zał do programu opieki nad zabytkami

Gminny Program Opieki nad Zabytkami
Gminy Kamień Pomorski
na lata 2008 – 2012
Małgorzata Gwiazdowska
Tomasz Gościmiński
Norbert Wagner
Spis treści:
str.
I. Wprowadzenie
3
1. Ustawowe uwarunkowania formalno- prawne w zakresie ochrony dóbr kultury
3
2. Zabytki i ich ochrona w krajowych i wojewódzkich dokumentach
4
3. Pozostałe samorządowe dokumenty
7
II. Ogólna charakterystyka zasobu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gminy
Kamień Pomorski
9
1. Krajobraz kulturowy
9
2. Obiekty zabytkowe
13
III. Analiza SWOT
18
IV. Cele gminnego programu opieki nad zabytkami miasta w świetle ustawy o
ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
19
V. Kierunki działań dla realizacji celów gminnego programu opieki nad
zabytkami, zgodnie z art. 87 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z
20
dnia 23 lipca 2003
VI. Finansowanie zadań z zakresu opieki nad zabytkami
1.
26
Krajowe środki finansowe dla zadań z zakresu opieki nad zabytkami
26
1.1. Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
26
1.2. Fundusz Kościelny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji
27
1.3. Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie
28
1.4. Samorząd Województwa Zachodniopomorskiego
29
1.5. Samorząd Powiatowy – Powiat Kamieński
30
1.6. Samorząd Gminny – Gmina Kamień Pomorski
30
2. Zagraniczne środki finansowe dla zadań z zakresu opieki nad zabytkami (okres
programowania 2007 – 2013)
2.1. Krajowy Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
31
31
2.2 .Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego –
Działanie 5.2
35
2.3. Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego –
Działanie 5.5
37
2.4. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, Oś priorytetowa 3; Jakość śycia na
Obszarach Wiejskich i RóŜnicowanie Gospodarki Wiejskiej. Działanie: Odnowa
40
i Rozwój Wsi
1
2.5. „Europejska Współpraca Terytorialna” – „Program Współpracy
Międzyregionalnej” INTERREG IV C
41
2.6. Program Operacyjny Celu 3 „Europejska Współpraca Terytorialna” –
„Współpraca Transgraniczna”. Krajów Meklemburgia – Pomorze
Przednie/Brandenburgia i Rzeczypospolitej Polskiej (Województwo
41
Zachodniopomorskie) INTERREG IV A
VII. Źródła opracowania
43
2
I. Wprowadzenie
Gminny Program Opieki nad Zabytkami został opracowany z zamiarem stworzenia
warunków niezbędnych do opieki nad zabytkami na terenie Gminy Kamień Pomorski na lata
2008 - 2012.
Raport z jego realizacji powinien zostać sporządzony co dwa lata licząc od daty przyjęcia
programu przez Radę Gminy.
Stanowi on dokument uwzględniający zadania z zakresu opieki nad zabytkami, będący
uzupełnieniem dotychczas przyjętych aktów prawa miejscowego. Określa sposób ich
realizacji poprzez stosowne działania organizacyjno finansowe i upowszechniające wiedzę
o zabytkach oraz poprawę poziomu edukacji związanej z opieką nad dziedzictwem kultury
Gminy Kamień Pomorski i budowaniem toŜsamości mieszkańców.
Podstawą prawną dla jego opracowania jest artykuł 87 ustawy o ochronie zabytków i opiece
nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku.
1. Uwarunkowania formalno-prawne ustawowe w zakresie ochrony dóbr kultury.
Ustawowy obowiązek opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego nakładają na samorząd
gminny dwie ustawy:
•
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz.U. Nr 142
poz. 1591 z 2001 r. ze zm.) w art. 7 ust.1 pkt 9 wśród zadań własnych gminy jako
jednostki samorządu terytorialnego najniŜszego szczebla wymienia sprawy z zakresu
kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami - (zadania z zakresu kultury, w tym
bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad
zabytkami)
•
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r.
(Dz.U. z 2003 r. Nr 162 poz. 1568). Art. 5 precyzuje zakres opieki nad zabytkiem, który w
niniejszym programie odzwierciedlają opracowane cele. Natomiast art. 4 formułuje
podstawowe obowiązki organów administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków,
mające na celu m.in.:
1)
zapewnienie
warunków
prawnych,
organizacyjnych
i
finansowych
umoŜliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie
i utrzymanie,
2)
zapobieganie zagroŜeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości
zabytków,
3
3)
udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków,
4)
przeciwdziałanie kradzieŜy, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za
granicę,
5)
kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków,
6)
uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu.
Odniesienie do zadań z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami znajduje się w równieŜ
w następujących aktach prawnych:
•
ustawie z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001 r. Nr 99 poz.
1079, Nr 100 poz. 1085, Nr 110 poz. 1189 i Nr 145 poz. 1623 ze zm.),
•
ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2000 r.
Nr 46 poz. 543 ze zm.),
•
ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz.627
i Nr 115 poz. 1229 ze zm.),
•
ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.
U. Nr 8 poz. 717 ze zm.),
•
ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2000 r. Nr 106 poz. 1126, Nr
109 poz. 1157 i Nr 120 poz. 1268 ze zm.),
•
ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5 poz. 24 ze zm.),
•
ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85 poz. 539 ze zm.).
2. Zabytki i ich ochrona w krajowych i wojewódzkich dokumentach
•
„Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013” (Warszawa 2004)
•
„Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020”
(Warszawa 2005)
Strategia została opracowana dla całego obszaru Polski z określeniem spójnych działań
realizowanych w regionach. W ramach opracowania zostały wyodrębnione główne zadania
i priorytety w dziedzinie kultury na lata 2004-2013.
Ochrona dziedzictwa kulturowego a w szczególności ochrona i rewaloryzacja zabytków
zostały wyodrębnione jako jeden z pięciu obszarów strategicznych.
W dokumencie p.n. „Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020”
połoŜono nacisk na kompleksową rewaloryzację zabytków oraz obiektów poprzemysłowych
i po wojskowych oraz ich adaptację na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne
4
itp. a takŜe na zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości,
inwentaryzację zabytków ruchomych i nieruchomych oraz promocję i budowę sieci
informatycznych
promujących
kulturowe
dziedzictwo
regionów.
Podstawowym
dokumentem słuŜącym wdroŜeniu celu Strategii, dotyczącego ochrony dziedzictwa
kulturowego jest:
•
Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego”
(Warszawa 2004)
Celem strategicznym Programu jest kompleksowa poprawa stanu zabytków oraz ochrona
i upowszechnienie dziedzictwa kulturowego w tym przygotowanie skutecznego systemu
prawno-finansowego wspierającego ochronę i opiekę nad zabytkami. W ramach realizacji
celu strategicznego wyróŜniono 2 priorytety:
1. Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo.
2. Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego.
Działania realizowane w ramach Priorytetu 1. stawiają za cel poprawę stanu zachowania
obiektów, ich adaptację i rewitalizację a takŜe stworzenie warunków do wykorzystania ich
atrakcyjności w turystyce, działaniach inwestycyjnych. Działania zakładają równieŜ poprawę
warunków prawnych i organizacyjnych w zakresie dokumentacji i ochrony zabytków oraz
stworzenie systemu zachęt dla jednostek zainteresowanych inwestowaniem w zabytki.
W ramach realizacji Priorytetu 2. przewidziane są działania zmierzające do podnoszenia
kwalifikacji kadr zatrudnionych w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego oraz działania
edukacyjne, popularyzacja dziedzictwa kulturowego a takŜe ochrona przed nielegalnym
wywozem zabytków za granicę.
Wśród dokumentów wojewódzkich i gminnych odnoszących się m.in. do ochrony
dziedzictwa kulturowego najwaŜniejszymi są:
•
Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego
Samorząd, mocą ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. Nr 91
z 1998 r., poz.576), otrzymał dwa podstawowe narzędzia słuŜące budowaniu programu
rozwoju regionu i jego późniejszej realizacji: strategię rozwoju województwa z programami
wojewódzkimi oraz wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego.
5
Potrzeba opracowania strategii, czyli długofalowego programu działania, wynika z kilku
przesłanek. NajwaŜniejszą z nich jest konieczność zaprogramowania skoordynowanych
działań, które w określonej przestrzeni, czasie i sytuacji społeczno-politycznej, uwzględniając
środki jakimi dysponuje społeczność regionu oraz moŜliwe do uruchomienia regionalne
zasoby, dadzą oczekiwane efekty. Na zasoby regionalne składają się zasoby materialne,
tj. uwarunkowania fizjograficzne (przyrodnicze), zasoby naturalne, połoŜenie geograficzne,
istniejąca infrastruktura techniczna, komunikacyjna i społeczna oraz zasoby niematerialne,
czyli ludzka wiedza, dynamizm i przedsiębiorczość. Wychodząc z tych przesłanek, strategia
rozwoju województwa ma się przyczyniać do zwiększenia konkurencyjności regionu w skali
krajowej i międzynarodowej, a w dalszej perspektywie do wzmocnienia jego strategicznej
pozycji.
Strategia
w
rozdziale
środowisko
kulturowe
określa,
iŜ
„W
województwie
zachodniopomorskim znajdują się 2893 zabytki nieruchome oraz 1547 zabytków ruchomych
wpisanych do rejestru zabytków. Ponadto z 89612 obiektów nieruchomych i 10764
ruchomych znajdujących się w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków część
kwalifikuje się do wpisu do rejestru zabytków. Celem ochrony wartości kulturowych jest
zachowanie historycznych form zagospodarowania świadczących o historii Pomorza
Zachodniego oraz decydujących o charakterze krajobrazu kulturowego. Celem zasadniczym
powinno być zachowanie toŜsamości kulturowej województwa zachodniopomorskiego.
•
Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami
Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata 2008-2012 jest dokumentem
opracowanym na zlecenie Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego przez zespół osób
zajmujących się tematyką zabytków. Program obejmuje szerokie spektrum zagadnień
związanych z dziedzictwem kulturowym Województwa Zachodniopomorskiego. Wychodząc
od analizy stanu obecnego, wyznacza cele na przyszłość wskazując sposoby ich realizacji
oraz moŜliwości finansowania zewnętrznego. Przyjęty został uchwałą nr XX/197/08 Sejmiku
Województwa Zachodniopomorskiego w dniu 17 czerwca 2008 r.
•
Strategia ZROT
„Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do 2015 roku” jest
nowoczesnym dokumentem realizującym koncepcję kompleksowego rozwoju gospodarki
turystycznej w Regionie. Wpisuje się ona w nurt myślenia zaproponowany w Projekcie
Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007-2013, będącym dokumentem rządowym przyjętym
6
przez Radę Ministrów 21 czerwca 2005 roku. Określa, iŜ jedną z miejskich ofert
turystycznych powinna być: renowacja obiektów zabytkowych, renowacja i turystyczne
zagospodarowanie zabytkowych rynków oraz zachowanych elementów zabytkowej
zabudowy w małych miasteczkach, renowacja zabytkowych parków i kompleksów pałacowo
– dworskich, restauracja zieleni miejskiej – i tylko w ten sposób osiągnie się część
załoŜonych w niej celów.
3.
Pozostałe samorządowe dokumenty
•
Lokalny Program Rewitalizacji
Lokalny Program Rewitalizacji Kamienia Pomorskiego określa, iŜ zadaniem rewitalizacji
jest poprawa estetyki przestrzeni śródmiejskiej, podniesienie atrakcyjności „Starego Miasta”
poprzez remonty zabytkowych obiektów a w szczególności najcenniejszych jego zabytków:
Katedry, Wirydarza, Skarbca katedralnego, barokowych organów w katedrze kamieńskiej,
gotyckiego i ratusza dworu kurii biskupiej, Kościoła p.w. św. Mikołaja. Określa takŜe
najwaŜniejszy problem związany z infrastrukturą techniczną w Kamieniu Pomorskim - zły
stan zabytków – w przewaŜającej mierze są to obiekty wymagające kapitalnych remontów
i renowacji, co wiąŜe się z koniecznością poniesienia wysokich nakładów inwestycyjnych.
Program określa takŜe zakres koniecznych inwestycji w obszarze miasta kamień Pomorski,
wyznaczonym do rewitalizacji.
