Raport merytoryczny z przebiegu konferencji w Opolu oraz imprezy

Raport merytoryczny z przebiegu konferencji w Opolu oraz imprezy towarzyszącej realizowanej
w ramach przedsięwzięcia „Polskie klastry i polityka klastrowa”.
Dnia 23 marca 2012 r. odbyła się trzynasta konferencja ogólnopolska pt. „Klastry Opolskie – skuteczne działanie
i strategiczny rozwój”. Honorowy patronat nad konferencją objął Józef Sebesta - Marszałek Województwa
Opolskiego.
Przebieg konferencji
W konferencji uczestniczyło 70 osób w tym:
 animatorzy klastrów,
 przedstawiciele klastrów,
 przedsiębiorcy i pracownicy przedsiębiorstw,
 przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu,
 przedstawiciele jednostek badawczo-rozwojowych oraz jednostek samorządu terytorialnego.
Moderatorem konferencji była dr Marzena Szewczuk-Stępień z Katedry Organizacji i Zarządzania
Przedsiębiorstwem na Politechnice Opolskiej.
W wystąpieniu otwierającym konferencję Józef Sebesta, Marszałek Województwa Opolskiego zwrócił uwagę,
że wsparcie dla rozwoju klastrów w województwie jest już dostępne w ramach regionalnego programu
operacyjnego – w działaniu skierowanym do instytucji otoczenia biznesu. Wsparcie to będzie kontynuowane,
ponieważ zgodnie ze strategią Komisji Europejskiej Europa 2020, klastry są istotnym narzędziem zwiększania
innowacyjności i tworzenia nowej jakości w gospodarce. Narzędziem, które prowadzi do tworzenia wartości
dodanej poprzez łączenie różnych zasobów i współpracę. Cel w postaci wspierania klastrów jest wyraźnie
zasygnalizowany w aktualizowanej obecnie strategii rozwoju regionu. Marszałek podkreślił jednak, że rolą
władz regionalnych nie jest odgórne inicjowanie klastrów, ale wspieranie oddolnej aktywności w tym zakresie.
Ta zaś musi bazować na wspólnocie interesów, uzyskiwanych korzyściach i efektywności. Tylko wówczas
klastry mogą osiągnąć sukces, który będzie także procentował dla całego regionu.
Wprowadzeniem do części konferencji poświęconej poznaniu dobrych praktyk zagranicznych było wystąpienie
Anne Chaize z Entreprise Rhone-Alpes International (ERAI) z Francji. Przedstawiła ona wpływ strategii na
funkcjonowanie i rozwój klastrów na przykładzie regionu Rhone-Alpes. Przybliżyła przykłady
umiędzynarodowienia działalności klastrów i centrów doskonałości (pole de competitivite), w tym przykłady
wsparcia działań proeksportowych, przyciągania inwestycji zagranicznych, ubiegania się o środki dostępne
zagranicą (m.in. środki unijne, zagraniczne zamówienia publiczne itp.) oraz budowania relacji i kontaktów
międzynarodowych. W regionie Rhone-Alpes funkcjonuje ok. 30 klastrów zarówno o znaczeniu
ponadregionalnym, jak i regionalnym i lokalnym. Wiele z nich jest pochodną realizacji polityki krajowej lub
regionalnej, ale są także klastry będące wynikiem oddolnych inicjatyw współpracy tworzonych przez firmy,
które z uwagi na swą aktywność zostały następnie wsparte przez władze lokalne i regionalne. Anne Chaize
podkreśliła jak ważne jest budowanie klimatu zaufania pomiędzy firmami tworzącymi klastry, tak żeby były one
zdolne do wymieniania się informacjami i podejmowania pewnych wspólnych działań pomimo konkurencji.
Klimat ten jest niewątpliwie niezbędny do stworzenia wspólnej strategii działania klastra.
