wyklad VIII

Transkrypt

wyklad VIII

Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2013/2014
WYKŁAD VIII
Paremie i maksymy z prawa rzeczowego
I. Pojęcie rzeczy i majątku
1. Rei appellatio est causae et iura continentur (D. 50.16.23) – nazwą « rzecz » objęte
są zarówno stosunki prawne i prawa
D. 50.16.23, Ulpianus 14 ad ed.: ‘rei’ appellatione
et causae et iura continentur.
Określeniem „rzecz” objęte są także stosunki
prawne i prawa.
D. 50.16.5 pr., Paulus 2 ad ed.: ‘rei’ appellatio
latior est quam ‘pecuniae’, quia etiam ea, quae extra
computationem patrimonii nostri sunt, continet, cum
pecuniae significatio ad ea referatur, quae in patrimonio
sunt.
Określenie „rzecz” jest szersze niż określenie
„majątek”, ponieważ obejmuje także to, co
znajduje się poza zakresem naszego majątku
rodowego [ojcowizny], podczas gdy określenie
„majątek” odnosi się jedynie do tego, co
znajduje się w obrębie naszego majątku
rodowego.
 art. 44 k.c.
Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.
 art. 441 k.c.
§ 1. Własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi
Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.
§ 2. Uprawnienia majątkowe Skarbu Państwa względem państwowych osób prawnych określają
odrębne przepisy, w szczególności regulujące ich ustrój.
 art. 45 k.c.
Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne
 art. 46 k.c.
§ 1. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności
(grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na
mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
§ 2. Prowadzenie ksiąg wieczystych regulują odrębne przepisy.
 art. 461 k.c.
Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być
wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji
roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.
1
II. Prawo własności (dominium, proprietas)
1. Proprietatis dominus plenam in re potestatem habet (I. 2.4.4) – właściciel ma
pełną władzę nad rzeczą
I. 2.4.4: Cum autem finitus fuerit ususfructus,
Gdy użytkowanie skończyło się, powraca ono
revertitur scilicet ad proprietatem et ex eo tempore
– co zrozumiałe – do własności, i od tego
nudae proprietatis dominus incipit plenam habere in re czasu właściciel, który miał jedynie tytuł
potestatem.
własności, zaczyna mieć pełną władzę nad
rzeczą.
 art. 140 k.c.
W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z
wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy.
W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.
 Art. 17 Deklaracji praw człowieka i obywatela 1789
„Własność jest prawem świętym i nietykalnym. Nikt nie może być go pozbawionym z wyjątkiem
wypadku, gdy tego wymaga w sposób oczywisty konieczność publiczna uznana przez prawo,
wszelako pod warunkiem słusznego i z góry wypłaconego odszkodowania.”
 Art. 544 CC, Warszawa 1914, tłum. J.J. Litauer
„Własność jest to prawo korzystania z rzeczy i rozporządzania niemi w sposób
najbezwzględniejszy, byle nie czyniono z nich użytku przez ustawy zabronionego.”
 T. Hobbes, Lewiatan czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i
świeckiego, Warszawa 1954, s. 220, 289, tłum. C. Znamierowski
„Stąd możemy wyprowadzić wniosek, że prawo własności, jakie poddany ma do swojej ziemi,
polega na uprawnieniu do wyłączenia wszystkich innych oddanych z użytkowania ziemi; lecz nie
jest to uprawnienie do wyłączenia z tego użytkowania suwerena, czy nim będzie zgromadzenie,
czy monarcha. … Piątą tezą, która prowadzi do rozpadu państwa, jest to, że każdy człowiek
prywatny ma bezwzględną własność swoich dóbr, taką, która wyłącza uprawnienie suwerena.
Każdy człowiek istotnie ma własność, która wyklucza uprawnienie wszelkiego innego
poddaństwa. ”
 J. Locke, Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 1992, s. 181-182, tłum. Z. Rau
„Mimo że ziemia i wszystkie niższe istoty są wspólne wszystkim ludziom, to jednak każdy
człowiek dysponuje własnością swej osoby. Nikt nie ma do niej uprawnienia poza nim samym.
Możemy więc powiedzieć, że praca jego ciała i dzieło jego rąk słusznie należą do niego.