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
Przyjęte Uchwałą nr XII/77/07 Rady Miejskiej w Kamieniu Pomorskim z dnia 30 sierpnia
2006 r. w sprawie zmiany „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy Kamień Pomorski”. Opracowanie "Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego", przedstawia strategię rozwoju gminy Kamień Pomorski,
dotyczącą przede wszystkim:
•
wyznaczenia obszarów o róŜnym stopniu ochrony i ustalenia dla nich zasad
uŜytkowania,
•
określenia uwarunkowań dla rozwoju głównych funkcji w gminie,
•
określenia zasad rozwoju funkcji gospodarczych oraz systemu obsługi ludności
i infrastruktury technicznej,
•
określenia rodzaju i zakresu dalszych prac pianistycznych i zadań ponad lokalnych.
7
• Uchwała Nr XXXII/317/05 Rady Miejskiej w Kamieniu Pomorskim z dnia
29 grudnia 2005 r. w sprawie zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie,
restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru
zabytków.
Głównym celem podjętej przez Radę Gminy uchwały jest stworzenie moŜliwości ratowania
zabytków Gminy Kamień Pomorski, poprawy wizerunku Gminy jako dobrego inwestora
dbającego o dziedzictwo kulturowe i tym samym zachęcenie podmiotów z zewnątrz
do rozpoczynania inwestycji, zgodnie z art. 82 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
z dnia 23 lipca 2008 roku.
8
II. Ogólna charakterystyka krajobrazu kulturowego i substancji
zabytkowej Gminy Kamień Pomorski
1.
Krajobraz kulturowy
Gmina Kamień Pomorski połoŜona jest w środkowej części powiatu kamieńskiego i obejmuje
43 miejscowości wśród których wyróŜniamy 29 wsi: Benice, Borucin, Buniewice, Buszęcin,
Chrząstowo, Chrząszczewo, Ducino, Dusin, Górki, Grabowo, Grębowo, Jarszewo, Jarzysław,
Kukułowo, Mokrawica, Płatkowo, Połchowo, Radawka, Rozwarowo, Rzewnowo, Sibin,
Skarchowo, Stawno, StrzeŜewko, StrzeŜewo, Szumiąca, Trzebiszewo, Wrzosowo, śółcino,
6 osad: GiŜkowo, Miłachowo, Rarwino, Rekowo, Śniatowo, Świniec, 3 kolonie: Borzysław,
Chrząszczewko, Rzewnówko, 4 przysiółki: Ganiec, Rościsław, Kukań, Stawnik oraz siedzibę
gminy miasto Kamień Pomorski. Kamień Pomorski, otrzymał prawa miejskie w 1274 roku.
Krajobraz kulturowy terenu gminy był kształtowany, podobnie jak na całym obszarze
Pomorza w okresie od około 10 tysiąclecia p.n.e. i stanowi wypadkową, zmieniających się
naturalnych warunków przyrodniczo - krajobrazowych oraz działalności człowieka,
związanej z przemianami gospodarczo – politycznymi i kulturalnymi regionu. Niewątpliwie
stanowi część regionu na terenie, którego zorganizowany rozwój średniowiecznego
osadnictwa datowany jest juŜ na połowę XII wieku. Osadnictwo tego okresu było ściśle
związane z licznymi nadaniami ksiąŜęcymi dla instytucji kościelnych i klasztornych oraz
rodów rycerskich.
Najstarsze wzmianki historyczne o terenie, dotyczą Kamienia Pomorskiego i pochodzą
z 1176 roku, kiedy to siedziba biskupstwa pomorskiego erygowanego w Wolinie,
przeniesiona została do Kamienia. Tu teŜ powstał w 1228 r. jeden z pierwszych na Pomorzu
zakonów Ŝebraczych, którym byli dominikanie. Pozostałości po klasztorze odkryte
w listopadzie w 2004 roku znajdują się pod dzisiejszym targowiskiem miejskim (dawne
wzgórze Aschenberg). Podczas prac przy obwodnicy kamieńskiej w 2005 roku odkryto
równieŜ relikty osady z okresu późnorzymskiego, świadczące o ciągłości osadniczej miasta
i pozwalające przyjąć ten okres jako początek kształtowania przyszłego miasta. Kamień
Pomorski naleŜy do jednych z najstarszych ośrodków miejskich Pomorza. Otaczające go
miejscowości równieŜ charakteryzuje odległy rodowód.
JuŜ w 2 poł. XIII w. i w 1 poł. XIV w., jako nadania ksiąŜęce, będące własnością kapituły
katedralnej, wspominane są miejscowości: Buszęcin (1308 r.), Chrząstowo (1277 r.),
Chrząszczewo (1291 r.), Dusin (1321 r. ), Grabowo (1308 r.), Jarszewo (1308 r.), Połchowo
(1308 r.), Skarchowo (1321 r.), Rzewnowo (1308 r.), StrzeŜewo (1308 r.), StrzeŜewko
9
(1279 r.), Wrzosowo (1321 r.), śółcino (1279 r.). Do dzisiaj niektóre wsie, pomimo
późniejszych zmian zabudowy, zachowały stosunkowo czytelne, wykształcone jeszcze
w średniowieczu, pierwotne układy zabudowy wśród których występuje: wieś placowa:
Jarszewo, Sibin, Stawno, StrzeŜewo, StrzeŜewko, Radawka, Śniatowo, Wrzosowo, ulicowa:
Benice, Buszęcin, Chrząstowo, Chrząszczewo Dusin, Grabowo, Miłachowo, Połchowo,
Rzewnowo, Skarchowo, gdzie w tej ostatniej przekształcono pierwotny układ łańcuchówki,
wielodroŜnica: Trzebiszewo i łańcuchówka: Jarzysław.
Jako wspomagające katedrę, zbudowane zostały w XV wieku kościoły w Jarszewie
i Wrzosowie, z których
ocalała jedynie świątynia w Jarszewie. Kościół we Wrzosowie
przetrwał jako ruina i został rozebrany w 1963 roku. Zabudowę poszczególnych wsi tworzą
głównie chaty siedliskowe i zagrody chłopskie. Stan ten nie uległ praktycznie zmianie
pomimo wymiany zabudowań mieszkalnych i gospodarczych w okresach późniejszych.
Kolejne miejscowości Gminy Kamień Pomorski o średniowiecznym rodowodzie to
wzmiankowane juŜ w XIV wieku lenna rycerskie: Borucin (1369 r.), Buniewice (1321 r.),
Ducino (1392 r.), Ganiec (1344 r.) GiŜkowo (1378 r.), Grębowo (1308 r.), Górki (1344 r.),
Kukułowo, (1335 r.), Miłachowo (1360 r.), Mokrawica (1324 r.), Płastkowo (1380 r.),
Radawka (1337 r.), Rekowo (1321 r.), Rarwino (1299 r.), Rozwarowo (1380 r.), Sibin
(1288 r.), Stawno (1324 r.), Szumiąca (1375 r.), Śniatowo (1378 r.), Świniec (1331r.)
i Trzebiszewo (1331 r.).
Wsie te, naleŜące przez wieki do rodów pomorskich, posiadały zróŜnicowaną zabudowę.
Obok chat siedliskowych pojawiają się tu równieŜ obiekty rezydencjonalne i sakralne, oraz
młyny, karczmy, zabudowania dworskie i folwarczne a takŜe przemysłowe. Utworzyły one
krajobraz architektoniczny terenu dzisiejszej gminy, świadczący o rozwoju gospodarczym
i kulturalnym regionu. Najstarszymi, zachowanymi obiektami są budowle sakralne: kościoły
w Kamieniu Pomorskim, Górkach i Trzebiszewie oraz architektura obronna i zabudowania
Placu Katedralnego w Kamieniu Pomorskim.
Budowle sakralne wykonywane z cegły, często łączonej zwłaszcza w partii fundamentów
z kamieniem polnym, obok zamków rycerskich o podobnej konstrukcji, stanowiły dominanty
architektonicznego krajobrazu. Nie zachowały się do dzisiaj wzmiankowane w materiałach
źródłowych zamki w Gańcu siedzibie rodu Mellinów, Kukułowie, siedzibie rodów
Flemingów i Plötzów, Rekowie, siedzibie rodu Köllerów, oraz budowle sakralne terenu, jak
kaplica cmentarna w Rozwarowie, kościół w Śniatowie, na miejscu którego zbudowano
obecną świątynię, oraz wspomniany juŜ kościół we Wrzosowie. Nie przetrwały takŜe
wykonane z nietrwałego budulca chłopskie chaty.
10
Krajobraz kulturowy gminy, kształtowany do połowy XVII wieku uległ powaŜnym
przeobraŜeniom. Charakterystyczne dla obszaru obok architektury ceglanej były szczególnie
w okresie XVII i XVIII wieku budowle wykonane w konstrukcji ryglowej i szachulcowej
Powstały w wyniku dotacji władców pruskich, pozwalających na szybkie odbudowanie kraju
ze zniszczeń najpierw wojny trzydziestoletniej (1618 – 1648) a później wojny północnej
(1700-1721).
W ten sposób budowano zarówno obiekty sakralne jak i świeckie. Nie
zachowały się do dzisiaj, powstałe wówczas i typowe dla tego terenu, chaty i zagrody
chłopskie, wykonane w konstrukcji ryglowej, wśród których znajdowały się takŜe
charakterystyczne, wąsko frontowe chałupy tzw. saskie, związane z przybyciem tu
kolonistów. Ich pełna wymiana na budynki ceglane, nastąpiła w części juŜ na przełomie
XIX/XX wieku a następnie była kontynuowana po II wojnie światowej.
Typowym dla gminy przykładem osadnictwa z XIX wieku (związanego często z rozwojem
majątków folwarcznych) są miejscowości załoŜone w wyniku prowadzonego rozszerzania
majątków ziemskich: Borzysław (1827r.) Jarzysław (1780 r.), Kukań (1804 r.), Stawnik
(1689 r.), czy akcji kolonizacyjnej, jak Rzewnówko (1836 r.), oraz wsie Chrząszczewko
(1845 r.) i Gościsław (1849 r.), które powstały wskutek parcelacji gruntów sąsiednich,
większych wsi.
Niezwykle dynamiczny rozwój majątków folwarcznych na obecnym terenie gminy w okresie
od końca XVIII w. do początku XX w. wzbogacił zabudowę wsi o charakterystyczne
zabudowania związane z hodowlą bydła i trzody chlewnej. Zabudowanie gospodarcze a takŜe
związane z folwarkiem budynki mieszkalne zachowały się we wsiach: Benice, Ducino,
GiŜkowo, Rarwino, Rekowo, Szumiąca, Śniatowo, Wrzosowo. Stanowią dzisiaj stosunkowo
słabo wykorzystywany potencjał, gdyŜ pomimo degradacji pierwotnej zabudowy, posiada ona
oprócz wartości kulturowej takŜe wymierną wartość materialną.
Gmina Kamień Pomorski jest nie tylko atrakcyjnie połoŜona, w niewielkiej odległości od plaŜ
Morza Bałtyckiego oraz obszaru Wolińskiego Parku Narodowego, ale równieŜ posiada na
swoim terenie cenne okazy przyrody. Dzięki naturalnym walorom przyrodniczo
krajobrazowym obszaru ustanowiono tu prawne formy ochrony przyrody nadając kilkunastu
drzewom status pomnika przyrody (w tym w Kamieniu Pomorskim dla 7) oraz ustalono
ochronę gatunkową stanowisk chronionych fauny i flory. Tu odnajdujemy takŜe pomniki
przyrody nieoŜywionej, jak Głaz Królewski przy brzegu Wyspy Chrząszczewskiej. Walory
krajobrazowe obszaru sprawiły, Ŝe Ministerstwo Ochrony Środowiska zaproponowało
w 2005 roku włączenie gminy w Europejską Sieć Ekologiczną Natura 2000.
11
Odkryte w 1876 roku źródła solankowe i wykorzystywane borowiny z okolicznych torfowisk,
sprawiły, Ŝe siedziba gminy-miasto Kamień Pomorski posiada status uzdrowiska. Samo
miasto jest malowniczo połoŜone na półwyspie w rozlewiskach rzeki Dziwny. Zabudowania
miasta schodzą bezpośrednio do nabrzeŜa zatoki, będącej niegdyś najstarszą portową częścią
miasta. Stąd drogą wodną jest zaledwie 6 km do ujścia Dziwny do Bałtyku. Pomimo
zniszczeń wojennych i częściowej degradacji układu urbanistycznego miasta w wyniku
powojennej odbudowy, Kamień Pomorski naleŜy w dalszym ciągu do jednych
z atrakcyjniejszych,
pod
względem
walorów
kulturowych
miast
Pomorza,
dzięki
zachowanym niezwykle wartościowym zabytkom architektury i rzemiosła. Wśród nich
szczególnie cenne są średniowieczne budowle sakralne, pozostałości po systemie obronnym
miasta, oraz obiekty uŜyteczności publicznej i kamienice mieszkalne, wpisane do rejestru
zabytków. Świadczą one o zamoŜności i randze miasta oraz dokumentują jego rozwój od
czasów średniowiecza po pierwszą połowę XX wieku.
