doc„Fundusze Unii Europejskiej w okresie programowania 2007 – 2013”
download 
Reklamacja Transkrypt
„Fundusze Unii Europejskiej w okresie programowania 2007 – 2013”
„Fundusze Unii Europejskiej w okresie programowania 2007 – 2013” Agnieszka Jankowska Zespół Programowania i Ewaluacji Warszawa, sierpień 2005 1 1. Wstęp................................................................................... 3 2. Ogólne informacje o funduszach strukturalnych w kontekście nowego okresu programowania.............................................6 3. Cele polityki regionalnej na lata 2007 – 2013...................... 13 3.1 3.2 3.3 Konwergencja..............................................................................15 Konkurencyjność i Zatrudnienie w regionach.............................. 16 Europejska Współpraca Terytorialna........................................... 19 4. Zasady obowiązujące w procesie zarządzania funduszami strukturalnymi................................................................... 21 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. Komplementarność, spójność i zgodność..................................... 22 Partnerstwo.................................................................................22 Dodatkowość...............................................................................23 Wyrównywanie szans.................................................................. 24 5. Zasada Programowania...................................................... 25 5.1. 5.2. 5.3. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty................................................ 26 Narodowe Strategiczne Ramy odniesienia.................................... 31 Programy Operacyjne.................................................................. 32 6. Poziom wsparcia z funduszy strukturalnych oraz kwalifikowalność wydatków................................................ 36 7. Instytucje powoływane do zarządzania funduszami strukturalnymi................................................................... 40 7.1. 7.2. 7.3. 7.4. 7.5. 7.6. Instytucja zarządzająca............................................................... 40 Instytucja certyfikująca............................................................... 42 Instytucja pośrednicząca............................................................. 43 Jednostka audytu....................................................................... 44 Komitet Monitorujący.................................................................. 46 Inne instytucje............................................................................ 47 8. Systemy zarządzania i kontroli........................................... 48 9. Zasady dotyczące zarządzania finansowego środkami unijnymi............................................................................ 51 10. Ewaluacja.......................................................................... 56 11. Rezerwy............................................................................. 59 12. Działania informacyjne i promocyjne.................................. 60 13. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego........................ 63 14. Europejski Fundusz Społeczny........................................... 67 2 1. Wstęp W lipcu 2004 r. Komisja Europejska opublikowała na swoich stronach internetowych pierwsze projekty rozporządzeń związanych ze zreformowaną polityką spójności na lata 2007 – 2013. Projekty rozporządzeń zawierają ogólne oraz szczegółowe przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, a także tworzą fakultatywne ramy prawne dla powołania przez państwa członkowskie i regiony organów współpracy transgranicznej. Zaproponowany kształt rozporządzeń dotyczących funduszy strukturalnych w nowej perspektywie finansowej stanowi realizację założeń zawartych w Trzecim Raporcie Spójności przyjętym przez Komisję Europejską w dniu 18 lutego 2004 r. W Raporcie tym zaprezentowano szczegółowy projekt priorytetów i systemu wdrażania dla nowej generacji programów wdrażanych w ramach polityki spójności w latach 2007 – 2013. Ostatnie rozszerzenie Unii Europejskiej o 10 nowych krajów oraz planowane na rok 2007 kolejne rozszerzenie o dwa kraje – Bułgarię i Rumunię, stanowi olbrzymie wyzwanie dla konkurencyjności i spójności tego ugrupowania. Nowe kraje członkowskie są znacznie słabiej rozwinięte pod względem społeczno-ekonomicznym niż kraje dawnej „Piętnastki”, w związku z tym po rozszerzeniu w 2007 r. znacznemu zwiększeniu ulegnie dystans gospodarczy pomiędzy nowymi i starymi krajami członkowskimi, a także pogorszeniu ulegnie sytuacja w dziedzinie zatrudnienia. Wzrosną również dysproporcje w poziomie rozwoju poszczególnych regionów. Jednocześnie Unia Europejska stoi wobec konieczności wzmocnienia swojej międzynarodowej pozycji konkurencyjnej w obliczu zmieniających się warunków gospodarowania pod wpływem współczesnego procesu globalizacji. Proces ten wiąże się m.in. z rosnącą swobodą przepływów handlowych i kapitałowych, silnym rozwojem technologii, szczególnie informacyjnych i komunikacyjnych, oraz rozwojem społeczeństwa opartego na wiedzy. W ostatnich latach wzrost gospodarczy UE uległ spowolnieniu, co jest szczególnie widoczne w porównaniu do wyników ekonomicznych osiąganych przez Stany Zjednoczone. W 3 celu sprostania wyzwaniom globalizacji i poprawy słabnącej pozycji międzynarodowej UE, na Szczycie Szefów Państw i Rządów w Lizbonie w 2000 r. przyjęto Strategię Lizbońską. W wyniku realizacji Strategii Lizbońskiej UE ma się stać najlepiej prosperującą i najbardziej konkurencyjną gospodarką opartą na wiedzy do 2010 r. Polityka spójność UE stanowi istotny element realizacji założeń zawartych w Trzecim Raporcie Spójności oraz w Strategii Lizbońskiej. Z tego względu polityka spójności powinna obejmować cele określone na szczytach w Lizbonie i następnie w Goeteborgu. Ponadto, cele te powinny znaleźć się w krajowych i regionalnych programach rozwoju. Projekty nowych rozporządzeń przyjmujące propozycje legislacyjne dotyczące reformy polityki spójności mają na celu większe zorientowanie operacji finansowanych z funduszy strukturalnych na założenia strategiczne UE (w szczególności promowanie konkurencyjność i rozwijanie gospodarki opartej na wiedzy, a także koncentracja na priorytetach Europejskiej Strategii Zatrudnienia). Największe wsparcie mają otrzymać regiony najmniej rozwinięte, jednak przewiduje się wsparcie rozwoju również pozostałych obszarów UE. Jednocześnie system wdrażania ma być w większym stopniu zdecentralizowany i uproszczony, bardziej przejrzysty i przez to skuteczniejszy. Projekt rozporządzenia Rady dotyczącego ogólnych przepisów w odniesieniu do Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności z dnia 14 lipca 2004 r. określa wspólne zasady, przepisy oraz normy wdrażania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności. Biorąc pod uwagę zasadę wspólnego zarządzania funduszami strukturalnymi przez UE, państwa członkowskie i przedstawicieli regionów, projekt rozporządzenia określa nową procedurę programowania, a także wspólne normy zarządzania finansami, kontroli i ewaluacji. Przewiduje się uproszczone, proporcjonalne oraz bardziej zdecentralizowanie zarządzanie funduszami strukturalnymi i Funduszem Spójności. Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczący Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego z dnia 4 14 lipca 2004 r. określa zakres przedmiotowy oraz podmiotowy interwencji tego funduszu. Najważniejsze priorytety obejmują badania i rozwój, innowacyjność, ochronę środowiska oraz zapobieganie ryzyku, rozwój infrastruktury, wsparcie przedsiębiorstw. Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczący Europejskiego Funduszu Społecznego z dnia 14 lipca 2004 r. określa zakres przedmiotowy oraz podmiotowy interwencji EFS. Fundusz ten wspiera przede wszystkim kierunki polityki oraz priorytety przyczyniające się do tworzenia nowych i lepszych miejsc pracy, poprawy jakości i wydajności pracy oraz zwiększania integracji i spójności społecznej. Interwencje EFS dokonywane są zgodnie z wytycznymi i zaleceniami zawartymi w Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Projekt rozporządzenia Rady ustanawiającego Fundusz Spójności z dnia 14 lipca 2004 r. określa obszary interwencji tego Funduszu w krajach członkowskich. Dotyczą one dwóch dziedzin – ochrony środowiska oraz rozwoju sieci transeuropejkich. W nowym okresie programowania Fundusz Spójności obejmie 10 nowych krajów członkowskich oraz Grecję i Portugalię. Jednocześnie Fundusz ten będzie przyczyniał się (równolegle do interwencji EFRR) do finansowania wieloletnich programów inwestycyjnych, które będą zarządzane w sposób zdecentralizowany, a nie w oparciu o realizację projektów indywidualnie zatwierdzanych na poziomie Komisji Europejskiej. Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego ustanowienia Europejskich Grup ds. Współpracy Transgranicznej z dnia 14 lipca 2004 r. – UE zaproponowała nowy instrument prawny zapewniający fakultatywne ramy prawne dla stworzenia europejskich organów współpracy transgranicznej. Organom tym zostanie nadana osobowość prawna w zakresie wdrażania programów współpracy transgranicznej, oparta na umowie zawartej pomiędzy uczestniczącymi władzami krajowymi, regionalnymi i krajowymi oraz innymi przedstawicielami publicznymi. Celem tego instrumentu będzie pokonanie przeszkód utrudniających współpracę transgraniczną. Ponadto, Komisja Europejska zaprezentowała projekty rozporządzenia Rady dotyczącego wsparcia rozwoju obszarów 5 wiejskich przez Europejski Fundusz Rozwoju Obszarów Wiejskich (dawniej Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej) oraz rozporządzenia Rady dotyczącego Europejskiego Funduszu Rybołówstwa (dawniej Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa). Fundusze te w nowym okresie programowania nie będą uznawane za fundusze strukturalne (ich realizacja nie podlega zasadom i przepisom wskazanym w rozporządzeniu ogólnym) i będą stanowiły komplementarne instrumenty wsparcia. 2. Ogólne informacje o funduszach strukturalnych w kontekście nowego okresu programowania. W nowym okresie programowania obejmującym lata 2007 – 2013 polityka regionalna Unii Europejskiej będzie skupiała się wokół trzech (jak dotychczas) celów priorytetowych działań współfinansowanych ze środków strukturalnych: Konwergencja, Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach oraz Europejska Współpraca Terytorialna. Komisja Europejska zaproponowała, aby działania wspierane w ramach polityki spójności koncentrowały się na interwencjach podejmowanych w obrębie ograniczonej liczby priorytetów wspólnotowych, które będą odzwierciedlały ustalenia przyjęte podczas szczytów w Lizbonie oraz Goeteborgu. Interwencje wspólnotowe mają przyczynić się do zwiększenia efektu dźwigni finansowej oraz wiązać się ze znaczną wartością dodaną. zaproponowano W projekcie rozporządzenia ogólnego1 wprowadzenie wielu ważnych uproszczeń oraz innowacyjnych rozwiązań. Dotyczą one: - prowadzenia corocznego dialogu strategicznego z państwami członkowskimi na forum Rady, a także z Parlamentem Europejskim, Komitetem Ekonomiczno-Społecznym oraz Komitetem Regionów w celu zapewnienia przestrzegania europejskich priorytetów podczas całego okresu programowania, Przez projekt Rozporządzenia ogólnego należy rozumieć projekt rozporządzenia Rady dotyczącego ogólnych przepisów w odniesieniu do Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności z dnia 14 lipca 2004 r. określającego wspólne zasady, przepisy oraz normy wdrażania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności. 1 6 - wzmocnienia finansowania obszarów o naturalnych niedogodnościach, jak również większej koncentracji na wsparciu obszarów miejskich, - znacznego oddelegowania odpowiedzialności na poziom państw członkowskich i regionów, również w zakresie kontroli, przy zachowaniu zasad dotyczących zarządzania finansowego, - redukcji liczby regionalnej, finansowych instrumentów polityki - włączenia zakresu przedmiotowego obecnych inicjatyw wspólnotowych URBAN i EQUAL oraz działań innowacyjnych do priorytetów programów operacyjnych państw członkowskich lub regionów, - finansowania programów operacyjnych przez jeden fundusz, z wyjątkiem programów dotyczących rozwoju infrastruktury, które mogą być finansowane jednocześnie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności, - zmiany sposobu Spójności, finansowania operacji z Funduszu - umożliwienia wszystkim obywatelom UE oraz jej obszarom korzystania w pełni z nowej polityki regionalnej. Polityka regionalna będzie wprawdzie koncentrowała się na rozwoju obszarów zacofanych, ale jednocześnie będzie dostosowywana do zmieniających się warunków i sytuacji. W poniższej tabeli zaprezentowano najważniejsze zmiany, jakie są planowane w nowym okresie programowania w porównaniu do obecnej perspektywy finansowej, obejmującej lata 2000 – 2006. 