i Saloveya.
Tabela 746
Zróżnicowanie sądów o konsekwencjach zdrady partnera płci przeciwnej w ocenie kobiet i
mężczyzn: średnia ocen stopnia w jakim rodzaj zdrady (emocjonalna lub seksualna) implikuje
zdradę drugiego typu oraz średnia ocen kosztów danego rodzaju zdrady (w nawiasach
odchylenia standardowe).
rodzaj zdrady
-----------------emoc.
seks.
różnica
(rwi, rwk)
t
granice przedziału ufności
dla różnicy (95%)
-------------------------------niższa
wyższa
implikacje zdrady
według kobiet
4,51
(1,06)
2,75
(0,95)
1,76
(1,39)
16,76***
1,55
1,97
według mężczyzn
4,01
(0,99)
3,67
(1,23)
0,34
(1,47)
2,75**
0,09
0,58
według kobiet
3,87
(0,66)
3,70
(0,65)
0,17
(0,56)
3,94***
0,08
0,26
według mężczyzn
3,90
(0,72)
4,00
(0,74)
-0,10
(0,63)
-1,99*
-0,21
0,00
koszty zdrady
Uwaga: „rodzaj zdrady,” to zdrada, która była podstawą wnioskowania (o drugim rodzaju) lub oceny kosztów.
rwi – różnicowy wskaźnik implikacji obu rodzajów zdrady
rwk – różnicowy wskaźnik kosztów obu rodzajów zdrady 47
*p < .05
** p < .01
*** p < .001
Różnicowy wskaźnik kosztów rwk okazał się dla mężczyzn ujemny i wynosił -0,10
wskazując na to, iż mężczyźni (w przeciwieństwie do kobiet) oceniali koszty seksualnej
zdrady kobiety jako wyższe od kosztów zdrady emocjonalnej. Jednak górna granica
46
Ta tabela zawiera przykład wnioskowania w oparciu o przedziały ufności. Są to przedziały zbudowane wokół
wskaźnika różnicy (rwi albo rwk), a wnioskowanie dotyczy kwestii, czy ten wskaźnik jest istotnie różny od zera,
czy też nie (wskaźnik nie różni się od zera, gdy zero wpada w jego przedział ufności).
47
Uwagi objaśniające tabelę (np. rozwinięcie skrótów, jakie w tabeli zamieszczono) powinny znajdować się
bezpośrednio pod tabelą. Wynika to z ogólnej zasady, że tabela powinna być czytelna sama, bez konieczności
odwoływania się do tekstu (ta sama zasada obowiązuje w przypadku rysunku, który również powinien zawierać
kompletne objaśnienie).
29
przedziału ufności dla tego wskaźnika u mężczyzn wynosiła 0, co wskazuje, że wskaźnik ów
nie był istotnie różny od zera. Tak więc i kobiety, i mężczyźni uważają emocjonalną zdradę
partnera/partnerki za poważniejszą (w tym sensie że uczucia bardziej implikują seks, niż seks
implikuje uczucia), a kobiety uważają przy tym zdradę emocjonalną za kosztowniejszą zaś
mężczyźni uważają obie zdrady za mniej więcej jednakowo kosztowne (z lekką przewagą
seksualnej).
Wszystkie dotychczasowe rozważania dotyczą mężczyzn w ogóle i kobiet w ogóle,
czyli
tendencji
centralnych.
Jednak
indywidualne
zróżnicowanie
przekonań
o
konsekwencjach zdrady może decydować o tym, która ze zdrad jest bardziej awersyjna. Stąd
też wykonałem serię logistycznych analiz regresji, 48 gdzie zmienną objaśnianą była
awersyjność zdrady emocjonalnej (wskazanie jej jako bardziej dotkliwej niż seksualna), zaś
płeć, rwi oraz rwk występowały w roli predyktorów.
Pierwsze trzy modele zawierały po jednym tylko predyktorze. Jak wskazują dane z
tabeli 8, istotnym predyktorem awersyjności zdrady okazała się płeć (model 1), różnicowy
wskaźnik implikacji (model 2), a także różnicowy wskaźnik kosztów (model 3). Tak więc
wszystkie trzy przewidywane wyznaczniki zróżnicowania reakcji na zdradę okazały się
istotne. Jednak są one wzajemnie powiązane, stąd też bardziej pouczające są te modele, w
których poszczególne predyktory równocześnie występowały w równaniu regresji.
Tabela 849
48
Logistyczna analiza regresji jest odmianą regresji (przewidywania czy objaśniania jednej zmiennej na
podstawie jej skorelowania ze zbiorem innych zmiennych), której specyfika polega na tym, że zmienna
przewidywana ma charakter dwuwartościowy (zero-jedynkowy, za jedynkę uznajemy to wskazanie zdrady
emocjonalnej jako bardziej awersyjnej, ale co jest zerem, a co jedynką to oczywiście kwestia konwencji). Logika
wnioskowania w logistycznej analizie regresji jest jednak identyczna jak w przypadku wszelkich analiz regresji.
49
Zauważ, w jaki sposób operuję tu światłem, czyli odstępami między tabelą i tekstem, który ją poprzedza i
następuje po niej. Zwiększony odstęp przed i po tabeli (rysunku) czyni tekst bardziej estetycznym. Często warto
tak ułożyć tekst, by tabela czy rysunek rozpoczynały lub kończyły stronę.