Naturalne walory krajobrazowe terenu, obejmującego obszar Gminy Kamień Pomorski,
w połączeniu z bogatym dziedzictwem kultury to niewątpliwie duŜe atuty przy ocenie jego
atrakcyjności, zarówno jako gminy turystycznej, jak i posiadającej korzystne warunki stałego
pobytu mieszkańców. Do dzisiaj w kilkunastu miejscowościach zachowane są parki, wpisane
do rejestru zabytków, będące często jedynym świadectwem dawnych załoŜeń dworskich
i pałacowych. Jako obszary prawnie chronione znajdują się w miejscowościach: Benice,
Borzysław, GiŜkowo, Górki, Miłachowo, Rarwino, Sibin, StrzeŜewko, StrzeŜewo, Świniec,
Trzebieszewo, Wrzosowo i śółcino. Pomimo zmian, dokonanych w pierwotnej kompozycji
załoŜeń parkowych, przetrwały wartościowe aleje, m.in. kasztanowe i lipowe, wysadzane
często blisko stuletnimi drzewami.
Zniszczenia II wojny światowej oraz przekształcenia powojenne układów wsi poprzez
budownictwo mieszkalne, szczególnie w nieruchomościach naleŜących do dawnych
Państwowych Gospodarstw Rolnych, spowodowały wiele niekorzystnych następstw.
Podstawowym jest zniekształcenie pierwotnych układów przestrzennych wsi. Podobnie,
niekorzystne zmiany nastąpiły w przypadku historycznej siatki ulic w mieście Kamień
Pomorski. Wystąpiło przy tym naruszenie historycznych podziałów własnościowych
i pierwotnej linii zabudowy, zarówno w przypadku Kamienia Pomorskiego jak i pozostałych
miejscowości.
12
2.
Obiekty zabytkowe
Stan zachowania substancji zabytkowej Gminy, szczególnie w przypadku miasta Kamienia
Pomorskiego, to efekt nie tylko upływu czasu i naturalnych przyczyn powodowanych zmianą
standardów Ŝycia, wymuszanych rozwojem gospodarczym, ale takŜe wynik działań
wojennych okresu II wojny światowej. Niemały wpływ na sposób kształtowania zabudowy
na terenie administracyjnym dzisiejszej gminy, miały wydarzenia związane z proklamacją
reformacji przez ksiąŜąt pomorskich w 1534 roku oraz zniszczenia, będące skutkiem wojen
trzydziestoletniej i północnej. Proklamowanie reformacji spowodowało sekularyzację dóbr
kościelnych i ich rozdrobnienie. Następcą biskupów kamieńskich stali się ksiąŜęta. Natomiast
chęć szybkiej likwidacji skutków wojennych zniszczeń z XVII w. i XVIII w., prowadzonej
w oszczędny sposób ze zrozumiałych względów, zaowocowała malowniczymi budynkami
o stosunkowo nietrwałej konstrukcji ryglowej i szachulcowej. Zapoczątkowana wówczas
parcelacja terenów, powiązana była ze zmianą istniejących granic wsi i tworzeniem od końca
XVIII wieku duŜych majątków folwarcznych nastawionych głównie na hodowlę zwierząt.
Miejscowości Gminy Kamień Pomorski, podlegają stałym przekształceniom
w wyniku działań budowlanych. Niewątpliwie warto objąć je planowanymi działaniami
przestrzennymi, które pozwolą w sposób harmonijny godzić nową zabudowę i nie spowodują
raŜącego naruszenia historycznych walorów przestrzennych wsi. Do takich wyróŜniających
się pod względem etnograficznym naleŜy wieś Grabowo z zachowanymi
budynkami mieszkalnymi
ceglanymi
usytuowanymi kalenicowo do drogi na starych działkach
siedliskowych, ze szczytowo ustawionymi budynkami gospodarczymi, po obu stronach
podwórza i z budynkiem bramnym od strony drogi. Podobnie warte zachowania są walory
przestrzenne wsi: Benice, Borzysław, Ducino, GiŜkowo, Górki, Jarszewo, Kukań,
Miłachowo, Połchowo, Radawka, Karwino, Sibin, StrzeŜewo, Śniatowo.
Miasto Kamień Pomorski, to niewątpliwie najcenniejszy pod względem nasycenia
substancją zabytkową obszar gminy, ale takŜe jeden z najbardziej wartościowych w regionie
pomorskim. Tu znajduje się zespół katedralny, uznany za pomnik historii, jedyny o takim
statusie w województwie zachodniopomorskim. Spośród 42 obiektów nieruchomych
wpisanych do rejestru zabytków na terenie gminy, 17 znajduje się w granicach
administracyjnych Kamienia Pomorskiego. Tu znajduje się równieŜ 30 cennych zabytków
architektury, spośród 174 objętych gminną ewidencją.
13
2.1. Na terenie Gminy Kamień Pomorski obowiązują 42 wpisy do rejestru zabytków
nieruchomych Województwa Zachodniopomorskiego. Obejmują one:
•
3 obszary urbanistyczno – architektoniczne,
•
14 parków,
•
7 obiektów architektury rezydencjonalnej: pałace i dwory (w tym budynki: kurii
i kanonii),
•
7 kościołów,
•
1 fortyfikacje miejskie,
•
3 obiekty uŜyteczności publicznej,
•
7 budynków mieszkalnych,
Układ urbanistyczny Kamienia Pomorskiego, wpisany do rejestru zabytków, jako obszar
dawnego Starego Miasta, posiada zachowane fragmenty, charakterystyczne dla struktury
średniowiecznego miasta, usytuowanego w obrębie murów miejskich. Występująca tu
zabudowa
powojenna,
spowodowała
zatarcie
czytelności
historycznego
układu
przestrzennego, przyczyniając się do degradacji walorów kompozycji urbanistycznej.
Objęte ochroną konserwatorską układy przestrzenne wsi Połchowo i StrzeŜewo posiadają,
(pomimo średniowiecznej genezy) cechy wsi XIX wiecznych o zabudowie zróŜnicowanej,
powstałej w 2 poł. XIX w. i na pocz. XX w. Charakterystyczne dla wsi są budynki w formie
zamkniętych zagród z budynkami bramnymi od frontu. Dodatkowym walorem w przypadku
Połchowa jest zlokalizowane grodzisko na półwyspie zwanym Gardzka Kępa (dawniej
wyspa).
Do najwcześniejszych przykładów architektury sakralnej na terenie gminy naleŜy
konkatedra p.w. św. Jana Chrzciciela, której najstarsze partie prezbiterium datowane są na
XII/XIII w. oraz kościół p.w. św. Mikołaja z 2 poł. XIV w. W obu świątyniach przetrwało
równieŜ cenne wyposaŜenie wnętrz. Część dawnego wyposaŜenia katedry związanego m.in.
z liturgią odnajdujemy w skarbcu katedralnym. O jego bogatym wyposaŜeniu, zaginionym
w 1945 roku dowiadujemy się z dziennika podróŜy Filipa Heinhoffera, spisanego na
początku XVII wieku.
Średniowieczny kościół w Jarszewie zniszczony w wyniku poŜaru odbudowany został
w 1 poł. XVII wieku. Z tego czasu teŜ pochodzi jednorodne bogate wyposaŜenie świątyni
wykonane przez malarza z Wolina Joachima Sellina, mistrza cisielskiego Martena Bellina,
oraz stolarzy Gregora Beckmana i Christiana Basse z Gryfina.
14
Jednym z bardziej rozpoznawalnych obiektów gminy obok katedry jest malownicza
sylwetka, gotyckiego
ratusza z przełomu XIII/XIV wieku. Zbudowany krótko po
otrzymaniu praw miejskich przez Kamień Pomorski, został częściowo zniszczony podczas
II wojny światowej i odbudowany w 1968 roku.
Architektura rezydencjonalna objęta ochrona konserwatorską na mocy wpisu do rejestru to
budowle realizowane w XIX w. i na pocz. XX w. Są to m.in.: pałac w Benicach zbudowany
w 1867 roku przez hrabiów von Fleming, dwór w Miłachowie z 1 poł. XIX w. zbudowany
przez von Mellinów, czy dwór w StrzeŜewku z pocz. XX w., naleŜący do Steffenów.
Pozostałością po dawnej charakterystycznej dla regionu zabudowie wiejskiej jest kryta
strzechą, jedyna zachowana
tego typu chałupa nr 40 (dawny nr 39) z Wrzosowa,
zbudowana w 1845 roku.
2.2. Wpisem do rejestru objęto 186 zabytków ruchomych stanowiących wyposaŜenie
kościołów w Jarszewie i Kamieniu Pomorskim. Obejmują one cenne elementy wyposaŜenia
świątyń, powstałe w okresie od XIII wieku do początku XX wieku i są znakomitymi
przykładami
sztuki
gotyckiej,
renesansowej,
manierystycznej
barokowej,
oraz
neorenesansowej, neobarokowej i eklektycznej. Pośród nich znajdują się m.in.:
•
drewniane
ołtarze polichromowane (manierystyczny
i barokowy w katedrze oraz barokowy w
kościele
w Jarszewie, gotycki
św. Mikołaja w Kamieniu
Pomorskim),
•
empory organowe (z pocz. XX w. z obrazami olejnymi/temperowymi w Jarszewie,
barokowy prospekt organowy w katedrze w Kamieniu Pomorskim.),
•
polichromowane ambony (manierystyczna z obrazami olejnymi w
Jarszewie,
barokowe w katedrze i w kościele św. Mikołaja w Kamieniu Pomorskim),
•
obrazy wiszące olejne (barokowe na drewnie w Jarszewie, barokowe na płótnie
w katedrze i renesansowe na drewnie w katedrze w Kamieniu Pomorskim),
•
malowidła ścienne (drewniany strop polichromowany w Jarszewie, gotyckie
malowidła al fresco w katedrze w Kamieniu Pomorskim),
•
gotycke rzeźby polichromowane (w Jarszewie, w katedrze w Kamieniu Pomorskim),
•
chrzcielnice (drewniana polichromowana w Jarszewie, gotycka kamienna
w katedrze w Kamieniu Pomorskim),
•
stalle (neobarokowe, drewniane z obrazami olejnymi w
Jarszewie, barokowe
w katedrze w Kamieniu Pomorskim),
15
•
barokowe lektorium i manierystyczna krata ogrodzenia chrzcielnicy (w katedrze
w Kamieniu Pomorskim).
2.3. Gmina Kamień Pomorski posiada pomnik historii.
Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2005 roku Zespół
Katedralny w Kamieniu Pomorskim uznany został za pomnik historii. Granica zespołu
zabytkowego obejmuje katedrę, towarzyszące budynki oraz teren ograniczony pierwotnie
murem obronnym i biegnie od północy wzdłuŜ ulicy Lipowej, dalej od wschodu wzdłuŜ
ulic Obrońców Warszawy i Wąskiej, okrąŜającej zespół od południa, następnie od zachodu
po krawędzi skarpy do ul. Grafitów, odcinkiem tej ulicy do ulicy Klasztornej
i ul. Klasztorną do Lipowej.
Zespół Katedralny obejmuje unikalne zabytki architektury średniowiecznej i nowoŜytnej:
romańsko – gotycki kościół z wirydarzem, (ob. Konkatedra) pod wezwaniem św. Jana
Chrzciciela (budowa i rozbudowa XII/XIII w., XIV w. i pocz. XV w., wieŜa 1847-1850 ),
gotyckie mury obronne (XIV-XV w.), gotycko – renesansowy pałac biskupi (pocz. 4 ćw. XII
w, rozbudowa 2 poł. XV w. i 1568 r.), dawna plebania wykonana konstrukcji ryglowej
(ok. 1780 r., rozbudowana
w 2 poł. XIX w.), dawny dom zakrystiana, wykonany
konstrukcji ryglowej (2 poł. XVIII w., przebudowa 2 poł. XIX w.), dom dziekana (1725 r.)
2.4. Gminna Ewidencja Zabytków obejmuje 174 obiekty. Niewątpliwie istotne dla
krajobrazu architektonicznego terenu są zachowane zabudowania folwarczne. Ich geneza
sięga pierwszej połowy XVII wieku. Większość z zachowanych do dzisiaj, powstawała
w okresie od XVIII do początku XX wieku i posiada historyczny układ przestrzenny wraz
z typowymi zabudowaniami.
