Różne oblicza papieru - Przegląd Papierniczy

Różne oblicza papieru
Nie ma chyba bardziej uniwersalnego tworzywa niż papier. Dzięki swoim właściwościom znajduje zastosowanie
właściwie we wszystkich dziedzinach naszego życia. Ponadto,
wytwarzany z surowców odnawialnych, po wykorzystaniu,
w przeważającej części, nadaje się do recyklingu.
Jedną z najważniejszych grup papierów, która niestety
w dobie elektroniki traci na znaczeniu, stanowią papiery
stosowane do pisania, drukowania i innych celów graficznych,
którym poświęciliśmy najwięcej
artykułów (1-10), zestawień
klasyfikacyjnych i dyskusji. Do
utrwalania myśli ludzkiej papier
służył już od momentu jego wynalezienia, o czym kilka razy swego
czasu pisaliśmy (11). Największy
popyt na tego rodzaju papiery
zapoczątkowało wynalezienie
przez J. Gutenberga (12, 13) w II
połowie XV w. ruchomej czcionki
i rozpowszechnienie matryc do
odlewania czcionek metalowych.
W wyniku znacznego przyspieszenia przelewania na papier
ludzkiej twórczości, wydajność
młynów i czerpalni papieru była
zbyt mała. Dopiero wynalazek
Nicolasa-Louisa Roberta (1415), na który otrzymał patent
w 1799 r., a potem udoskonalona
maszyna braci Fourdrinier, przyczyniły się do przekształcenia rękodzielniczej sztuki wyrabiania papieru w nowoczesny
przemysł.
Rola papieru jako nośnika informacji kojarzy się z gazetami, książkami, czasopismami. Istnieje jednak grupa osób, dla
której papier, aby przekazywać informacje, wcale nie musi być
zadrukowany farbą. Są to osoby niewidome. Pomimo istnienia
wielu nowoczesnych narzędzi do zapisywania i odczytywania
informacji przez osoby niewidzące, papier pozostaje nadal
ważnym środkiem umożliwiającym szybkie zapisanie informacji
i jej późniejszy odczyt (16).
Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpił bardzo duży postęp
techniczny i technologiczny, zwany rewolucją przemysłową. Jej
PRZEGLĄD PAPIERNICZY · 71 · LIPIEC 2015
wynikiem, dzięki rozwojowi i przyspieszeniu komunikacji, było
znaczące ożywienie handlu międzynarodowego. Pojawił się
zatem popyt na papiery do celów opakowaniowych. W połowie
XIX w. została wynaleziona tektura falista (17-19), z której
opakowania, dzięki małej masie i dobrej wytrzymałości, stały
się zamiennikiem opakowań drewnianych. Jednak dopiero teraz
produkcja opakowań z tektury falistej podlega dynamicznemu
rozwojowi. Spowodowane jest to częściowo postępem w poligrafii,
dzięki czemu opakowania są coraz
estetyczniejsze i z powodzeniem
spełniają funkcję marketingową.
Z tektury falistej wytwarzane
są również przeróżne wyroby, np.
palety, meble, a nawet trumny
(20, 21).
Dużą, dynamicznie rozwijającą się, zarówno pod względem
produkcji jak i zużycia, grupę
stanowią papiery do celów higienicznych. Najpowszechniej jest używany oczywiście papier toaletowy.
Pierwsza historyczna wzmianka
o użyciu papieru toaletowego pochodzi z 1391 r. Pierwszy papier
toaletowy w pakietach po 500
listków wprowadził w 1857 r. na
rynek amerykański nowojorczyk
Joseph Gayetty, który został uznany
za jego wynalazcę (22). Obecnie
producenci papieru toaletowego, chusteczek higienicznych,
ręczników prześcigają się w zdobieniu swoich wyrobów, często
zastrzeżonymi wzorami tłoczeń, nasycaniu substancjami zapachowymi i antyseptycznymi, aby zwiększyć atrakcyjność tych
„intymnych” wyrobów.
Poza tzw. papierami masowymi istnieje grupa różnorodnych
papierów przeznaczonych do celów specjalnych. Należą do
nich m.in. papiery banknotowe zawierające w swoim składzie
elementy zabezpieczające przed fałszowaniem, papiery do wyrobu znaczków pocztowych, na akcje, obligacje, czeki i weksle,
różnego rodzaju bilety, a także dokumenty osobiste (które
coraz częściej są obecnie zastępowane dokumentami z tworzyw
sztucznych).