Cokolwiek zatem wydobył on ze stanu ustanowionego i pozostawionego przez naturę, złączył ze
swą pracą i przyłączył do tego, co jest jego własne, uczynił swoją własnością. Do tego, co zostało
przez niego wydobyte ze wspólnego stanu, w jakim zostało umieszczone przez naturę, jego praca
dołączyła coś, co wyklucza już do tego powszechne uprawnienia innych. Praca ta jest
bezsprzecznie własnością pracownika, stąd żaden człowiek, poza nim samym, nie może być
uprawniony do tego, co raz już zostało przez niego zawłaszczone tam, gdzie pozostają jeszcze dla
innych nie gorsze dobra wspólne. ”
 J. Zielonacki, Pandekta, Kraków 1862, s. 212-213
2
„Właścicielem jest ten, do kogo rzecz należy, taką, jaka jest, wraz ze wszystkimi pierwiastkami,
które w skład jej wchodzą, wszystkimi, jakie przymioty ma i wszystkimi korzyściami, które w
ogóle człowiekowi przynieść zdoła. Innemi słowy, właścicielem jest ten, kto śmiało każdemu w
oczy powiedzieć może: haec res est mea, ta rzecz jest moją. Własność jest władztwem nad rzeczą,
tak samo jak posiadanie; posiadanie jest władztwem czysto fizycznem, własność zaś jest
władztwem na podstawie prawnej opartem. Posiadanie jest prostym faktem, własność zaś jest
prawem.”
 Leon XIII, Rerum novarum 1891, Kraków 1933, s. 70
„I tak na pierwszym miejscu stawiamy zasadę, że państwo winno otoczyć prywatną własność
opieką prawną, a warstwy ludowe, do których wdarło się pożądanie własności cudzej, utrzymać w
granicach obowiązku; jeśli bowiem wolno dążyć do polepszenia warunków życia w zgodzie ze
sprawiedliwością, to jednak zarówno sprawiedliwość, jak i dobro ogółu, nie pozwalają zabierać
drugiemu, co do niego należy i pod pozorem niedorzecznej równości godzić w cudze mienie.”
 Pius XI, Quadragesimo anno 1931, Warszawa 1934, s. 21-22
“Jest to naprzód prawdą niezbitą, że ani sam Leon, ani też teologowie, którzy w myśl i pod
przewodnictwem Kościoła nauczali, kiedykolwiek przeczyli, lub choć w wątpliwość poddali
podwójny charakter własności, tzn. indywidualny i społeczny, zależnie od tego, czy służy
jednostkom, czy dobru ogółu.”
 L. Duguit, Kierunki rozwoju prawa cywilnego, Warszawa – Kraków 1938, s. 133134
„Każda jednostka ma obowiązek spełnienia w społeczeństwie pewnej funkcji w stosunku
prostym do miejsca, jakie w społeczeństwie zajmuje. A więc ten, kto dzierży dobro, przez to
samo, że je ma w ręku, może spełnić pewne zadanie, które on tylko wykonać może. Tylko on
może pomnożyć bogactwo ogólne, uczynić zadość potrzebom ogólnym, puszczając w ruch
kapitał, który trzyma. Jest więc społecznie zobowiązany wypełnić to zadanie i dozna obrony
społecznej tylko wtedy, jeżeli je spełni i w takiej mierze, w jakiej to uczyni. Własność nie jest
prawem podmiotowym właściciela, jest funkcją społeczną tego, kto dzierży w swoim ręku
dobro.”
 S. Wróblewski, Zarys wykładu prawa rzymskiego. Prawo rzeczowe, Kraków 1919,
s. 2
„Własność dziś to stosunek prawny, który rzecz zmysłową w najszerszej mierze poddaje władzy
jednostki, tzn. wyklucza innych od wpływu, a zastrzega ten wpływ, czyli swobodę rozporządzania
rzeczą dla właściciela (…). W jakich granicach wpływ obcy jest wykluczony, a właścicielowi
przyznana swoboda działania, o tem rozstrzygają przede wszystkiem względy dobra publicznego.
Jeżeli ten element publicznoprawny wyłączymy z rachunku, własność okazuje się uprawnieniem
najszerszem ze wszystkich, które rzecz oddają w służbę jednostki lub celu/ Ze względu na ów
element publiczno-prawny nie można jej nazwać pełnią władzy nad rzeczą; zwłaszcza przy
nieruchomościach liczne przepisy prawa krępują właścicielowi ręce lub też zmuszają go do
znoszenia obcego wpływu, czy to w interesie sąsiadów czy wprost w interesie ogółu.”
 H. Kupiszewski, Rozważania o własności rzymskiej, CPH 36 (1984) 2, s. 45
„Z naszego niewyczerpującego zestawienia ograniczeń i ciężarów spoczywających na
właścicielach nieruchomości na rzecz sąsiadów i pro publica utilitate wynika, że własność rzymska
od czasów najdawniejszych, jeśli będziemy pomni na przepisy o charakterze policyjnym
zachowane przez ustawę XII tablic, nie miała w sobie nic z indywidualizmu lub egoizmu, jaki
nauka prawa rzymskiego chciała wyczytać na przełomie XIX i XX w. Przeciwnie, można
3
powiedzieć, że w miarę rozwoju społeczeństwa i państwa, własność była coraz energiczniej
wikłana w służbę społeczeństwa.”