30
Podsumowanie wyników analiz regresji logistycznej ze zmienną objaśnianą w postaci
wskazywania zdrady emocjonalnej jako bardziej dotkliwej niż seksualna oraz z płcią i treścią
przekonań o konsekwencjach zdrady jako predyktorami.
parametr
błąd
standardowy
parametr
standaryzowany
model 1:
płeć
0,796
0,127
0,305
model 2:
rwi
0,451
0,089
0,244
model 3:
rwk
0,711
0,191
0,175
model 4:
płeć
0,639
0,139
0,232
rwi
0,280
0,096
0,136
model 5:
płeć
0,699
0,136
0,264
rwk
0,359
0,203
0,057
model 6:
płeć
1,110
0,290
0,191
rwi
0,281
0,010
0,131
rwk
0,223
0,212
0,000
rwi – różnicowy wskaźnik implikacji obu rodzajów zdrady
rwk – różnicowy wskaźnik kosztów obu rodzajów zdrady
2
p
42,60
0,0001
30,68
0,0001
15,75
0,0002
43,37
9,09
0,0001
0,0034
39,97
3,27
0,0001
0,0761
39,42
10,52
1,14
0,0001
0,0047
0,2914
W modelu 4 wprowadziłem płeć i rwi jako równoczesne predyktory – jak ilustruje
tabela 8, oba predyktory pozostawały istotne w tym układzie. Wprowadzenie rwi do równania
regresji nie powodowało zaniku oddziaływania płci na zmienną objaśnianą – czyli pomimo
kontroli treści poglądów na temat zróżnicowanych implikacji zdrady, kobiety nadal istotnie
częściej niż mężczyźni wskazywały zdradę emocjonalną jako bardziej awersyjną. Porównanie
parametrów standaryzowanych wskazuje przy tym, iż wpływ płci (0,232) był silniejszy od
wpływu rwi (0,136). W modelu 5 wprowadziliśmy jako równoczesne predyktory płeć i rwk.
Jak ilustruje tabela, płeć nadal pozostawała istotnym predyktorem reakcji na zdradę, choć
wpływ treści poglądów na zróżnicowane koszty obu rodzajów zdrady zanikał i stawał się
jedynie marginalnie istotny. Wreszcie w modelu 6 wprowadziliśmy równocześnie wszystkie
31
trzy predyktory. Jak ilustruje tabela, płeć nadal pozostawała istotnym predyktorem reakcji na
zdradę, również istotny, choć słabszy był wpływ rwi, wreszcie do zera spadał wpływ rwk.
Hipoteza podwójnego znaczenia seksualnej zdrady kobiety i emocjonalnej zdrady
mężczyzny zyskała więc raczej słabe potwierdzenie. To zróżnicowanie poglądów istotnie
wpływało na wskazywanie zdrady emocjonalnej lub seksualnej jako bardziej dotkliwej, przy
czym wyraźnie silniejszy był wpływ przekonań o wzajemnych implikacjach zdrady, niż o
wszystkich pozostałych jej kosztach łącznie. Jednak inaczej niż w badaniach DeSteno i
Saloveya, uwzględnienie treści poglądów nie znosiło wpływu płci na podstawową zmienną
zależną. Innymi słowy, w moim badaniu treść poglądów nie okazała się wyłącznym
mediatorem wpływu płci na zróżnicowanie reakcji na zdradę emocjonalną i seksualną.
Wreszcie, niezgodnie z hipotezą podwójnego znaczenia seksualnej zdrady kobiety i
emocjonalnej zdrady mężczyzny, wskaźnik rwi okazał się dodatni nie tylko dla badanych
kobiet, ale i dla mężczyzn – tak więc obie płci uważały zdradę emocjonalną za „bardziej
podwójną” niż seksualną. Nb. również DeSteno i Salovey uzyskali w swoich badaniach
dodatnią wartość rwi, co jednak pomijają milczeniem; Buss i współpracownicy (1999)
uzyskali ten wskaźnik w dwóch próbach, w obu okazał się dodatni on u badanych kobiet,
natomiast w przypadku badanych mężczyzn raz okazał się ujemny a raz dodatni.
Ten wzorzec zależności sugeruje, że poglądy o implikacjach i kosztach zdrady istotnie
przewidują podstawową zmienną zależną dla wyznających te poglądy kobiet, ale nie
mężczyzn. Celem sprawdzenia tego przewidywania wykonałem oddzielnie dla obu płci
logistyczne analizy regresji, w których zmienną objaśnianą był wybór zdrady emocjonalnej
jako bardziej awersyjnej niż seksualna, zaś zmiennymi objaśniającymi były rwi oraz rwk. Dla
kobiet rwi okazał się predyktorem istotnym, Wald = 8,47; R = 0,19; p < 0,005; zaś rwk okazał
się nieistotny.50 Natomiast dla mężczyzn żaden z tych poglądów nie okazał się istotnym
50
Aby nie mnożyć tabel, ten wynik omawiam jedynie w tekście. Jest to dopuszczalne i czasem potrzebne, aby
nie zabić czytelnika. W tym tekście jest (za) dużo tabel, ponieważ chciałem pokazać różne ich typy, jakie mogą
się pojawić w różnych pracach magisterskich.