361
Papier, oprócz wielorakich funkcji w życiu codziennym, ma
również swoje miejsce w sztuce, o czym wielokrotnie pisaliśmy
w „Przeglądzie Papierniczym” (23-38). Do tej dziedziny
należy zaliczyć także sztukę składania papieru – origami.
Pochodząca z Chin, ale rozwinięta w Japonii praktyka origami
powstała ok. 700 r. Początkowo z papieru tworzono dekoracje
z okazji ceremonii religijnych, lecz z biegiem czasu zaczęto nimi
przyozdabiać domy. Pierwszy podręcznik origami powstał
w Japonii w 1797 r. Pokazano w nim 49 sposobów składania
żurawia, japońskiego symbolu szczęścia i życia. W epoce Meiji
(1869-1911) sztuka origami stała się przedmiotem obowiązkowym w szkołach podstawowych Japonii. Uczniowie do dziś
uczą się origami, dzięki czemu łatwiej mogą pojąć zasady
geometrii (39).
Do nietypowych zastosowań papieru można zaliczyć także
jego wykorzystanie w budownictwie. Najwcześniejsze znane
przykłady zastosowania papieru w postaci składanych parawanów pojawiły się w Chinach w VIII w. Jednak, podobnie
jak w przypadku sztuki origami, to Japonia (40), a nie
Chiny, słynie z tradycji wykorzystania przesuwnych paneli
składających się z drewnianej ramy pokrytej przepuszczającym
światło papierem.
Badania nad wykorzystaniem papieru jako komponentów
w architekturze współczesnej rozpoczęto już w XIX w. Prezentacja pierwszego domu z tektury miała miejsce w 1867 r.
w czasie Wystawy Paryskiej. Od tego czasu powstało wiele
konstrukcji architektonicznych, które dzięki małej masie i łatwości montażu zyskują sobie popularność (41).
LITERATURA
1. Tarnawski Z.W.: „Papiernictwo wobec wyzwań XXI w. Papier czy Internet?”,
Przegl. Papiern. 56, 4, 335-340 (2000).
2. Wandelt P.: „Jak dziś klasyfikować papiery drukowe? – zaproszenie do
dyskusji”, Przegl. Papiern. 51, 4, 173-176 (1995).
3. Jakucewicz S.: „Współczesna klasyfikacja papierów drukowych”, Przegl.
Papiern. 51, 5, 250-251 (1995).
4. Wandelt P.: „Jeszcze o klasyfikacji papierów drukowych”, Przegl. Papiern.
52, 3, 114-117 (1996).
5. Wandelt P.: „Uwagi do klasyfikacji papierów drukowych”, Przegl. Papiern.
52, 5, 226 (1996).
6. Wandelt P.: „SC kontr LWC”, Przegl. Papiern. 52, 5, 231 (1996).
7. Jakucewicz S., Panák J.: „Jakość współczesnych papierów drukowych”,
Przegl. Papiern. 54, 12, 723-726 (1998).
8. Czichon H., Czichon M.: „Tendencje rozwojowe w zakresie papierów drukowych”, Przegl. Papiern. 54, 4, 195-196 (1998).
9. Windyka T.: „Zbiór papierów barwnych w Muzeum Papiernictwa”, Przegl.
Papiern. 58, 1, 45-48 (2002).
10. Andruszkiewicz A.: „Oblicza papierów”, Przegl. Papiern. 63, 12, 717-718
(2004).
11. Surewicz W.: „Nośniki informacji na przestrzeni dziejów”, Przegl. Papiern.
58, 4, 181-183 (2002).
12. Raczyńska Z.: „Na 600-lecie urodzin Jana Gutenberga”, Przegl. Papiern. 56,
4, 210-211 (2000).
13. Wandelt P.: „Pomniki Gutenberga”, Przegl. Papiern. 70, 4, 215-218 (2014).
14. Wandelt P., Klepaczka A., Brauns R.A: „W 200-lecie maszyny papierniczej”,
Przegl. Papiern. 54, 5, 266-279 (1998).
15. Szymczyk M.: „200 rocznica wynalezienia maszyny papierniczej”, Przegl.
Papiern. 54, 6, 367-369 (1998).