2. Res perit suo domino (C. 4.24.9) – rzecz przypada swemu właścicielowi
C. 4.24.9, Imperatores Diocletianus,
Cesarze Dioklecjan i Maksymian: Nie ma
Maximianus: Pignus in bonis debitoris permanere
wątpliwości, że rzecz zastawiona pozostaje
ideoque ipsi perire in dubium non venit. cum igitur
częścią majątku dłużnika, i jeśli została ona
adseveres in horreis pignora deposita, consequens est
zniszczona, to on ponosi ryzyko straty;
secundum ius perpetuum, pignoribus debitori
dlatego, jeśli twierdzisz, że zastawione rzeczy
pereuntibus, si tamen in horreis, quibus et alii solebant zostały złożone w składzie, skutkiem jest, że
publice uti, res depositae sunt, personalem actionem
zgodnie z regułami prawa władczego, rzeczy
debiti reposcendi causa integram te habere. [293 n.e.]
obciążone zastawem są tam na ryzyko dłużnika
(jeśli owe składy są tej natury, że są publicznie
przeznaczone i używane przez innych do
składowania dóbr), wówczas będziesz miał bez
żadnej wątpliwości własną skargę o wydobycie
całego długu [zastawionych przedmiotów].
 art. 140 k.c.
3. Casum sentit dominus – ryzyko przypadku bierze na siebie właściciel
D. 18.6.8 pr., Paulus 33 ad ed.: Necessario
sciendum est, quando perfecta sit emptio: tunc enim
sciemus, cuius periculum sit: nam perfecta emptione
periculum ad emptorem respiciet. et si id quod venierit
appareat quid quale quantum sit, sit et pretium, et pure
venit, perfecta est emptio: quod si sub condicione res
venierit, si quidem defecerit condicio, nulla est emptio,
sicuti nec stipulatio: quod si exstiterit, Proculus et
Octavenus emptoris esse periculum aiunt: idem
Pomponius libro nono probat. quod si pendente
condicione emptor vel venditor decesserit, constat, si
exstiterit condicio, heredes quoque obligatos esse quasi
iam contracta emptione in praeteritum. quod si pendente
condicione res tradita sit, emptor non poterit eam
usucapere pro emptore. et quod pretii solutum est
repetetur et fructus medii temporis venditoris sunt (sicuti
stipulationes et legata condicionalia peremuntur), si
pendente condicione res exstincta fuerit: sane si exstet
res, licet deterior effecta, potest dici esse damnum
emptoris.
Konieczne jest ustalenie, kiedy sprzedaż jest
dokonana; wówczas bowiem wiedzieć
będziemy na kim spoczywa ryzyko; jeśli
sprzedaż jest dokonana [emptio perfecta], ryzyko
spoczywa na kupującym; jeśli rodzaj i ilość
rzeczy [towaru], które mają być sprzedane są
określone, jak też i cena taka jest [jest ustalona],
i sprzedaż nie zależy od spełnienia żadnego
warunku, sprzedaż jest dokonana; jeśli jednak,
zależy ona od spełnienia się warunku, i
warunek nie może nastąpić, sprzedaż jest
nieważna, podobnie jak ma to miejsce w
przypadku stypulacji; Proculus i Octavenus
mówią, że ryzyko utraty rzeczy kupionych
spoczywa na kupującym od chwili, gdy
warunek jest spełniony; i opinię tę za słuszną
uznał Pomponius w księdze 9 swoich opiniones;
jeśli, jednakże, w czasie, gdy warunek wciąż się
nie wypełnił, zarówno kupujący, jak i
sprzedawca zmarli, zostało przyjęte, że jeśli
warunek się wypełni, ich spadkobiercy będą
także zobowiązani, tak, jakby to oni zawarli
4
umowę, w odniesieniu do czasu, który minął;
ale jeśli własność [rzeczy kupionej] została
przekazana w czasie, kiedy warunek był w
zawieszeniu, kupujący, jako takiej, nie może
uzyskać jej na drodze zasiedzenia bowiem
kupił, i może odzyskać pełną cenę, którą
zapłacił, a pożytki, które przyniosła rzecz w
międzyczasie, będą należały do sprzedawcy, w
ten sam sposób, w jaki zobowiązania z tytułu
stypulacji lub legatu obłożone warunkiem są
wiążące, jeśli rzecz uległaby zniszczeniu w
czasie, gdy warunek wciąż się nie ziścił;
oczywiste jest, że jeśli rzecz zostanie
zachowana, nawet w pogorszonym stanie,
kupujący musi ponieść ryzyko straty.
 art. 548 k.c.
§ 1. Z chwilą wydania rzeczy sprzedanej przechodzą na kupującego korzyści i ciężary związane z
rzeczą oraz niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy.
