docPolish Economic Society Branch in Toruń
download 
Reklamacja Transkrypt
Polish Economic Society Branch in Toruń
Polish Economic Society Branch in Toruń PTE Toruń and IER Working Papers No 11/2013 Globalny kryzys energetyczny a odnawialne źródła energii Katarzyna Piechota Toruń, Sierpień 2013 Katarzyna Piechota Uniwersytet Mikołaja Kopernika [email protected] GLOBALNY KRYZYS ENERGETYCZNY A ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII Słowa kluczowe: kryzys energetyczny, odnawialne źródła energii, OZE, energia, energetyka Abstrakt: Gwałtowny rozwój ludzkości na przełomie XIX i XX wieku przyniósł ze sobą wzrost znaczenia wykorzystania różnego typu energii. Kiedy nieprzerwanie wzrasta zapotrzebowanie na energię, a możliwości zwiększenia jej podaży są ograniczone, możemy mieć do czynienia ze zjawiskiem kryzysu energetycznego. Artykuł porusza tematykę globalnego kryzysu energetycznego. Zawarto w nim definicję kryzysu energetycznego, jego genezę i skutki dla gospodarek światowych, a także sposoby walki z nim w różnych krajach. Prezentuje dane dotyczące podaży energii na świecie oraz zapotrzebowania na nią. Przedstawia informacje dotyczące wykorzystania różnych źródeł energii w ostatnich latach. Artykuł porusza także tematykę odnawialnych źródeł energii i ich znaczenia w walce z kryzysem energetycznym. W pracy wykorzystano dostępną literaturę przedmiotu, a także publikacje i raporty International Energy Agency, British Petroleum, U.S. Energy Information Administration, a także Towarowej Giełdy Energii. Artykuł ma charakter przeglądowy, pozwalając zrozumieć trudną sytuację na rynku energetyki, a także zagrożenie dla gospodarek światowych jakie niesie kryzys energetyczny. Wzrastające zapotrzebowanie na energię, coraz trudniejszy dostęp do złóż surowców energetycznych oraz rosnąca liczba ludności, w szczególności w krajach rozwijających się, powodują pogłębiające się trudności w zagwarantowaniu dostępu do energii. Trudno jednoznacznie określić, jaką rolę w walce z tym zjawiskiem odegrają odnawialne źródła energii. Pokłada się w nich duże nadzieje, jednakże rzeczywistość, gospodarcza w szczególności, weryfikuje je. OZE są niepewne, drogie i raczej nieefektywne ekonomicznie. GLOBAL ENERGY CRISIS AND RENEWABLE ENERGY SOURCES Keywords: energy crisis, renewable energy, renewable energy, energy Globalny kryzys energetyczny a odnawialne źródła energii 3 Abstract: The sudden development of the mankind at the turn of the 19th and 20th centuries brought along the growth in importance of exploiting the energy of different type. When uninterruptedly a demand for the energy is growing, and abilities of increasing the supply for her are limited, we can deal with the occurrence of an energy crisis. The article is moving the subject matter of an global energy crisis. A definition of an energy crisis, his genesis and effects were included in it for world economies, as well as ways of the fight against it in various countries. It is introducing data concerning the supply the energy in the world and of demand for it. It is presenting information concerning using different energy sources in final years. The article is moving also a subject matter of renewable energy sources (RES) and their meaning in the fight against an energy crisis. At the work an available literature on the subject, as well as publications and reports were used International Energy Agency, British Petroleum, U.S. Energy Information Administration, as well as the Goods Stock Exchange of the Energy. The article has survey character, letting understand the commercial distress of energetics, as well as the threat to world economies an energy crisis is carrying which. Growing demand for the energy, more and more difficult access to deposits