32
predyktorem zróżnicowania reakcji na zdradę. Tak więc treść poglądów o implikacjach i
kosztach obu rodzajów zdrady pozwala przewidywać, która z nich wskazywana będzie jako
bardziej awersyjna, ale jest to prawdą jedynie w odniesieniu do kobiet, nie zaś mężczyzn. 51
PODSUMOWANIE I DYSKUSJA
Przedstawione tu badania empiryczne miały na celu udzielenie odpowiedzi na cztery pytania
badawcze.52 Problem pierwszy dotyczył kwestii, czy wskazywanie przez kobiety zdrady
emocjonalnej jako bardziej awersyjnej niż seksualna, a przez mężczyzn – odwrotnie,
utrzymuje się także w próbach polskich i przy zmianie metody. Badanie obu prób wykazało,
że tak jest w istocie. Kobiety wskazywały zdradę emocjonalną jako bardziej awersyjną od
seksualnej, zaś mężczyźni wskazywali jako bardziej awersyjną zdradę seksualną. Zależność ta
wystąpiła pomimo przeformułowania oryginalnego pytania Bussa i in. (1992) 53 w taki sposób,
by oba rodzaje zdrady dotyczyły trwającej jakiś czas relacji (a nie jednorazowego aktu).
Zależność ta wystąpiła także przy sformułowaniu pytania w taki sposób, że wskazanie jednej
zdrady nie wykluczało wskazania także i drugiej, tzn. w pytaniu o powody zerwania związku
z niewiernym partnerem, czy partnerką. Choć prawie połowa badanych zadeklarowała, iż oba
rodzaje zdrady byłyby dla nich jednakowo silnym powodem zerwania, wśród pozostałych
badanych więcej kobiet deklarowało, iż ważniejszym powodem zerwania byłaby zdrada
emocjonalna, zaś więcej mężczyzn deklarowało, iż ważniejszym powodem byłaby zdrada
seksualna.
51
Zauważ, że w przypadku opisu konkretnych wyników używany jest czas przeszły, natomiast wtedy, gdy mowa
o ogólniejszych prawidłowościach (stanowiących np. wnioski z uzyskanych wyników) używany jest czas
teraźniejszy. (Idea jest taka, że wyniki dotyczą tego, co zdarzyło się w badaniu, stąd czas przeszły. Natomiast
prawidłowości dotyczą tego, co jest zawsze, stąd czas teraźniejszy.)
52
53
Gdyby to były hipotezy, napisałbym „miały na celu sprawdzenie czterech hipotez badawczych.”
Takie sformułowanie „[pierwszy autor] i in.” może wystąpić wtedy, gdy dana pozycja bibliograficzna była już
przywoływana (szczególnie wielokrotnie). Ale nie używa się we współczesnej psychologi takich sformułowań
op. cit albo ibidem. Jednak pierwsze przywołanie powinno zawsze zawierać wszystkie nazwiska (z wyjątkiem
sytuacji, gdy autorów jest więcej niż 5).
33
Uzyskane przez mnie wyniki dotyczące zróżnicowania płci pod względem
awersyjności zdrady seksualnej i emocjonalnej są zgodne nie tylko z cytowanymi już
wynikami Bussa i współpracowników, ale także i innych autorów, którzy badali próby
pochodzące nie tylko z USA, ale także z Holandii (Buunk, Angleitner, Oubaid i Buss, 1996),
Niemiec (Oubaid, 1997), a nawet Chin (Geary, Rumsey, Bow-Thomas i Howard, 1995) oraz
Japonii i Korei (Buss i in., 1999).
Drugi problem badawczy dotyczył kwestii, czy poglądy kobiet i mężczyzn na dwa
rodzaje zdrady układają się zgodnie z hipotezą podwójnego znaczenia zdrady seksualnej w
wykonaniu kobiety, a zdrady emocjonalnej w wykonaniu mężczyzny. Zgodnie z tą hipotezą,
badane kobiety faktycznie uważały, iż zdrada emocjonalna mężczyzny silniej pociąga za sobą
zdradę seksualną niż odwrotnie, a także oceniały ogólne koszty emocjonalnej zdrady
mężczyzny jako wyższe. Inaczej było w przypadku sądów mężczyzn na temat zdrady kobiety.
Hipoteza podwójnego znaczenia przewiduje, iż seksualna zdrada kobiety silniej (w ocenie
mężczyzn) implikuje zdradę emocjonalną niż zdrada emocjonalna implikuje seksualną.
Jednak w rzeczywistości badani przeze mnie mężczyźni uważali, że to zdrada emocjonalna
silniej implikuje seksualną, niż odwrotnie.54 Natomiast analiza oceny kosztów sugeruje, iż
mężczyźni uważają oba rodzaje zdrady kobiety za jednakowo „kosztowne” (choć zależy to od
rodzaju kosztu – koszty związane z reputacją są wyższe w przypadku zdrady seksualnej niż
emocjonalnej, natomiast koszty związane z jakością uczuć łączących
partnerów
dotychczasowego związku są wyższe w przypadku zdrady emocjonalnej).
