1 z blaszki pokrywy. Zaopatruje mięsień skośny gór- ny. B

1 z blaszki pokrywy. Zaopatruje mięsień skośny gór- ny. B

Fenesis-Cz-III.qxd
320
18
6/20/07
8:55 AM
Page 320
Nerwy czaszkowe
1 PARS PERIPHERICA (SYSTEMA NERVOSUM
PERIPHERICUM). Część obwodowa (Układ nerwowy obwodowy). Obejmuje wszystkie nerwy obwodowe. Granica między obwodowym i ośrodkowym układem nerwowym leży na powierzchni
mózgowia i rdzenia kręgowego.
2 NERVI CRANIALES (NERVI ENCEPHALICI).
Nerwy czaszkowe (Nerwy mózgowe). 12 par nerwów związanych z mózgiem. Miejsca wyjścia nerwów czaszkowych – z wyjątkiem nerwu bloczkowego (IV) – znajdują się na powierzchni
podstawnej mózgowia. Nerwy czaszkowe wychodzą przez otwory podstawy czaszki (w odróżnieniu
od nerwów rdzeniowych), zaopatrują głowę i szyję (nerw błędny zaopatruje narządy klatki piersiowej i jamy brzusznej).
3 NERVI OLFACTORII [I]. Nerwy węchowe [I].
Pierwszy nerw czaszkowy tworzy około 20 cienkich
pęczków zbudowanych z bezrdzennych neurytów
komórek węchowych. Przechodzą przez blaszkę sitową do opuszki węchowej (stacja przekaźnikowa). A
4 NERVUS OPTICUS [II]. Nerw wzrokowy [II]. Drugi
nerw czaszkowy wychodzący nieco przyśrodkowo
z bieguna tylnego gałki ocznej. Dochodzi do skrzyżowania wzrokowego. B C
5 NERVUS OCULOMOTORIUS [III]. Nerw okoruchowy [III]. Trzeci nerw czaszkowy wychodzący
z bruzdy po przyśrodkowej stronie odnogi mózgu.
Nerw ruchowy i przywspółczulny. Wchodzi do
oczodołu przez szczelinę oczodołową górną. B C
6 Ramus superior. Gałąź górna. Zaopatruje mięśnie: prosty górny i dźwigacz powieki górnej. B
7 Ramus inferior. Gałąź dolna. Zaopatruje mięśnie:
prosty przyśrodkowy i dolny oraz skośny dolny. B
8 Ganglion ciliare. Zwój rzęskowy. Zwój przywspółczulny położony mniej więcej 2 cm za gałką
oczną i bocznie od nerwu wzrokowego. Służy jako
stacja przekaźnikowa dla włókien zaopatrujących
ciało rzęskowe i mięsień zwieracz źrenicy. B
9 Radix parasympathetica (Radix oculomotoria).
Korzeń przywspółczulny (Korzeń okoruchowy). Gałąź nerwu okoruchowego prowadząca włókna
przedzwojowe przywspółczulne do zwoju rzęskowego. B
10 Nn. ciliares breves. Nn. rzęskowe krótkie. Liczne (do 20), krótkie nerwy prowadzące włókna zazwojowe przywspółczulne i współczulne, które
przebijają twardówkę powyżej i poniżej wyjścia
nerwu wzrokowego. B
11 Radix sympathetica. Korzeń współczulny. Cienkie
pasmo włókien zazwojowych wychodzące ze splotu szyjno-tętniczego wewnętrznego, które nie ulegają przełączeniu w zwoju rzęskowym. B
12 Radix sensoria (Radix nasociliaris). Korzeń czuciowy (Korzeń nosowo-rzęskowy). Cienkie, długie
pasmo doprowadzające włókna do nerwu nosowo-rzęskowego. B
13 NERVUS TROCHLEARIS [IV]. N. bloczkowy [IV].
Cienki nerw wychodzący grzbietowo i doogonowo
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
z blaszki pokrywy. Zaopatruje mięsień skośny górny. B
Decussatio nervorum trochlearium. Skrzyżowanie nerwów bloczkowych. Znajduje się w zasłonie
rdzennej górnej. B
NERVUS TRIGEMINUS [V]. N. trójdzielny [V].
Nerw pierwszego łuku skrzelowego. Wychodzi po
stronie bocznej z mostu dwoma korzeniami. Zaopatruje mięśnie żwacze i unerwia czuciowo
twarz. B C
Radix sensoria [Portio major]. Korzeń czuciowy
[Część większa]. Odchodzi z mostu do tyłu i wnika
do zwoju trójdzielnego.
Ganglion trigeminale [[semilunare; Gasseri]]. Zwój trójdzielny [[półksiężycowaty; Gassera]].
Odpowiednik zwoju rdzeniowego. Leży przyśrodkowo na górnym brzegu części skalistej kości skroniowej w kieszonkowatym zagłębieniu w przestrzeni podpajęczynówkowej (cavum trigeminale)
nad otworem poszarpanym. C
Radix motoria [[Portio minor]]. Korzeń ruchowy [[Część mniejsza]]. Część ruchowa nerwu trójdzielnego unerwiająca mięśnie żwaczowe. Usytuowana jest w części górnej przy wyjściu nerwu
trójdzielnego i poniżej zwoju trójdzielnego. C
Nervus ophthalmicus. Nerw oczny. Pierwsza gałąź nerwu trójdzielnego, która biegnie przez szczelinę oczodołową górną. C
Ramus tentorii (Ramus meningeus). Gałąź namiotu (Gałąź oponowa). Nerw wsteczny zaopatrujący namiot móżdżku i sierp mózgu. C
N. lacrimalis. N. łzowy. Przechodzi bocznie przez
szczelinę nadoczodołową górną i zaopatruje gruczoł łzowy, spojówkę i część boczną powieki górnej. C
Ramus communicans (cum nervo zygomatico).