Ekspertka z Francji zwróciła także uwagę, że zwłaszcza w przypadku małych i średnich firm potrzebne jest
wsparcie w zakresie internacjonalizacji ich działalności, w tym wskazanie właściwych partnerów i sieci
współpracy. Działania w zakresie internacjonalizacji są także sposobem na pokazanie wymiernych i szybkich
korzyści dla firm MSP związanych z udziałem w klastrze. ERAI współpracuje z klastrami zarówno w zakresie
indywidualnych jak i wspólnych strategii ekspansji międzynarodowej. Przy realizacji praktycznych działań
wykorzystuje zbudowaną sieć przedstawicielstw w 21 krajach (w tym w Polsce). Jednym z działań ERAI jest
program mobilności, w ramach którego organizowane są wizyty studyjne przedstawicieli klastrów
zagranicznych w klastrach z regionu Phone-Alpes.
Po wprowadzeniu, w pierwszej części konferencji prezentowane były doświadczenia trzech klastrów
zagranicznych: łotewskiego klastra informatycznego, włoskiego klastra drzewnego i czeskiego klastra
turystycznego. Przedstawiciel klastra IT z Łotwy podkreślił, że nawet jeżeli klaster powstaje w wyniku
stymulacji przez politykę publiczną (niejako odgórnie), to bardzo ważne jest, żeby jego działania i operacje były
definiowane przez firmy wchodzące w skład klastra (czyli oddolnie). Dla rozwoju klastra niezbędny jest czas
i zaangażowanie partnerów w dłuższym okresie oraz rzeczywiste i równe partnerstwo, w tym wspólne ustalanie
celów i uwzględnienie interesów wszystkich stron. Strategia klastra powinna obejmować cele i efekty w krótkim
i długim okresie czasu, a także wskaźniki służące do pomiaru osiągnięcia zakładanych rezultatów. Ekspert
z Łotwy zwrócił uwagę, że strategia rozwoju klastra jest często strategią poszukiwania pewnej niszy
i specjalizacji, zwłaszcza w przypadku takich klastrów jak informatyczny, które nie tworzą rozbudowanych
łańcuchów kooperacyjnych wokół określonego produktu. Ekspert podkreślił także znaczenie zaufania
i odpowiedniego podejścia do poufności informacji wymienianych przy planowaniu wspólnych przedsięwzięć
o charakterze bądź efekcie biznesowym.
Przedstawiciel włoskiego klastra drzewnego zwrócił uwagę na jego specyfikę, który obejmuje ok. 1500 firm i 12
tys. pracowników – podczas gdy łotewski klaster IT tworzy ok. 20 firm. Koordynator tak dużego klastra nie
może oczywiście pracować ze wszystkimi podmiotami, ale jedynie z tymi, które aktywnie chcą coś osiągnąć
i które są zainteresowane. Działalność klastra realizuje się więc w ramach grup projektowych dotyczących np.
energetycznych lub akustycznych właściwości drewna, projektowania, czy technik organizacji produkcji takich
jak lean manufacturing. Organizacja klastrowa świadczy usługi na rzecz podmiotów działających w klastrze,
m.in. w zakresie szkolenia wykwalifikowanych pracowników (drwali), rozwijania nowych produktów,
pozyskiwania informacji istotnych dla prowadzenia działalności (w zakresie norm), czy poszukiwania
partnerów.
Przedstawicielka klastra turystycznego z Czech przedstawiła główne cele strategiczne klastra jakimi są:
stworzenie konkurencyjnego regionu turystycznego, koordynacja działań turystycznych i komunikacja
z sektorem publicznym. Wśród celów szczegółowych wymieniła m.in.: promocję marek w regionie, internetową
promocję poza granicami regionu, stworzenie elektronicznego systemu rezerwacji, rozwój kompetencji
i edukacji w branży turystycznej. Cele te są realizowane przez konkretne projekty, takie jak Turystyka bez
grani’, We właściwym kierunku, czy Wzdłuż granicy.
Druga część konferencji poświęcona była rozwojowi i strategiom klastrów w województwie opolskim.