of fuels and the increasing population numbers, in particular in developing countries, deepening problems in guaranteeing the access to the energy cause. It is hard explicitly to determine, what role in the fight against this phenomenon renewable energy sources will play. In them great hopes are being bent, but economic reality in particular, is verifying them. RES are uncertain, expensive and rather ineffective economically. WPROWADZENIE Rozwój cywilizacyjny świata, który dokonywał się przez wiele stuleci, a przede wszystkim największy krok milowy ludzkości, jakim stało się wynalezienie maszyny parowej, która stała się zaczątkiem dla wynalezienia energii elektrycznej, oparty był (i nadal jest) na tym, co można było pozyskać z natury. Wynalezienie maszyny parowej zintensyfikowało wydobycie i zastosowanie kopalin, przede wszystkim węgla, ale także poszukiwanie alternatywnych źródeł energii – nie każdego było stać na węgiel (Serwis Wiedzy o Energii, 2013). Postęp technologiczny, który wiązał się z rozwojem ludzkości, niósł ze sobą wzrastające wydobycie węgla. Rosnący popyt na węgiel wymagał stosowania nowych metod wydobycia, poszukiwania nowych złóż, z czasem także zastosowania innych kopalin, jakie kryje ziemia. Epoka elektryfikacji wymagała i wymaga sporych zasobów surowców, aby móc wypro- 4 Katarzyna Piechota dukować tyle energii elektrycznej, ile potrzeba. Potrzeby energetyczne ciągle rosną, a co za tym idzie rośnie wydobycie kopalin. Rozwój ludzkości to nie tylko wzrost zapotrzebowania i upowszechnienia energii elektrycznej. To także ciągły wzrost zainteresowania innymi formami energii. Jednakże energia elektryczna dominuje. Dopiero ma początku XXI wieku dokonano szacunków, jak duże są złoża kopalin i na ile wystarczą. Przewidywano wówczas, że średnio na całym świecie wystarczy ich na około 400 lat. Kiedy po kilkudziesięciu latach podano kolejne szacunki, o optymizmie nie mogło być mowy – złóż energetycznych węgla, ropy naftowej i gazu wystarczyć ma średnio na 80 lat. Rozpoczęła się walka z czasem, choć tak naprawdę trwała ona od czasu wynalezienia energii elektrycznej. Rysunek 1 pokazuje jak kształtowało się wykorzystanie różnych źródeł energii przez ostatnie trzy stulecia. Rysunek 1. Wykorzystanie różnych źródeł energii w ostatnich trzech stuleciach Źródło: Ropa – niezastąpione źródło energii, Portal Ziemia na rozdrożu http://ziemianarozdrozu.pl/encyklopedia/60/ropa-niezastapione-zrodlo-energii (05.05.2013 1 r.). Na rysunku widać wyraźnie, że początkowo głównym źródłem energii było drewno. Jego wykorzystanie przez stulecia utrzymuje się na podobnym poziomie. Następnie zaczęto wykorzystywać węgiel, paliwa ciekłe oraz gaz ziemny. Dwa ostatnie źródła zanotowały znaczy wzrost wykorzystania w drugiej połowie XX wieku i ta tendencja utrzymuje się nadal. Stosunkowo niewielkie wykorzystanie charakteryzuje elektrownie wodne i energetykę jądrową. 1 BTU (British Thermal Unit) – jednostka miary energii stosowana przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych Ameryki, równa 1054-1059 J. Oznacza ilość energii potrzebnej do podniesienia temperatury jednego funta wody o jeden stopień Fahrenheita. Globalny kryzys energetyczny a odnawialne źródła energii 5 Toczona walka z czasem dotyczy nie tylko pozyskiwania nowych źródeł energii ze względu na wyczerpywanie zasobów, ale także coraz większych niedoborów energii na świecie. Od kilku lat gospodarki światowe zmagają się z kryzysem energetycznym. Czy odnawialne źródła energii staną się receptą na kryzys? POJĘCIE KRYZYSU ENERGETYCZNEGO Kryzys energetyczny to nic innego jak niedobory energii. W dzisiejszym świecie trudno to sobie wyobrazić, ale na Ziemi brakuje energii. Zgłaszane zapotrzebowanie przewyższa możliwą podaż energii 2. Związane jest to