Gałąź łącząca (z nerwem jarzmowym). Połączenie
nerwu jarzmowego z włóknami autonomicznymi
(przywspółczulnymi) wychodzącymi ze zwoju
skrzydłowo-podniebiennego do gruczołu łzowego. C
N. frontalis. N. czołowy. Wchodzi do oczodołu
przez szczelinę oczodołową górną, leży na mięśniu
dźwigaczu powieki górnej i biegnie w kierunku
czoła. C. Patrz też s. 323 A
N. supraorbitalis. N. nadoczodołowy. Najgrubsza
gałąź nerwu czołowego zaopatrująca spojówkę,
powiekę górną, zatokę czołową i skórę czoła. C
Ramus lateralis. Gałąź boczna. Przechodzi przez
wcięcie nadoczodołowe. C
Ramus medialis. Gałąź przyśrodkowa. Przechodzi
przyśrodkowo przez wcięcie czołowe. C
N. supratrochlearis. N. nadbloczkowy. Cienka
przyśrodkowa gałąź nerwu czołowego. W przyśrodkowym kącie oka dzieli się na gałąź wstępującą i zstępującą. C
Fenesis-Cz-III.qxd
6/20/07
8:55 AM
Page 321
Nerwy czaszkowe
321
A Nerw węchowy
B Nerw okoruchowy i nerw bloczkowy
18
C Nerw oczny
Fenesis-Cz-III.qxd
322
18
6/20/07
8:55 AM
Page 322
Nerwy czaszkowe
1 N. nasociliaris. N. nosowo-rzęskowy. Najbardziej
przyśrodkowa gałąź nerwu ocznego. Przebiega
poniżej mięśnia prostego górnego i między mięśniem górnym a mięśniem prostym przyśrodkowym. A
2 Ramus communicans [cum ganglio ciliari]. Gałąź łącząca [ze zwojem rzęskowym]. Gałąź prowadząca włókna czuciowe z oka przez zwój rzęskowy
do nerwu nosowo-rzęskowego. A
3 Nn. ciliares longi. Nn. rzęskowe długie. Dwie długie, cienkie gałązki prowadzące włókna współczulne zaopatrujące mięsień rozwieracz źrenicy i włókna doprowadzające z tęczówki, ciała rzęskowego
i rogówki. A
4 N. ethmoidalis posterior. N. sitowy tylny. Cienki
nerw w części tylnej oczodołu zaopatrujący zatokę
klinową i komórki sitowe tylne. A
5 N. ethmoidalis anterior. N. sitowy przedni. Przechodzi przez otwór sitowy przedni do jamy czaszki (część nadtwardówkowa). Następnie przechodzi
przez blaszkę sitową kości sitowej do jamy nosowej. A B C
6 Rami nasales [nervi ethmoidalis anterioris]. Gałęzie
nosowe [nerwu sitowego przedniego]. Wspólna
nazwa następujących czterech gałęzi nerwu sitowego przedniego.
7 Rami nasales interni. Gałęzie nosowe wewnętrzne.
Gałęzie unerwiające błonę śluzową nosa do przodu od małżowin i część przednią przegrody nosa.
B
8 Rami nasales laterales. Gałęzie nosowe boczne.
Unerwiają część przednią ściany bocznej nosa. B
9 Rami nasales mediales. Gałęzie nosowe przyśrodkowe. Unerwiają część przednią przegrody nosa. C
10 Ramus nasalis externus. Gałąź nosowa zewnętrzna. Unerwia skórę wierzchołka i skrzydeł nosa.
Przebiega w bruździe sitowej kości nosowej. B
11 N. infratrochlearis. N. podbloczkowy. Biegnie poniżej bloczka mięśnia skośnego górnego do wewnętrznego kąta oka i zaopatruje worek łzowy,
mięsko łzowe i skórę tej okolicy. A
12 Rami palpebrales. Gałęzie powiekowe. Gałęzie
części górnej i dolnej powieki. A
13 Nervus maxillaris. N. szczękowy. Druga gałąź
nerwu trójdzielnego. Przechodzi przez otwór okrągły do dołu skrzydłowo-podniebiennego, a następnie do oczodołu przez szczelinę oczodołową
dolną. A C
14 Ramus meningeus [medius]. Gałąź oponowa
[środkowa]. Odchodzi (od nerwu szczękowego)
powyżej otworu okrągłego. Zaopatruje oponę
twardą w zasięgu unaczynienia przez gałąź czołową tętnicy oponowej środkowej. A
15 Rami ganglionici (ganglionares). Gałęzie zwojowe. Zwykle dwie gałęzie ze zwoju skrzydłowo-podniebiennego. Zawierają włókna dla gruczołu
łzowego i włókna czuciowe z okostnej oczodołu.
A
16 Ganglion pterygopalatinum. Zwój skrzydłowo-podniebienny. Zwój przywspółczulny położony
16a
16b
16c
17
18
19
20
20a
20b
20c
20d
20e
21
22
23
24
24a
25
w dole o tej samej nazwie obok otworu klinowo-podniebiennego. Jego włókna pozazwojowe
unerwiają gruczoł łzowy i gruczoły jamy nosowej.
ABC
Radix parasympathetica. Korzeń przywspółczulny. Łączy się z nerwem skalistym większym.
Radix sympathetica. Korzeń współczulny. Łączy
się z nerwem skalistym głębokim.
Radix sensoria. Korzeń czuciowy. Łączy się z nerwem szczękowym.
Rami orbitales. Gałęzie oczodołowe. Cienkie
2 lub 3 gałązki biegnące do oczodołu przez szczelinę oczodołową dolną i następnie przez otworki
w kości do komórek sitowych tylnych i do zatoki
klinowej. B C
Rami nasales posteriores superiores laterales.
Gałęzie nosowe tylne górne boczne. Kilka (do 10)
drobnych gałązek przechodzących przez otwór klinowo-podniebienny do małżowiny nosowej górnej
i środkowej oraz do komórek sitowych tylnych. B
Rami nasales posteriores superiores mediales.
Gałęzie nosowe tylne górne przyśrodkowe. Od
2 do 3 gałęzi, które przez otwór klinowo-podniebienny przechodzą do części górnej przegrody nosa. C
N. nasopalatinus [[N. incisivus]]. N. nosowo-podniebienny [[N. przysieczny]]. Biegnie między
okostną i błoną śluzową przegrody nosa, następnie przez kanał przysieczny do błony śluzowej części przedniej podniebienia i do dziąsła górnych zębów siecznych. C
N. nasopalatinus longus. N. nosowo-podniebienny długi.
Rami septales nasales. Gałęzie przegrodowe nosowe.