Choć hipoteza podwójnego znaczenia zdaje się być prawdziwa w odniesieniu do
sądów kobiet na temat zdrady mężczyzny, sprzeczne z tą hipotezą są sądy mężczyzn na temat
zdrady kobiet. Nie stwierdziłem więc kluczowej dla tej hipotezy asymetrii w poglądach kobiet
i mężczyzn na wzajemne implikacje dwóch rodzajów zdrady. Asymetrii takiej nie
54
Zauważ, że w podsumowaniu warto przypomnieć hipotezę i zestawić z nią faktycznie uzyskane wyniki.
Czytelnik ma prawo zapomnieć hipotezę, czy problem po 20 stronach tekstu (tylko Ty nie masz takiego prawa).
34
stwierdziłem także dla oceny 10 różnych kosztów obu typów zdrady. Co ciekawe, również
sami autorzy hipotezy podwójnego znaczenia, DeSteno i Salovey (1996), potwierdzili ją
jedynie dla sądów kobiet o zdradzie mężczyzn. Natomiast w ocenie mężczyzn, wzajemne
implikacje emocjonalnej i seksualnej zdrady kobiet były bardzo zbliżone, z lekką przewagą
poglądu, że emocje silniej implikują seks niż odwrotnie, a więc przekonania, które autorzy
postulują jako charakterystyczne dla kobiet. Bardzo podobne wyniki uzyskali także Buss i in.
(1999) oraz DeBruine, Kemmelmeier i Burnstein (2000). 55 Krótko mówiąc badania moje,
podobnie jak wskazane badania innych autorów wskazują, że zarówno kobiety, jak i
mężczyźni sądzą, iż zdrada emocjonalna silniej implikuje seksualną niż odwrotnie, choć
przekonanie to jest wyraźnie silniejsze w sądach kobiet na temat mężczyzn (ta właśnie
różnica skłoniła DeSteno i Saloveya do twierdzenia, iż ich własne wyniki potwierdzają
hipotezę podwójnego znaczenia).
Trzeci problem badawczy tej pracy dotyczył kwestii, czy poglądy kobiet i mężczyzn
na temat wzajemnych implikacji i kosztów zdrady wpływają na zróżnicowanie ich reakcji na
zdradę emocjonalną i seksualną (tj. wskazywanie jednej z nich jako bardziej awersyjnej).
Problem czwarty wyrażał się natomiast pytaniem, czy statystyczna eliminacja (kontrola) treści
poglądów powoduje zanik różnic między kobietami i mężczyznami w reakcji na dwa rodzaje
zdrady, a więc, czy liczy się treść poglądów, czy płeć. Aby odpowiedzieć na te pytania
wykonałem szereg analiz regresji, w których wskazywanie jednej z dwóch zdrad jako bardziej
awersyjnej stanowiło zmienną objaśnianą (przewidywaną), zaś zmiennymi objaśniającymi
(predyktorami) były, kolejno lub łącznie: płeć, poglądy dotyczące zróżnicowanych implikacji
i zróżnicowanych kosztów obu rodzajów zdrady. Analizy te wykazały, że wszystkie trzy
predyktory były istotne, dopóki w równaniu regresji nie pojawiał się żaden inny predyktor. To
55
W taki sposób cytuje się tekst niepublikowany (to, że jest niepublikowany okazuje się więc dopiero w spisie
bibliograficznym).
35
znaczy, wskazywanie zdrady emocjonalnej jako bardziej awersyjnej można było
przewidywać w oparciu o płeć (żeńską) osoby badanej, w oparciu o jej przekonanie, iż
emocje silniej implikują seks, niż seks implikuje emocje oraz w oparciu o jej przekonanie o
większych kosztach zdrady emocjonalnej niż seksualnej. Kiedy jednak w równaniu regresji
znalazły się równocześnie różne predyktory, „czysty” wpływ kosztów okazał się nieistotny,
natomiast zarówno płeć, jak i poglądy na temat implikacji dwóch rodzajów zdrady
pozostawały istotnymi predyktorami awersyjności.
Fakt, że płeć zachowuje istotny i względnie silny wpływ na zróżnicowanie reakcji na
dwa rodzaje zdrady nawet po uwzględnieniu treści poglądów jest niezgodny z wynikami
DeSteno i Saloveya (1996), którzy stwierdzili, że uwzględnienie poglądów całkowicie anuluje
wpływ płci. Wynik ten jest jednak zgodny z niedawnymi rezultatami Bussa i
współpracowników (1999), którzy wykonali podobne analizy z użyciem różnicowego
wskaźnika implikacji (rwi) i stwierdzili, że po umieszczeniu tego wskaźnika wśród
predyktorów, płeć pozostawała istotnym predyktorem dotkliwości zdrady. Autorzy ci
stwierdzili ponadto całkowite zanikanie istotnego wpływu poglądów na dotkliwość zdrady po
uwzględnieniu płci.
W sumie wyniki dotyczące współdziałania płci i poglądów w wyznaczaniu względnej
awersyjności zdrady emocjonalnej i seksualnej są niejednoznaczne: moje badania wskazują,
że istotna jest zarówno płeć, jak i poglądy, badania DeSteno i Saloveya wskazują, że w istocie
liczą się jedynie poglądy, badania Bussa i współpracowników zaś – że w istocie liczy się
jedynie płeć. Rozbieżności te trudno wyjaśnić odmiennością metody, gdyż te były niemal
identyczne we wszystkich tych badaniach.56
56
Jak widzisz, kolejny już raz odwołuję się do cudzych wyników na ten sam, czy podobny temat. Ważnym
elementem dyskusji końcowej jest porównanie wyników własnych z pokrewnymi wynikami innych autorów. W
szczególności wskazać należy, co w Twoich wynikach jest podobne, a co odmienne od wyników innych
autorów.