7 1. Porównanie obecnego i nowego okresu programowania – najważniejsze elementy Obszar Okres programowania 2000 – 2006 Okres programowania 2007 – 2013 Cel nowego podejścia Źródła finansowania na poziomie wspólnotowym - EFRR EFS EFOiGR FIWR Fundusz Spójności - EFRR - EFS - Fundusz Spójności Uproszczenie przepływów finansowych Cele polityki regionalnej i inne dziedziny priorytetowe podlegające dofinansowaniu - trzy cele cztery Inicjatywy Wspólnoty działania innowacyjne - trzy cele Koncentracja środków, Uproszenie przepływów finansowych, Ograniczenie liczby instrumentów Limit absorpcji - 4% PKB - 4% PKB (dotyczy tylko celu Konwergencja) Programowanie - NPR PWW PO Uzupełnienie PO - Strategiczne wytyczne Rady dotyczące spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej (ramy dla interwencji funduszy strukturalnych) - Narodowe strategiczne ramy odniesienia - PO Finansowanie PO przez fundusze strukturalne Programy operacyjne jedno i/lub wielofunduszowe Programy operacyjnie wyłącznie jednofunduszowe (dwa wyjątki) Rezygnacja z PWW i uzupełnień PO w celu uproszczenia procesu decyzyjnego i programowania Uproszenie i zwiększenie przejrzystości systemu finansowania 8 Alokacje, płatności - Sposób zarządzania Na poziomie działania Płatności zaliczkowa (7%), okresowe i końcowa - Na poziomie priorytetu - Płatności zaliczkowa (7% dla funduszy strukturalnych i 10,5% dla Funduszu Spójności), okresowe i końcowa Zwiększenie elastyczności realokacji środków, lecz z możliwością zamykania działań zakończonych - w ramach funduszy strukturalnych – zarządzanie przez programy (PO i RPO) - w ramach Funduszu Spójności – zarządzanie przez projekty - zarządzanie przez programy Uproszczenie procesu zarządzania i programowania Systemy zarządzania i kontroli - zasada N+2 - duża rola KE w przeprowadzanych kontrolach - zasada N+2 - zwiększona rola audytu (na początku okresu – w drodze opinii o systemie wyrażonej przez niezależny organ audytowy, każdego roku – w drodze opinii jednostki audytu i na koniec okresu – w drodze gwarancji końcowej deklaracji wydatków) - zmniejszenie kontroli KE, natomiast zwiększenie roli krajów członkowskich – proporcjonalnie do zaangażowanych środków Zwiększenie odpowiedzialności krajów członkowskich – zakres i intensywność kontroli WE będą proporcjonalne do zakresu jej wkładu, w przypadku gdy kraj członkowski jest głównym źródłem finansowania programu będzie miał możliwość przygotować niektóre elementy kontroli zgodnie z zasadami krajowymi Zwiększenie jakości systemów zarządzania i kontroli Efektywność i wyniki - ewaluacja na początku, w połowie i na koniec okresu programowania, - ewaluacja na początku, w połowie i na koniec okresu programowania + ewaluacje Zwiększenie jakości, efektywności i poprawa wyników operacji 9 - krajowa rezerwa wykonania – na najlepsze działania, - raporty dotyczące wyłącznie kwestii finansowych, - dodatkowość badana według jednego modelu bez względu na cel polityki regionalnej i wartość alokowanych środków - - - Subsydiarność, decentralizacja - zasady dotyczące kwalifikowania wydatków generalnie na poziomie ad hoc połączone z finansowanych ze środków monitorowaniem PO, gdy wspólnotowych, większa monitoring PO wskazuje na wartość dodana znaczące odejście od celów początkowo przyjętych lub, gdy proponowana jest rewizja PO, rezerwa wykonania na poziomie wspólnotowym i dostosowana do charakteru danego celu polityki regionalnej UE, raport na temat celów i priorytetów strategicznych, dodatkowość weryfikowana na poziomie wspólnotowym i dostosowana do wartości alokowanych środków, rezerwa krajowa na pokrycie nadzwyczajnych strat i nieprzewidzianych wydatków o wymiarze sektorowym lub lokalnym w związku z restrukturyzacją gospodarczą i społeczną lub ze skutkami otwarcia handlu (charakter pomocniczy, uzupełniający w stosunku do programów krajowych i regionalnych; 1% dla celu Konwergencja). - zasady dotyczące Uelastycznienie procesu kwalifikowania wydatków na wdrażania, eliminacja poziomie krajowym + pewne trudności wynikających ze 10 Utrzymanie efektów projektu krajowym, lecz w oparciu o wytyczne wspólnotowe, - projekty finansowane z Funduszu Spójności wytyczane i akceptowane na poziomie KE wyjątki określone w rozporządzeniach dotyczących poszczególnych funduszy strukturalnych, - decentralizacja zarządzania Funduszem Spójności, - zwiększenie znaczenia współpracy struktur regionalnych, - szczegółowe wytyczne odnośnie większego zaangażowania władz miejskich. zmian interpretacyjnych i modyfikacji zasad zarządzania wewnątrz krajów członkowskich 5 lat od daty przyznania dofinansowania przez instytucję zarządzającą lub inny właściwy organ krajowy. 7 lat od daty przyznania dofinansowania przez instytucję zarządzającą lub inny właściwy organ krajowy (+ utrata prawa do korzystania ze wsparcia z funduszy) Delokalizacja – ograniczenie możliwości przenoszenia działalności produkcyjnej przedsiębiorstw w ramach jednego kraju członkowskiego, a w szczególności do innego kraju członkowskiego 11 Komisja Europejska zaproponowała sprecyzowanie roli różnych instrumentów służących wspieraniu rozwoju wsi i sektora rybołówstwa. Aktualne programy operacyjne dotyczące polityki rozwoju obszarów wiejskich zostaną połączone w jeden instrument funkcjonujący w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Celem tego instrumentu będzie zwiększenie konkurencyjności sektora rolniczego poprzez wsparcie procesów restrukturyzacyjnych, a także wzmacnianie środowiska i terenów wiejskich oraz poprawę jakości życia na obszarach wiejskich i propagowanie dywersyfikacji działalności gospodarczej. Obecna inicjatywa wspólnotowa LEADER+ zostanie włączona w zakres głównego nurtu programowania. Również działania podejmowane na rzecz restrukturyzacji rybołówstwa zostaną zgrupowane w ramach jednego instrumentu. Instrument ten będzie koncentrował się na działaniach towarzyszących restrukturyzacji sektora rybołówstwa oraz zmierzających do poprawy warunków pracy i życia na obszarach, gdzie sektor rybołówstwa odgrywa bardzo ważną rolę. Środki dostępne w nowym okresie programowania na realizację Komisji Europejskiej w ramach funduszy zobowiązań strukturalnych i Funduszu Spójności wyniosą 336,1 mld euro (zgodnie z projektem rozporządzenia ogólnego). Roczny podział tej kwoty przedstawiono poniżej. Roczny podział zobowiązań w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności na lata 2007 – 2013 (w mln euro). 50 000 49 000 48 000 47 000 46 000 45 000 44 000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności Środki przeznaczone na realizację polityki spójności zostały tak podzielone, aby osiągnąć znaczącą koncentrację na wsparciu 12 regionów kwalifikujących Konwergencja. się do pomocy w ramach celu Podział zobowiązań w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności pomiędzy trzy cele polityki spójności w latach 2007-2013 (w mld euro). 240 mld euro (78,54%) Cel Konwergencja 57,9 mld euro (17,22%) Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach Cel Europejska Współpraca Terytorialna 13,2 mld euro (3,94%) Z całkowitej wartości środków przeznaczonych na realizację celów polityki spójności, 0,3% środków zostanie przeznaczonych na pomoc techniczną dla Komisji Europejskiej (czyli około 1 mld euro). Dla krajów objętych wsparciem w ramach celu Konwergencja, całkowita roczna alokacja środków z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (łącznie z innymi instrumentami wsparcia, jak np. z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Wsi) nie może przekroczyć 4% PKB danego kraju członkowskiego. Limit ten nie dotyczy krajów członkowskich, które będą korzystały ze wsparcia w ramach celów Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach oraz Europejska Współpraca Terytorialna, gdyż jest ono na tyle ograniczone, że nie dojdzie do przekroczenia czteroprocentowego limitu pomocy. 