Otworzyło ją wystąpienie Rafała Klimka z Opolskiego Centrum Rozwoju Gospodarki, który przedstawił
możliwości finansowania inicjatyw klastrowych w województwie opolskim. Możliwości te stwarza poddziałanie
I.I.I. Regionalnego Programu Operacyjnego ukierunkowane na wspieranie instytucji otoczenia biznesu (w tym
klastrów). Wysokość dofinansowania może wynosić od 80 tys. zł do 3 mln zł, z zastrzeżeniem odpowiedniego
wkładu własnego ze strony beneficjentów. Projekty w ramach klastrów uzyskują dofinansowanie, gdy są
realizowane przez przedsiębiorstwa w porozumieniu z co najmniej 10 innymi podmiotami gospodarczymi
działającymi w danej branży lub na jej rzecz. Priorytetowo traktowane są projekty w ramach klastrów, które
dotyczą sektorów: drzewny, rolno-spożywczy, budownictwo, obróbka metalu, surowców naturalnych,
chemiczny, turystyczno-gastronomiczny oraz działalność oparta na zawodach tradycyjnych (tzw. ginących).
Najbliższy termin składania wniosków w ramach tego działania to październik 2012 r. Niezależnie klastry z woj.
opolskiego mogą się ubiegać o finansowanie ze środków krajowych – tj. głównie działania 5.1. Programu
Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (zwłaszcza w segmencie wsparcia na wczesna fazę rozwoju).
W dalszej części konferencji w panelu dyskusyjnym swoje strategie rozwojowe prezentowali przedstawiciele
inicjatyw klastrowych z województwa opolskiego, w tym: Śląski Klaster Przedsiębiorstw Dorzecza Górnej
Odry, Klaster Turystyczny Województwa Opolskiego e-KOLOT „Kraina Miodu i Mleka”, Klaster Gór
Opawskich, Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna, Śląski Klaster Drzewny, Klaster Budownictwa
Energooszczędnego „Termomax” i Opolski Klaster Informatyczny OP-Info. W panelu uczestniczył także Piotr
Dancewicz zastępca dyrektora Opolskiego Centrum Rozwoju Gospodarki, którego jedną z funkcji jest
wspieranie rozwoju klastrów w województwie (także merytoryczne i organizacyjne).
Przebieg panelu oraz wnioski i rekomendacje ekspertów
We wprowadzeniu do dyskusji moderator panelu – Maciej Dzierżanowski, ekspert PARP w przedsięwzięciu
„Polskie klastry i polityka klastrowa”, zasygnalizował istotne znaczenie strategii rozwoju klastra. Wskazał, iż
proces jej tworzenia powinien jednoczyć różnych aktorów klastra w zakresie definiowania wspólnych celów
i przedsięwzięć rozwojowych. Strategia powinna dostrzegać różne podmioty funkcjonujące w ramach klastra
(w tym uczelnie, szkoły, instytucje otoczenia biznesu itp.) oraz ich rolę dla stymulowania rozwoju danego
skupiska i działających w nim firm. W tym sensie strategia może i powinna wykraczać poza definiowanie
przedsięwzięć stricte biznesowych, czy działań, które miałyby być przypisane wyłącznie do koordynatora.
Strategia taka może być coraz częściej wymagana przez władze regionalne i krajowe – doświadczenia
zagranicznych programów klastrowych wskazują bowiem, że coraz częściej mamy do czynienia z wybieraniem
klastrów kwalifikowanych do wsparcia na bazie oceny przygotowanych strategii rozwoju. Zadaniem tych
strategii jest m.in. zdefiniowanie różnych projektów, czy też przedsięwzięć rozwojowych (realizowanych przez
różnych aktorów klastra), na które następnie alokowane będą fundusze publiczne.
Przedstawiciele klastrów z województwa opolskiego zaprezentowali krótko swoje wizje rozwojowe,
zaznaczając, iż wiele z nich nie ma postaci formalnie spisanej strategii. Istotnym elementem podejmowanych
działań są konkretne przedsięwzięcia realizowane przez koordynatorów i firmy działające w danym klastrze,
które mają przynieść bezpośrednie i namacalne korzyści tym ostatnim (np. tworzenie nowych produktów
turystycznych i wspólna promocja). Koordynatorzy dostrzegają jednak także potrzebę zaangażowania się na
rzecz rozwoju klastrów takich partnerów jak władze lokalne i regionalne, czy uczelnie wyższe, szkoły itp.