nie tylko z ograniczonością zasobów, coraz trudniejszym dostępem do nich, wzrostem ich cen, ale także z niewłaściwym i nieefektywnym systemem przetwarzania i przesyłania energii do odbiorców, co powoduje spore jej straty 3. Jak informuje International Energy Agency (IEA) w swoich raportach, w 2012 roku w dalszym ciągu prawie 1,3 miliarda ludzi pozostawało bez dostępu do energii elektrycznej, a 2,6 miliarda nadal wykorzystuje tradycyjnie biomasę do gotowania posiłków. Oczywiście statystyki te dotyczą głównie krajów rozwijających się. Na dziesięć krajów Azji Afryki przypada dwie trzecie osób, które pozostają bez prądu. Natomiast na trzy kraje jedynie przypada ponad połowa osób pozostających bez nowoczesnych urządzeń kuchennych. IEA oceni, że aby osiągnąć powszechny dostęp do energii przed rokiem 2030, należałoby przeznaczyć blisko 1 miliard dolarów na inwestycje w energetykę (International Energy Agency, 2012). Kryzys energetyczny definiowany jest także jako przerwy w dostawie energii, nawet krótkotrwałe. Takie postrzeganie tego zjawiska sprawia, że wzrasta jego skala, bowiem każdego dnia, w każdym kraju zdarzają się przerwy w dostawie energii, spowodowane różnymi czynnikami – pracami modernizacyjnymi, awariami, rozwojem sektora budowlanego etc. Najbardziej obszerna definicja kryzysu energetycznego wskazuje, że jest to nagły, trwały lub okresowy niedobór energii, który dotkliwie odczuwa gospodarka i ludność. To sytuacja, w której ma miejsce niedostatek Energii szeroko rozumianej. Mimo, że gospodarki opierają się głównie o energię elektryczną, nie można pomijać energii cieplnej, energii kinetycznej, energii mechanicznej etc. Należy pamiętać, że energia nie podlega produkcji i zużyciu, a jedynie przekształceniu, np. energia cieplna w energię elektryczną. 3 Nie tylko Polska boryka się z problemem przestarzałej infrastruktury energetycznej. Wiele krajów świata takiej infrastruktury w ogóle nie posiada. Wiele krajów także musi modernizować swoją infrastrukturę energetyczną. 2 6 Katarzyna Piechota energii w stosunku do potrzeb, tak że nie jest ona stale dostępna w wystarczającej ilości i o odpowiedniej jakości. Niedobór energii może występować tylko w niektórych krajach, podczas gdy inne nie mają problemów z jej dostawami. Tak definiowany kryzys energetyczny może wiązać się także z niedoborem tylko jednego nośnika energii. Determinantą świadczącą o tym, że mamy już do czynienia z kryzysem energetycznym jest fakt, że niewystarczająca ilość lub jakość energii zaczyna przeradzać się w barierę wzrostu gospodarczego, co utrudnia prowadzenie gospodarki o określonej strukturze i wynikającej z tego energochłonności oraz uzyskiwanie zakładanego tempa wzrostu gospodarczego i zapewniania oczekiwanego poziomu warunków bytu w danym społeczeństwie (Kuciński, 2006, s. 23-26). Kryzys energetyczny to nie tylko niedobory ilościowe i jakościowe energii, ale także znaczne wzrosty cen zasobów energetycznych, a co za tym idzie – energii, która trafia do odbiorcy finalnego. O tym, że od kilku lat kryzys energetyczny związany jest ze wzrostem cen, może świadczyć rysunek 2, na którym zaprezentowany jest poziom cen energii w Polsce w latach 2000-2013. Wzrost tych cen uzależniony jest także od światowych cen ropy naftowej i gazu ziemnego. Rysunek 2. Średnioważone ceny miesięczne energii w latach 2000-2013 w PLN/MWh Źródło: Towarowa Giełda Energii S.A., Raport miesięczny – kwiecień 2013, Rynek dnia następnego, http://tge.pl/fm/upload/RaportyMiesiczne/2013/RAPORT_Miesiczny_kwiecie 2013.pdf (9.05.2013 r.). Na rysunku 2 widać, że gwałtowny wzrost cen energii nastąpił na przełomie 2007 i 2008 roku, wtedy kiedy światowe gospodarki zachwiał kryzys finansowy. Od tamtego czasu ceny wahały się minimalnie, nie wracając do poziomu sprzed