Nn. nasopalatini breves. Nn. nosowo-podniebienne krótkie.
Rami nasales laterales. Gałęzie nosowe boczne.
Rami sinus maxillaris. Gałęzie zatoki szczękowej.
N. pharyngeus. N. gardłowy. Cienka gałązka zaopatrująca błonę śluzową gardła. B
N. palatinus major. N. podniebienny większy.
Po przejściu przez kanał podniebienny większy wychodzi przez otwór podniebienny większy i zaopatruje błonę śluzową podniebienia miękkiego wraz
ze znajdującymi się tam gruczołami. B
Rami nasales posteriores inferiores. Gałęzie nosowe tylne dolne. Zaopatrują środkowy i dolny
przewód nosowy aż po małżowinę nosową dolną.
B
Nn. palatini minores. Nn. podniebienne mniejsze. Biegną w kanalikach o tej samej nazwie, przechodzą przez otwory podniebienne mniejsze i zaopatrują podniebienie miękkie. B
Rami tonsillares. Gałęzie migdałkowe. Zaopatrują migdałek podniebienny.
N. zygomaticus. N. jarzmowy. Odgałęzia się
w dole skrzydłowo-podniebiennym, biegnie przez
szczelinę oczodołową dolną do ściany bocznej
Fenesis-Cz-III.qxd
6/20/07
8:55 AM
Page 323
Nerwy czaszkowe
323
A Nerw nosowo-rzęskowy
i nerw szczękowy
B Zwój skrzydłowo-podniebienny
i nerw sitowy przedni
18
C Nerwy przegrody nosa
oczodołu i oddaje gałąź łączącą do gruczołu łzowego. A
26 Ramus zygomaticotemporalis. Gałąź jarzmowo-skroniowa. Przechodzi przez jednoimienny otwór
do ściany bocznej oczodołu. A
27 Ramus zygomaticofacialis. Gałąź jarzmowo-twarzowa. Biegnie przez odpowiedni otwór do
skóry na kości jarzmowej. A
Fenesis-Cz-III.qxd
324
18
6/20/07
8:55 AM
Page 324
Nerwy czaszkowe
1 N. infraorbitalis. N. podoczodołowy. Gałąź końcowa nerwu szczękowego przechodząca przez
szczelinę oczodołową dolną, bruzdę podoczodołową oraz odpowiedni kanał i otwór. Zaopatruje
skórę powieki dolnej, nosa, wargi górnej i policzka. C
2 Nn. alveolares superiores. Nn. zębodołowe
górne. Gałęzie zębów szczęki.
3 Rami alveolares superiores posteriores. Gałęzie
zębodołowe górne tylne. Dwie lub trzy gałęzie biegnące przez otwory zębodołowe do wewnętrznej
powierzchni szczęki. Zaopatrują zatokę szczękową, zęby trzonowe i ich dziąsła od strony policzkowej. C
4 Ramus alveolaris superior medius. Gałąź zębodołowa górna środkowa. Przechodzi przez bruzdę
podoczodołową do szczęki i biegnie wzdłuż ściany
bocznej zatoki szczękowej do splotu zębowego
górnego. C
5 Rami alveolares superiores anteriores. Gałęzie
zębodołowe górne przednie. Biegną w odpowiednim kanale przez splot zębowy górny do zębów
siecznych, kłów, zębów przedtrzonowych i pierwszego zęba trzonowego. C
6 Plexus dentalis superior. Splot zębowy górny. Nerwy splotu znajdują się w kości nad korzeniami.
Tworzą go gałęzie zębodołowe górne. C
7 Rami dentales superiores. Gałęzie zębowe górne.
Gałęzie korzeni poszczególnych zębów. C
8 Rami gingivales superiores. Gałęzie dziąsłowe górne. Gałęzie dziąsła. C
9 Rami palpebrales inferiores. Gałęzie powiekowe
dolne. Wychodzą na zewnątrz z otworu podoczodołowego. Zaopatrują powiekę dolną. C
10 Rami nasales externi. Gałęzie nosowe zewnętrzne. Gałęzie skóry powierzchni zewnętrznej skrzydła nosa. C
11 Rami nasales interni. Gałęzie nosowe wewnętrzne. Gałęzie skóry przedsionka nosa. C
12 Rami labiales superiores. Gałęzie warstwowe
górne. Gałęzie skóry i błony śluzowej wargi górnej.
C
13 Nervus mandibularis. N. żuchwowy. Trzecia gałąź nerwu trójdzielnego przechodzi przez otwór
owalny do dołu podskroniowego. Oprócz włókien
czuciowych prowadzi włókna ruchowe do mięśni
żucia. A
14 Ramus meningeus (N. spinosus). Gałąź oponowa (N. kolcowy). Przechodzi przez otwór kolcowy, towarzyszy obu gałęziom tętnicy oponowej
środkowej i zaopatruje oponę twardą, część zatoki klinowej i komórki wyrostka sutkowego. A
15 N. massetericus. N. żwaczowy. Nerw ruchowy
mięśnia żwacza, który przechodzi nad mięśniem
skrzydłowym bocznym przez wcięcie żuchwy. A
16 Nn. temporales profundi. Nn. skroniowe głębokie. Nerwy ruchowe biegnące od dołu do mięśnia skroniowego. A
17 N. pterygoideus lateralis. N. skrzydłowy boczny. Nerw ruchowy biegnący do odpowiedniego
mięśnia. Odchodzi często razem z nerwem policzkowym. A
18 N. pterygoideus medialis. N. skrzydłowy przyśrodkowy. Nerw ruchowy odpowiedniego mięśnia.
Wysyła drobne gałązki do mięśnia napinacza podniebienia i mięśnia napinacza struny bębenkowej.