3. Cele polityki regionalnej na lata 2007 – 2013 W nowym okresie programowania obejmującym lata 2007 – 2013 Komisja Europejska zaproponowała trzy nowe cele polityki spójności: Konwergencja, Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach oraz Europejska Współpraca Terytorialna. Interwencje funduszy strukturalnych powinny uwzględniać na poziomach krajowym i regionalnym wspólnotowe priorytety sprzyjające zrównoważonemu rozwojowi poprzez wzmacnianie wzrostu 13 gospodarczego, konkurencyjności oraz zatrudnienia, wspieranie integracji społecznej, a także ochronę i podnoszenie jakości środowiska. Priorytety te zostaną osiągnięte w drodze realizacji różnorodnych programów finansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz innych instrumentów wsparcia, w ramach trzech niżej opisanych celów polityki spójności. Źródła finansowania celów polityki regionalnej UE w latach 2007 – 2013. Cel Konwergencja Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach Cel Europejska Współpraca Terytorialna Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Europejski Fundusz Społeczny Fundusz Spójności Nowe cele polityki spójności Unii Europejskiej w pewnym stopniu odpowiadają zakresowi przedmiotowemu celów obowiązujących w aktualnym okresie programowania oraz inicjatywie wspólnotowej INTERREG. Cele polityki regionalnej Unii Europejskiej w latach 2000 – 2006 oraz 2007 – 2013. Okres programowania 2000 – 2006 Okres programowania 2007 – 2013 Cel 1 Cel Konwergencja Cel 2 Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach Cel 3 Inicjatywa INTERREG Cel Europejska Współpraca Terytorialna 14 3.1 Cel Konwergencja Cel Konwergencja skierowany jest do krajów członkowskich oraz regionów najmniej rozwiniętych. Cel ten stanowi najważniejszy z kierunków interwencji na poziomie wspólnotowym, dlatego też w Traktacie zapisano, iż zmniejszenie dysproporcji pomiędzy poziomami rozwoju różnych regionów lub obszarów UE jest priorytetem polityki spójności. Rozszerzenie Unii Europejskiej o 10 nowych krajów wiąże się ze wzrostem dysproporcji pomiędzy jej poszczególnymi regionami. Różnica w poziomie PKB na jednego mieszkańca między 10% ludności zamieszkującej najzamożniejsze regiony i takim samym odsetkiem ludności zamieszkującej najgorzej prosperujące obszary podwoiła się w porównaniu do sytuacji, gdy UE tworzyło 15 krajów członkowskich. Aktualnie w UE 123 miliony ludzi żyje w regionach, w których PKB na jednego mieszkańca nie przekracza 75% średniego PKB per capita dla całej UE. Zgodnie z projektem rozporządzenia ogólnego, cel Konwergencja służy przyspieszeniu konwergencji państw członkowskich oraz regionów najsłabiej rozwiniętych poprzez poprawę warunków wzrostu i zatrudnienia poprzez podnoszenie jakości inwestycji w kapitał rzeczowy i ludzki, rozwój innowacyjności i społeczeństwa informacyjnego, ochronę i poprawę środowiska naturalnego oraz podnoszenie efektywności administracji. Celem Konwergencja zostaną objęte przede wszystkim te regiony UE, których PKB na jednego mieszkańca jest niższy od 75% średniego PKB per capita dla całej Unii Europejskiej. Pomoc udzielana w ramach tego celu ma sprzyjać tworzeniu warunków wzmacniających wzrost gospodarczy oraz kreowaniu czynników prowadzących do realnej konwergencji. Strategie krajowe realizowane przy współudziale środków strukturalnych powinny koncentrować się na sprzyjaniu rozwojowi długookresowej konkurencyjności oraz tworzeniu nowych miejsc pracy. Ponadto, celem tym zostaną objęte również te regiony UE, które w wyniku tzw. efektu statystycznego (wiążącego się z rozszerzeniem UE o 10 nowych państw) utraciły status regionów słabiej rozwiniętych. PKB per capita tych regionów obiektywnie będzie wyższy w poszerzonej Unii (przekraczający 75% średniego PKB per capita UE), jednak gdyby do poszerzenia nie doszło, wówczas regiony te zachowałyby możliwość ubiegania się o środki w ramach celu 15 Konwergencja. Regiony te będą objęte wsparciem przy zastosowaniu tzw. mechanizmów przejściowych (phasing out). Regiony kwalifikujące się do objęcia wsparciem w ramach celu Konwergencja definiowane są na poziomie NUTS II (a więc na poziomie polskich województw). Lista regionów, które spełniają kryteria określone w rozporządzeniu ogólnym (gł. poziom rozwoju gospodarczego mierzony PKB per capita) i mogą korzystać z pomocy udzielanej w ramach celu Konwergencja, przyjmowana jest w formie decyzji Komisji Europejskiej (natychmiast po wejściu w życie rozporządzenia ogólnego). Lista ta będzie obowiązywała od dnia 1 stycznia 2007 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. W ramach celu Konwergencja krajowe i regionalne programy operacyjne w nowym okresie programowania będą objęte wsparciem z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Najmniej rozwinięte kraje członkowskie (tj. takie, których PNB jest niższy od 90% średniego PNB całej UE) będą również korzystały ze wsparcia z Funduszu Spójności. Na cel Konwergencja przeznaczono 78,54% środków strukturalnych, a więc 240 mld euro z ogólnej kwoty 336,1 mld euro. Z kwoty zarezerwowanej dla celu Konwergencja, 67,34% zostanie przeznaczone na finansowe wsparcie regionów najmniej rozwiniętych, 8,38% na wsparcie przejściowe, 23,86% na pomoc w ramach Funduszu Spójności oraz 0,42% na pomoc dla regionów peryferyjnych. Ponadto, 3% wartości alokacji na standardowe wsparcie regionów najmniej rozwiniętych oraz na wsparcie przejściowe zostanie przeznaczone na tzw. rezerwę wykonania i jakości (performance and quality reserve). 