36
Wydaje się, iż problem wymaga dalszych badań. Ich punktem wyjścia powinna być
analiza aktualnego stanu wiedzy, np. metaanaliza wszystkich badań nad zróżnicowaniem płci
w reakcjach na dwa rodzaje zdrady. Taką metaanalizę wykonali niedawno Wojciszke i Baryła
(w druku).
57
Udało im się odnaleźć w sumie 24 niezależne próby obejmujące badanych z
USA, czterech krajów europejskich (Holandia, Niemcy, Polska i Szwecja) i trzech krajów
azjatyckich (Chiny, Japonia i Korea) – w sumie niemalże 6 tysięcy osób badanych. Na
poziomie metaanalizy hipotezę Symonsa-Bussa o zróżnicowaniu reakcji płci na dwa rodzaje
zdrady można sprawdzać za pomocą trojakiego rodzaju porównań:
1. Po pierwsze, za pomocą porównań wewnątrzpłciowych dla kobiet: w sytuacji
wymuszonego wyboru między zdradą emocjonalną i seksualną, kobiety powinny częściej
niż to wynika z przypadku (50%) wskazywać zdradę emocjonalną. Metaanaliza
Wojciszke i Baryły wykazała, iż tak jest w istocie: średni odsetek kobiet wskazujących tę
zdradę wynosi 80%, a w przypadku każdej z badanych prób odsetek ten istotnie
przewyższał 50%. Silniejsza zazdrość o emocje niż seks jest zatem istotnie dominującą
reakcją kobiet.
2. Po drugie, za pomocą porównań wewnątrzpłciowych dla mężczyzn: w sytuacji
wymuszonego wyboru między zdradą emocjonalną i seksualną, mężczyźni powinni
częściej niż to wynika z przypadku wskazywać zdradę seksualną. Metaanaliza wskazuje,
że tak nie jest: średni odsetek mężczyzn wskazujących tę zdradę wynosi jedynie 49%, a
więc nie odbiega istotnie od wartości przypadkowej (50%). W świetle dotychczasowych
badań, silniejsza zazdrość o seks niż o emocje nie jest zatem dominującą reakcją
mężczyzn (żadna z reakcji u nich nie dominuje).
3. Po trzecie, za pomocą porównań międzypłciowych: odsetek kobiet wskazujących zdradę
emocjonalną powinien być większy niż odsetek mężczyzn. Metaanaliza wskazuje, iż tak
57
W taki sposób cytuje się pracę będącą w druku w momencie pisania Twojej pracy.
37
jest w istocie: średnia międzypłciowa różnica tych odsetków wynosi 29% i we wszystkich
zbadanych próbach okazała się ona istotna statystycznie.
W dotychczasowych badaniach nad hipotezą Symonsa-Bussa porównanie (3)
traktowano nie tylko jako rozstrzygający, ale i jedyny jej test. Nie ma jednak powodu, aby
ignorować porównania wewnątrzpłciowe – można wręcz sądzić, że porównania te są
ważniejsze dla teorii od porównań międzypłciowych, skoro teoria Symonsa-Bussa opiera się
na założeniu, iż każda z płci wykształciła pewien dominujący wzorzec reagowania na zdradę
partnera heteroseksualnego. Dokładniejsze przyjrzenie się różnicom wewnątrzpłciowym
może przy tym rzucić interesujące światło na hipotezę Symonsa-Bussa i doprowadzić do jej
przeformułowania.
Pochlebne dla hipotezy ewolucjonistycznej wyjaśnienie całego wzorca uzyskanych tu
zależności mogłoby zakładać, iż zróżnicowanie awersji do dwóch rodzajów zdrady
wyewoluowało wraz z poglądami na odmienność ich implikacji u kobiet i mężczyzn.
Szczególna awersja kobiet do męskiej zdrady emocjonalnej wyewoluowała wraz z poglądem,
iż ten rodzaj zdrady mężczyzny jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ może doprowadzić
do wycofania jego zaangażowania i zasobów. Znajduje to wyraz zarówno w większej
negatywności poglądów kobiet na zdradę emocjonalną (w sensie implikacji i kosztów) i w
systematycznym wskazywaniu jej jako bardziej dotkliwej, przy czym ta ostatnia reakcja
istotnie zależy od natężenia ich poglądów.