A
19 Ganglion oticum. Zwój uszny. Zwój przywspółczulny położony przyśrodkowo od nerwu żuchwowego poniżej otworu owalnego. Otrzymuje włókna z nerwu językowo-gardłowego za pośrednictwem nerwu skalistego mniejszego i wysyła włókna wydzielnicze do ślinianki przyusznej. B
20 Ramus communicans [cum nervo pterygoideo
mediali]. Gałąź łącząca [z nerwem mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego]. B
21 N. musculi tensoris veli palatini. N. mięśnia napinacza podniebienia miękkiego. Czasem odchodzi od nerwu mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego. B
22 N. musculi tensoris tympani. N. mięśnia naprężającego błonę bębenkową. Czasem również odchodzi od nerwu mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego. B
23 N. buccalis. N. policzkowy. Nerw czuciowy skóry
i błony śluzowej policzka oraz dziąsła od strony
policzka w okolicy pierwszego zęba trzonowego.
A
24 N. auriculotemporalis. N. uszno-skroniowy.
Zwykle otacza tętnicę oponową środkową, wysyła
drobną gałązkę do stawu skroniowo-żuchwowego, a następnie podąża ku górze, przechodząc
między małżowiną uszną i tętnicą skroniową powierzchowną do skóry skroni. A
25 N. meatus acustici externi. N. przewodu słuchowego zewnętrznego. Zazwyczaj są to dwie małe
gałązki biegnące do skóry przewodu słuchowego
zewnętrznego. A
26 Rami membranae tympani. Gałęzie błony bębenkowej. Cienkie gałązki zaopatrujące błonę bębenkową. A
27 Rami parotidei. Gałęzie przyusznicze. Małe gałązki zaopatrujące śliniankę przyuszną. A
28 Rami communicantes [cum nervo faciali]. Gałęzie łączące [z nerwem twarzowym]. Zawierają
włókna przywspółczulne ze zwoju usznego biegnące wraz z nerwem twarzowym do ślinianki
przyusznej. A
29 Nn. auriculares anteriores. Nn. uszne przednie.
Unerwiają powierzchnię przednią małżowiny
usznej. A
30 Rami temporales superficiales. Gałęzie skroniowe powierzchowne. Unerwiają skórę okolicy skroniowej przed i nad małżowiną uszną. A
Fenesis-Cz-III.qxd
6/20/07
8:55 AM
Page 325
Nerwy czaszkowe
325
A Nerw żuchwowy
B Zwój uszny
18
C Nerw szczękowy
Fenesis-Cz-III.qxd
326
18
6/20/07
8:55 AM
Page 326
Nerwy czaszkowe
1 N. lingualis. N. językowy. Gałąź nerwu żuchwowego biegnąca łukiem ku przodowi do dna jamy
ustnej, między mięśniem skrzydłowym bocznym
i przyśrodkowym, gdzie leży blisko zęba mądrości
bezpośrednio pod błoną śluzową. A B C
2 Rami isthmi faucium (Rami fauciales). Gałęzie
cieśni gardzieli (Gałęzie gardzielowe). Unerwiają
także migdałki. A
3 Rami communicantes [cum nervo hypoglosso].
Gałęzie łączące [z nerwem podjęzykowym]. Leżą
na mięśniu gnykowo-językowym. A
4 Ramus communicans [cum chorda tympani].
Gałąź łącząca [ze struną bębenkową]. A
5 N. sublingualis. N. podjęzykowy. Biegnie bocznie
od ślinianki podjęzykowej do błony śluzowej dna
jamy ustnej i do dziąsła przednich zębów żuchwy.
A
6 Rami linguales. Gałęzie językowe. Liczne gałęzie
zawierające włókna czuciowe i smakowe. Unerwiają przednie dwie trzecie części błony śluzowej
języka. A
7 Rami ganglionares. Gałęzie zwojowe. Gałęzie łączące ze zwojem podżuchwowym. A
8 Ganglion submandibulare. Zwój podżuchwowy. Zwój przywspółczulny położony powyżej lub
do przodu od ślinianki podżuchwowej. Stacja
przekaźnikowa włókien przedzwojowych struny
bębenkowej z włóknami zazwojowymi do ślinianki
podjęzykowej i podżuchwowej. A
9 N. alveolaris inferior. N. zębodołowy dolny.
Największa gałąź nerwu żuchwowego z włóknami
czuciowymi i komponentą ruchową. Wchodzi
przez otwór żuchwy do kanału żuchwy ok. 1 cm
za nerwem językowym. A B C
10 N. mylohyoideus. N. żuchwowo-gnykowy. Biegnie w bruździe żuchwowo-gnykowej, a następnie
pod mięśniem żuchwowo-gnykowym. Nerw ruchowy zaopatrujący mięsień żuchwowo-gnykowy
i przedni brzusiec mięśnia dwubrzuścowego. A B C
11 Plexus dentalis inferior. Splot zębowy dolny. Leży wewnątrz kanału żuchwy. B
12 Rami dentales inferiores. Gałęzie zębowe dolne.
Unerwiają zęby żuchwy. B
13 Rami gingivales inferiores. Gałęzie dziąsłowe dolne. Przeznaczone są dla powierzchni policzkowej
dziąseł zębów żuchwy (z wyjątkiem pierwszego
zęba trzonowego). B
14 N. mentalis. N. bródkowy. Nerw czuciowy wychodzący z otworu bródkowego poniżej drugiego
zęba przedtrzonowego. B
15 Rami mentales. Gałęzie bródkowe. Gałęzie zaopatrujące bródkę. B
16 Rami labiales. Gałęzie wargowe. Zaopatrują wargę dolną. B
16a Rami gingivales. Gałęzie dziąsłowe. B
17 Ganglion oticum. Zwój uszny. Zwój przywspółczulny położony przyśrodkowo od nerwu żuchwowego poniżej otworu owalnego. Za pośrednictwem nerwu skalistego dolnego łączy się z ner-
wem językowo-gardłowym i wysyła włókna wydzielnicze do ślinianki przyusznej. C
18 NERVUS ABDUCENS [VI]. Nerw odwodzący [VI].
Nerw czaszkowy. Wychodzi z mózgowia w kącie
między mostem i piramidą, przebija oponę twardą
w połowie wysokości stoku, biegnie bocznie w zatoce jamistej i następnie przez szczelinę oczodołową górną wnika do oczodołu, gdzie zaopatruje
mięsień prosty boczny. D
Fenesis-Cz-III.qxd
6/20/07
8:55 AM
Page 327
Nerwy czaszkowe
327
A Nerw językowy
B Nerw zębodołowy dolny
18
C Zwój uszny i jego gałęzie
D Nerw odwodzący
Fenesis-Cz-III.qxd
328
18
6/20/07
8:55 AM
Page 328
Nerwy czaszkowe
1 NERVUS FACIALIS (NERVUS INTERMEDIOFACIALIS) [VII]. Nerw twarzowy (Nerw pośredniotwarzowy) [VII]. Nerw drugiego łuku skrzelowego.