Folwarki w Benicach, Ducinie, GiŜkowie, Miłachowie,
Rarwinie, Rekowie, Szumiącej, Śniatowie, Trzebieszewie, Wrzosowie posiadają oryginalne
rozplanowanie
oraz
przykłady,
typowych
gospodarczych i mieszkalnych (m.in.: spichlerz,
dla
ówczesnej
zabudowy,
budynków
czworaki w Trzebieszewie, czworaki we
Wrzosowie). Obok folwarków w znacznie lepszym stanie przetrwały usytuowane
w niewielkiej odległości od nich budowle rezydencjonalne pałace i dwory. Najstarszym
w tej grupie obiektów zabytkowych jest dwór w GiŜkowie, usytuowany w zachodniej części
wsi. Zbudowany został w pierwszej ćwierci XIX wieku dla znanego pomorskiego rodu von
Blankenburg, sprzedany później rodzinie von Fleming. Dwory w Rarwinie, StrzeŜewie,
powstały w pocz. XX wieku. Szczególnie dwukondygnacyjny, wysoki dwór w StrzeŜewie
wyróŜnia się pośród pozostałych zabudowań wsi. Po ostatnio przeprowadzonych pracach
remontowo-konserwatorskich
odzyskał
dawną
świetność.
Wśród
obiektów
16
rezydencjonalnych objętych gminną ewidencją, wyróŜnia się monumentalną formą okazały
pałac w Śniatowie zbudowany w 1901 roku i rozbudowany w okresie międzywojennym
przez właścicieli hrabiów von Fleming.
2.5. Zabytki archeologiczne na terenie gminy chronione są w oparciu o wpis do rejestru
zabytków oraz określenie stref archeologicznych w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego. Na terenie gminy znajduje się 378 stanowisk AZP określonych w ramach
wykonanego w latach 70 –tych tzw. Archeologicznego Zdjęcia Polski.
Najstarsze ślady osadnictwa w tym regionie pochodzą ze schyłkowego okresu paleolitu
między 10 000 a 9 000 lat p.n.e. Na okres wczesnego średniowiecza datowane są pierwsze
osady. Na terenie gminy stwierdzono istnienie grodzisk w Kamieniu Pomorskim,
Kukułowie, Rozwarowie i Sibinie, cmentarzysk w Kamieniu Pomorskim i Wrzosowie, osad
w Jarszewie, StrzeŜewie i dwóch w Kamieniu Pomorskim oraz ślady osadnictwa
prehistorycznego w Sibinie. Wszystkie te stanowiska objęte zostały wpisem do rejestru.
2.6 Zasoby muzealne gromadzone są w:
•
Skarbcu katedralnym przy katedrze p.w. św. Jana Chrzciciela,
W dniu 26 października 2007 r. Rada Gminy podjęła uchwałę w sprawie zamiaru
utworzenia muzeum samorządowego pn. Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej. Jako
siedziba muzeum, planowany jest Dom Dziekana naleŜący do Parafii św. Ottona
w Kamieniu Pomorskim.
W Kamieniu Pomorskim w zabytkowej z XIV w. Baszcie Wolińskiej (1308r.) znajduje się
prywatne muzeum kamieni.
2.7 Gmina nie posiada wydzielonego obszaru objętego ochroną konserwatorską jako Park
kulturowy. Strefy ochrony konserwatorskiej ujmowane są sukcesywnie w miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego.
17
III. Analiza SWOT
Mocne strony:
•
Zespół katedralny o ponadregionalnych walorach historycznych i artystycznych,
Słabe strony:
• Silne zniszczenia układu urbanistycznego Miasta Kamień Pomorski w wyniku działań
uznany za pomnik historii.
Zabytkowe obiekty mieszkalne i uŜyteczności publicznej.
Zachowane, kształtowane od średniowieczna układy ruralistyczne.
Zachowane historyczne zespoły folwarczne z zabudową gospodarczą i mieszkaniową
Obiekty posiadają ustalony stan własnościowy.
Pozytywne rezultaty działań inwestorów i mecenasów prywatnych na rzecz
rewaloryzacji.
Dobre rozpoznanie przez słuŜby konserwatorskie wartości i liczby zasobów
zabytkowych.
Niezwykle atrakcyjne połoŜenie gminy w niewielkiej odległości od Morza Bałtyckiego
i Wolińskiego Parku Narodowego, silnie powiązanej z krajobrazem naturalnym.
Jakość środowiska naturalnego nie wpływająca niekorzystnie na stan techniczny
zabytków.
Rosnąca chęć mieszkańców do identyfikowania się z dziedzictwem kulturowym gminy
szczególnie w przypadku miasta Kamień Pomorski.
Sukcesywny rozwój i powstawanie organizacji pozarządowych zainteresowanych
dziedzictwem kulturowym gminy.
Podjęcie przez Radę Gminy Uchwały o dofinansowaniu obiektów zabytkowych.
Opracowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji.
wojennych i powojennej zabudowy oraz układów przestrzennych wsi zabudową,
powstałą na potrzeby adaptowanych historycznych majątków folwarcznych przez dawne
Państwowe Gospodarstwa Rolne.
Brak planów odnowy miejscowości, koniecznych przy aplikowaniu w ramach środków
z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW).
Brak stabilizacji w polityce przestrzennej, spowodowanej brakiem lokalnych planów
zagospodarowania przestrzennego i zbyt wolne tempo w ich sporządzaniu.
Konieczność budowania warunków zabudowy kaŜdorazowo dla poszczególnych
inwestycji, jest nie tylko znaczną przeszkodą dla inwestujących, ale równieŜ dla
prawidłowej realizacji polityki opieki nad zabytkami, szczególnie dla tych nie objętych
wpisem do rejestru zabytków.
Brak popularyzacji wiedzy o wartości chronionych obiektów oraz idei ochrony zabytków
Słaba ekspozycja i niedostateczne oznakowanie obiektów zabytkowych.
Silnie zdegradowana substancja zabytkowa dawnej zabudowy folwarcznej.
Brak Gminnej Ewidencji Zabytków.
Brak środków na badania (architektoniczne, archiwalne), które muszą stanowić podstawę
do właściwego postępowania w uŜytkowaniu i zagospodarowaniu
obiektów
zabytkowych.
Brak samorządowych słuŜb ochrony zabytków.
Wieloletnie braki inwestycyjne w poprawę stanu zachowania obiektów zabytkowych.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Szanse:
• MoŜliwość wsparcia finansowego z róŜnych źródeł: międzynarodowych, państwowych,
•
•
•
•
•
•
•
•
regionalnych, gminnych, prywatnych.
Rozwój i wzrost skuteczności działań edukacyjnych przybliŜających wiedzę o
historycznym dziedzictwie gminy.
Kształtowanie toŜsamości kulturowej poprzez promocję dziedzictwa kulturowego gminy.
Edukacja w dziedzinie zarządzania zabytkowymi budynkami mieszkalnymi.
Kreowanie nowych obszarów i produktów turystycznych w oparciu o atrakcyjny sposób
zagospodarowania obiektów zabytkowych.
Korzystanie z doświadczeń międzynarodowych, moŜliwość rozszerzenia współpracy
międzyregionalnej.
Rozwój inicjatyw lokalnych i organizacji pozarządowych.
Wprowadzenie publicznych dyskusji nad planami zagospodarowania w zakresie
rewitalizacji zespołów folwarcznych i budynków mieszkalnych.
Poprawa dostępności komunikacyjnej o zabytkach przez wprowadzanie nowoczesnych
systemów informacji turystycznej.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ZagroŜenia:
• Degradacja obiektów zabytkowych przez przypadkowe działania inwestycyjne, w których
interes indywidualny inwestora jest przedkładany nad dobro społeczne tj. dobro zabytku.
• Tendencje do zagospodarowania obiektów zabytkowych w sposób uproszczony bez
•
•
•
•
•
nawiązania do historycznego wystroju, powodujące zatarcie wyjątkowego charakteru
zabytkowych obiektów i upodobnianie ich do współcześnie realizowanych a co za tym
idzie spadek atrakcyjność i moŜliwości promocji miasta w oparciu o walory dziedzictwa
kulturowego.
Naciski na ograniczenie zakresu ochrony obiektów prawnie chronionych z uwagi na źle
rozumiane potrzeby inwestycyjne, stosowane przez róŜne podmioty wobec słuŜb
konserwatorskich.
Klęski i zdarzenia losowe.
Niezrozumienie zasad funkcjonowania funduszy europejskich, nieumiejętność
dostosowania się do ich wymogów przez właścicieli obiektów zabytkowych.
Niestabilność przepisów finansowych.
ZagroŜenie nadmierną komercjalizacją zabytków, która prowadzić moŜe do zbyt
agresywnego inwestowania w odniesieniu do zabytkowych obiektów.
18
IV. Cele gminnego programu opieki nad zabytkami.
Gmina Kamień Pomorski posiada na swoim obszarze unikatowe w skali ponadregionalnej zasoby
dziedzictwa kulturowego. Stanowią je zarówno obiekty architektoniczne, w tym szczególnie,
zespołu katedralnego w Kamieniu Pomorskim, jak i cenne zabytki archeologiczne.
Gminny program opieki nad zabytkami pozwoli określić instrumenty, umoŜliwiające stworzenie
optymalnych warunków dla opieki nad zasobem kulturowym Gminy Kamień Pomorski, zgodnie
z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku.
Działania związane z opieką samorządu Gminy Kamień Pomorski, uwzględniające specyfikę
dziejów miasta i charakter jego dziedzictwa kulturowego oparte będą o następujące cele, wśród
których naleŜy niewątpliwie priorytetowo potraktować cele 1-3:
1. Opracowanie aktualizacji stanu zachowania zasobu kulturowego Gminy.
Pomimo rozpoznania zasobu kulturowego gminy przez słuŜby konserwatorskie, brak jest opracowań
aktualizujących stan techniczny poszczególnych obiektów. Dotyczy to zwłaszcza często silnie
zdegradowanych załoŜeń parkowych wpisanych do rejestru i obiektów znajdujących się w Ewidencji
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz stanowisk archeologicznych.
Opracowanie pozwalające na aktualizację danych o stanie technicznym obiektów zabytkowych
wpisanych do rejestru zabytków pozwoli na właściwe rozpoznanie potrzeb inwestycyjnych oraz
umoŜliwi określenie wysokości ewentualnego wsparcia finansowego ze środków zewnętrznych.
2. Stworzenie instrumentów prawnych i finansowych pozwalających na zahamowanie procesów
degradacji zabytków i sukcesywną poprawę ich stanu technicznego, poprzez pomoc finansową
a takŜe wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad
zabytkami.
3. Opracowanie listy obiektów zabytkowych charakterystycznych dla krajobrazu kulturowego
gminy.
Niewątpliwą
wartość
w
krajobrazie
gminy
stanowią
wsie
z
zachowanym
czytelnym
średniowiecznym układem przestrzennym i zabudową ceglaną oraz o konstrukcji ryglowej a takŜe
charakterystyczne zabudowania folwarczne, powstałe w związku z rozwojem hodowli owiec bydła
i trzody chlewnej w XIX i na pocz. XX wieku.
4. Podkreślenie szczególnego charakteru najwaŜniejszych obiektów dziedzictwa kulturowego,
poprzez właściwą ekspozycję zabytków i obszarów objętych ochroną konserwatorską. Obiekty
19
zabytkowe nie posiadają stosownego jednolitego oznakowania, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra
Kultury z dnia 09 lutego 2004 r. Brak jest równieŜ właściwego oświetlenia w porze nocnej. Sprawia
to, Ŝe ich ranga i walor są nieczytelne tak dla mieszkańców jak i turystów. Konieczna jest teŜ
czytelniejsza
promocja
dziedzictwa
kulturowego
miasta,
jako
jednego
z waŜniejszych
wyznaczników rozwoju gospodarczego.
5. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność obiektów zabytkowych dla potrzeb
społecznych, turystycznych i edukacyjnych. Podjęcie na szerszą skalę działalności edukacyjnej
i wydawniczej. W dalszym ciągu z uwagi na specyfikę powojennych losów gminy, jej dziedzictwo
kulturowe nie jest w sposób wystarczający znane mieszkańcom. Stworzenie mechanizmów dla
edukacji kształtowanej w oparciu o specyfikę powojennych realiów i szacunek dla historycznego
dorobku i wielo kulturowych korzeni osadzonych w tradycji kultury europejskiej, pozwoli
niewątpliwie na lepsze identyfikowanie się z wielowiekowym dziedzictwem kulturowym gminy.
