Krajobraz naturalny i przekształcony przez człowieka

Krajobraz naturalny i przekształcony przez człowieka,
zagospodarowanie obszaru w zależności od czynników przyrodniczych
oraz pozaprzyrodniczych.
Krajobraz – ogólny wygląd powierzchni Ziemi, uwzględniający jej ukształtowanie poziome i
pionowe oraz pokrycie terenu. Wyróżnia się krajobrazy naturalne (przyroda nie zmieniona
działalnością człowieka) i przeobrażone.
Pokrycie terenu – ogół różnorodnych obiektów trwale związanych z powierzchnią Ziemi, w
wielkim stopniu decydujący o krajobrazie danego obszaru. Do elementów pokrycia terenu
zaliczają się m. in. rzeki, jeziora, lasy, łąki, zabudowa miast i wsi.
Ukształtowanie pionowe (rzeźba terenu) – zróżnicowanie wysokościowe powierzchni Ziemi.
Wielkimi formami pionowego ukształtowania terenu są np. góry, wyżyny, niziny, kotliny, a
mniejszymi równiny, płaskowyże, doliny, wąwozy i in.
Ukształtowanie poziome – kształt powierzchni Ziemi wyznaczony przez linię brzegową.
Formami ukształtowania poziomego są m. in. wyspy i półwyspy (na lądzie) oraz zatoki i
cieśniny (na morzu).
Cechy krajobrazu:
- zajmuje wycinek przestrzeni i można go przedstawić na mapie
- charakteryzuje się określoną fizjonomią, którą można przedstawić na rysunku lub na
fotografii
- jest systemem dynamicznym, którego funkcjonowanie zależy od powiazań między
częściami składowymi oraz od rodzaju dominujących procesów zachodzących na danym
terenie
- podlega ewolucji, czyli ma swoją historię
- podlega zmianom sezonowym (np. zimą)
Na krajobraz naturalny składają się takie komponenty jak skała macierzysta, gleba, woda,
powietrze, flora, fauna. Jego charakter określają własności poszczególnych komponentów
i relacje między nimi.
Krajobraz naturalny utworzył się na obszarach, gdzie zaznacza się już działalność człowieka,
ale nie spowodowała ona naruszenia zdolności samoregulacyjnych ekosystemów. W takim
krajobrazie nie ma elementów przestrzennych wprowadzonych przez człowieka np. torów
kolejowych, mostów czy zabudowań. Przykładem mogą być łąki naturalne, na których
wypasa się bydło.
Krajobrazy naturalny nie może być utożsamiany z krajobrazem pierwotnym, gdyż obejmuje
zarówno zjawiska przyrodnicze, jak i obszary objęte gospodarką rolną, leśną czy też wodną.
Krajobraz przekształcony przez człowieka to taki, w którym człowiek wprowadził w
różnym stopniu zmiany – od niewielkich, aż do powodujących dewastację środowiska
przyrodniczego. Przykłady krajobrazów przekształconych: miejski, rolniczy, przemysłowy.
Główne cechy krajobrazu miejskiego w Polsce to:
silne przekształcenie krajobrazu naturalnego,
gęsta, zwarta i wysoka zabudowa,
gęsta sieć ulic,
duże natężenie ruchu (ludzi, pojazdów),
przeważnie płaska powierzchnia terenu,
zmniejszona przezroczystość powietrza.
Krajobraz miejski jest przykładem bardzo silnej ingerencji ludzkiej w krajobraz naturalny. O
ile ukształtowanie powierzchni zachowuje jeszcze na ogół swoje główne cechy, o tyle
pokrycie terenu praktycznie w całości zostało stworzone (i stale jest przekształcane) przez
człowieka - zabudowania mieszkalne, usługowe, przemysłowe, drogi, kolej itp. Również
elementy przyrody ożywionej – parki, ogrody, skwery – są tu dziełem człowieka. Nad
większymi ośrodkami miejskimi powietrze często ma zmniejszoną przezroczystość - wynik
dużej ilości zanieczyszczeń pochodzących m.in. ze spalin samochodowych, z ogrzewania
budynków, z przemysłu.
Główne cechy krajobrazu przemysłowego w Polsce to:
silne przekształcenie krajobrazu naturalnego,
charakterystyczne budowle i urządzenia przemysłowe,
dymiące kominy,
zanieczyszczenie powietrza oraz wód i gleb.
Krajobraz przemysłowy może być przykładem największej ingerencji człowieka w
ukształtowanie powierzchni Ziemi. Odnosi się to przede wszystkim do tzw. odkrywkowego
pozyskiwania węgla brunatnego (okolice Bełchatowa, Konina i Bogatyni),. oraz innych
surowców mineralnych (wapienie, gliny, gipsy, granity, bazalty).
Wydobycie węgla kamiennego powoduje zmiany w ukształtowanie powierzchni - wypukłe
formy terenu ( hałdy usypane z odpadów pogórniczych). oraz przyczynia się do zmian w
pokryciu terenu – charakterystycznym obiektem kopalń są wieże wyciągowe nad szybami
górniczymi (Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego)
Obszar GOP-u to najbardziej poglądowy przykład krajobrazu przemysłowego w Polsce.