Wychodzi z mózgowia między mostem i oliwką,
kieruje się wraz z nerwem przedsionkowo-ślimakowym do części skalistej kości skroniowej, a opuszcza ją przez otwór rylcowo-sutkowy. Zaopatruje
mięśnie mimiczne twarzy. A B C D
2 Geniculum [n. facialis]. Kolanko [n. twarzowego]. Zagięcie nerwu twarzowego leżące bezpośrednio pod przednią ścianą części skalistej kości
skroniowej. A
3 N. stapedius. N. strzemiączkowy. Cienka gałązka
zaopatrująca mięsień strzemiączkowy. A
4 Ramus communicans [cum plexu tympanico]. Gałąź łącząca [ze splotem bębenkowym]. A
5 Ramus communicans [cum nervo vago]. Gałąź łącząca [z nerwem błędnym]. Znajduje się bezpośrednio poniżej otworu rylcowo-sutkowego.
6 N. auricularis posterior. N. uszny tylny. Rozgałęzia się poniżej otworu rylcowo-sutkowego, biegnie ku górze między wyrostkiem sutkowym
i przewodem słuchowym zewnętrznym i zaopatruje tylne mięśnie małżowiny usznej oraz brzusiec
potyliczny mięśnia potyliczno-czołowego. B
7 Ramus occipitalis. Gałąź potyliczna. Zaopatruje
brzusiec potyliczny mięśnia potyliczno-czołowego.
B
8 Ramus auricularis. Gałąź uszna. Zaopatruje mięśnie małżowiny usznej. B
9 Ramus digastricus. Gałąź dwubrzuścowa. Zaopatruje brzusiec tylny mięśnia dwubrzuścowego. A B
10 Ramus stylohyoideus. Gałąź rylcowo-gnykowa.
Często odchodzi razem z gałęzią językową. Zaopatruje mięsień rylcowo-gnykowy. A
11 Ramus communicans [cum nervo glossopharyngeo]. Gałąź łącząca [z nerwem językowo-gardłowym]. A
12 Plexus intraparotideus. Splot wewnątrzprzyuszniczy. Splot nerwu twarzowego leży w dostępnej od przodu szczelinie między dwoma płatami
ślinianki przyusznej. B
13 Rami temporales. Gałęzie skroniowe. Gałęzie
wstępujące ponad łuk jarzmowy do mięśni mimicznych twarzy powyżej szpary powiek i wzdłuż
małżowiny usznej. B
14 Rami zygomatici. Gałęzie jarzmowe. Unerwiają
boczną część mięśnia okrężnego oka oraz mięśnie
mimiczne twarzy między szparą powiek i szparą
ust. B
15 Rami buccales. Gałęzie policzkowe. Zaopatrują
mięsień policzkowy i mięśnie mimiczne twarzy wokół ust. B
16 Ramus lingualis. Gałąź językowa. Niestała gałąź
dochodząca do języka. Niekiedy odchodzi wspólnie z gałęzią rylcowo-gnykową.
17 Ramus marginalis mandibularis. Gałąź brzeżna żuchwy. Biegnie do bródki i zaopatruje mięśnie
mimiczne poniżej szpary ust. B
18 Ramus colli (cervicalis). Gałąź szyi (szyjna). Gałąź ruchowa dochodząca do mięśnia szerokiego
szyi. Zespala się z nerwem poprzecznym szyi. B
19 Nervus intermedius. N. pośredni. Korzeń czuciowy nerwu twarzowego. Wychodzi z pnia mózgu
oddzielnie, między nerwem twarzowym a nerwem
przedsionkowo-ślimakowym, prowadzi włókna
autonomiczne i smakowe. Po wytworzeniu zmiennych zespoleń łączy się ostatecznie z nerwem twarzowym w obrębie części skalistej kości skroniowej.
D
20 Ganglion geniculi (geniculatum). Zwój kolanka (kolankowy). Odpowiednik zwoju rdzeniowego
utworzony z komórek zwojowych pseudojednobiegunowych. Leży na części skalistej kości skroniowej przy zagięciu nerwu twarzowego. Otrzymuje włókna smakowe od struny bębenkowej. A
21 Chorda tympani. Struna bębenkowa. Pęczek
nerwowy prowadzący włókna przywspółczulne do
zwoju podżuchwowego i włókna czuciowe z brodawek smakowych przednich dwóch trzecich części języka. Biegnie wstecznie do jamy bębenkowej,
gdzie przechodzi między młoteczkiem i kowadełkiem, następnie przez szczelinę skalisto-bębenkową [[Glasera]] dochodzi do nerwu językowego. A
22 Ganglion pterygopalatinum. Zwój skrzydłowo-podniebienny. Zwój przywspółczulny położony
w jednoimiennym dole blisko otworu klinowo-podniebiennego. Otrzymuje włókna przedzwojowe z nerwu twarzowego za pośrednictwem nerwu
skalistego większego i wysyła włókna pozazwojowe sekrecyjne do gruczołu łzowego i gruczołów
jamy nosowej. C
23 N. canalis pterygoidei [Radix facialis]. N. kanału
skrzydłowego [Korzeń twarzowy]. Zawiera włókna
czuciowe, przywspółczulne (nerw twarzowy)
i współczulne dla zwoju skrzydłowo-podniebiennego. Umiejscowiony jest w kanale skrzydłowym
u podstawy wyrostka skrzydłowatego. C
24 N. petrosus major. N. skalisty większy. Gałąź przywspółczulna nerwu twarzowego wyłania się
z przedniej ściany części skalistej kości skroniowej.