6. Podejmowanie przedsięwzięć umoŜliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką
nad zabytkami a takŜe w oparciu o szeroko rozumiany program rewitalizacji zdegradowanych
obszarów zarówno Miasta Kamień Pomorski, jak i pozostałych miejscowości gminy
7. Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków a takŜe pomoc w przygotowaniu
właścicieli i dysponentów obiektów zabytkowych do wykorzystania w opiece nad zabytkami
funduszy unijnych, ministerialnych i samorządowych. Z uwagi na moŜliwą strukturę finansowania
prac
remontowych
i
konserwatorskich
a
takŜe
róŜnego
rodzaju
dokumentacyjnych
i zabezpieczających obiekty zabytkowe przed niszczeniem waŜne jest pokazanie potencjalnym
uŜytkownikom obiektu poprzez m.in. dostępne media sposobu ich pozyskiwania. Trudność
wynikająca ze specyfiki prac konserwatorskich połączona z brakiem moŜliwości finansowania tych
prac sprawia, Ŝe duŜa liczba obiektów zabytkowych, pomimo ciągłości funkcji i stałego uŜytkowania
podlega procesowi degradacji.
V. Kierunki działań dla realizacji celów gminnego programu opieki nad zabytkami
Kierunki działań dla realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami zostały sformułowane
w zgodności z zapisami art. 87 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i realizują
wyznaczone ustawowo cele, określone w niniejszym dokumencie jako strategiczne:
•
włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających
z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,
20
•
uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego
i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody
i równowagi ekologicznej,
•
zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich
zachowania,
•
wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego,
•
podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych,
turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi
środków finansowych na opiekę nad zabytkami,
•
określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje
konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków,
•
podejmowanie przedsięwzięć umoŜliwiających tworzenie miejsc pracy związanych
z opieką nad zabytkami.
Zakłada się, Ŝe kierunki Gminnego programu opieki nad zabytkami będą realizowane poprzez wspólne
działania władz samorządowych, właścicieli oraz zarządców obiektów zabytkowych, organizacji
pozarządowych i stowarzyszeń lokalnego środowiska we współpracy z Zachodniopomorskim
Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
21
Realizacja celu 1, 2 Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Kamień Pomorski w ramach celu strategicznego:
Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji zagospodarowania przestrzennego
miasta
Cel kierunkowy
Umieszczenie
w
miejscowych
zagospodarowania
Kamień
przestrzennego
Pomorski
zapisów
Cel operacyjny
planach 1. Opracowywanie na bieŜąco dla obszarów
Gminy
dotyczących
i obiektów analiz oraz studiów przydatnych
wpisanych do rejestru zabytków oraz
do podejmowania decyzji planistycznych.
ujętych w ewidencji konserwatorskiej.
ochrony i opieki nad zabytkami oraz ochrony 2. Określenie w miejscowych planach
krajobrazu kulturowego.
Zadania
1. Aktualizacja danych dotyczących obiektów
2. Opracowanie Gminnej Ewidencji Zabytków.
zagospodarowania przestrzennego
warunków ochrony terenów zabytkowych,
stref archeologicznych, zieleni historycznej.
Realizacja celu 2, 3, 4 Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Kamień Pomorski w ramach celu strategicznego:
Uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z
uwarunkowaniami przyrody i równowagi ekologicznej.
Cel kierunkowy
Zachowanie naturalnych powiązań obiektów
Cel operacyjny
Uwzględnienie w planach zagospodarowania
Zadania
Utworzenie parku kulturowego na terenie
zabytkowych z otoczeniem przez zapewnienie
aktualnej bazy danych o zabytkach, tj. rejestru
wybranego obszaru gminy dla miejscowości
warunków prawnych i finansowych w celu
zabytków, gminnej ewidencji zabytków,
o wysokich walorach przestrzennych (takich jak
właściwego utrzymania krajobrazu
wykazu stanowisk archeologicznych, dóbr
np. Połchowo, Kukań, Grabowo ).
kulturowego.
kultury współczesnej, elementów krajobrazu,
pomników przyrody.
22
Realizacja celu 1, 2, 3, 6 Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Kamień Pomorski w ramach celu strategicznego:
Zahamowanie procesów degradacji obiektów i terenów zabytkowych oraz doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania
Cel kierunkowy
Przeciwdziałanie niszczeniu
Cel operacyjny
1. Uwzględnianie w umowach sprzedaŜy/
i niewłaściwemu uŜytkowaniu zabytków.
dzierŜawy/itp. warunków właściwego
uŜytkowania obiektów zabytkowych oraz
Zadania
1. Utworzenie stanowiska pracy w postaci
inspektora d.s. ochrony zabytków.
2. Podjęcie uchwały o zasadach
obowiązku przeprowadzenia prac
dofinansowania prac remontowo
remontowych w określonym terminie.
konserwatorskich obiektów wpisanych do
2. Wspieranie finansowe działań ratowniczo
rejestru zabytków przez Radę Powiatu.
konserwatorskich i dokumentujących dobra
kultury.
Realizacja celu 3, 4, 5 Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Kamień Pomorski w ramach celu strategicznego:
Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego
Objęcie
zabytku
Cel kierunkowy
ochroną najbliŜszego
celem
zachowania
Cel operacyjny
sąsiedztwa Prowadzenie prac konserwatorskich przy
właściwej obiektach zgodnie z Lokalnym Programem
ekspozycji obiektów i obszarów zabytkowych.
Rewitalizacji
rekonstrukcji
wyposaŜenia.
przy
uwzględnieniu
historycznego
wystroju/
Zadania
1. Wyraźne oznakowanie obiektów wpisanych
do rejestru szyldem zabytek chroniony
prawem, zgodnie z Rozporządzeniem
Ministra Kultury z 09.02.2004.
2. Przestrzeganie zakazu stosowania reklam
na zabytkach.
23
Realizacja celu 3,4,5 Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Kamień Pomorski w ramach celu strategicznego:
Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie
inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami
1.
Cel kierunkowy
Uwzględnienie walorów
Cel operacyjny
Zadania
kulturowych 1. Udostępnienie bazy danych o zabytkach 1. Tworzenie tras edukacyjno-turystycznych po
i przyrodniczych gminy przy tworzeniu oferty
turystycznej.
gminy oraz ujęcie jej w ofercie turystycznej, zasobach przyrodniczych i kulturowych gminy
2. Udział w programach i stowarzyszeniach np.:
nastawionych
na
kulturowego
dziedzictwa a) szlak archeologiczny trasą
promocję
pod
kątem
wczesnośredniowiecznych grodzisk
atrakcji
i cmentarzysk,
turystycznych (np. Stowarzyszenie EuRoBEuropejski Szlak Gotyku Ceglanego).
3. Wykorzystanie prasy, radia, telewizji,
internetu
do
prezentacji
dziedzictwa
b) śladem dawnych majątków folwarcznych,
c)
załoŜeń pałacowych i dworskich,
d) pomników przyrody.
kulturowego Miasta.
4. Przygotowanie
informacji
na
stronach
internetowych miasta o lokalnej tradycji
kształtowania
zabudowy
materiałach
budowlanych,
wanych
stosowania
do
i
dawnych
rekomendo-
w
zabudowie
historycznej.
2. Budowanie toŜsamości mieszkańców poprzez 1. Udzielenie
wsparcia
dla
społecznego Opracowanie regulaminu nagrody za właściwą
wspieranie działań społecznych chroniących i
monitorowania stanu obiektów i przestrzeni opiekę nad zabytkiem (uŜytkownika obiektu
promujących lokalne dziedzictwo kulturowe.
zabytkowych poprzez popularyzację idei zabytkowego/wykonawcy prac).
24
społecznego opiekuna zabytków.
2. Obejmowanie przez Burmistrza Gminy
patronatem
honorowym
działań
społecznych, których dochód przeznaczony
będzie na potrzeby ochrony dziedzictwa
kulturowego
(zbiórki,
akcje
społeczne,
loterie itp.).
Realizacja celu 1, 2, 3,4 ,7 Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Kamień Pomorski w ramach celu strategicznego:
Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków
Cel kierunkowy
Cel operacyjny
Wypracowanie czytelnych zasad finansowego Stałe podnoszenie wskaźników budŜetu
Zadania
Opracowanie systemu rekompensat i ulg dla
wsparcia dla właścicieli obiektów zabytkowych gminnego przeznaczonego na ochronę
właścicieli i dzierŜawców obiektów
oraz systemu informacji o obiektach i obszarach zabytków.
zabytkowych, sprzyjających podejmowaniu
chronionych.
przez nich działań rewaloryzacyjnych.
Realizacja celu 6 Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Kamień Pomorski w ramach celu strategicznego:
Podejmowanie przedsięwzięć umoŜliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami
Cel kierunkowy
Szkolenie osób bezrobotnych w rzemiosłach Udział
w
związanych z tradycyjną sztuką budowlaną w szkoleniowych,
Cel operacyjny
specjalistycznych
konferencjach,
Zadania
programach Utworzenie stanowiska d.s. ochrony zabytków.
warsztatach,
celu reaktywacji na rynku pracy zanikających mających na celu przygotowanie i podnoszenie
rzemiosł i zawodów.
kwalifikacji kadr administracji samorządowej
wykonującej
zadania
z
zakresu
ochrony
dziedzictwa kulturowego.
25
V. Finansowanie zadań z zakresu opieki nad zabytkami
Zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003
r., nr 162, poz. 1568 ze zm.) obowiązek opieki nad zabytkami, finansowanie prac konserwatorskich,
restauratorskich i robót budowlanych, spoczywa na ich właścicielach lub posiadaczach (mających
tytuł prawny do obiektu).
W związku z tym, Ŝe koszty większości koniecznych do wykonania prac przy zabytkach przekraczają
moŜliwości finansowe właścicieli lub ich posiadaczy, moŜliwe jest dofinansowanie prac ze środków
krajowych bądź zagranicznych.
1. Krajowe środki finansowe dla zadań z zakresu opieki nad zabytkami
1.1 Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Od roku 2009 zmianom ulegają zasady rozdzielania środków finansowych w ramach Programów
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Po zakończeniu naborów w ramach Programów Ministra
w roku 2008 ich liczba zostaje zmniejszona do 4 (wcześniej 12). Ma to ułatwić przyznawanie środków
na cele autentycznie i ściśle związane z kulturą. Jednym z 4 planowanych do realizacji programów jest
program pn.: „Dziedzictwo Narodowe”. Wsparciu będą podlegały projekty m.in. z zakresu poprawy
stanu zabytków, wzbogacanie i konserwacji kolekcji oraz działania na rzecz podtrzymywania tradycji:
„szkół ginących zawodów” i „szkół tradycji”.
Terminy składania wniosków:
•
pierwszy nabór planowany jest w terminie do dnia 30 listopada roku poprzedzającego rok,
w którym planuje się zrealizować zadanie,
•
drugi nabór planowany jest w terminie do dnia 31 marca roku w którym zadanie ma być
realizowane.
Planowana alokacja środków na finansowanie 4 programów w roku budŜetowym około
300.000.000 zł.
Kwalifikowalność wydatków zgodna z art. 77 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568 ze zm.).
Wysokość dofinansowania 50 % nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich
restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru. W przypadku gdy
zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową albo wymaga
26
przeprowadzenia złoŜonych pod względem technologicznym prac konserwatorskich, restauratorskich
lub robót budowlanych, dotacja moŜe być udzielona w wysokości do 100 % nakładów koniecznych na
wykonanie tych prac lub robót. Dotyczy to równieŜ przypadku, gdy stan zachowania zabytku wymaga
niezwłocznego podjęcia prac lub robót przy obiekcie.
Szczegóły dotyczące aplikowania oraz potencjalni beneficjenci będą znani po ogłoszeniu przez
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pierwszego naboru w ramach nowych Programów
w listopadzie 2008 r. Wszystkie informacje oraz ogłoszenie o naborze moŜna uzyskać pod adresem:
www.mk.gov.pl.
1.2 Fundusz Kościelny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji
Fundusz Kościelny został powołany na mocy art. 8 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez
Państwo dóbr tzw. martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych
i utworzeniu funduszu kościelnego (Dz. U. nr 9, poz. 87 ze zm.). Fundusz powstał jako forma
rekompensaty dla kościołów z przejęte przez Państwo nieruchomości ziemskie.
Fundusz Kościelny stosownie do zasady równouprawnienia kościołów i innych związków
wyznaniowych wyraŜonego w ustawie zasadniczej (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. Dz. U. 1997 nr 78 poz. 483 uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu
2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r.,
podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r.) działa na rzecz
kościołów i innych związków wyznaniowych, posiadających uregulowany status prawny
w Rzeczypospolitej Polskiej.