3.2 Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach Obok priorytetowego kierunku wsparcia, jakim jest rozwój regionów najsłabiej rozwiniętych w krajach członkowskich, istnieją inne bardzo ważne wyzwania dotyczące wszystkich państw tworzących UE. Dotyczą one m.in. restrukturyzacji i gwałtownych przemian społeczno-ekonomicznych, liberalizacji handlu, rozwoju nowej gospodarki oraz społeczeństwa opartego na wiedzy, starzenia się społeczeństwa, wzrostu imigracji, niedoboru wysoko wykwalifikowanej siły roboczej w kluczowych 16 sektorach gospodarczych, czy też problemów związanych z integracją społeczną. Z tego względu cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach będzie opierał się na dualnym podejściu. Po pierwsze, wsparcie będzie udzielane poprzez regionalne programy operacyjne, finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Polityka spójności będzie skoncentrowana na wspomaganiu regionów i władz regionalnych w zakresie przewidywania oraz pobudzania przemian ekonomicznych na obszarach przemysłowych, miejskich i wiejskich, poprzez wzmacnianie ich konkurencyjności, atrakcyjności, przy uwzględnieniu istniejących zróżnicowań gospodarczych, społecznych i terytorialnych. Po drugie, zadaniem polityki regionalnej będzie pomaganie osobom fizycznym w przewidywaniu i dostosowywaniu się do zmian ekonomicznych, zgodnie z priorytetami określonymi w Europejskiej Strategii Zatrudnienia, poprzez wspieranie polityk zmierzających ku tworzeniu pełnego zatrudnienia, podnoszeniu jakości i wydajności pracy oraz sprzyjaniu integracji społecznej. Kraje członkowskie prezentując narodowe strategiczne ramy odniesienia wskazują regiony, które mają być objęte wsparciem z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach, na poziomie NUTS I i NUST II. Lista regionów kwalifikujących się do wsparcia z niniejszego celu zostanie przyjęta przez Komisję Europejską w formie decyzji. Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach służy wzmocnieniu konkurencyjności i atrakcyjności regionów oraz zwiększeniu zatrudnienia, z wyłączeniem regionów najsłabiej rozwiniętych, które objęte będą wsparciem w ramach celu Konwergencja. Priorytety celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach zostaną osiągnięte dzięki ekstrapolacji zmian społeczno-ekonomicznych oraz tych, które związane są z otwarciem handlu, a także poprzez promocję innowacyjności i społeczeństwa opartego na wiedzy, promocję przedsiębiorczości, ochronę i poprawę środowiska naturalnego, poprawę dostępu do rynku pracy itp. Zgodnie z propozycją Komisji Europejskiej, regionalne programy operacyjne finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego powinny w większym stopniu koncentrować się na 17 działaniach podejmowanych w trzech obszarach: innowacji i promowania gospodarki opartej na wiedzy, ochrony środowiska i zapobiegania ryzyku, zwiększania dostępności i tworzenia powszechnych usług o charakterze ogólnogospodarczym. Wsparcie w ramach celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach dotyczy: - regionów, które kwalifikują się w obecnym okresie programowania do wsparcia w ramach Celu 1, natomiast w przyszłym okresie programowania nie będą kwalifikowały się do wsparcia w ramach celu Konwergencja ze względu na znaczący postęp w ich rozwoju gospodarczym (w tym przypadku nie występuje efekt statystyczny wiążący się z rozszerzeniem UE). Regiony te będą korzystały ze wsparcia na zasadach przejściowych, w oparciu o mechanizm phasing-in, który będzie podlegał metodzie porównywalnej do metody stosowanej w przypadku regionów nie objętych już wsparciem w ramach Celu 1 w latach 2000 – 2006. - pozostałych regionów UE, które nie będą objęte ani wsparciem w ramach celu Konwergencja, ani mechanizmem przejściowym. Programy operacyjne finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego powinny koncentrować się na priorytetach określonych w Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Wsparcie będzie dotyczyło szczególnie następujących priorytetów: - zwiększenia możliwości przystosowania przedsiębiorstw do rynku pracy, pracowników i - poprawy dostępu do zatrudnienia i zwiększenia uczestnictwa w rynku pracy, - wzmocnienia integracji społecznej, - wspierania reform w dziedzinach zatrudnienia i integracji społecznej. Na cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach przeznaczono 17,22% środków strukturalnych, a więc 57,9 mld euro z ogólnej kwoty 336,1 mld euro. Z kwoty przeznaczonej na ten cel, 83,44% zostanie przeznaczone na pomoc dla regionów objętych standardowym wsparciem w ramach niniejszego celu, natomiast 18 na wsparcie przejściowe przeznaczono pozostałe środki, tj. 16,56%. 3.3 Europejska Współpraca Terytorialna Komisja Europejska zaproponowała, aby w okresie programowania obejmującym lata 2007 – 2013, jeden z celów polityki spójności koncentrował się na pogłębianiu harmonijnej, zrównoważonej integracji terytorium Unii Europejskiej. Działania podejmowane w tym zakresie będą właściwe dla celu Europejska Współpraca Terytorialna. Cel ten wykorzystuje doświadczenia inicjatywy wspólnotowej INTERREG i dotyczy wspierania współpracy regionów w zakresie zagadnień ważnych z punktu widzenia całej Unii Europejskiej na poziomach transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym. Działania realizowane w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna będą finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Zgodnie z propozycją Komisji Europejskiej, interwencje podejmowane w obrębie tego celu będą przyjmowały formę zintegrowanych programów zarządzanych przez jeden organ i dotyczących kluczowych priorytetów UE określonych podczas szczytów w Lizbonie i Goeteborgu. Komponent dotyczący współpracy transgranicznej będzie dotyczyć wszystkich regionów zlokalizowanych przy granicach wewnętrznych Unii Europejskiej, niektórych regionów umiejscowionych przy granicach zewnętrznych, jak również określonych regionów położonych przy granicach morskich (na poziomie NUTS III). Wzmocnieniu współpracy transgranicznej będzie sprzyjało podejmowanie wspólnych inicjatyw lokalnych. Priorytetami celu Europejska Współpraca Terytorialna będzie propagowanie wspólnych rozwiązań podejmowanych przez sąsiadujące ze sobą regiony i dotyczących wspólnych problemów, np. w zakresie rozwoju miast, wsi, obszarów przybrzeżnych, rozwoju stosunków ekonomicznych, współpracy małych i średnich przedsiębiorstw w ramach sieci kooperacyjnych. W odniesieniu do podejmowania szeroko zakrojonych działań promujących współpracę transnarodową, państwa członkowskie oraz regiony zostały poproszone przez Komisję Europejską o dokonanie oceny użyteczności i efektywności istniejących obecnie 19 trzynastu transnarodowych stref współpracy (określonych w ramach inicjatywy wspólnotowej INTERREG IIIB) wobec rozszerzenia Unii Europejskiej o dziesięć nowych państw. Ma to na celu podjęcie wspólnej decyzji przez Komisję Europejską, państwa członkowskie i regiony odnośnie liczby stref współpracy transnarodowej, które charakteryzują się dostateczną spójnością oraz występowaniem wspólnych interesów i możliwości wymagających dalszego rozwoju. Propozycja Komisji Europejskiej przewiduje, że współpraca transnarodowa będzie koncentrowała się na strategicznych priorytetach o wymiarze transnarodowym, tj. takich jak prace badawczo-rozwojowe, ochrona środowiska, zapobieganie powstawaniu ryzyka, zintegrowane zarządzanie zasobami wodnymi. Komisja Europejska zaproponowała również, aby regiony w przyszłości uwzględniły działania w zakresie współpracy międzyregionalnej w swoich programach regionalnych. Z tego względu programy regionalne powinny przewidywać przeznaczenie części środków na działania networkingowe oraz dotyczące wymiany doświadczeń i współpracy z regionami w innych