Jednoczy włókna przywspółczulne i czuciowe.
Przebija płytkę pokrywającą otwór poszarpany
bocznie od tętnicy szyjnej wewnętrznej, gdzie łączy się z nerwem skalistym głębokim. A C
25 N. petrosus profundus. N. skalisty głęboki. Prowadzi włókna współczulne ze zwoju szyjnego wewnętrznego łączące się z nerwem skalistym większym, tworząc nerw kanału skrzydłowego. C
26 Ganglion submandibulare. Zwój podżuchwowy. Zwój przywspółczulny znajduje się powyżej lub
ku przodowi od ślinianki przyusznej. Jest stacją
przekaźnikową włókien przedzwojowych struny
bębenkowej i zazwojowych do ślinianki podjęzykowej i podżuchwowej. C
27 Ramus sympatheticus (ad ganglion submandibulare). Gałąź współczulna (do zwoju podżuchwowego). Gałąź ze splotu szyjnego wewnętrznego. Jej włókna dochodzą do zwoju podżuchwo-
Fenesis-Cz-III.qxd
6/20/07
8:55 AM
Page 329
Nerwy czaszkowe
329
A Nerw twarzowy w obrębie
kości skroniowej
B Nerw twarzowy
18
C Zwój skrzydłowo-podniebienny
i zwój podżuchwowy
wego nad tętnicą twarzową i przechodzą przez
ten zwój, nie tworząc synaps. C
28 Rami glandulares. Gałęzie gruczołowe. Małe gałązki odchodzące od brzegu dolnego zwoju podżuchwowego, które zaopatrują śliniankę podżuchwową. C
29 [Ganglion sublinguale]. [Zwój podjęzykowy].
Niewielkie skupienia komórek występujących niekiedy na gałęzi gruczołowej. C
D Nerw twarzowy
i nerw przedsionkowo-ślimakowy
Fenesis-Cz-III.qxd
330
18
6/20/07
8:55 AM
Page 330
Nerwy czaszkowe
1 Nervus vestibulocochlearis [VIII]. Nerw przedsionkowo-ślimakowy [VIII]. Ósmy nerw czaszkowy.
Wychodzi z brzegu dolnego mostu i przechodzi
przez przewód słuchowy wewnętrzny do narządu
równowagi i słuchu. A
2 Nervus vestibularis. Nerw przedsionkowy. Górna, brzuszna część przedsionkowa nerwu przedsionkowo-ślimakowego. A
3 Nervus cochlearis. Nerw ślimakowy. Dolna,
grzbietowa część przedsionkowa nerwu przedsionkowo-ślimakowego. A
4 Nervus vestibularis. Nerw przedsionkowy. Część
nerwu VIII biegnąca z jądra przedsionkowego do
plamek i grzebieni bańkowych. A
5 Ganglion vestibulare. Zwój przedsionkowy.
Zwój położony na dnie przewodu słuchowego wewnętrznego. Zawiera neurony dwubiegunowe
związane z nerwem przedsionkowym. A
6 Ramus communicans cochlearis. Gałąź łącząca
ślimakowa. Stanowi połączenie z nerwem ślimakowym.
7 Pars superior. Część górna. Część górna zwoju
przedsionkowego. Zaopatruje kanały półkoliste
przedni i boczny, łagiewkę i część przednią woreczka. A
8 N. utriculoampullaris. N. łagiewkowo-bańkowy.
Gałąź górna nerwu przedsionkowego zawierająca
włókna z plamki i grzebienia bańkowego kanałów:
półkolistego górnego (przedniego) i bocznego. A
9 N. utricularis. N. łagiewkowy. Biegnie do plamki
łagiewki. A
10 N. ampullaris anterior. N. bańkowy przedni. Gałąź odchodząca z grzebienia bańkowego kanału
półkolistego przedniego. A
11 N. ampullaris lateralis. N. bańkowy boczny. Gałąź odchodząca z grzebienia bańkowego kanału
półkolistego bocznego. A
12 Pars inferior. Część dolna. Część dolna zwoju
przedsionkowego zaopatrująca kanał półkolisty
tylny i część woreczka. A
13 N. ampullaris posterior. N. bańkowy tylny. Gałąź
odchodząca z grzebienia bańkowego kanału półkolistego tylnego. A
14 N. saccularis. N. woreczkowy. Gałąź odchodząca
z plamki woreczka. A
15 Nervus cochlearis. N. ślimakowy. Część nerwu
przedsionkowo-ślimakowego zaopatrująca narząd
słuchu położone w ślimaku. A
16 Ganglion cochleare (Ganglion spirale cochleae). Zwój ślimakowy (Zwój spiralny ślimaka).
Spiralne pasmo komórek zwojowych zwróconych
ku osi ślimaka, usytuowanych wzdłuż podstawy
blaszki spiralnej kostnej. A
17 Nervus glossopharyngeus [IX]. Nerw językowo-gardłowy [IX]. Dziewiąty nerw czaszkowy (nerw
trzeciego łuku skrzelowego). Wychodzi z mózgowia za oliwką w bruździe bocznej tylnej, przechodzi przez otwór szyjny i kieruje się skośnie ku dołowi wzdłuż brzegu tylnego mięśnia rylcowo-gardło-
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
wego. Zawiera włókna ruchowe do zwieraczy gardła i mięśnia rylcowo-gardłowego oraz włókna
czuciowe do błony śluzowej gardła, migdałków
i tylnej jednej trzeciej części języka (włókna smakowe), a także włókna przywspółczulne do zwoju
usznego drogą nerwu bębenkowego i nerwu skalistego mniejszego. B
Ganglion superius [[Ganglion intracraniale]].
Zwój górny [[Zwój górny wewnątrzczaszkowy]].
Mniejszy zwój w otworze szyjnym. Zawiera ciała
komórkowe włókien doprowadzających. B C
Ganglion inferius [[Ganglion extracraniale]].
Zwój dolny [[Zwój górny zewnątrzczaszkowy]].