Środki Funduszu Kościelnego przeznaczone są m.in. na remonty i konserwację obiektów sakralnych
o wartości zabytkowej.
Dotacje z Funduszu Kościelnego udzielane są wyłącznie na remonty i konserwację zabytkowych
obiektów o charakterze sakralnym i to tylko na wykonywanie podstawowych prac zabezpieczających
sam obiekt (w szczególności remonty dachów, stropów, ścian i elewacji, osuszanie i odgrzybianie,
izolację, remonty i wymianę zuŜytej stolarki okiennej i drzwiowej, instalacji elektrycznej, odgromowej,
przeciwwłamaniowej i przeciwpoŜarowej itp.).
Z Funduszu nie finansuje się remontów i konserwacji obiektów towarzyszących (takich jak
np.: dzwonnice wolnostojące, krzyŜe) ruchomego wyposaŜenia obiektów sakralnych (takich jak
np.: obrazy, ikonostasy, stalle, epitafia, szaty i naczynia liturgiczne, instrumenty muzyczne, dzwony)
27
oraz otoczenia świątyni, a takŜe stałych elementów wystroju wnętrz (takich jak np.: polichromie,
freski, witraŜe i posadzki).
Alokacja środków w ramach funduszu kościelnego na remonty i konserwację zabytkowych obiektów
o charakterze sakralnym w roku 2007 wyniosła około: 12.000.000 zł.
Uprawnieni wnioskodawcy to między innymi kościelne osoby prawne. Środki na realizację zadań,
przekazywane są na wniosek uprawnionych podmiotów.
Wszystkie informacje na temat moŜliwości i zasad aplikowania moŜna uzyskać pod adresem:
www.mswia.gov.pl.
1.3 Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie
Podobnie jak w przypadku programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na podstawie
ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., nr 162,
poz. 1568 ze zm.) wsparcie z budŜetu państwa moŜe być udzielone, po złoŜeniu wniosku przez
wnioskodawcę do wojewódzkiego urzędu ochrony zabytków właściwego dla miejsca połoŜenia
zabytku.
Kwalifikowalność wydatków zgodna z art. 77 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568 ze zm.).
Dotacja moŜe być udzielona w wysokości do 50 % nakładów koniecznych na wykonanie prac
konserwatorskich, a w wyjątkowych okolicznościach do 100% gdy zabytek posiada wyjątkową
wartość historyczną lub stan zachowania zabytku wymaga niezwłocznego podjęcia prac.
Wsparcia moŜe być równieŜ udzielone na dofinansowanie prac przeprowadzonych w okresie 3 lat
poprzedzających rok złoŜenia wniosku – refundacja.
Alokacja środków w ramach Zachodniopolskiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie
na remonty i konserwację zabytkowych obiektów w roku 2008 wyniosła około: 600.000 zł.
Uprawnieni wnioskodawcy – zgodnie z art. 73 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568 ze zm.).
Nabór wniosków odbywa się po jego ogłoszeniu przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków
w Szczecinie.
28
Wszystkie informacje na temat moŜliwości i zasad aplikowania moŜna uzyskać pod adresem:
www.wkz.szczecin.pl.
1.4 Samorząd Województwa Zachodniopomorskiego
Zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r.
Nr 162, poz. 1568 ze zm.) do dnia 28 lipca 2006 r. samorządy województw nie posiadały uprawnień do
działań związanych finansowaniem prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy
zabytkach. W związku z tym w latach 2004 – 2006 Województwo Zachodniopomorskie przekazywało
środki finansowe na remonty zabytkowych obiektów kultury na zasadzie pomocy finansowej dla
innych jednostek samorządu terytorialnego – art. 167 ust. 2 pkt 5 oraz art. 175 ustawy z dnia
30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 249, poz. 2104 ze zm.). Samorządy
gminne i powiatowe posiadały i nadal posiadają kompetencje do tego typu działań.
W związku z wejściem w Ŝycie ustawy z dnia 12 maja 2006 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami oraz o zmianie ustawy o samorządzie województwa (Dz. U z 2006 Nr 126, poz.
875), województwa uzyskały kompetencje do działań związanych z finansowaniem prac
konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach.
Sposób finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach
w Województwie Zachodniopomorski określony został w uchwale nr XV/144/07 Sejmiku
Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 18 grudnia 2007 r. w sprawie określenia trybu i zasad
udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do
rejestru zabytków kultury połoŜonym na obszarze województwa zachodniopomorskiego (Dz. Urz.
Województwa Zachodniopomorskiego z 2008 r., nr 20, poz. 366).
Kwalifikowalność wydatków zgodna z art. 77 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568 ze zm.).
Alokacja środków w ramach Samorządu Województwa Zachodniopomorskiego na remonty
i konserwację zabytkowych obiektów roku 2008 wyniosła około: 600.000 zł.
Uprawnieni wnioskodawcy – zgodnie z art. 73 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568 ze zm.).
Nabór wniosków odbywa się po jego ogłoszeniu przez Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego.
29
Wszystkie informacje na temat moŜliwości i zasad aplikowania moŜna uzyskać pod adresem:
www.bip.um-zachodniopomorskie.pl.
1.5 Samorząd Powiatowy – Powiat Kamieński
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 1998 r., nr 91, poz. 578 ze zm.)
oraz ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr
162, poz. 1568 ze zm.) nakłada obowiązek związany z finansowaniem prac konserwatorskich,
restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach równieŜ na jednostki samorządu terytorialnego
szczebla powiatowego.
Zgodnie z w/w ustawami zasady i sposób finansowanie prac przy zabytkach winna określać uchwała
organu stanowiącego m.in. powiatu – Rady Powiatu Kamieńskiego. Wg stanu na dzień 3 lipca 2008 r.
Rada Powiatu Kamieńskiego nie przyjęła takiej uchwały.
W związku z tym koniecznym jest podjecie działań związanych z określeniem zasad dofinansowania
prac przy zabytkowych obiektach przez Powiat Kamieński.
1.6 Samorząd Gminny – Gmina Kamień Pomorski
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1990 r. nr 16, poz. 95 ze zm.) oraz
ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162,
poz. 1568 ze zm.) nakłada obowiązek związany z finansowaniem prac konserwatorskich,
restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach równieŜ na jednostki samorządu terytorialnego
szczebla gminnego.
Sposób finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach
w Gminie Kamień Pomorski określa uchwała nr XXXII/317/05 Rady Miejskiej w Kamieniu
Pomorskim z dnia 29 grudnia 2005 r. w sprawie zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie,
restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. Urz.
Województwa Zachodniopomorskiego z 2006 r., nr 4, poz. 54).
Kwalifikowalność wydatków zgodna z art. 77 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568 ze zm.).
Uprawnieni wnioskodawcy to właściciele lub posiadacze zabytków.
Nabór wniosków odbywa się w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok, w którym
planuje się wykonać prace.
30
2. Zagraniczne
środki
finansowe
dla
zadań
z
zakresu
opieki
nad
zabytkami
(okres programowania 2007 – 2013)
2.1 Krajowy Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
XI oś priorytetowa – Kultura i Dziedzictwo Kulturowe.
Działanie 11.1 – Ochrona i Zachowanie Dziedzictwa Kulturowego.
•
instytucja zarządzająca (do której składne będą wnioski w trybie konkursowym): Ministerstwo
Kultury
i
Dziedzictwa
Narodowego
–
Departament
Koordynacji
Programów
Infrastrukturalnych,
•
opis działania: Cel działania: Ochrona, zachowanie i efektywne wykorzystanie dziedzictwa
kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym.
W ramach działania wspierane będą projekty z zakresu ochrony i zachowania dziedzictwa
kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym, a takŜe projekty z zakresu rozwoju zasobów cyfrowych
w obszarze kultury w dziedzinie zasobów zabytkowych. Dodatkowo wsparcie kierowane będzie takŜe
na działania związane z tworzeniem wirtualnych instytucji kultury (dotyczy wykorzystania w tym celu
zbiorów zabytkowych).
Ponadto wsparcie przeznaczone będzie na przygotowanie dokumentacji technicznej dotyczącej
inwestycji zgodnej z celami działania.
Efektem realizacji projektów będzie poprawa stanu zabytków (ruchomych i nieruchomych)
o znaczeniu europejskim i ogólnopolskim, wzrost znaczenia kultury w kreowaniu miejsc pracy i PKB
oraz atrakcyjności kraju dla mieszkańców, turystów i inwestorów.
Przykładowe rodzaje projektów obejmują m.in.:
•
rewitalizację, rewaloryzację, konserwację, renowację, restaurację, zachowanie, a takŜe
adaptację na cele kulturalne obiektów wpisanych do rejestru zabytków i zespołów tych
obiektów wraz z ich otoczeniem,
•
zakup i remont trwałego wyposaŜenia do prowadzenia działalności kulturalnej w obiektach
będących celem projektu (wyłącznie jako jeden z elementów projektu),
•
konserwację zabytkowych muzealiów, starodruków, księgozbiorów oraz archiwaliów
i zbiorów filmowych o szczególnej wartości historycznej,
•
zabezpieczenie zabytków przed kradzieŜą i zniszczeniem,
31
•
rozwój zasobów cyfrowych w dziedzinie kultury, w tym: digitalizację zabytkowych zasobów
bibliotecznych i muzealnych oraz archiwaliów i zbiorów filmowych o szczególnej wartości
historycznej,
•
przygotowanie kompleksowej dokumentacji niezbędnej do wnioskowania i realizacji
przedsięwzięcia w ramach działania.
W ramach jednego złoŜonego projektu beneficjent moŜe łączyć róŜne typy w/w działań. Inwestycje
budowlano-konserwatorskie w działaniu dotyczą prac prowadzonych w obiektach zabytkowych i ich
otoczeniu.
Potencjalni beneficjenci to m.in.:
•
instytucje kultury (państwowe, samorządowe oraz współprowadzone z ministrem właściwym
ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego),
•
jednostki samorządu terytorialnego,
•
kościoły i związki wyznaniowe,
•
organizacje pozarządowe,
•
archiwa państwowe,
•
szkoły artystyczne (dla których organem prowadzącym jest minister właściwy ds. kultury
i ochrony dziedzictwa narodowego lub jednostki samorządu terytorialnego), wyłącznie
w zakresie zadań z obszaru digitalizacji zabytkowych zbiorów, konserwacji zabytków
ruchomych oraz ich zabezpieczenia przed kradzieŜą i zniszczeniem,
•
uczelnie artystyczne (nadzorowane przez ministra właściwego ds. kultury i ochrony
dziedzictwa narodowego) wyłącznie w zakresie zadań z obszaru digitalizacji zabytkowych
zbiorów, konserwacji zabytków ruchomych oraz ich zabezpieczenia przed kradzieŜą
i zniszczeniem,
•
publiczne uczelnie wyŜsze inne niŜ artystyczne, wyłącznie w zakresie zadań z obszaru
digitalizacji zabytkowych zbiorów, konserwacji zabytków ruchomych oraz ich zabezpieczenia
przed kradzieŜą i zniszczeniem,
•
partnerstwa zawiązane w ramach określonego w działaniu katalogu beneficjentów
(Partnerstwo rozumiane jako porozumienie co najmniej dwóch samodzielnych podmiotów,
którego celem jest ich wzajemne zobowiązanie się do wspólnej realizacji określonego
przedsięwzięcia bądź projektu, które ze względu na swój ograniczony potencjał (np. finansowy,
naukowy, brak doświadczenia w realizacji danego typu projektów) przekracza moŜliwości
jednego podmiotu).
32
Wkład ze środków unijnych: 101,02 mln euro.
Minimalna wartość projektu wynosi 20 mln PLN (w tym dla partnerstw zawiązanych w celu realizacji
projektu). Dla projektów dotyczących wyłącznie:
•
konserwacji zabytków ruchomych,
•
rozwoju zasobów cyfrowych w dziedzinie kultury, w tym digitalizacji zabytkowych zasobów
bibliotecznych i muzealnych oraz archiwaliów i zbiorów filmowych o szczególnej wartości
historycznej,
•
zabezpieczenia zabytków przed kradzieŜą i zniszczeniem,
•
tworzenie wirtualnych instytucji kultury (dot. wykorzystania w tym celu zbiorów zabytkowych
i/lub o szczególnej wartości historycznej) w tym realizowanych przez partnerstwa projektowe –
minimalna wartość projektu wynosi: 4 mln PLN.