państwach członkowskich. W odniesieniu do wsparcia w zakresie współpracy transgranicznej i transnarodowej, listę regionów kwalifikujących się do objęcia wsparciem w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna przyjmuje Komisja Europejska w formie decyzji. W odniesieniu do promowania współpracy międzyregionalnej, wsparcie dotyczy całego terytorium Unii Europejskiej. Na cel Europejska Współpraca Terytorialna przeznaczono 3,94 % środków strukturalnych, a więc 13,2 mld euro z ogólnej kwoty 336,1 mld euro. Z kwoty zarezerwowanej dla niniejszego celu 35,61% zostanie przeznaczone na finansowe współpracy transgranicznej, 12,12% na wkład Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego do Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa, 47,73% na finansowanie współpracy transgranicznej oraz 4,54% na finansowanie sieci współpracy i wymiany doświadczeń. Ponadto, przepisy szczegółowe dotyczące celu Europejska Współpraca Terytorialna, który będzie finansowany wyłącznie ze środków EFRR, zostały określone w projekcie rozporządzenia 20 Komisji Europejskiej w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Przepisy te dotyczą m.in. szczególnych postanowień odnośnie treści programów operacyjnych przygotowywanych dla tego celu (zobacz pkt. 5.3), zarządzania, monitorowania, kontroli (zobacz pkt. 8), a także projektów współfinansowanych z EFRR. Co do zasady, projekty finansowane z programów operacyjnych w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna, dotyczące rozwoju transgranicznej działalności społeczno-ekonomicznej oraz rozpoczęcia i rozwoju współpracy międzyregionalnej, powinny być realizowane przez beneficjentów z przynajmniej dwóch krajów członkowskich. Projekty powinny dotyczyć co najmniej dwóch z czterech sposobów współpracy beneficjentów: wspólne opracowanie, wspólne wdrożenie, wspólny personel lub wspólne finansowanie. Projekty dotyczące wzmacniania skuteczności polityki regionalnej poprzez promowanie współpracy w ramach sieci i wymiany doświadczeń wśród władz regionalnych i lokalnych powinny być realizowane przez przynajmniej trzech beneficjentów z co najmniej trzech regionów i dwóch krajów członkowskich. Beneficjenci ci powinni współpracować na co najmniej dwa z czterech sposobów: wspólne opracowanie, wspólne wdrożenie, wspólny personel lub wspólne finansowanie. 4. Zasady obowiązujące w funduszami strukturalnymi procesie zarządzania Zgodnie z propozycją Komisji Europejskiej główne zasady polityki regionalnej, a więc zasady programowania, współfinansowania działań, partnerstwa oraz ewaluacji programów, będą obowiązywały również w nowym okresie programowania. Jednocześnie, Komisja zaproponowała kilka innowacyjnych rozwiązań, które mają przyczynić się do poprawy skuteczności polityki spójności. Przede wszystkim chodzi o przyjęcie bardziej strategicznego podejścia do programowania oraz wprowadzenie dalszej decentralizacji odpowiedzialności za wdrażanie funduszy strukturalnych. Ponadto, zaproponowano również wzmocnienie oraz zwiększenie przejrzystości partnerstwa w celu poprawy efektów uzyskiwanych w wyniku realizacji programów operacyjnych i ich jakości, a także stosowanie wyraźniejszych i bardziej rygorystycznych mechanizmów monitorowania. Jednocześnie Komisja Europejska sugeruje uproszczenie systemu zarządzania poprzez wprowadzenie większej przejrzystości, 21 zróżnicowania i proporcjonalności tego systemu, przy równoczesnym zapewnieniu należytego zarządzania finansowego. 4.1 Komplementarność, spójność i zgodność Zgodnie z zasadą komplementarności, fundusze strukturalne oraz Fundusz Spójności stanowią wsparcie uzupełniające w stosunku do działań podejmowanych na poziomach krajowym, regionalnym lub lokalnym, przyczyniając się w ten sposób do integracji priorytetów wspólnotowych z priorytetami krajów członkowskich. Komisja Europejska oraz kraje członkowskie gwarantują, że priorytety wsparcia pochodzącego ze środków wspólnotowych oraz krajowych są spójne z działaniami, politykami i priorytetami Unii Europejskiej. Z kolei zgodność działań finansowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności jest zachowana, gdy wsparcie udzielane jest przy zachowaniu przepisów Traktatu oraz innych aktów przyjętych na jego podstawie. 4.2 Partnerstwo Zasada partnerstwa obejmuje współpracę Komisji Europejskiej z państwami członkowskimi przy podejmowaniu decyzji o wsparciu ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, a także współpracę państw członkowskich z różnymi podmiotami i organami krajowymi. Na poziomie krajowym zasada partnerstwa powinna być urzeczywistniana w drodze współpracy kraju członkowskiego z: - kompetentnymi władzami regionalnymi, lokalnymi miejskimi, a także innymi władzami publicznymi, i - partnerami społecznymi i gospodarczymi, - innymi właściwymi podmiotami reprezentującymi społeczeństwo, partnerów z różnych środowisk, organizacje pozarządowe, instytucje promujące równość pomiędzy kobietami i mężczyznami. Zasada partnerstwa dotyczy przygotowania i monitorowania narodowych strategicznych ram odniesienia, a także 22 przygotowania, wdrażania i monitorowania programów operacyjnych. Państwa członkowskie zobowiązane są włączyć w proces konsultacyjny odpowiednich partnerów na każdym etapie programowania. 4.3 Dodatkowość Zgodnie z zasadą dodatkowości, fundusze strukturalne i Fundusz Spójności nie zastępują krajowych wydatków publicznych lub innych wydatków strukturalnych dokonywanych przez państwa członkowskie. Mechanizm zasady dodatkowości Środki pomocowe Wydatki prywatne Wydatki prywatne Wydatki prywatne Środki pomocowe Wydatki prywatne Wydatki publiczne Wydatki publiczne Wydatki publiczne 100% dodatkowości Źródło: A. Jankowska, T. Kierzkowski, R. Europejskiej”, CH Beck, Warszawa 2005, s. 89. Wydatki publiczne 0% dodatkowości Knopik, „Fundusze Strukturalne Unii W przypadku regionów, które będą objęte celem Konwergencja, Komisja Europejska i państwo członkowskie wspólnie ustalą poziom wydatków publicznych, który państwo członkowskie powinno utrzymać we wszystkich regionach objętych tym celem przez cały okres programowania. Informacja o wielkości tych wydatków znajdzie się w narodowych strategicznych ramach odniesienia. Zgodnie z ogólną zasadą, wielkość tych wydatków nie 23 powinna być niższa niż średnioroczne wydatki rzeczywiście ponoszone przez kraj członkowski w ostatnim okresie programowania na dany cel. Realizacja zasady dodatkowości weryfikowana jest przez Komisję Europejską i dotyczy każdego kraju członkowskiego, objętego wsparciem w ramach celu Konwergencja. Komisja będzie sprawdzała czy zasada ta jest urzeczywistniana dwa razy w ciągu okresu programowania – pierwszy raz w roku 2011 i drugi raz po zakończeniu okresu programowania, do dnia 30 czerwca 2016 r. W obecnym okresie programowania zasada dodatkowości ma zastosowanie w oparciu o takie same reguły dla każdego kraju członkowskiego, bez względu na cel, którym objęty jest dany kraj członkowski czy też wartość udzielanej mu pomocy. W tym okresie programowania Komisja Europejska w sposób bardziej elastyczny będzie podchodziła do realizacji zasady dodatkowości w przypadku krajów korzystających z pomocy w ramach celów Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach oraz Europejska Współpraca Terytorialna. Obowiązkowej weryfikacji zasady dodatkowości podlegają tylko te kraje członkowskie, które korzystają ze wsparcia w ramach celu Konwergencja. 