Większy zwój usytuowany bezpośrednio poniżej
otworu szyjnego. Zawiera ciała komórkowe włókien doprowadzających. B C
N. tympanicus. N. bębenkowy. Pierwsza gałąź
nerwu językowo-gardłowego. Odchodzi od zwoju
dolnego i przechodzi między otworem szyjnym
a kanałem tętnicy szyjnej, następnie przez kanalik
bębenkowy wnika do jamy bębenkowej. C
Intumescentia tympanica (Ganglion tympanicum). Zgrubienie bębenkowe (Zwój bębenkowy).
Nieregularnie rozproszone komórki zwojowe na
przebiegu nerwu bębenkowego. C
Plexus tympanicus. Splot bębenkowy. Leży
w błonie śluzowej nad wzgórkiem. Powstaje z połączenia nerwu bębenkowego ze splotem tętniczym szyjnym wewnętrznym i z gałęzią łączącą
nerw twarzowy ze splotem bębenkowym. C
Ramus tubarius (tubalis). Gałąź trąbkowa. Gałąź
zaopatrująca trąbkę słuchową. C
Nn. caroticotympanici. Nn. szyjno-bębenkowe.
Włókna współczulne splotu szyjnego wewnętrznego wywodzące się ze splotu bębenkowego. C
Ramus communicans [cum ramo auriculari nervi
vagi]. Gałąź łącząca [z gałęzią uszną nerwu błędnego]. Drobna gałązka odchodząca od zwoju dolnego do gałęzi usznej nerwu błędnego. B
Rami pharyngeales (pharyngei). Gałęzie gardłowe.
Trzy lub cztery gałęzie przechodzące do splotu gardłowego. B
Ramus m. stylopharyngei. Gałąź mięśnia rylcowo-gardłowego. B
Ramus sinus carotici. Gałąź zatoki tętnicy szyjnej.
Przechodzi do kłębka szyjnego i łączy się z pniem
współczulnym i nerwem błędnym. B
Rami tonsillares. Gałęzie migdałkowe. Zaopatruje
błonę śluzową migdałków podniebiennych i ich
otoczenia. B
Rami linguales. Gałęzie językowe. Włókna smakowe odchodzące od tylnej jednej trzeciej części języka łącznie z brodawkami okolonymi, które zaopatrywane są również przez gałązki nerwu
językowego za pośrednictwem struny bębenkowej. B
Ganglion oticum. Zwój uszny. Zwój przywspółczulny położony przyśrodkowo od nerwu żuchwowego poniżej otworu owalnego. Otrzymuje włókna przedzwojowe z nerwu językowo-gardłowego
Fenesis-Cz-III.qxd
6/20/07
8:55 AM
Page 331
Nerwy czaszkowe
331
A Nerw przedsionkowo-ślimakowy, schemat
C Nerw bębenkowy z gałęziami
18
B Nerw językowo-gardłowy
i nerw błędny
za pośrednictwem nerwu skalistego mniejszego
i wysyła włókna zazwojowe wydzielnicze do ślinianki przyusznej. D
32 N. petrosus minor. N. skalisty mniejszy. Zawiera
włókna przywspółczulne z nerwu językowo-gardłowego. Odchodzi ze splotu bębenkowego, przebija
ścianę przednią części skalistej kości skroniowej
i opuszcza dół czaszkowy środkowy przez szczelinę
klinowo-skalistą. Jego włókna ulegają przełączeniu
w zwoju usznym. C D
D Zwój uszny
33 Ramus communicans [cum ramo meningeo].
Gałąź łącząca [z gałęzią oponową]. D
34 Ramus communicans [cum nervo auriculotemporali]. Gałąź łącząca [z nerwem uszno-skroniowym]. Zawiera włókna zazwojowe przywspółczulne, które zaopatrują śliniankę przyuszną. D
35 Ramus communicans [cum chorda tympani].
Gałąź łącząca [ze struną bębenkową]. Zawiera
włókna czuciowe. D
Fenesis-Cz-III.qxd
332
18
6/20/07
8:55 AM
Page 332
Nerwy czaszkowe
1 NERVUS VAGUS [X]. Nerw błędny [X]. Nerw
czaszkowy czwartego i piątego łuku skrzelowego.
Razem z nerwem IX wychodzi z mózgu w bruździe
tylno-bocznej i przechodzi przez otwór szyjny. Obszar, który zaopatruje, sięga do jamy klatki piersiowej i jamy brzusznej. A
2 Ganglion superius. Zwój górny. Mniejszy czuciowy zwój nerwu błędnego położony w otworze
szyjnym. A
3 Ganglion inferius. Zwój dolny. Większy, wrzecionowaty zwój nerwu błędnego. A
4 Ramus meningeus. Gałąź oponowa. Gałąź wsteczna odchodząca ze zwoju górnego. Zaopatruje oponę twardą dołu czaszkowego tylnego w okolicy zatoki poprzecznej i zatoki potylicznej. A
5 Ramus auricularis. Gałąź uszna. Odchodzi od
zwoju górnego nerwu błędnego, biegnie przez kanał sutkowy, wychodzi przez szczelinę bębenkowo-sutkową i zaopatruje powierzchnię tylną małżowiny usznej oraz ścianę tylno-dolną przewodu
słuchowego zewnętrznego. A
6 Ramus communicans [cum nervo glossopharyngeo]. Gałąź łącząca [z nerwem językowo-gardłowym]. Łączy gałąź uszną z nerwem językowo-gardłowym. A
7 Ramus pharyngealis (pharyngei). Gałąź gardłowa. Gałąź promieniująca do splotu gardłowego. A
8 Plexus pharyngealis. Splot gardłowy. Leży poniżej środkowych zwieraczy gardła i powstaje z połączenia nerwu językowo-gardłowego i błędnego
z gałęziami szyjnego pnia współczulnego. A
9 Rami cardiaci cervicales superiores. Gałęzie
sercowe szyjne górne. Odchodzą na zmiennej wysokości szyi, biegną do głębokiej części splotu sercowego. A