§ 2. Jeżeli strony zastrzegły inną chwilę przejścia korzyści i ciężarów, poczytuje się w razie
wątpliwości, że niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy przechodzi na
kupującego z tą samą chwilą.
 OSN 20.06 1983
III.Pochodne nabycie prawa własności
1. Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet (D. 50.17.54) – nikt
nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada
D. 50.17.54, Ulpianus 46 ad ed.: Nemo plus iuris
Nikt nie może przenieść na drugiego więcej
ad alium transferre potest, quam ipse haberet.
prawa, niż go sam posiada.
D. 41.1.20 pr., Ulpianus 29 ad Sab.: Traditio nihil
amplius transferre debet vel potest ad eum qui accipit,
quam est apud eum qui tradit. si igitur quis dominium
in fundo habuit, id tradendo transfert, si non habuit,
ad eum qui accipit nihil transfert.
Traditio [wręczenie rzeczy] nie ma i nie może
nic więcej przenieść na tego, kto przyjmuje, niż
jest u tego, który rzecz wręcza [Ulpianus:
dokonuje mancipatio]; jeśli zatem ktoś miał
własność gruntu, wydając [Ulpanus: dokonując
mancipatio] go – przenosi własność; jeśli
natomiast nie był, nie przenosi na nabywcę
niczego.
D. 50.17.11, Pomponius 5 ad Sab.: Id quod
nostrum est sine facto nostro ad alium transferri non
potest.
To, co jest nasze, bez naszego udziału nie
może zostać przeniesione na inną osobę.
 Ius commune: reguła nemo dat qui non habet
 art. 169 k.c.
5
§ 1. Jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją
nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej
wierze.
§ 2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela
zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca
może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to
nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji
publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.
2. Numquam nuda traditio transfert dominium (D. 41.1.31 pr.) – samo wydanie
rzeczy nie przenosi własności
D. 41.1.31 pr., Paulus 31 ad ed.: Numquam nuda
traditio transfert dominium, sed ita, si venditio aut
aliqua iusta causa praecesserit, propter quam traditio
sequeretur.
Samo wydanie rzeczy nigdy nie przenosi
własności, a jedynie wówczas, gdy poprzedziła
je sprzedaż lub inna słuszna przyczyna.
 art. 155 k.c.
§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa
zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi
własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej
postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone
tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy.
To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności
są rzeczy przyszłe.
 art. 348 k.c.
Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy. Wydanie dokumentów, które
umożliwiają rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają faktyczną władzę
nad rzeczą, jest jednoznaczne z wydaniem samej rzeczy.
3. Traditionibus et usucapionibus dominia rerum, non nudis pactis transferuntur (C.
2.3.20) – własność rzeczy przenosi się przez wręczenia i zasiedzenia, a nie przez
gołe umowy
C. 2.3.20, Imperatores Diocletianus,
Własność rzeczy jest przenoszona przez ich
Maximianus: Traditionibus et usucapionibus dominia wydanie lub przez zasiedzenie, nie zaś na
rerum, non nudis pactis transferuntur. [293 n.e.]
podstawie samych tylko porozumień.
D. 41.1.31 pr., Paulus 31 ad ed.: Numquam nuda
traditio transfert dominium, sed ita, si venditio aut
aliqua iusta causa praecesserit, propter quam traditio
sequeretur.
Nigdy samo przekazanie rzeczy (traditio) nie
powoduje przeniesienia własności, lecz taka,
którą poprzedza sprzedaż lub jakaś inna
słuszna przyczyna, z powodu której nastąpiła
traditio.
 art. 155 k.c.
6
§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa
zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi
własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej
postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone
tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy.
To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności
są rzeczy przyszłe.
4. Cum fundus fundo servit, vendito quoque fundo, servitutes sequuntur (D. 8.4.12) –
jeżeli grunt służy drugiemu gruntowi, po sprzedaży gruntu służebność podąża za
nim
D. 8.4.12, Paulus 15 ad Sab.: Cum fundus fundo
Jeżeli grunt służy drugiemu gruntowi, po
servit, vendito quoque fundo servitutes sequuntur.
sprzedaży gruntu służebność podąża za nim; i
aedificia quoque fundis et fundi aedificiis eadem
jeśli budynki na gruncie są częścią służebności
condicione serviunt.
na rzecz drugiego gruntu, lub odwrotnie,
stosujemy tę samą regułę.
 art. 285 k.c.
§ 1. Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości
władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej
może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel
nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej
określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno
wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na
podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa).
§ 2. Służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości
władnącej lub jej oznaczonej części.
 art. 293 k.c.
§ 1. Służebność gruntowa wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć.