Oprócz kopalń znajdują się tam też huty, koksownie, elektrownie, fabryki i inne zakłady
przemysłowe. Wraz z sieciami komunikacyjnymi (drogami, kolejami, liniami
energetycznymi) i specyficzną zabudową mieszkalną (tzw. "familokami") tworzą one rozległy
krajobraz przemysłowy Górnego Śląska
Na wybrzeżu rozwinął się m.in. przemysł stoczniowy, dla którego charakterystyczne są
wielkie dźwigi i suwnice, wybetonowane nabrzeża, doki, statki
Zagospodarowanie obszaru w zależności od czynników przyrodniczych oraz
pozaprzyrodniczych
Pojęcia:
 ekumena - obszary Ziemi stale zamieszkiwany i wykorzystywany gospodarczo
 anekumena - obszary Ziemi nie zamieszkane i nie wykorzystywane gospodarczo.
Obejmuje morza, oceany, pustynie, obszary polarne i wysokogórskie.-przejściowo
zamieszkiwane lub wykorzystywane tylko do celów gospodarczych (subekumeny)
 poraekumena - obszar na kuli ziemskiej zamieszkany przez człowieka jedynie
okresowo np.: koczownicy.
Przyrodnicze czynniki warunkujące zagospodarowanie danych obszarów przez człowieka:
- klimat
- odległość od morza
- ukształtowanie powierzchni
- sieć rzeczna (wody)
- gleby(żyzność gleb)
- surowce mineralne
Zagospodarowanie obszarów i rozmieszczenie ludności na powierzchni globu jest bardzo
nierównomierne. Dzieje się tak między innymi za sprawą umiejscowienia ujęć wody,
surowców mineralnych i gleb. Czynniki przyrodnicze decydują w dużym stopniu o obszarach
kuli ziemskiej, na których człowiek może zaspokajać swoje naturalne potrzeby i pracować w
celu pozyskania środków na swoje utrzymanie i rozwój. Obszary, które spełniają wyżej
wymienione warunki nazywamy ekumeną.
Bariera świetlna- ogranicza warunki życia poprzez deficyt lub nadmiar światła. Deficyt
światła występuje w wysokich szer. geograficznych, w których panuje zjawisko dni i nocy
polarnych. Ograniczona ilość światła w niektórych porach roku, ma wpływ na samopoczucie
człowieka, stan psychiczny, zdolność do koncentracji i wysiłku. W sposób pośredni światło
oddziałuje na życie człowieka, poprzez wpływ na rośliny służące jako pożywienie lub
surowiec (niedostateczna ilość światła-spadek aktywności organizmów, niemożliwa
fotosynteza., występowanie niskich temperatur i krótkiego okresu wegetacyjnego
uniemożliwia uprawę).
Bariera termiczna- jest powiązana z barierą świetlną, gdyż dł. dnia i wys. słońca mają
decydujący wpływ na temp powietrza danego obszaru. Organizm człowieka posiada bardzo
małą tolerancję termiczną, toteż w warunkach odchylenia temp od normy konieczna jest
termoregulacja poprzez odpowiedni pokarm, odzież, mieszkanie. Z tego względu obszary
polarne i subpolarne są zagospodarowane przez człowieka w bardzo niewielkim stopniu.
Bariera wodna- stanowi głównie brak wody, bariera deficytu wody pojawia się najsilniej w
klimatach gorących. Najwięcej ludności świata, bo około 52%, zamieszkuje tereny
usytuowane nie dalej niż 200km od źródeł wody. Tereny te, wyłączając Antarktydę, stanowią
około 26% lądów.
Bariera wysokości- spowodowana spadkiem ciśnienia atmosferycznego wraz z wysokością,
wywołującym rozrzedzenie powietrza oraz zmniejszenia ilości tlenu. Nachylenie stoków w
górach utrudnia działalność gospodarczą, poprzez przyspieszoną denudację, ruchy masowe,
erozję gleby. Przykładem intensywnej terasowej gospodarki możemy spotkać w Korei,
Japonii ,Wietnamie.
Pozaprzyrodnicze czynniki warunkujące zagospodarowanie danych obszarów przez
człowieka (i rozmieszczenia ludności):
- ekonomiczne
- polityczne
W wyniku rozwoju cywilizacyjnego współcześnie rozmieszczenie zagospodarowanych
obszarów na Ziemi jest tylko pośrednio zależne od środowiska naturalnego.
Obecnie w dużej mierze decydują czynniki ekonomiczne i polityczne, związane z:





rozwojem nauki i techniki, sieci transportu i komunikacji,
powstawaniem ośrodków i okręgów przemysłowych,
rozwojem wiedzy o środowisku
akumulacją kapitału
polityka skierowana na zwiększenie produkcji, zagospodarowanie terenów o trudnych
warunkach naturalnych.
W związku z tym człowiek przekracza naturalne bariery i opanowuje obszary trudne do
zagospodarowania.
Im wyższy jest poziom rozwoju społeczno-gospodarczego krajów, tym większą rolę
odgrywają w nich czynniki ekonomiczne i polityczne.