4.4 Wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn Podobnie jak w obecnym okresie programowania, również w nowej perspektywie finansowej jedną z ważniejszych zasad stosowanych w polityce spójności będzie zasada wyrównywania szans kobiet i mężczyzn. Kraje członkowskie oraz Komisja Europejska będą zobowiązane zapewnić, iż na każdym etapie wdrażania funduszy strukturalnych promowana jest zasada wyrównywania szans pomiędzy kobietami i mężczyznami. Polityka wyrównywania szans kobiet i mężczyzn opiera się na pięciu celach, których realizacja przyczynia się do eliminowania nierówności i promowania równości pomiędzy kobietami i mężczyznami: - równy dostęp do rynku pracy na wszystkich szczeblach, - edukacja i szkolenie, szczególnie w zakresie rozwijania umiejętności i kwalifikacji zawodowych, - tworzenie przedsiębiorstw i ich rozwój, - godzenie pracy zawodowej z życiem rodzinnym, 24 - wyrównany udział w procesie podejmowania decyzji2. Z punktu widzenia wykorzystywania funduszy strukturalnych, zasada wyrównywania szans kobiet i mężczyzn oznacza zakaz stosowania jakichkolwiek kryteriów, które by dyskryminowały potencjalnych beneficjentów ze względu na płeć czy status społeczny. Oznacza to, że fundusze strukturalne powinny być dostępne na jednakowych zasadach zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet czy różnych grup społecznych. 5. Zasada Programowania Zasada programowania opiera się na założeniu o realizowaniu celów polityki spójność UE w oparciu o wieloletnie systemy programowania (wieloletnie dokumenty programowe), które obejmują priorytety oraz informacje o procesach zarządzania, podejmowania decyzji i finansowania. W nowym okresie programowania, obejmującym lata 2007 – 2013, nastąpi uproszczenie systemu programowania, zarówno na poziomie tzw. politycznym, jak i operacyjnym. Na poziomie politycznym, kraje członkowskie będą przygotowywały Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, będące krajowym dokumentem ramowym określającym strategię rozwoju społecznoekonomicznego. Dokument ten będzie stanowił ramy dla opracowania programów operacyjnych (regionalnych i krajowych), jednak nie będzie miał roli instrumentu zarządzania, tak jak to ma aktualnie miejsce w przypadku Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Na szczeblu operacyjnym, w oparciu o Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, kraje członkowskie będą przygotowywały programy operacyjne przyjmowane przez Komisję Europejską. Programy operacyjne – zgodnie z propozycją Komisji – będą określane jedynie na poziomie priorytetów (a nie działań) lub na poziomie zagregowanym, wskazując tylko najważniejsze z planowanych działań. Nie będzie obowiązku przygotowywania uzupełnień programów operacyjnych. W kolejnej perspektywie finansowej zasada programowania na poziomie krajów członkowskich będzie obejmowała dwa etapy – Agnieszka Jankowska, Tomasz Kierzkowski, Robert Knopik, „Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej”, CH Beck, Warszawa 2005, s. 104. 2 25 przygotowanie Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia oraz krajowych i regionalnych programów operacyjnych. Schemat programowania finansowej. Komisja Europejska w nowej perspektywie Strategiczne Wytyczne Wspólnoty Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia Kraj członkowski Program Operacyjny Program Operacyjny Projekt Projekt Projekt Projekt Program Operacyjny Projekt Projekt 5.1 Strategiczne Wytyczne Wspólnoty Strategiczne Wytyczne Wspólnoty (Community Strategic Guidelines) stanowią strategiczny dokument obejmujący ogólny zakres polityki spójności oraz określają priorytety (ramy dla interwencji funduszy) dla państw członkowskich i regionów korzystających ze wsparcia w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Komisja Europejska zaproponowała, aby dokument ten był przygotowywany przez Radę, po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty przygotowywane będą przy uwzględnieniu średniookresowej strategii polityki gospodarczej zawartej w Ogólnych Wytycznych Polityki Gospodarczej Unii Europejskiej. W obszarze wsparcia zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich, priorytety zawarte w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty powinny uwzględniać cele znajdujące się w Europejskiej Strategii Zatrudnienia. 26 Strategiczne Wytyczne Wspólnoty powinny być przyjęte najpóźniej w ciągu trzech miesięcy od przyjęcia rozporządzenia ogólnego w sprawie funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, w formie decyzji Rady. W lipcu br. Komisja Europejska przedstawiła pierwszy projekt Strategicznych Wytycznych Wspólnoty3. W dokumencie tym wskazano na jakich zagadnieniach powinny koncentrować się w pierwszej kolejności programy operacyjne przygotowywane w ramach trzech nowych celów polityki regionalnej UE, a także przedstawiono ogólny zakres przedmiotowy trzech priorytetów polityki regionalnej UE oraz wytyczne odnośnie spójności terytorialnej i współpracy międzyregionalnej. Priorytety i cele przyjęte w projekcie Strategicznych Wytycznych Wspólnoty bezpośrednio nawiązują do założeń Strategii Lizbońskiej. Zgodnie z Wytycznymi, w odniesieniu do celu Konwergencja, pomoc powinna koncentrować się przede wszystkim na promowaniu warunków sprzyjających wzrostowi gospodarczemu przekraczającemu średni wzrost gospodarczy całej UE. Z tego względu strategie krajów członkowskich objętych tym celem powinny być ukierunkowane na działania inwestycyjne oraz usługowe, przyczyniające się do podnoszenia konkurencyjności, tworzenia nowych miejsc pracy oraz sprzyjające długotrwałemu wzrostowi. Ważnym elementem strategii powinny być działania promujące rozwój zasobów ludzkich, wzmacniające integrację społeczną, zwiększające dostęp do zatrudnienia oraz wspierające reformy systemów edukacyjnych i szkoleniowych. Ponadto, działania podejmowane w ramach strategii krajów członkowskich powinny przyczyniać się do modernizacji i restrukturyzacji bazy produkcyjnej regionów poprzez zapewnienie usług dla przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich, poprawę dostępu do źródeł finansowania, promowanie prac badawczo-rozwojowych i innowacji, rozwój zasobów ludzkich, dyfuzję technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach będzie służył przede wszystkim przewidywaniu i promowaniu zmian gospodarczych poprzez podnoszenie konkurencyjności i „Cohesion Policy in Support of Growth and Jobs: Community Strategic Guidelines 2007 – 2013”, Communication from the Commission, Brussels, 5.07.2005, COM(2005) 0299. 