Inaczej sprawa przedstawia się dla mężczyzn. Wyniki mojego badania wskazują, iż ich
poglądy na oba rodzaje zdrady płci przeciwnej są bardzo zbliżone – np. aż 35% mężczyzn
uważa (w odniesieniu do kobiet), że uczucia implikują seks z taką samą siłą, z jaką seks
implikuje uczucia, a oceny kosztów obu rodzajów zdrady są bardzo zbliżone (istotnie bardziej
niż u kobiet). Skoro oba rodzaje zdrady implikują się nawzajem z jednakową siłą, to
informacja o każdej z dwóch zdrad jest dla mężczyzn jednakowo zagrażająca: o seksualnej
38
dlatego, że stanowi bezpośrednie zagrożenie dla pewności ojcostwa, o emocjonalnej zaś
dlatego, że stanowi ona pośrednie (przez implikację) zagrożenie dla tejże pewności. Z tego
punktu widzenia nie ma więc powodu, by przewidywać, iż któraś ze zdrad jest bardziej
awersyjna od drugiej, gdyż obie są jednakowo awersyjne. Zgodny z tym wyjaśnieniem jest
uzyskany w metaanalizie wybór zdrady emocjonalnej na poziomie indyferencji (51%), a także
uzyskany w moich badaniach wynik, że u mężczyzn treść poglądów nie wpływa na decyzję,
która ze zdrad jest bardziej awersyjna.
Problem z dowodami na tę ostatnią część rozumowania polega na tym, iż opierają się
one na braku istotnych zależności, a taki brak zawsze może mieć wiele przyczyn. Jednak z
przedstawionej tu interpretacji wynika co najmniej jedno nowe przewidywanie. Mianowicie
„indyferencja” mężczyzn nie oznacza ich obojętności na zdradę partnerki, lecz jednakową siłę
reakcji na jej zdradę zarówno emocjonalną, jak i seksualną. Obie te reakcje powinny być
silne, i to równie silne, jak reakcja kobiety na zdradę emocjonalną. Natomiast reakcja kobiety
na seksualną zdradę partnera powinna być relatywnie słabsza od wszystkich trzech
pozostałych zdrad (obu zdrad kobiety oraz emocjonalnej zdrady mężczyzny). Dotychczasowe
badania nad zróżnicowaniem reakcji na zdradę nie umożliwiały sprawdzenia tej hipotezy,
gdyż badano w nich tylko kwestię, która zdrada jest bardziej awersyjna, nie badano natomiast
absolutnego natężenia reakcji na zdradę.
Badanie takiego natężenia jest jednak trudne co najmniej z dwóch powodów. Po
pierwsze dlatego, iż łatwo tu o efekt sufitu, tzn. sytuację, w której większość badanych
opisuje swoje reakcje jako krańcowo silne (nie ma zatem zmienności reakcji, co uniemożliwia
zbadanie ich współ-zmienności z czymkolwiek innym). Po drugie, wiadomo iż kobiety mają
większą niż mężczyźni skłonność do opisywania własnych (jakichkolwiek) reakcji
emocjonalnych jako silnych czy nawet krańcowo silnych (Fujita, Diener i Sandvik, 1991).
Ewentualne badania nad hipotezą sformułowaną na zakończenie tej pracy zdają się więc mieć
39
o tyle sens, o ile zastosowane w nich metody pozwolą na jakieś uniknięcie lub obejście tych
dwóch pułapek.58
58
Jak widzisz, ostatnia część pracy („Podsumowanie i dyskusja”) powinna rozpocząć się od podsumowania
wyników (często poprzedzonego przypomnieniem hipotez lub problemów badawczych). Potem powinna
nastąpić dyskusja nad tym, jak wyniki te mają się do rezultatów uzyskanych przez innych badaczy,
niekoniecznie na dokładnie ten sam temat, można odwoływać się do wyników dotyczących np. zbliżonych
zmiennych. Potem powinna być mowa o szerszym znaczeniu uzyskanych wyników (co z nich wynika dla teorii
lub praktyki) i ewentualnie o perspektywach dalszych badań (co jeszcze jest niejasne, jakie dalsze problemy lub
hipotezy nasuwają Twoje badania itd.).
Pamiętaj, że każdy powinien po sobie sam posprzątać. Nie dawajcie pracy promotorowi, jeżeli sami nie mieliście
jeszcze sposobności jej przeczytać, poprawić i dostosować do uwag zawartych w tych przypisach.
40
BIBLIOGRAFIA59
Barkow, J., Cosmides, L., Tooby, J. (1992) (red.) The adapted mind: Evolutionary
psychology and the generation of culture. New York: Oxford University Press.
Buss, D. M. (1996). Ewolucja pożądania. Strategie doboru seksualnego ludzi. Gdańsk:
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Buss, D. M., Larsen, R. J., Westen, D., Semmelroth, J. (1992). Sex differences in jealousy:
Evolution, physiology, and psychology. Psychological Science, 3, 251-255.
Buss, D. M., Schackelford, T. K., Kirkpatrick, L. A., Choe, J. C., Lim, H. K., Hasegawa, M.,
Hasegawa, T., Bennett, K. A. (199). Jealousy and the nature of beliefs about infidelity:
Tests of competing hypotheses about sex differences in the United States, Korea, and
Japan. Personal Relationships, 6, 125-150.
Buunk, B. P., Angleitner, A., Oubaid, V., Buss, D.M. (1996). Sex differences in jealousy in
evolutionary and cultural perspective: Tests from the Netherlands, Germany, and the
United States. Psycholgical Science, 7, 359-363.
Cosmides, L. (1989). The logic of social exchange: Has natural selection shaped how humans
reason? Studies with the Wason selection task. Cognition, 31, 187-276.