Ponadto dla wszystkich typów projektów realizowanych przez instytucje kultury państwowe
i współprowadzone z ministrem właściwym ds. kultury i dziedzictwa narodowego, archiwa państwowe
oraz dopuszczone w działaniu typy szkół i uczelni artystycznych minimalna wartość projektu wynosi:
4 mln PLN.
Dla projektów dotyczących przygotowania dokumentacji technicznej – wszystkie typy projektów
kwalifikowanych w ramach działania niezaleŜnie od ich wartości.
Wkład własny na poziomie: 15 %
Maksymalny udział środków UE w wydatkach kwalifikowanych na poziomie projektu: 85%.
Osiągniecie celów szczegółowych priorytetu związane jest z realizacją projektów o charakterze
ponadregionalnym ochrony dziedzictwa kulturowego oraz budowy, rozbudowy i przebudowy
infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym. W ramach priorytetu wsparciem objęte będą
projekty z zakresu ochrony i zachowania zabytków nieruchomych o znaczeniu ponadregionalnym,
w tym znajdujące się na liście Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO lub
uznane przez Prezydenta RP za Pomniki Historii. Wsparciem objęte będą równieŜ projekty z zakresu
ochrony i zachowania ruchomych obiektów dziedzictwa kulturowego, a takŜe projekty z zakresu
rozwoju zasobów cyfrowych w dziedzinie zasobów bibliotecznych i archiwalnych oraz zasobów
wirtualnych muzeów. Ponadto wsparcie przeznaczone będzie na przygotowanie dokumentacji
technicznej dotyczącej inwestycji zgodnej z celami priorytetu. W ramach priorytetu realizowane będą
takŜe projekty z zakresu rozwoju oraz poprawy stanu infrastruktury kultury, w tym szkolnictwa
artystycznego. Inwestycje w obszarze szkolnictwa artystycznego mają bezpośredni wpływ na
33
podniesienie jakości kształcenia, tworząc wysoko wykwalifikowane kadry. Przekłada się to w efekcie
na podniesienie jakości oferty kulturalnej (m.in.: filharmonii, oper, teatrów) i produktów kultury
wytworzonych przez przemysły kultury (m.in.: przemysł muzyczny, filmowy) wpływając tym samym
na podniesienie dobrego wizerunku kraju silnie oddziaływującego na jego atrakcyjność m.in.
w aspekcie turystycznym czy inwestycyjnym. Szeroko dostępna i atrakcyjna oferta kulturalna ma
takŜe wpływ na podniesienie jakości Ŝycia oraz wzrost kompetencji kulturalnych społeczeństwa.
Dziedzictwo kulturowe jest jednym z najwaŜniejszych czynników decydujących o atrakcyjności
Polski. Kultura i polski dorobek kulturalny są jednym z głównych elementów wpływających na
pozytywny wizerunek kraju, identyfikujący i kształtujący obraz Polski w krajach Europy i świata.
Kultura stanowi takŜe element przewagi strategicznej w procesie definiowania miejsca i pozycji Polski
w Unii Europejskiej. Poza tym kultura pełni istotną funkcję w Ŝyciu społecznym, integrując i budując
poczucie toŜsamości regionalnej i narodowej. Jest takŜe uniwersalnym instrumentem rozwijania
współpracy międzynarodowej i kształtowania wspólnej, europejskiej toŜsamości kulturowej
i społecznej. Polska posiada zasoby kulturowe o ogromnej wartości i duŜym zróŜnicowaniu. Na
zasoby te składają się elementy dziedzictwa kulturowego, będącego efektem skomplikowanych
procesów cywilizacyjnych, wielokulturowości, otwarcia Polski na mniejszości narodowe, etniczne
i religijne oraz tysiącletniej historii państwa. Wyrazem tego jest fakt wpisania wielu polskich
zabytków na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO, a takŜe na listę
Pomników Prezydenta RP. WaŜnym elementem zasobów kulturowych kraju są gromadzone od
wieków dzieła sztuki, zasoby archiwalne i biblioteczne, a takŜe rozwijająca się kultura współczesna,
reprezentowana przez uznanych twórców o europejskiej i światowej sławie. Warto podkreślić, Ŝe
wsparcie inwestycji w obszarze kultury oraz przedsięwzięć kulturalnych jest równieŜ zwielokrotniane
w otoczeniu przemysłów kulturowych, dając zatrudnienie wykwalifikowanym kadrom i generując
znaczącą wartość produktu krajowego brutto o wysokiej wartości dodanej brutto.
Komplementarność z innymi działaniami i priorytetami:
•
PO Rozwój Obszarów Wiejskich 2007 – 2013 - Działanie 3.3. Odnowa i rozwój wsi (500 tys.
zł na jedną miejscowość),
•
PO ZrównowaŜony Rozwój Sektorów Rybołówstwa i NadbrzeŜnych Obszarów Rybackich –
Priorytet 4. ZrównowaŜony rozwój obszarów zaleŜnych głównie od rybactwa,
•
PO Innowacyjna Gospodarka – Priorytet 6. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym –
Działanie 6.4. Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym (wartość
projektu co najmniej 20 mln zł),
•
Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego.
34
Ogłoszenia o naborze wniosków w trybie konkursowym zamieszczane są m.in. na stronie internetowej
pod adresem: www.mkidn.gov.pl, zgodnie z harmonogramem naborów w ramach POIiŚ dostępnym
m.in. na Portalu Funduszy Strukturalnych pod adresem: www.funduszestrukturalne.gov.pl
2.2 Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego - Działanie: 5.2
V Oś priorytetowa – Turystyka, kultura i rewitalizacja.
Działanie: 5.2 Rozwój kultury – ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego.
Poddziałanie: 5.2.2 Zachowanie dziedzictwa kulturowego.
Cel i uzasadnienie poddziałania:
Zachowanie,
ochrona
oraz
poprawa
stanu
obiektów
zabytkowych
województwa
zachodniopomorskiego, przyczyni się to do kształtowania świadomości regionalnej oraz do rozwoju
turystyki kulturalnej, której głównym motywem jest poznawanie dorobku kulturowego danego
regionu.
Typy projektów:
Operacje mające na celu ochronę i zachowanie dziedzictwa i dóbr kultury, m. in.:
•
prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach
nieruchomych (obiekty historyczne, układy urbanistyczne i ruralistyczne, dzieła architektury
i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, a zwłaszcza kopalnie, huty,
elektrownie i inne zakłady przemysłowe, pozostałości historycznego osadnictwa),
•
zakup i instalacja systemów zabezpieczeń obiektów i zespołów zabytkowych przed poŜarem,
kradzieŜą i zniszczeniem,
•
digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego, w tym zasobów bibliotecznych i archiwalnych,
•
konserwacja publicznych zbiorów zabytków ruchomych oraz zabytkowych księgozbiorów
i archiwaliów,
•
zabezpieczenie przed nielegalnym wywozem, kradzieŜą lub zniszczeniem zabytków
ruchomych.
W ramach uzupełnienia realizowanych przedsięwzięć przewiduje się poprawę dostępu do obiektów
zabytkowych
(budowa i modernizacja ciągów komunikacyjnych:
dróg dojazdowych,
ale
i zabytkowych, kładek oraz tworzenie infrastruktury dla osób niepełnosprawnych itp.). W powiązaniu
z w/w typami projektów umoŜliwione jest równieŜ kompleksowe zagospodarowywanie otoczenia
obiektów zabytkowych. Otoczenie to teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie
35
tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony
przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.
Projekty z zakresu dziedzictwa kulturowego dotyczą obiektów wpisanych do rejestru zabytków.
Projekty zagroŜone wystąpieniem pomocy publicznej nie kwalifikują się do dofinansowania w ramach
Poddziałania 5.2.2.
Potencjalni beneficjenci:
•
jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,
•
jednostki organizacyjne JST,
•
organy administracji rządowej,
•
organizacje pozarządowe,
•
instytucje kultury,
•
PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne,
•
jednostki sektora finansów publicznych (pozostałe),
•
parki narodowe i krajobrazowe,
•
kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych,
•
partnerstwa wyŜej wymienionych podmiotów.
Wkład ze środków unijnych na poddziałanie: 3.362.674,00 EURO
Wkład własny na poziomie: 25 % lub 15 %
Maksymalny udział środków UE w wydatkach kwalifikowanych na poziomie projektu: 75% lub 85%
całkowitych wydatków kwalifikowanych w przypadku projektów zlokalizowanych wyłącznie na
terenie gmin o niekorzystnej sytuacji społeczno-gospodarczej zgodnie z załącznikiem 6 do RPO WZ
(nie dotyczy projektów objętych pomocą publiczną).
Demarkacja i komplementarność:
•
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. Oś priorytetowa 3. Jakość Ŝycia
na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej. Działanie: Odnowa i rozwój wsi,
•
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Oś priorytetowa 11. Kultura i dziedzictwo
kulturowe. Działanie 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu
ponadregionalnym,
36
•
Program Operacyjny ZrównowaŜony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeŜnych obszarów
rybackich 2007 – 2013. Oś priorytetowa 4. ZrównowaŜony rozwój obszarów zaleŜnych od
rybactwa. Działanie 4.1 ZrównowaŜony rozwój obszarów zaleŜnych od rybactwa.
Wnioski składane w ramach Poddziałania 5.2.2 będą podlegały procedurze konkursowej. Nabór
projektów do dofinansowania poprzedzony jest ogłoszeniem o konkursie, które zamieszczane jest na
stronie
internetowej
Urzędu
Marszałkowskiego
Województwa
Zachodniopomorskiego:
www.rpo.wzp.pl oraz www.bip.um-zachodniopomorskie.pl, a takŜe w prasie o zasięgu regionalnym,
na co najmniej 60 dni kalendarzowych przed upływem terminu składania wniosków.
Harmonogram naboru wniosków dostępny na stornie internetowej: www.rpo.wzp.pl.
3
Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego - Działanie 5.5
V Oś priorytetowa – Turystyka, kultura i rewitalizacja.
Działanie 5.5 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych.
Cel i uzasadnienie działania:
Celem Działania jest pobudzenie gospodarcze oraz społeczne obszarów problemowych, poprzez
tworzenie kompleksowych projektów rewitalizacyjnych.
Na terenie województwa zachodniopomorskiego występuje znaczny stopień dysproporcji rozwoju
społeczno – gospodarczego. Głównym powodem niespójnego rozwoju jest występowanie obszarów
zdegradowanych.
Szczególnie widoczna jest
degradacja substancji miejskiej na terenach
poprzemysłowych i powojskowych. Na tych terenach często występuje kumulacja negatywnych
zjawisk ekonomiczno - społecznych, np. wysokie bezrobocie, niski poziom aktywności gospodarczej,
natęŜenie występowania zjawisk patologicznych, wysoki stopień przestępczości. Projekty z zakresu
rewitalizacji będą mogły obejmować zdegradowane centra miejscowości (w tym zabytkowe). Aby
zapobiec dalszemu pogłębianiu się dysproporcji w regionie naleŜy poprawić warunki Ŝycia
mieszkańców poprzez wzmocnienie miast oraz wsi, tak aby stały się one atrakcyjnym miejscem
zamieszkania.
Typy projektów:
Inwestycje realizowane w ramach tego działania muszą być elementami projektów zintegrowanych
wybranych w drodze preselekcji. Mogą to być następujące podprojekty realizowane na obszarach
miejskich, poprzemysłowych, popegeerowskich i powojskowych:
37
•
budowa,
przebudowa
lub
renowacja
infrastruktury
znajdującej
się
na
obszarze
zdegradowanym,
•
budowa, przebudowa lub modernizacja infrastruktury technicznej znajdującej się na obszarze
zdegradowanym w szczególności przewodów lub urządzeń wodociągowych, kanalizacyjnych,
ciepłowniczych, elektrycznych, gazowych lub telekomunikacyjnych,
•
prace konserwatorskie i restauratorskie w rozumieniu ustawy z dnia 23 lipca 2003 r.
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z dnia 17 września 2003 r.),
•
zakup i instalacja urządzeń poprawiających bezpieczeństwo na obszarze zdegradowanym,
•
renowacja części wspólnych wielorodzinnych budynków mieszkalnych, tj.: (odnowienie
następujących elementów konstrukcji budynku: dachu, elewacji zewnętrznej, stolarki okiennej
i drzwiowej, klatki schodowej, korytarzy wewnętrznych lub zewnętrznych, wejścia i elementów
jego konstrukcji zewnętrznej, windy, budowa, przebudowa lub modernizacja infrastruktury
technicznej budynku, przedsięwzięcia termomodernizacyjne w rozumieniu ustawy z dnia
18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych),
Projekty z zakresu rewitalizacji powinny zapewniać kompleksową odnowę rewitalizowanego obszaru.