10 N. laryngealis superior. N. krtaniowy górny.
Odchodzi ze zwoju dolnego, przechodzi ku dołowi i przyśrodkowo od tętnicy szyjnej wewnętrznej
i zaopatruje krtań. A
11 Ramus externus. Gałąź zewnętrzna. Oddaje gałęzie do mięśnia zwieracza dolnego gardła i biegnie przykryta przez mięśnie podgnykowe do mięśnia pierścienno-tarczowego. A
12 Ramus internus. Gałąź wewnętrzna. Wspólnie
z tętnicą tarczową górną przebija błonę tarczowo-gnykową i dochodzi pod błonę śluzową zachyłku
gruszkowatego. Zaopatruje błonę śluzową dołków
nagłośniowych, nagłośnię i krtań mniej więcej do
poziomu fałdów głosowych. A
13 Ramus communicans [cum nervo laryngeali recurrenti]. Gałąź łącząca [z nerwem krtaniowym
wstecznym]. A
14 Rami cardiaci cervicales inferiores. Gałęzie
sercowe szyjne dolne. Po stronie prawej biegną do
części głębokiej splotu sercowego, po lewej dochodzą do części powierzchownej splotu sercowego, towarzysząc nerwowi błędnemu. A
15 N. laryngealis recurrens. N. krtaniowy wsteczny. Po stronie prawej tworzy pętlę wokół tętnicy
16
17
17a
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
podobojczykowej, natomiast po stronie lewej owija się wokół łuku aorty, a następnie biegnie ku górze w bruździe między tchawicą i przełykiem. Jego
gałąź końcowa przebija zwieracz gardła dolny
i wchodzi do krtani, gdzie zaopatruje błonę śluzową aż do fałdów głosowych i wszystkie wewnętrzne mięśnie krtaniowe, z wyjątkiem mięśnia pierścienno-tarczowego. Prowadzi także gałąź łączącą
do nerwu krtaniowego wewnętrznego. A
Rami tracheales. Gałęzie tchawicze. A
Rami oesophageales. Gałęzie przełykowe. A
Rami pharyngeales. Gałęzie gardłowe. Dochodzą do mięśnia zwieracza gardła dolnego.
[[N. laryngeus inferior]]. [[N. krtaniowy dolny]]. Nazwa używana czasem do określenia końcowej gałęzi nerwu krtaniowego wstecznego, która
zaopatruje wewnętrzne mięśnie krtani, z wyjątkiem mięśnia pierścienno-tarczowego, i wysyła gałęzie do nerwu krtaniowego wewnętrznego. A
[[Ramus communicans [cum ramo laryngeo interno]]]. [[Gałąź łącząca [z gałęzią krtaniową wewnętrzną]]]. Gałąź łącząca nerw krtaniowy dolny
(wsteczna) z nerwem krtaniowym wewnętrznym.
A
Rami cardiaci thoracici. Gałęzie sercowe piersiowe. Przechodzą przez otwór górny klatki piersiowej. A
Rami bronchiales. Gałęzie oskrzelowe. Gałęzie
odchodzące poniżej nerwu krtaniowego wstecznego, zaopatrują wnękę płuca. A
Plexus pulmonalis. Splot płucny. Splot nerwowy
leżący z przodu i z tyłu wnęki płuca i oddaje gałązki zaopatrujące oskrzela, naczynia krwionośne
i opłucną trzewną. A
Plexus oesophagealis. Splot przełykowy. Splot
nerwowy otaczający przełyk. Tworzą go bezpośrednio oba nerwy błędne, w części górnej również nerw krtaniowy wsteczny lewy. A
Truncus vagalis anterior. Pień błędny przedni.
Mniejszy splot rozpoczynający się ze splotu przełykowego i zawierający włókna obu nerwów błędnych. A
Truncus vagalis posterior. Pień błędny tylny.
Lepiej rozwinięty splot rozpoczynający się ze splotu przełykowego i zawierający włókna obu nerwów błędnych. A
Rami gastrici anteriores. Gałęzie żołądkowe
przednie. Biegną od pnia błędnego przedniego do
powierzchni przedniej żołądka. A
Rami gastrici posteriores. Gałęzie żołądkowe
tylne. Biegną od pnia błędnego tylnego do powierzchni tylnej żołądka. A
Rami hepatici. Gałęzie wątrobowe. Dochodzą
do wnęki wątroby. A
Rami coeliaci. Gałęzie trzewne. Dochodzą do
splotu trzewnego. A
Rami renales. Gałęzie nerkowe. Dochodzą do
splotu nerkowego. A
Fenesis-Cz-III.qxd
6/20/07
8:55 AM
Page 333
Nerwy czaszkowe
31 NERVUS ACCESSORIUS [XI]. Nerw dodatkowy
[XI]. Nerw czaszkowy. Dwa jego korzenie łączą się
przejściowo w obrębie czaszki i wspólnie z nerwami czaszkowymi IX i X wychodzą przez otwór szyjny. B
32 Radices craniales (pars vagalis). Korzenie
czaszkowe (część błędna). Zaczynają się w jądrze
dwuznacznym, oddzielają się od nerwu dodatkowego w otworze szyjnym i wnikają do nerwu błędnego. B
33 Radices spinales (pars spinalis). Korzenie
rdzeniowe (część rdzeniowa). Rozpoczynają się
u podstawy rogu przedniego rdzenia kręgowego
w odcinku szyjnym (C I–VI). Tworzą pień wstępujący w przestrzeni podpajęczynówkowej jamy czaszki, gdzie łączą się po stronie skroniowej z włóknami pnia czaszkowego. B
34 Truncus nervi accessorii. Pień nerwu dodatkowego. Utworzony jest przez połączenie obu korzeni. B
35 Ramus internus. Gałąź wewnętrzna. Droga włókien związanych z nerwem błędnym utworzona
z połączenia się korzeni czaszkowych nerwu dodatkowego. B
333
36 Ramus externus. Gałąź zewnętrzna. Połączenie
włókien korzeni rdzeniowych nerwu dodatkowego. Zaopatruje mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy i mięsień czworoboczny. B
37 Rami musculares. Gałęzie mięśniowe. Gałęzie zaopatrujące mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy i mięsień czworoboczny. B
18
A Nerw błędny z gałęziami
B Nerw dodatkowy