59
Bibliografia zaczyna się od nowej strony. Przyjrzyj się uważnie, w jakiej kolejności są wpisywane dane
bibliograficzne. Nieco inaczej wygląda to dla książek (np. Buss, 1996); artykułów w czasopismach (np. DeSteno
i Salovey, 1996), rozdziałów w książkach (np. Wilson i Daly, 1992), maszynopisów niepublikowanych (np.
DeBruin, Kemmelmeier i Burnstein, 2000), a wreszcie prac w druku (np. Wojciszke i Baryła, w druku). Masz tu
przykłady na każdą z tych możliwości i Twoja bibliografia powinna dokładnie trzymać się tego wzorca, łącznie
z kropkami, przecinkami, spacjami, wcięciami, drukiem pochyłym oraz używaniem spójnika „i”. W bibliografii
powinny znaleźć się wszystkie zacytowane przez Ciebie prace i tylko te prace.
Wszystko to jest dosyć nudne, ale trzymanie się tych reguł jest absolutnie niezbędne do uznania pracy za
napisaną w sposób profesjonalny (a więc i do tego, by inni mogli z niej w profesjonalny sposób korzystać). Jest
też niezbędne do przyjęcia pracy przez promotora. Pamiętaj, że promotor nie będzie robił szczegółowych
poprawek; po prostu nie przyjmie pracy, dopóki nie będzie ona zgodna z tymi wymogami. Na pocieszenie
dodam, że te wymogi sformułowało American Psychology Association, w książce liczącej prawie 400 stron,
której Ty nie musisz czytać, jeżeli zastosujesz się do wszystkich przypisów. Jeżeli chcesz działać po
amerykańsku, zacznij od zastosowania się do tych wymogów (jeżeli nie chcesz po amerykańsku, też się zastosuj,
really sorry).
41
Cosmides, L., Tooby, J. (1996). Are humans good intuitive statisticians after all? Rethinking
some conclusions from the literature on judgment under uncertainty. Cognition, 58, 173.
DeBruine, L. M., Kemmelmeier, M., Burnstein, E. (2000). Jealousy and sexual orientation:
Testing the „double shot” hypothesis in a heterosexual, homosexual, and bisexual
sample. Maszynopis niepublikowany, University o Michigan.
DeSteno, D. A., Salovey, P. (1996). Evolutionary origins of sex differences in jealousy?
Questioning the „fitness” model. Psychological Science, 7, 367-372.
Fujita, F., Diener, E., Sandvik, E. (1991). Gender differences in negative affect and wellbeing: The case for emotional intensity. Journal of Personality and Social Psychology,
61, 427-434.
Geary, D. C., Rumsey, M., Bow-Thomas, C., Hoard, M. K. (1995). Sexual jealousy as a
facultative trait: Evidence from the pattern of sex differences in adults from China and
the United States. Ethology and Sociobiology, 16, 355-383.
Harris, C. R., Christenfeld, N. (1996). Gender, jealousy, and reason. Psycholgical Science, 7,
364-366.
Haselton, M. G., Buss, D. M. (2000). Error management theory: A new perspective on biases
in cross-sex mind reading. Journal of Personality and Social Psychology, 78, 81-91.
Kenrick, D. T. (1994). Evolutionary social psychology: From sexual selection to social
cognition. Advances in Experimental Social Psychology, 26, 75-121.
Lewicka, M., Wojciszke, B. (2000). Wiedza jednostki i sądy o świecie społecznym. W: J.
Strelau (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki (tom 3, s. 27-77). Gdańsk:
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Oubaid, V. (1997). Eifersucht aus evolutionspsychologischer Perspektive. Interindividulle
Differenzen und Zusammenhänge mit Personen-Merkmalen. Aachen: Shaker Verlag.
42
Petrinovich, L., O’Neill, P., Jorgensen, M. (1993). An empirical study of moral intuitions:
Toward an evolutionary ethics. Journal of Personality and Social Psychology, 64,
467-478.
Pinker, S. (1997). How the mind works. New York: W.W. Norton & Company.
Rozin, P., Schull, J. (1988). The adaptive-evolutionary point of view in experimental
psychology. W: R. C. Atkinson, R. J. Herrenstein, G. Lindzey, R. D. Luce (red.)
Stevens’ handbook of experimental psychology (vol. 1, s. 503-546). New York, Wiley.
Tooby, J., Cosmides, L. (1992). The psychological foundations of culture. W: J. Barkow, L.
Cosmides, J. Tooby (red.) The adapted mind: Evolutionary psychology and the
generation of culture. New York: Oxford University Press.
Trivers, R. (1972). Parental investment and sexual selection. W: B. Campbell (red.) Sexual
selection and the descent of man (s. 136-179). New York: Aldine de Gruyter.
Wilson, M., Daly, M. (1992). The man who mistook his wife for a chattel. W: Barkow, J.,
Cosmides, L., Tooby, J. (red.) The adapted mind: Evolutionary psychology and the
generation of culture, s. 289-322. New York: Oxford University Press.
Wojciszke, B., Baryła, W. (w druku). Zróżnicowanie reakcji kobiet i mężczyzn na zdradę
emocjonalną i seksualną. Kolokwia Psychologiczne.60
60
Do tej strony (tekst i bibliografia) praca nie powinna liczyć więcej niż 40 stron standardowego maszynopisu
(ja nieco przekroczyłem, ale jest to pozorne, gdyż wiele miejsca pochłonęły przypisy).