Oczekiwania w stosunku do administracji pojawiają się zarówno w obszarze inwestycji infrastrukturalnych (vide
regulacja Odry), promowania budownictwa energooszczędnego (w ramach inwestycji dokonywanych przez
sektor publiczny), czy angażowania się w promocję turystyczną (również w ramach współpracy
międzynarodowej). Od uczelni wyższych (w tym Politechniki Opolskiej) i jednostek edukacyjnych oczekuje się
głównie realizacji zadań związanych z kształceniem kadr dla klastrów (np. współpraca w zakresie praktyk
studenckich, rozwój nowych kwalifikacji), działalności badawczej (np. badania ruchu turystycznego,
wytrzymałości drewna itp.) i innowacyjności oraz wykorzystania wiedzy kadry naukowej (także pod kątem
definiowania przyszłych kierunków rozwoju danego klastra). Przedstawiciel Opolskiego Centrum Rozwoju
Gospodarki zwrócił uwagę na potrzebę posiadania strategii regionalnej, która jasno określałaby na jakich
obszarach rozwoju budowana będzie przyszłość województwa. W tym kontekście wskazał na regionalny
foresight, który zdefiniował pięć wiodących branż mających być lokomotywami rozwojowymi dla
województwa.
Uczestnicy dyskusji zwrócili uwagę na potencjał integracji różnych inicjatyw klastrowych w obszarze turystyki,
które obecnie mają charakter bardziej lokalny. Przedstawiciele tej branży wskazali także na trudności jeżeli
chodzi o pozyskiwanie środków przez klastry z funduszy przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich. Jest to
o tyle niezrozumiałe, że klastry turystyczne służą aktywizacji tego typu terenów. Ta specyfika powinna być
uwzględniona w regionalnej polityce klastrowej zwłaszcza jeżeli miałaby ona koncentrować się na wspieraniu
biegunów wzrostu.
Podniesiony został również problem zdolności finansowej organizacji klastrowych w zakresie pozyskiwania
projektów z funduszy unijnych. W wielu przypadkach organizacje te są stosunkowo młode i nie mają własnych
zasobów, które umożliwiałyby im prefinansowanie projektów lub zabezpieczeń pozwalających na pozyskanie
kredytów bankowych. W związku z powyższym pojawia się pytanie o rozwiązania na poziomie regionalnym
(np. o charakterze poręczeniowym), które umożliwiłyby pozyskiwanie większego finansowania ze środków
unijnych na realizację projektów rozwojowych klastra. Innym rozwiązaniem tego problemu może być także
rozpisanie zdefiniowanych przedsięwzięć rozwojowych na instytucje, które już funkcjonują w ramach klastra
i mają odpowiedni potencjał finansowy lub infrastrukturalny do zrealizowania większych przedsięwzięć
wpisujących się nota bene w charakter ich działalności.
Impreza towarzysząca – wystawa
Przebieg wystawy
Swoje stoiska przygotowało 6 wystawców:
1.
Klaster Turystyczny Województwa Opolskiego e-KOLOT „Kraina Miodu i Mleka”
2.
Śląski Klaster Drzewny
3.
Klaster Budownictwa Energooszczędnego „Termomax”
4.
Śląski Klaster Przedsiębiorstw Dorzecza Górnej Odry
5.
Opolski Klaster Informatyczny OP-Info
6.
Klaster Gór Opawskich
Wystawa odbyła się w Hali Widowiskowej OKRĄGLAK, ul. Oleska 70, gdzie uczestnicy mogli zapoznać się
z działalnością i ofertami w/w klastrów.
Informacja została przygotowana w ramach przedsięwzięcia PARP: „Polskie klastry i polityka klastrowa”.
Przedsięwzięcie PARP jest współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu
Społecznego w ramach projektu systemowego PARP: „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy,
transfer i upowszechnianie innowacji” z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, poddziałanie 2.1.3.