przełomu lat 2007 - 2008. Obecnie cena energii wynosi około 150 zł za jedną megawatogodzinę i jest prawie dwukrotnie wyższa niż w porównywalnym okresie w roku 2000 (Towarowa Giełda Energii S.A., 2013). Globalny kryzys energetyczny a odnawialne źródła energii 7 GENEZA KRYZYSU ENERGETYCZNEGO Zjawisko kryzysu energetycznego pojawiło się po raz pierwszy w latach 70. XX wieku i miało związek z ograniczeniami dostaw ropy na światowych rynkach. Wcześniej, mimo że z całą pewnością produkowano mniej energii, a społeczeństwa zgłaszały większe zapotrzebowanie na nią niż dotychczas, bo wiązało się to z pewnym prestiżem społecznym czy kulturowym, nie występowało zjawisko kryzysu energetycznego. Dopiero ograniczenia dostaw ropy naftowej zastosowane przez OPEC i znaczący wzrost jej cen spowodowały, że państwa zaczęły poważnie rozważać uniezależnienie się od „czarnego paliwa”. Kryzys naftowy z 1978 roku zachwiał bezpieczeństwem energetycznym wielu państw. Dopiero te wydarzenia uzmysłowiły wielu, że problemem światowej energetyki nie jest wyłącznie ograniczoność zasobów naturalnych, ale także rozgrywki polityczne państw, czy instytucji które tymi zasobami mogą dysponować. Kryzys naftowy przyniósł szereg zmian sektora energetycznego w wielu krajach, które zmierzały do uniezależnienia się od zasobów ropy naftowej poprzez wzrost wykorzystania energii alternatywnej jaką stał się gaz ziemny, energetyka jądrowa i odnawialne źródła energii. Z czasem gaz ziemny dołączył do ropy naftowej, jako zasobu, którego należy unikać. Wśród przykładów uniezależniania się państw od ropy naftowej warto wspomnieć o Francji, Danii, Brazylii czy Stanach Zjednoczonych Ameryki. Francja postawiła na rozwój energetyki jądrowej, czego efektem jest 78% energii elektrycznej pochodzącej z reaktorów jądrowych. Dania skupiła się na efektywnym wykorzystaniu energii i energetyce odnawialnej. Wprowadzając wysokie opodatkowanie energii wymusiła na społeczeństwie postawę oszczędnego jej wykorzystania. Koncentrując się na rozwoju energii słonecznej i wiatrowej, szybko doprowadzono do 16% udziału energii z tych źródeł w zużywanej energii ogółem. Zamiarem Danii jest doprowadzenie do roku 2020 do 50% udziału energii odnawialnej w produkowanej energii ogółem, a do roku 2050 do osiągnięcia 100%, a tym samym do uniezależnienia się od konwencjonalnych źródeł energii (Portal Rynek Odnawialnej Energii, 2013). Problemem, który dotyczy praktycznie wszystkich państw świata jest problem zasobów energetycznych i zagwarantowania stabilnych ich dostaw od producenta do konsumenta. Zapotrzebowanie w surowce energetyczne – ropę naftową, gaz ziemny czy węgiel ciągle wzrasta. Obecny rozwój społeczno-ekonomiczny większości państw świata, w tym także UE, bardzo zależy od dostępu do złóż w regionach bogatych w surowce energetyczne – na Bliskim Wschodzie, Afryce Północnej, regionie Morza Kaspijskiego 8 Katarzyna Piechota i Azji Środkowej oraz w Ameryce Łacińskiej i Arktyce. W dalszym ciągu o dostęp do tych obszarów rywalizują Unia Europejska, Stany Zjednoczone, Chiny, Japonia, Indie i inne kraje. Każde państwo chce móc zagwarantować swoim obywatelom bezpieczeństwo energetyczne, wobec czego rywalizacja ta nie dziwi. Wśród jej przyczyn warto wymienić (Voytyuk, 2012, s. 9-17): − problem wyczerpywania się podstawowych, strategicznych surowców energetycznych – ropy naftowej i gazu ziemnego, − wzrost liczby ludności w regionie azjatyckim (Indie, Chiny) oraz wynikające stąd zwiększanie zapotrzebowania energetycznego, − pragnienie państw zachowania wpływów w regionach bogatych w ropę i gaz. Wyczerpywanie się potencjalnych zapasów ropy i gazu zmusiło niektóre państwa do przeanalizowania własnych możliwości energetycznych i szukania nowych źródeł dostaw surowców, a także poszukiwania