§ 2. Jeżeli treść służebności gruntowej polega na obowiązku nieczynienia, przepis powyższy
stosuje się tylko wtedy, gdy na nieruchomości obciążonej istnieje od lat dziesięciu stan rzeczy
sprzeczny z treścią służebności.
5. Suae rei emptio non valet (D. 18.1.16) – kupno rzeczy własnej nie ma prawnego
znaczenia
D. 18.1.16, Pomponius 9 ad Sab.: Suae rei emptio Kupno rzeczy własnej nie ma prawnego
non valet, sive sciens sive ignorans emi: sed si ignorans znaczenia, czy kupiłem wiedząc, czy pozostając
emi, quod solvero repetere potero, quia nulla obligatio
w niewiedzy; lecz jeśli nie wiedząc kupiłem, to,
fuit.
co świadczyłem [jako ekwiwalent] mogę
odzyskać, bowiem nie ma w tym przypadku
zobowiązania.
6. Repetitio nulla ab eo qui suum recepit (D. 12.6.44) – nie przysługuje zwrot od
tego, kto przyjął rzecz własną
D. 12.6.44, Paulus 14 ad Plaut.: Repetitio nulla est Skarga o zwrot rzeczy nie przysługuje
ab eo qui suum recepit, tametsi ab alio quam vero
przeciwko temu, kto kupił i przyjął własną
debitore solutum.
rzecz, nawet jeśli zapłata została dokonana
7
przez inną osobę niż dłużnik.
IV. Ochrona prawa własności
1. Vim vi repellere licet (D. 43.16.1.27) – siłę wolno odeprzeć siłą
D. 43.16.1.27, Ulpianus 69 ad ed.: Vim vi
Kasjusz piszę, że siłę wolno odeprzeć siłą, i że
repellere licere Cassius scribit idque ius natura
prawo to ustanowiła sama natura; z tego zaś
comparatur: apparet autem, inquit, ex eo arma armis
wynika, że wolno zbrojnie odpierać napaść
repellere licere.
zbrojną.
D. 9.2.45.4, Paulus 10 ad Sab.: Qui, cum aliter
tueri se non possent, damni culpam dederint, innoxii
sunt: vim enim vi defendere omnes leges omniaque iura
permittunt. sed si defendendi mei causa lapidem in
adversarium misero, sed non eum, sed praetereuntem
percussero, tenebor lege aquilia: illum enim solum qui
vim infert ferire conceditur, et hoc, si tuendi dumtaxat,
non etiam ulciscendi causa factum sit.
Ci, którzy nie mogąc obronić się w inny
sposób, wyrządzili jakąś szkodę, są wolni od
winy. Wszystkie ustawy i wszystkie prawa
zezwalają bowiem bronić się siłą przeciw
przemocy; jeśli jednak dla własnej obrony
rzucę kamieniem w napastnika, lecz uderzę nie
jego, ale osobę przechodzącą obok, będę
odpowiadał na podstawie ustawy akwiliańskiej;
dozwala się bowiem zranić tylko tego, kto
stosuje przemoc, a i to jedynie wtedy, gdy stało
się to w celu obrony, nie zaś z powodu zemsty
 art. 343 k.c.
§ 1. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie
posiadania.
§ 2. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania
przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym
przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo
niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania
zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.
§ 3. Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do dzierżyciela.
 art. 3431 k.c.
Do ochrony władania lokalem stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie posiadania.
 art. 423 k.c.
Kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek
dobro własne lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi
 art. 671 § 2 k.c.
§ 1. Przysługujące wynajmującemu ustawowe prawo zastawu wygasa, gdy rzeczy obciążone
zastawem zostaną z przedmiotu najmu usunięte.
§ 2. Wynajmujący może się sprzeciwić usunięciu rzeczy obciążonych zastawem i zatrzymać je na
własne niebezpieczeństwo, dopóki zaległy czynsz nie będzie zapłacony lub zabezpieczony.
§ 3. W wypadku gdy rzeczy obciążone zastawem zostaną usunięte na mocy zarządzenia organu
państwowego, wynajmujący zachowuje ustawowe prawo zastawu, jeżeli przed upływem trzech
dni zgłosi je organowi, który zarządził usunięcie.
 art. 25 § 1 k.k.
§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny
zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował
sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
8
§ 3. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub
wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.
§ 4. Osoba, która w obronie koniecznej odpiera zamach na jakiekolwiek cudze dobro chronione
prawem, chroniąc bezpieczeństwo lub porządek publiczny, korzysta z ochrony prawnej
przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.
§ 5. Przepisu § 4 nie stosuje się, jeżeli czyn sprawcy zamachu skierowany przeciwko osobie
odpierającej zamach godzi wyłącznie w cześć lub godność tej osoby.