Inwestycje w obszarze mieszkalnictwa mogą być realizowane wyłącznie na wyznaczonych obszarach
wsparcia.
Wykaz kryteriów wymaganych dla określenia obszarów wsparcia zawarty został w art. 47 ust.
1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1828/2006. Obejmuje on następujące kryteria:
•
wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia,
•
wysoka stopa długotrwałego bezrobocia,
•
niekorzystne trendy demograficzne,
•
niski poziom wykształcenia, wyraźny deficyt kwalifikacji i wysoki wskaźnik przerywania
szkolaryzacji,
•
wysoki poziom przestępczości i wykroczeń,
•
szczególnie wysoki stopień degradacji środowiska,
•
niski wskaźnik prowadzenia działalności gospodarczej,
•
wysoka liczba imigrantów, grup etnicznych i mniejszościowych lub uchodźców,
•
porównywalnie niski poziom wartości zasobu mieszkaniowego,
•
niski poziom wydajności energetycznej budynków.
38
Zgodnie z art. 47 obszary wsparcia powinny spełniać łącznie co najmniej trzy kryteria z wyŜej
wymienionego.
Rewitalizacja to kompleksowy, skoordynowany, wieloletni, prowadzony na obszarze zdegradowanym
proces przemian przestrzennych, technicznych, społecznych i ekonomicznych, inicjowany przez
jednostkę samorządu terytorialnego w celu wyprowadzenia tego obszaru ze stanu kryzysowego,
w szczególności poprzez nadanie mu nowej jakości funkcjonalnej i stworzenie warunków do jego
rozwoju.
Potencjalni beneficjenci:
a) ścieŜka weryfikacji projektów zintegrowanych:
•
jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,
•
partnerstwa działające na postawie ustawy o Partnerstwie publiczno – prywatnym.
b) ścieŜka konkursowa podprojektów:
•
jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,
•
jednostki organizacyjne JST,
•
organy administracji rządowej,
•
organizacje pozarządowe,
•
jednostki sektora finansów publicznych (pozostałe),
•
instytucje kultury,
•
kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych,
•
spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, TBS,
•
przedsiębiorcy,
•
spółki prawa handlowego nie działające w celu osiągnięcia zysku lub przeznaczające zyski na
cele statutowe, w których większość udziałów lub akcji posiadają jednostki samorządu
terytorialnego lub ich związki, porozumienia i stowarzyszenia,
•
partnerstwa działające na postawie ustawy o Partnerstwie publiczno – prywatnym, utworzone
przez wyŜej wymienione podmioty,
•
partnerstwa wyŜej wymienionych podmiotów.
Wkład ze środków unijnych na działanie: 14 743 631,00 EURO
Wkład własny na poziomie: 50%
Maksymalny poziom dofinansowania na poziomie: 50%
39
Demarkacja i komplementarność:
•
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 Oś priorytetowa 3. Jakość Ŝycia na
obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej Działanie: Odnowa i rozwój wsi,
•
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Oś priorytetowa 12. Kultura i dziedzictwo
kulturowe. Działanie 12.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu
ponadregionalnym,
•
Program Operacyjny ZrównowaŜony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeŜnych obszarów
rybackich 2007 – 2013. Oś priorytetowa 4. ZrównowaŜony rozwój obszarów zaleŜnych od
rybactwa. Działanie 4.1 ZrównowaŜony rozwój obszarów zaleŜnych od rybactwa,
•
RPO WZ 2007 – 2013. Oś priorytetowa 6. Rozwój funkcji metropolitalnych – wsparcie w
ramach osi priorytetowej moŜe być udzielone na realizację projektów zlokalizowanych
wyłącznie na terenie Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego.
Wnioski składane w ramach Poddziałania 5.5 będą podlegały procedurze konkursowej. Nabór
projektów do dofinansowania poprzedzony jest ogłoszeniem o konkursie, które zamieszczane jest na
stronie
internetowej
Urzędu
Marszałkowskiego
Województwa
Zachodniopomorskiego:
www.rpo.wzp.pl oraz www.bip.um-zachodniopomorskie.pl, a takŜe w prasie o zasięgu regionalnym,
na co najmniej 60 dni kalendarzowych przed upływem terminu składania wniosków.
Harmonogram naboru wniosków dostępny na stornie internetowej: www.rpo.wzp.pl.
4
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, Oś priorytetowa 3; Jakość śycia na Obszarach
Wiejskich i RóŜnicowanie Gospodarki Wiejskiej. Działanie: Odnowa i Rozwój Wsi
Pomocy finansowej udziela się podmiotom z tytułu inwestycji w zakresie: budowy, przebudowy,
remontu lub wyposaŜenia obiektów pełniących funkcje publiczne, społeczno – kulturalne, rekreacyjne
i sportowe oraz słuŜącym promocji obszarów wiejskich, w tym propagowaniu i zachowaniu
dziedzictwa historycznego, tradycji, sztuki oraz kultury; kształtowania obszaru przestrzeni publicznej;
budowy remontu lub przebudowy infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych,
sportowych lub społeczno – kulturalnych; zakupu obiektów charakterystycznych dla tradycji
budownictwa w danym regionie, w tym budynków będących zabytkami, z przeznaczeniem na cele
publiczne; odnawiania, eksponowania lub konserwacji lokalnych pomników historycznych, budynków
będących zabytkami lub miejsc pamięci; kultywowania tradycji społeczności lokalnej oraz
tradycyjnych zawodów.
Wsparcie moŜe być udzielone jeśli:
40
•
projekt realizowany jest w miejscowości naleŜącej do gminy wiejskiej, gminy miejsko
wiejskiej z wyłączeniem miast powyŜej 5.000 mieszkańców lub gminy miejskiej
za wyłączeniem miejscowości liczących powyŜej 5.000,
•
projekt wpisuje się w zakres Planu Odnowy Miejscowości (naleŜy takie stworzyć).
•
projekt nie ma charakteru komercyjnego.
Pomoc finansowa ma formę refundacji części kosztów kwalifikowanych projektu. Maksymalna
wysokość pomocy na realizację projektów w jednej miejscowości wynosi: 500.000 zł w okresie
realizacji Programu. Wielkość pomocy przyznanej na realizację jednego projektu nie moŜe być niŜsza
niŜ: 25.000 zł.
Wnioski składane w ramach PROW będą podlegały procedurze konkursowej. Nabór projektów do
dofinansowania poprzedzony jest ogłoszeniem o konkursie, które zamieszczane jest na stronie
internetowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego: www.prow.wzp.pl.
5
„Europejska Współpraca Terytorialna” – „Program Współpracy Międzyregionalnej”
INTERREG IV C
Priorytet 2 Środowisko naturalne i zapobieganie zagroŜeniom – Dziedzictwo kulturowe
i krajobraz. Wymiana doświadczeń i wiedzy, transfer i dalszy rozwój polityk słuŜących:
•
ochronie i poprawie dziedzictwa kulturowego oraz krajobrazu,
•
wspieranie zarządzania zagroŜeniami w zakresie dziedzictwa kulturowego krajobrazu
kulturowego (kontekst miejski i wiejski),
•
promocja dóbr kultury jako podstawy rozwoju gospodarczego regionów.
Poziom współfinansowania wynosi do 80% kosztów. Alokacja środków dla priorytetu wynosi
156.644.359 euro.
6
Program Operacyjny Celu 3 „Europejska Współpraca Terytorialna” – „Współpraca
Transgraniczna”.
Krajów
Meklemburgia
–
Pomorze
Przednie/Brandenburgia
i Rzeczypospolitej Polskiej (Województwo Zachodniopomorskie) INTERREG IV A
Priorytet 3. Transgraniczny rozwój zasobów ludzkich oraz wsparcie współpracy transgranicznej
w zakresie zdrowia, kultury i edukacji. Działanie 3.2. Wspieranie współpracy jednostek samorządu
terytorialnego oraz prywatnych ośrodków kulturalnych, stowarzyszeń i innych instytucji działających
na rzecz rozwijania kontaktów transgranicznych i integracji społecznej.
41
•
rozbudowa i modernizacja ośrodków współpracy polsko – niemieckiej,
•
działania na rzecz popularyzacji własnego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego
w państwie sąsiednim,
•
ochrona miejsc zabytków o szczególnym znaczeniu dla regionu.
Pomoc finansowa ma formę refundacji części kosztów kwalifikowanych projektu. Polscy partnerzy
mogą uzyskać dofinansowanie w wysokości do 85 % kosztów kwalifikowalnych projektu. Alokacja
środków dla priorytetu wynosi 39.511.452 euro.
Składane wnioski będą podlegały procedurze konkursowej.
WaŜne.
Wymienione w tym rozdziale moŜliwości wsparcia są hipotetycznymi i potencjalnymi rozwiązaniami
dla wsparcia inwestycji przy zabytkach. Wskazać naleŜy, Ŝe wybór programu współfinansującego
zadanie powinien być dokonany po szczegółowym określeniu zakresu rzeczowego i finansowego dla
danego projektu. Większość informacji koniecznych dla prawidłowego przygotowania wniosku
aplikacyjnego znajduje się na stronach internetowych oraz dokumentach programowych.
42
VII. Źródła opracowania
1. Białe
Karty
Architektury
obiektów
wpisanych
do
rejestru
zabytków
(posiadaniu
Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie),
2. Kamień Pomorski. Katedra i Osiedle Katedralne. Studium historyczno architektoniczne. Oprac.
Kazimiera Kalita Skwirzyńska. Szczecin 2001 -2002. (posiadaniu Zachodniopomorskiego
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie),
3. Karty ewidencyjne zabytków z Ewidencji Wojewódzkiego konserwatora Zabytków (posiadaniu
Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie),
4. Lokalny Program Rewitalizacji Kamienia Pomorskiego,
5. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013 (Warszawa 2004),
6. Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego (Warszawa 2004),
7. Program
Operacyjny
Celu
3
„Europejska
Współpraca
Terytorialna”
–
„Współpraca
Transgraniczna”. Krajów Meklemburgia – Pomorze Przednie/Brandenburgia i Rzeczypospolitej
Polskiej (Województwo Zachodniopomorskie) INTERREG IV A,
8. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich,
9. Program Współpracy Międzyregionalnej INTERREG IV C,
10. Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do 2015 roku,
11. Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020,
12. Studium ruralistyczne Gminy Kamień Pomorski Oprac. A. Gerlach, Jusewicz, K. Kroman, L.
Walasek. Szczecin 1994 (posiadaniu Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków w Szczecinie),
13. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kamień Pomorski,
14. Uchwała nr XV/144/07 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 18 grudnia 2007 r.
w sprawie określenia trybu i zasad udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie i roboty
budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków kultury połoŜonym na obszarze
województwa zachodniopomorskiego (Dz. Urz. Województwa Zachodniopomorskiego z 2008 r.,
nr 20, poz. 366),
15. Uchwała nr XXXII/317/05 Rady Miejskiej w Kamieniu Pomorskim z dnia 29 grudnia 2005 r.
w sprawie zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane
przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. Urz. Województwa Zachodniopomorskiego
z 2006 r., nr 4, poz. 54),
16. Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001 r. Nr 99 poz. 1079, Nr
100 poz. 1085, Nr 110 poz. 1189 i Nr 145 poz. 1623 z późn.zm.),
43
17. Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5 poz. 24 z późn.zm.),
18. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2000 r. Nr 46 poz.
543 z późn.zm.),
19. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., nr
162, poz. 1568 ze zm.)
20. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85 poz. 539 z późn.zm.,
21. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz.627 i Nr 115 poz.
1229 z późn.zm.),
22. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
(Dz. U. Nr 8 poz. 717),
23. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 1998 r., nr 91, poz. 578 ze
zm.),
24. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie wojewódzkim (Dz. U. z 2001 r. nr 142, poz. 1590),
25. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2000 r. Nr 106 poz. 1126, Nr 109 poz.
1157 i Nr 120 poz. 1268 z późn.zm.),
26. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1990 r. nr 16, poz. 95),
27. Uszczegółowienie Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko,
28. Uszczegółowienie Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego,
29. Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 (Warszawa 2005),
30. Wojewódzki Program Ochrony Zabytków 2008-2012 ( Szczecin, 2008 r.)
31. www.bip.um-zachodniopomorskie.pl.
32. www.mk.gov.pl,
33. www.mswia.gov.pl,
34. www.wkz.szczecin.pl,
44