nowych źródeł energii, które zagwarantują im bezpieczeństwo energetyczne. Posiadanie przez państwa olbrzymiego potencjału energetycznego pozwala czuć się pewniej na arenie międzynarodowej oraz dyktować własne warunki na rynku energetycznym (Voytyuk, 2012, s. 9-17; Bartosik, 2013). Zawirowania związane z rynkiem ropy naftowej i wyczerpywaniem się złóż są podstawowymi elementami kształtującego się kryzysu energetycznego, ale nie jedynymi. Do źródeł kryzysu energetycznego zaliczyć można także rosnącą światową populację, bogacenie się średniej klasy zarobkowej oraz efekt cieplarniany. Rozwój gospodarczy i społeczny świata sprzyja wzrostowi liczby ludności. Wydłuża się przeciętna długość życia, a także zmniejsza się śmiertelność dzieci. Taki postęp prowadzi do tego, że wraz ze wzrostem światowej populacji wzrasta zapotrzebowanie na energię, w różnych jej postaciach. Jak podaje Organizacja Narodów Zjednoczonych w 2050 roku liczba ludności wzrośnie do ponad 9 miliardów 4. Wzrost ten będzie miał miejsce głównie w regionach rozwijających się. Więcej niż połowa ludności będzie mieszkać w miastach (Krawiec, 2012, s. 40-50). Wraz ze wzrostem liczby ludności miast, rozwija się średnia klasa dochodowa. Bowiem głównie z przemieszczaniem na tereny miejskie ze wsi związany jest skutek bogacenia się społeczeństw. Zacierają się granice między społeczeństwami skrajnie biednymi i bogatymi, poprzez wyłonienie się na przełomie XIX i XX wieku klasy średniej i jej znaczący rozwój aż do czasów współczesnych. Wzrastające dochody, zwiększały popyt na 4 W roku 2012 liczba ludności świata wynosiła ponad 7 miliardów. Globalny kryzys energetyczny a odnawialne źródła energii 9 różne produkty, a ten zwiększał ich podaż, a co za tym idzie rosło zużycie energii i zapotrzebowanie na nią. Rozwój ludzkości, a co za tym idzie rozwój technologii spowodowały wzrost zapotrzebowania na energię. Co do tego nikt nie ma wątpliwości. Na całym świecie coraz popularniejszy staje się amerykański model życia, który bogaty jest w nowinki technologiczne, a te potrzebują energii. Każdy chce mieć w domu dostęp do energii elektrycznej, telewizor, komputer, telefon komórkowy czy tablet. Wszystkie te urządzenia, świadczące o naszej pozycji społecznej, są źródłem wzrastającego zapotrzebowania na energię (Krawiec, 2012, s. 40-50). Jednym ze znaczących powodów, dla którego podjęto temat zmian w sektorze energetycznym gospodarek światowych, stał się problem efektu cieplarnianego, powodowanego przez wzrastającą emisję dwutlenku węgla do atmosfery. Stosowanie przez gospodarki światowe konwencjonalnych źródeł energii, których zużywanie wiązało się i wiąże z emisją CO2 do atmosfery, a co za tym idzie postępujący problem efektu cieplarnianego, którego następstwem stały się dostrzegalne zmiany klimatyczne, wymusiły podjęcie działań zmierzających do ograniczenia tych zjawisk. Poza wprowadzeniem dyrektyw wskazujących maksymalny poziom emitowanych gazów cieplarnianych przez kraje świata oraz certyfikatów, na wyższą od wymaganej, emisję dwutlenku węgla, których ceny 5 mają bezpośredni wpływ na ceny energii, podjęto działania zmierzające do zastąpienia źródeł konwencjonalnych, emitujących spore ilości gazów cieplarnianych, „czystszymi” źródłami energii (Krawiec, 2012, s. 40-50). Pogłębiający się efekt cieplarniany niesie ze sobą zmiany klimatu – jego ocieplanie. Skutkiem jest między innymi podnoszenie się temperatury powietrza na Ziemi, topnienie lodowców, a co za tym idzie podnoszenie się poziomu mórz i oceanów, a także zmiany fauny i flory w niektórych regionach świata. Oczywiście zmiany te zauważalne są „gołym okiem” w dłuższej perspektywie, nie mniej naukowcy każdego roku biją na alarm, że postęp tych procesów może zachwiać światem. Wszystkie powyższe czynniki, które wzmacniają kryzys gospodarczy związane są z popytem i podażą energii. Kiedyś sektor energetyczny był elementem systemu ekonomicznego, ale wzrost zapotrzebowania na surowce energetyczne doprowadził do wyodrębnienia składowej energetycznej jako odrębnego potencjału energetycznego (Voytyuk, 2012, s. 9-17). We współczesnym świecie energia stała się czynnikiem wzrostu, a dostęp do niej warunkiem brzegowym, który określa jakość życia ludności. 