2. Damnum infectum est damnum nondum factum, quod futurum veremur (D.
39.2.2) – “damnum infectum” jest to jeszcze nie powstała szkoda, która może
wystąpić w przyszłości
D. 39.2.2, Gaius 28 ad ed. provinc.: Damnum
infectum est damnum nondum factum, quod futurum
veremur.
“Damnum infectum” jest to jeszcze nie
powstała szkoda, która może wystąpić w
przyszłości.
 por. art. 439 k.c.
Ten, komu wskutek zachowania się innej osoby, w szczególności wskutek braku należytego
nadzoru nad ruchem kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub zakładu albo nad stanem
posiadanego przez nią budynku lub innego urządzenia, zagraża bezpośrednio szkoda, może
żądać, ażeby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do odwrócenia grożącego
niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie zabezpieczenie.
3. In pari causa possessor potior haberi debet (D. 50.17.128 pr.) – w równym
położeniu za lepszego należy uznać posiadacza
D. 50.17.128 pr., Paulus 19 ad ed.: In pari causa
W równym położeniu za lepszego należy
possessor potior haberi debet.
uznać posiadacza.
= In pari causa melior est condicio possidentis.
D. 6.2.9.4, Ulpianus 16 ad ed.: Si duobus quis
separatim vendiderit bona fide ementibus, videamus,
quis magis Publiciana uti possit, utrum is cui priori res
tradita est an is qui tantum emit. et Iulianus libro
septimo digestorum scripsit, ut, si quidem ab eodem non
domino emerint, potior sit cui priori res tradita est,
quod si a diversis non dominis, melior causa sit
possidentis quam petentis. quae sententia vera est.
Jeśli tę samą rzecz sprzedano oddzielnie dwóm
nabywcom w dobrej wierze, zastanówmy się,
któremu z nich przysługuje skarga publicjańska
(actio Publiciana): czy temu, komu rzecz wydano
w pierwszej kolejności, czy temu, kto jako
pierwszy ją kupił? i Iulianus w siódmej księdze
digesta napisał, że jeśli kupili oni od tego
samego sprzedającego, który nie był
właścicielem, chroniony będzie ten, któremu
rzecz została w pierwszej kolejności wydana, a
jeśli kupili od różnych niewłaścicieli, w lepszej
sytuacji będzie posiadający niż pozywający [o
wydanie rzeczy]; i to rozstrzygnięcie jest trafne
9
V. Posiadanie (possessio)
1. Separata esse debet possessio a proprietate (D. 43.17.1.2) – powinno oddzielać się
posiadanie od własności
2. Possessio non est iuris, sed facti (D. 47.4.1.15) - posiadanie nie jest prawem, lecz
stanem faktycznym
D. 43.17.1.2, Ulpianus 69 ad ed.: Huius autem
interdicti proponendi causa haec fuit, quod separata
esse debet possessio a proprietate: fieri etenim potest, ut
alter possessor sit, dominus non sit, alter dominus
quidem sit, possessor vero non sit: fieri potest, ut et
possessor idem et dominus sit.
Posiadanie należy odróżniać od własności;
może się bowiem zdarzyć, że jeden jest
posiadaczem, a nie jest właścicielem, drugi zaś
wprawdzie jest właścicielem nie jest zaś
posiadaczem; może być i tak, że ten sam jest i
posiadaczem, i właścicielem.
D. 47.4.1.15, Ulpianus 38 ad ed.: Scaevola ait
possessionis furtum fieri: denique si nullus sit possessor,
furtum negat fieri: idcirco autem hereditati furtum non
fieri, quia possessionem hereditas non habet, quae facti
est et animi. sed nec heredis est possessio, antequam
possideat, quia hereditas in eum id tantum transfundit,
quod est hereditatis, non autem fuit possessio
hereditatis.
Scaevola mówi, że kradzież posiadania może
mieć miejsce: choć jeśli nie ma żadnego
posiadacza, kradzież nie może zostać
popełniona; w ten sposób nie można ukraść
skadku, bowiem spadek nie obejmuje
posiadania, gdyż jest ono sprawą faktu i
zamiaru; spadkobierca nie ma w posiadaniu
rzeczy zanim w rzeczywistości nie uzyska
majątku, ponieważ majątek spadkowy może
przejść na niego jedynie w takim zakresie, w
jakim stanowi spadek, a posiadanie nie stanowi
jego części.
D. 41.2.1.3, Paulus 54 ad ed.: Furiosus, et pupillus
sine tutoris auctoritate, non potest incipere possidere,
quia affectionem tenendi non habent, licet maxime
corpore suo rem contingant, sicuti si quis dormienti
aliquid in manu ponat. sed pupillus tutore auctore
incipiet possidere. Ofilius quidem et Nerva filius etiam
sine tutoris auctoritate possidere incipere posse pupillum
aiunt: eam enim rem facti, non iuris esse: quae sententia
recipi potest, si eius aetatis sint, ut intellectum capiant.