Do tego limitu 40 stron nie wlicza się załączników, znajdujących się na dalszych stronach. Prosta i najlepsza
reguła co do załączników jest taka: zamieść jako załącznik wszystko, co osoba badana dostawała podczas
Twojego badania (instrukcje, arkusze odpowiedzi, kwestionariusze itp.). Pamiętaj, że odrębnym rodzajem
załącznika wymaganym na naszej Uczelni jest dyskietka z danymi z Twojego badania w postaci systemowego
zbioru z programu statystycznego SPSS (Statistical Package for Social Sciences). Dyskietkę należy umieścić w
kopercie przyklejonej do wewnętrznej strony okładki pracy.
43
Załącznik A
[Zestaw pytań dotyczący konsekwencji seksualnej zdrady kobiety przedstawiał się w
następujący sposób.]
Poniżej zamieściliśmy szereg opinii na temat znaczenia i typowych konsekwencji
uczuciowej zdrady kobiety, a więc tego, co się zwykle dzieje, kiedy kobieta uczuciowo
zaangażuje się w innego mężczyznę (zakocha się w nim, zwierza mu się, spędza z nim czas,
choć nie sypia), a jej mąż, czy też dotychczasowy partner o tym wie. Wszystkie opinii
dotyczą tego, co się dzieje w takiej sytuacji zwykle (a więc niekoniecznie zawsze czy
bezwyjątkowo).
Prosimy o wyrażenie Pani/Pana własnego zdania co do prawdziwości tych opinii – pod każdą
z opinii prosimy podkreślić jedną z możliwych odpowiedzi.
1. Na ogół, jeżeli kobieta już uczuciowo zaangażuje się w innego mężczyznę to znaczy, że z
nim się prześpi (zdradzi seksualnie swego męża).
zdecydowanie nie
nie
raczej nie
raczej tak
tak
zdecydowanie tak
2. Jeżeli kobieta uczuciowo angażuje się w innego mężczyznę, jest to upokorzenie dla jej
męża.
zdecydowanie nie
nie
raczej nie
raczej tak
tak
zdecydowanie tak
3. Jeżeli kobieta uczuciowo angażuje się w innego mężczyznę, to ośmiesza męża przed
ludźmi.
zdecydowanie nie
nie
raczej nie
raczej tak
tak
zdecydowanie tak
4. Jeżeli kobieta uczuciowo angażuje się w innego mężczyznę, to przestaje sypiać z mężem.
zdecydowanie nie
nie
raczej nie
raczej tak
tak
zdecydowanie tak
5. Jeżeli kobieta uczuciowo angażuje się w innego mężczyznę, to przestaje dbać o męża.
zdecydowanie nie
nie
raczej nie
raczej tak
tak
zdecydowanie tak
6. Jeżeli kobieta uczuciowo angażuje się w innego mężczyznę, to przestaje dbać o dom.
zdecydowanie nie
nie
raczej nie
raczej tak
tak
zdecydowanie tak
7. Jeżeli kobieta uczuciowo angażuje się w innego mężczyznę, łamie to nadzieje i
oczekiwania męża, jakie miał co do małżeństwa.
zdecydowanie nie
nie
raczej nie
raczej tak
tak
zdecydowanie tak
8. Jeżeli kobieta uczuciowo angażuje się w innego mężczyznę, to zacznie wydawać pieniądze
na tego mężczyznę.
zdecydowanie nie
nie
raczej nie
raczej tak
tak
zdecydowanie tak
9. Jeżeli kobieta uczuciowo angażuje się w innego mężczyznę, to zmusza swojego męża do
podejmowania jakichś drastycznych działań.
zdecydowanie nie
nie
raczej nie
raczej tak
tak
zdecydowanie tak
10.
Jeżeli kobieta uczuciowo angażuje się w innego mężczyznę, to znaczy, że już nie
kocha swego męża.
zdecydowanie nie
nie
raczej nie
raczej tak
tak
zdecydowanie tak
11.
Jeżeli kobieta uczuciowo angażuje się w innego mężczyznę, to jest duża szansa, że
opuści swego męża.
zdecydowanie nie
nie
raczej nie
raczej tak
tak
zdecydowanie tak
12.
Jeżeli kobieta uczuciowo angażuje się w innego mężczyznę, to przestaje obdarzać
swego męża przyjaznymi uczuciami.
zdecydowanie nie
nie
raczej nie
raczej tak
tak
zdecydowanie tak

Zróżnicowanie reakcji kobiet i mężczyzn na zdradę

Transkrypt

Podobne dokumenty

Jacek Mikołajczyk Sztuka zdradzania, czyli słów kilka o - Och

czytaj - Prywatny Detektyw Warszawa

KRAJOBRAZ PO ZDRADZIE Zdrada jest jednym z

Upadło ostatnie mał eńskie tabu - zdrada. Nauczyliśmy się z nią yć

Zdrada - Sant Jordi Asociados

na pomoc ginącej miłości

ZAKAZ DEFICYTU BUDŻETOWEGO

W ramach projektu Polifonia. Od muzyki do literatury dopracowana