5 Dochody z handlu certyfikatami emisji gazów cieplarnianych osiągają blisko 100 miliardów dolarów rocznie. 10 Katarzyna Piechota Wielkość jej zużycia stanowi jeden z mierników rozwoju gospodarczego. Jest to przesłanka powstawania tak zwanej pułapki energetycznej – im więcej energii zużywa dany kraj per capita, to lepiej świadczy to o jego gospodarce i poziomie rozwoju cywilizacyjnego, jednakże z drugiej strony oznacza wysokie zapotrzebowanie na energię i zagrożenie własnego oraz globalnego bezpieczeństwa energetycznego (Kuciński, 2006, s. 91-92). ENERGIA NA ŚWIECIE Aby móc rozważać temat kryzysu energetycznego trzeba przyjrzeć się globalnej produkcji energii oraz zapotrzebowaniu na nią. Dopiero na wykresie odzwierciedlającym wielkość popytu i podaży energii na świecie, można dostrzec, że zjawisko niedoboru energii ma faktycznie miejsce. Nam trudno to sobie wyobrazić, że zapotrzebowanie na energię zgłaszane przez społeczeństwa jest wyższe od produkowanej energii. Rysunek 3. Podaż i popyt energii na świecie w latach 2007-2010 w mld BTU 510 500 490 480 470 460 2007 2008 2009 Produkcja Konsumpcja 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych U.S. Energy Information Administration, https://www.eia.gov (08.05.2013 r.). Na rysunku 3 widać doskonale, że konsumpcja energii w ostatnich latach przewyższa produkcję. Do roku 2009 różnice te były znacznie większe, co wiązało się ze zgłoszonym zwiększonym zapotrzebowaniem na energię ze strony Chin i Indii (International Energy Agency, 2012). Z czasem sytuacja ustabilizowała się. Wpływ na to miało uruchomienie nowych złóż surowców energetycznych 6, zastosowanie bardziej efektywnych enerNowe złoża oznaczają tutaj złoża surowców, które są trudniej dostępne, a dla wydobycia których potrzebne były nowe moce wydobywcze. Warto wskazać, że te nowe złoża są droższe, ze względu na wysoką kapitałochłonność ich wydobycia. 6 Globalny kryzys energetyczny a odnawialne źródła energii 11 getycznie technologii oraz rozwój sektora alternatywnych źródeł energii, w tym także odnawialnych źródeł energii 7. Równowaga energetyczna jaka miała miejsce w 2009 roku spowodowana była dodatkowo spowolnieniem gospodarczym, który przyniósł ze sobą kryzys gospodarczy z roku 2008. Tym samym ograniczono zapotrzebowanie na energię. Kolejne lata niosą ze sobą dalszy wzrost zapotrzebowania na energię oraz jej podaży. Popyt w dalszym ciągu przewyższa podaż. Zakłada się, że popyt na energię wzrośnie o ponad jedną trzecią do roku 2035, w tym na Indie, Chiny i Bliski Wschód przypadać będzie 60% tego wzrostu (International Energy Agency, 2012). Rysunek 4. Konsumpcja energii z podziałem na jej źródła w latach 1986-2011 8 w toe Źródło: BP Statistical Review of World Energy, June 2012, https://www.bp.com (07.05.2013 r.). Powyższy rysunek prezentuje, jak kształtowała się konsumpcja energii z różnych źródeł. BP wskazał wśród najistotniejszych źródeł energii ropę 7 Warto podkreślić, że alternatywne źródła energii są pojęciem szerszym aniżeli odnawialne źródła energii i nie mogą być stosowane zamiennie. 