Chory psychicznie i osoba podległa opiece bez
zgody kuratora lub opiekuna nie mogą
rozpocząć posiadania, ponieważ, choć może on
dotknąć rzeczy, nie ma woli władania, tak,
jakby ktoś włożył rzecz w dłonie kogoś, kto
śpi; lecz podopieczny może nabyć posiadanie
za zgodą opiekuna; jednak Ofilius i Nerva syn
twierdzą, że nawet bez zgody opiekuna może
podopieczny rozpocząć posiadanie: bowiem
[posiadanie] jest sprawą stanu faktycznego, a
nie prawa; i ta opinia może być przyjęta, jeśli
jest on w tym wieku że rozumie, że nabył.
D. 41.2.1 pr. Paulus 54 ad ed.: Possessio appellata
est, ut et Labeo ait, a sedibus quasi positio, quia
naturaliter tenetur ab eo qui ei insistit, quam Graeci
katocÒn dicunt.
Termin „posiadanie” wywodzi się, jak mówi
Labeon, jakby z pozycji siedzenia, którą
naturalnie zajmuje ten, kto znajduje się na
rzeczy, co Grecy katocÒn określają.
D. 41.2.3.1, Paulus 54 ad ed.: Et apiscimur
possessionem corpore et animo, neque per se animo aut
per se corpore. quod autem diximus et corpore et animo
adquirere nos debere possessionem, non utique ita
accipiendum est, ut qui fundum possidere velit, omnes
glebas circumambulet: sed sufficit quamlibet partem
Nabywamy zaś posiadanie przez fizyczne
zawładnięcie i zamiar posiadania, nie zaś przez
samo zawładnięcie czy przez sam zamiar; co
zaś powiedzieliśmy, że musimy nabyć
posiadanie przez faktyczne władanie i zamiar,
nie należy tego rozumieć w ten sposób, że kto
10
eius fundi introire, dum mente et cogitatione hac sit, uti
totum fundum usque ad terminum velit possidere.
chce nabyć posiadanie gruntu, obejść musi
dookoła całe pole, ale wystarczy, by wkroczył
na jakąkolwiek część tego gruntu, byleby jego
zamiarem i świadomością było objąć w
posiadanie cały grunt, aż po jego granice.
D. 41.2.25 pr., Pomponius 23 ad Q. Muc.: Si id
quod possidemus ita perdiderimus, ut ignoremus, ubi
sit, desinimus possidere.
Jeżeli to, co posiadamy, utracimy w taki
sposób, że nie wiemy, gdzie się znajduje,
przestajemy posiadać.
Pauli Sent. 5.11.2: Probatio traditae vel non traditae
possessionis non tam in iure quam in facto consistit:
ideoque sufficit ad probationem, si rem corporaliter
teneant.
Dowód przeniesienia lub nie przeniesienia
posiadania polega nie tyle na prawie, co na
fakcie i stąd dla udowodnienia tego wystarczy,
że rzeczą władają fizycznie.
 art. 140 k.c.
 art. 336 k.c.
Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz
samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub
mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).
3. Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest (D. 41.2.3.19) – nikt nie może
sam sobie zmienić podstawy posiadania
D. 41.2.3.19, Paulus 54 ad ed.: Illud quoque a
O tym pouczali także starsi prawnicy że nikt
veteribus praeceptum est neminem sibi ipsum causam
nie może sam zmienić podstawy swego
possessionis mutare posse.
posiadania.
 art. 336 k.c.
4. Possessionem adquirimus et animo et corpore (PS 5.2.1) – posiadanie nabywamy
przez fizyczne objęcie rzeczy i zamiar zatrzymania jej dla siebie
PS 5.2.1: Possessionem adquirimus et animo et
Posiadanie nabywamy przez fizyczne objęcie
corpore: animo utique nostro, corpore vel nostro vel
rzeczy i zamiar zatrzymania jej dla siebie…
alieno...
 art. 336 k.c.
 OSN 17.07.1952
11
5. Rei commodatae et possessionem et proprietatem retinemus (D. 13.6.8) – na
użyczonej rzeczy zatrzymujemy posiadanie i własność
D. 13.6.8 Pomponius 5 ad Sab.: Rei commodatae
et possessionem et proprietatem retinemus.
Na użyczonej rzeczy zatrzymujemy posiadanie
i własność.