16. Głębowski M., Lindner S., Jakubowski M.: „Wykorzystanie papieru w tyflopedagogice”, Przegl. Papiern. 68, 2, 96-98 (2012).
17. Żubrzak M.: „Czy wiecie, że …”, Przegl. Papiern. 69, 8, 384-385 (2013).
18. T.J.: „125 lat tektury falistej”, Przegl. Papiern. 52, 9, 415 (1996).
19. Jakubiszyn M.: „Tektura falista i tajniki jej wytwarzania. Cz. I. Historia tektury
falistej i surowce włókniste do jej produkcji”, Przegl. Papiern. 55, 11, 739742 (1999).
20. J.T.: „Niewyczerpane możliwości tektury”, Przegl. Papiern. 69, 8, 382-383
(2013).
21. Żubrzak M.: „Palety z tektury falistej”, Przegl. Papiern. 69, 9, 472-473 (2013).
22. Wandelt P.: „Historia papieru toaletowego”, Przegl. Papiern. 71, 2, 113-114
(2015).
23. Szymczyk M.: „Japońskie Święto Papieru w Muzeum Papiernictwa”, Przegl.
Papiern. 69, 8, 421 (2013).
24. Nowakowska M.: „Subtelność i siła papieru”, Przegl. Papiern.69, 8, 425426 (2013).
25. Kubiak B.: „’Wewnętrzny ład przestrzeni…’ Marii Diduch”, Przegl. Papiern.
69, 12, 673-675 (2013).
26. Mańczak A.: „Nowy początek – lata siedemdziesiąte”, Przegl. Papiern. 52,
12, 670-671 (1996).
27. Mańczak A.: „Z dziennika artystycznych podróży papierowym szlakiem. Moje
fascynacje papierem”, Przegl. Papiern. 53, 1, 52 (1997).
28. Wandelt P.: „Karen Stahlecker w Łodzi o swej artystycznej przygodzie z papierem”, Przegl. Papiern. 53, 3, 162-163 (1997).
29. Stahlecker K.: „Między rajem a końcem świata. Spojrzenie za kulisy pewnej
papierowej instalacji”, Przegl. Papiern. 53, 4, 250-251 (1997).
30. Mańczak A.: „Sztuka papieru”, Przegl. Papiern. 53, 11, 730-731 (1997);
54, 2, 102-103 (1998); 54, 3, 166-167 (1998); 54, 12, 730-731 (1998);
55, 2, 116-117 (1999).
31. Diduch M.: „Papier u progu trzeciego milenium”, Przegl. Papiern. 56, 2,
103-106 (2000).
32. Raczyńska Z., Wandelt P.: „Papier w sztuce Aliny Bültemeier-Schütte”, Przegl.
Papiern. 56, 6, 361-362 (2000).
33. Kujawska A.: „Papierowa Sfera”, Przegl. Papiern. 56, 7, 392-393 (2000).
34. Anon:.„’Papierowy szlak’ Marii Diduch powiódł do Dusznik”, Przegl. Papiern.
57, 1, 28-29 (2001).
35. Raczyńska Z.: „’Lekkość bytu’ – papierowe obiekty i instalacje artystyczne
Marii Diduch”, Przegl. Papiern. 57, 6, 399 (2001).
36. Nowakowska M.: „Niewyczerpane źródło”, Przegl. Papiern. 68, 8, 495 (2012).
37. P.W.: „Papierowy ‘Mars’ Magdaleny Soboń zdobył Grand Prix 14. Międzynarodowego Triennale Tkaniny”, Przegl. Papiern. 69, 6, 370 (2013).
38. Kuźmicki A., Wandelt P.: „Dzieło życia Katarzyny Józefowicz z… makulatury”,
Przegl. Papiern. 71, 1, 35-36 (2015).
39. Antoszewska-Moneta M.: „Kami, washi, papier…Relacja z pracowni japońskiego papieru washi na Shikoku. Cz. I i II”, Przegl. Papiern. 53, 6 i 7,
366-367 i 428-429 (1997).
40. https://pl.wikipedia.org/wiki/Origami
41. Łątka J.: „ARCHI-TEKTURA. Papier i tektura jako innowacyjny materiał w konstrukcjach architektonicznych”, Przegl. Papiern. 70, 12, 740-745 (2014).
Maria Żubrzak, Paweł Wandelt
362
PRZEGLĄD PAPIERNICZY · 71 · LIPIEC 2015