8 toe – tona ekwiwalentu ropy naftowej (tonne of oil equivalent); jest to jednostka energii - ilość energii uwolnionej w wyniku spalania jednej tony ropy naftowej, wynosząca około 42 GJ. 12 Katarzyna Piechota naftową, gaz ziemny, węgiel, odnawialne źródła energii, energię wodną9 oraz energetykę jądrową. Łatwo zauważyć, że od lat dominuje ropa naftowa, gaz ziemny oraz węgiel. Widać wyraźnie, że konsumpcja węgla stale wzrasta, podobnie jak gazu ziemnego. Zauważalna jest pewna stagnacja w konsumpcji ropy naftowej. Uważa się, że kolejne lata staną się na powrót złotym wiekiem węgla, wspomaganym delikatnie przez odnawialne źródła energii, powodując tym samym odchodzenie od ropy naftowej i gazu ziemnego. Nie ma wątpliwości, że kolejne lata przyniosą wzrost zużycia energii z różnych źródeł. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII – NARZĘDZIE WALKI Z KRYZYSEM ENERGETYCZNYM Poszukiwania alternatywnych źródeł energii, których celem miało stać się uniezależnienie od konwencjonalnych źródeł energii, a tym samym stać się gwarancją bezpieczeństwa energetycznego, spowodowały, że powrócono do tego, co mogła dać natura - zaczęto na nowo odkrywać możliwości, jakie daje wykorzystanie odnawialnych źródeł energii – energii wiatru, wody, pływów morskich, słońca, ciepła ziemi, czy biogazu. Energia odnawialna jest to energia uzyskiwana z naturalnych, powtarzających się procesów przyrodniczych. Najważniejszą charakterystyką odnawialnych źródeł energii jest ich niezużywalność, a co za tym idzie niewyczerpywalność. Mówiąc najprościej - energia, którą można pozyskać z tych źródeł nigdy się nie skończy. Świat potrzebuje zmian, których efektem będzie odejście od brudnych paliw kopalnych 10 do systemu czystych elektronów, wysokiego poziomu sprawności energetycznej i do racjonalnego gospodarowania energią. Świat potrzebuje tańszych od węgla źródeł energii. Istotności nabiera wzór obrazujący systematyczne podejście do rozwoju energetyki (Krawiec, 2012, s. 29): 𝑅𝐸 < 𝐶, (1) gdzie: Energetyka wodna została wydzielona z odnawialnych źródeł energii ze względu na skalę jej stosowania. 10 Brudne paliwa kopalne oznaczają węgiel, ropę naftową i gaz ziemny z różnych złóż. Jej przeciwieństwem jest czysta energia pozyskiwana z odnawialnych źródeł energii. 9 Globalny kryzys energetyczny a odnawialne źródła energii 13 RE – energia odnawialna, < - tańsza, C – węgiel. Realizacja tego, jakże prostego celu wymaga wielu działań, między innymi opracowania specjalnej rządowej polityki, regulacji prawnych, odpowiednich programów badań i rozwoju, których celem będzie stymulowanie systemu energetycznego w kierunku innowacji, wytwarzania i komercjalizacji czystej energii, poprawy sprawności energetycznej i racjonalnego jej wykorzystania (Krawiec, 2012, s. 27-30). W odnawialnych źródłach energii upatruje się rozwiązania globalnego kryzysu energetycznego, tym bardziej, że coraz więcej państw chce odejść od energetyki jądrowej. Taki stan rzeczy wymusiła obawa o bezpieczeństwo po awariach w elektrowniach jądrowych Fukushima, które były efektem trzęsienia ziemi w tym rejonie świata. Zastosowanie odnawialnych źródeł energii poza uniezależnieniem się od konwencjonalnych źródeł energii, a tym samym zwiększeniu bezpieczeństwa energetycznego państw, gwarantuje także ochronę środowiska naturalnego, w szczególności zmniejszenie emisji CO2, co wpływa na walkę ze zmianami klimatycznymi świata. Równie często podkreśla się, że energetyka odnawialna i jej wykorzystanie niesie ze sobą wyższe koszty niż pozyskiwanie energii ze źródeł konwencjonalnych. Wskazuje się, że łączne inwestycje w wytwarzanie energii elektrycznej opartej na OZE wyniosą 5,7 biliona USD w latach 2010-2035 (International Energy Agency, 2010). Różnorodność ukształtowania terenu, a co za tym idzie także możliwości wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w różnych regionach nie są jednakowe, co powoduje wydłużony czas zwrotu z inwestycji oraz ograniczoność zastosowań technologii OZE. Sprzyjać rozwojowi OZE mają dotacje