D. 41.2.18 pr., Celsus 23 dig.: Quod meo nomine
possideo, possum alieno nomine possidere: nec enim
muto mihi causam possessionis, sed desino possidere et
alium possessorem ministerio meo facio. nec idem est
possidere et alieno nomine possidere: nam possidet,
cuius nomine possidetur…
To, co posiadam w swoim imieniu, mogę
posiadać w cudzym imieniu; i nie zmieniam
wówczas podstawy prawnej posiadania, lecz
przestaję posiadać, a innego czynię
posiadaczem z moją pomocą; i nie jest tym
samym posiadanie oraz posiadanie w cudzym
imieniu; posiada bowiem ten, w czyim imieniu
rzecz jest posiadana…
Gai 4.153: Possidere autem uidemur non solum, si
ipsi possideamus, sed etiam si nostro nomine aliquis in
possessione sit, licet is nostro iuri subiectus non sit,
qualis est colonus et inquilinus. per eos quoque, apud
quos deposuerimus aut quibus commodauerimus aut
quibus gratuitam habitationem praestiterimus, ipsi
possidere uidemur.
Uważa się zaś, że posiadamy nie tylko
wówczas, gdy sami posiadamy, lecz także
wówczas, gdy ktoś posiada w naszym imieniu,
chociażby nie podlegał naszej władzy, jak
kolon czy lokator; przyjmuje się, że sami
posiadamy także wtedy, gdy posiadamy za
pośrednictwem tych, którym rzecz została
przez nas oddana na przechowanie, albo
którym ją użyczyliśmy, lub też którym
oddaliśmy nieodpłatnie mieszkanie.
 art. 337 k.c.
Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie
zależne.
 art. 710 k.c.
Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony
lub nie oznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.
 OSN 8.07 1992
Zwroty i frazy
 accessio
- temporis
- possessionis
 acquisitio / adquisitio
- derivativa
- originaria
- civilis
- naturalis
 actio in rem
 actio negatoria
 actio perpetua
 actio possessoria
 ad usum
12



























animus
animus detendi
animus possidendi
animus rem sibi habendi
beati possidentes
beneficium possessionis
bona
- bona immobilia
- bona mobilia
- bona peritura
- bona temporalia
bona fides
bono publico / pro bono publico
bonum commune
bonum publicum
brevi manu
causa
- acquirendi
- cavendi
- formalis
- iusta
- materialis
causa possessionis
communio pro indiviso
constitutum possessorium
corpora
- ex contingentibus
- quae continentur uno spiritu
- corpora ex distantibus
corpus possessionis
damnum infectum
detentio
dominium
- absolutum
- dormiens
- eminens
- nudum
- utile
erga omnes (et omnia)
ex iusta causa
exceptio dominii
extra commercium
forum rei sitae
fructus
- civiles
- consumpti
- naturales
13
























- pendentes
- percipiendi
- separati
hypotheca
immissio
impensa
- impensae necessariae
- impensae utiles
- impensae voluptuariae
inter absentes
inter praesentes
iter ad sepulchrum
iter publicum
iura in re aliena
ius
- abutendi
- disponendi
- fruendi
- in re
- infinitum
- naufragii
- offerendi et succedendi
- perpetuum
- possidendi
- retentionis
- soli (sanguinis)
- spolii
- tollendi
- utendi
iusta causa
iusta causa traditionis
iustus titulus
leges agrariae
lex commissoria
locus rei sitae
mala fides / mala fide
non usus
numerus clausus
occupatio
optima fide
partes pro diviso
partes pro indiviso
pertinentia
pignus
- Gordianum
- nominis
- tacite contractum
14















- subpignus
possessio
- bonae fidei
- iusta
- iniusta
- malae fidei
- naturalis
- vitiosa
praedium
- dominans
- serviens
praescriptio temporis
quasi possessio iuris
rei vindicatio
res
- communis
- corporalis
- derelicta
- dubia
- extra commercium
- fungibilis
- habilis
- immobilis
- in commercio
- incorporalis
- mobilis
- nullius
- omnium communis
- publica
- qua in usu consumitur
- uxoria
salva rei substantia
servitus
- servitutes personarum
- praediorum: rusticorum et urbanorum
solo animo
successio singularis
thesaurus
titulus
- titulus putativus
- titulus legitimus
traditio
- ad incertas personas
- brevi manu
- ficta
- longa manu
usucapio
usurpatio iuris
15
 usus
 usufructus
 uti
- dominus
- possidetis
 utilitas privata
 vis
- absoluta
- armata
- compulsiva
16

wyklad VIII

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wyrazy, wyrażenia, sentencje łacińskie

Pobierz zestaw sentencji

Leges Scholasticae Jambicis Trimetris conscriptae 1542 [prawa

wyk³ad VII ³tp

Pobierz zestaw sentencji 2

paremie i maksymy