państwowe, które także zaburzają rynek energii. Producenci i dystrybutorzy energii ze źródeł konwencjonalnych także oczekują wsparcia państw, a nie otrzymując go swoje działania w kierunku odnawialnych źródeł ograniczają do minimum określonego przez wymogi prawa. Subsydia do OZE w 2011 roku wyniosły globalnie ok. 88 miliardów USD. Zakłada się ich wzrost do prawie 240 miliardów USD w 2035 roku. Kierując się podstawowymi zasadami ekonomii, można stwierdzić, że inwestowanie i rozwój odnawialnych źródeł energii nie jest jeszcze efektywne ekonomicznie. Biznes który nie umie się utrzymać bez dotacji, nie jest dobrym biznesem, a tak jest obecnie z sektorem odnawialnych źródeł energii (International Energy Agency, 2012). Podkreśla się, że odnawialne źródła energii będą musiały odegrać kluczową rolę we wprowadzaniu gospodarek światowych na bardziej bezpieczną, pewną i zrównoważoną ścieżkę energetyczną. Potencjał jaki mają 14 Katarzyna Piechota OZE jest ogromny, nie mniej wzrost ich udziału w produkcji energii ogółem uzależniony jest od wsparcia rządowego, które ma zapewnić większą konkurencyjność cenową w porównaniu z innymi źródłami energii i technologiami (International Energy Agency, 2010). ZAKOŃCZENIE Nie ulega wątpliwości, że rozwój gospodarczy świata niesie ze sobą wzrastające zapotrzebowanie na energię. Stojąc na progu kryzysu energetycznego, konieczne jest podjęcie działań, których celem będzie wprowadzanie zrównoważonej energii i optymalizacja jej zużycia. Kłopoty z dostępem do energii są przyczyną negatywnych procesów gospodarczych, takich jak wzrastające ceny dóbr i usług, czy zahamowanie rozwoju gospodarczego. Szargany skutkami kryzysu gospodarczego świat, nie może sobie pozwolić na kolejny kryzys, którego skutki mogą być bardziej odczuwalne. Wydaje się, że naprzeciw oczekiwaniom energetycznym wychodzą odnawialne źródła energii. Niemniej potrzeba jeszcze czasu, aby ich udział w produkcji energii ogółem przyniósł ze sobą podstawy bezpieczeństwa energetycznego gospodarek światowych. LITERATURA Bartosik M., Globalny kryzys energetyczny – mit czy rzeczywistość, Portal elektroonline.pl http://www.elektroonline.pl/a/1465/9,Globalny-kryzysenergetyczny--mit-czy-rzeczywistosc, Energetyka (30.04.2013 r.). British Petroleum, BP Statistical Review of World Energy, June 2012, https://www.bp.com (07.05.2013 r.). International Energy Agency, World Energy Outlook 2010, https://www.iea.org (10.05.2013 r.). International Energy Agency, World Energy Outlook 2012, https://www.iea.org (10.05.2013 r.). Krawiec F. (red. nauk.), Odnawialne źródła energii w świetle globalnego kryzysu energetycznego. Wybrane problemy, wyd. Difin, Warszawa 2010, s. 19-23; Krawiec F., Energia: zasoby, procesy, technologie, rynki, transformacje, modele biznesowe, planowanie rozwoju, wyd. Difin, Warszawa 2012, s. 40-50. Kuciński K. (red. nauk.), Energia w czasach kryzysu, wyd. Difin, Warszawa 2006, s. 23-26 Portal Rynek Odnawialnej Energii, Dnia ambitnie rozwija OZE, http://www.reo.pl/dania-ambitnie-rozwija-oze (1.05.2013 r.). Globalny kryzys energetyczny a odnawialne źródła energii 15 Portal Ziemia na rozdrożu , Ropa – niezastąpione źródło energii, http://ziemianarozdrozu.pl/encyklopedia/60/ropa-niezastapione-zrodlo-energii (05.05.2013 r.). Serwis Wiedzy o Energii, Krótka historia energii, http://www.postcarbon.pl (9.05.2013 r.). Towarowa Giełda Energii S.A., Raport miesięczny – kwiecień 2013, Rynek dnia następnego, http://tge.pl/fm/upload/RaportyMiesiczne/2013/RAPORT_Miesiczny_kwiecie2013.pdf (9.05.2013 r.). U.S. Energy Information Administration, Dane statystyczne, https://www.eia.gov (08.05.2013 r.). Voytyuk O., Potencjał energetyczny państw Unii Europejskiej, Wyd. Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2012, s. 9-17.