3 27 atrakcyjności regionów Unii Europejskiej, wspieranie adaptacyjności pracowników i przedsiębiorców, wzmacnianie udziału w rynku pracy oraz promowanie integracji społecznej. Strategie krajów członkowskich objętych tym celem powinny koncentrować się na innowacjach, tworzeniu miejsc pracy oraz inwestycjach w kapitał ludzki. W ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna podejmowane będą działania promujące silniejszą integrację terytorium Unii Europejskiej w wymiarze gospodarczym, społecznym i kulturowym. Z tego względu polityka spójności będzie wspierała zrównoważony i długotrwały rozwój gospodarczy obszaru UE na poziomie regionów, a także promowała współpracę przygraniczną i wymianę najlepszych praktyk. W projekcie Wytycznych Komisja Europejska wskazuje trzy podstawowe priorytety nowej polityki spójności UE: - poprawa atrakcyjności regionów i miast UE poprzez zwiększanie dostępności, zapewnianie odpowiedniej jakości i poziomu usług oraz ochronę ich potencjału środowiskowego, - promowanie innowacji, przedsiębiorczości i rozwój gospodarki opartej na wiedzy poprzez prace badawczorozwojowe i innowacje, w tym nowe technologie informacyjne i komunikacyjne, - tworzenie większej liczby i lepszych jakościowo miejsc pracy. Zakres przedmiotowy priorytetów głównych zaprezentowany przez Komisję Europejską w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty jest następujący: Priorytet 1 Przekształcenie Europy i jej regionów w bardziej atrakcyjne miejsce dla inwestycji i pracy: - rozwój i poprawa infrastruktury transportowej (m.in. projekty ogólnego interesu, szczególnie w krajach członkowskich objętych celem Konwergencja, wsparcie rozwoju infrastruktury kolejowej, rozwój transportu morskiego, poprawa dostępu odległych regionów do sieci Trans-Europejskich, promowanie zrównoważonego 28 ekologicznie transportu w obszarach miejskich i pomiędzy miastami), - zwiększenie potencjału środowiskowego dla wzrostu i pracy (m.in. inwestycje w infrastrukturę w krajach objętych celem Konwergencja w celu spełnienia obowiązków wynikających z ustawodawstwa w zakresie ochrony środowiska, promowanie stosowania instrumentów planowania zagospodarowania przestrzeni oraz odnowa naturalnych i kulturowych elementów środowiska, promowanie inwestycji przyczyniających się do wypełniania zobowiązań UE z Kyoto, zapobieganie ryzyku), - rozwiązanie problemu zbyt dużego wykorzystania przez UE tradycyjnych źródeł energii (m.in. poprawa efektywności wykorzystania energii, rozwój alternatywnych technologii, rozwój odnawialnych technologii, ograniczenie inwestycji w tradycyjne źródła energii), - zdrowa siła robocza (m.in. zapobieganie ryzyku utraty zdrowia, rozwój infrastruktury zdrowotnej i promocja efektywnych usług w zakresie opieki zdrowotnej). Priorytet 2 Poprawa wiedzy i innowacji dla wzrostu: - zwiększenie i poprawa inwestycji w B+R (m.in. wzmocnienie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami oraz pomiędzy sektorem prywatnym a publicznymi instytucjami badawczonaukowymi poprzez wsparcie tworzenia regionalnych i transregionalnych klasterów doskonałości oraz trans-narodowych europejskich inicjatyw technologicznych, wsparcie prac B+R w małych i średnich przedsiębiorstwach, ułatwianie dostępu MSP do usług B+R; w ramach celu Konwergencja – rozwój infrastruktury B+R i edukacyjnej, wyposażenie instytutów badawczych publicznych i prywatnych), - innowacje i promocja przedsiębiorczości (m.in. podniesienie efektywności i dostępności dla firm regionalnych usług z zakresu B+R, innowacji i edukacji, w szczególności dla MSP, zebranie wysoko technologicznych MSP wokół instytucji badawczych i technologicznych lub poprzez tworzenie oraz rozwijanie regionalnych klasterów wokół dużych przedsiębiorstw, zapewnienie usług biznesowych pomagających przedsiębiorstwom podnieść swoją konkurencyjność oraz rozpocząć ekspansję zagraniczną, 29 zapewnienie pełnego wykorzystania mocnych stron gospodarki UE w dziedzinie eko-innowacji, promowanie przedsiębiorczości, ułatwianie tworzenia i rozwoju nowych firm, promowanie powstawania przedsiębiorstw typu spinout i spin-off), - promocja społeczeństwa informacyjnego dla wszystkich (m.in. wsparcie wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, wsparcie dostępu do produktów i usług informacyjnych i komunikacyjnych, wzrost inwestycji w kapitał ludzki), - poprawa dostępu do finansowania (m.in. rozwój instrumentów wsparcia innych niż dotacje, tj. pożyczki, instrumenty wymienne, kapitał podwyższonego ryzyka, gwarancje, wsparcie specyficznych grup, jak młodzi przedsiębiorcy, kobiety przedsiębiorcy, przedsiębiorcy reprezentujący mniejszości narodowe). Priorytet 3 Większa liczba i lepsze jakościowo miejsca pracy (priorytet bezpośrednio nawiązuje do postanowień zawartych w Europejskiej Strategii Zatrudnienia): - zwiększenie liczby zatrudnionych i utrzymanie ich na rynku pracy oraz modernizacja systemów opieki społecznej (m.in. wdrażanie polityk zatrudnienia mających na celu pełne zatrudnienie, poprawę jakości i produktywności pracy oraz społecznej i terytorialnej, wzmocnienie spójności zapewnienie instrumentów integracji społecznej na rynku pracy dla osób poszukujących pracy, dostosowanie wykształcenia do potrzeb rynku pracy), - poprawa adaptacyjności pracowników i przedsiębiorstw oraz elastyczności rynku pracy (promowanie elastyczności połączonej z ochroną zatrudnienia i ograniczaniem segmentacji na rynku pracy, zapewnienie przyjaznego dla zatrudnionych poziomu wynagrodzenia), - zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki poprzez lepszą edukację i podnoszenie kwalifikacji (m.in. zwiększenie i poprawa inwestycji w kapitał ludzki, adaptacja systemów edukacyjnych i szkoleniowych w odpowiedzi na nowe wymagania kompetencyjne). 30 Wytyczne odnośnie spójności terytorialnej i współpracy dotyczą interwencji funduszy strukturalnych w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna. Komisja Europejska w projekcie SWW wskazuje na rolę miast dla wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy, a także konieczność wspierania dywersyfikacji gospodarczej obszarów wiejskich. Ponadto, Komisja wskazuje, że działania podejmowane w ramach trzech wyżej wymienionych priorytetów powinny być uzupełnione działaniami sprzyjającymi rozwojowi współpracy przygranicznej, pomiędzy regionami oraz transnarodowej. 5.2 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (National Strategic Reference Framework) prezentowane są przez poszczególne kraje członkowskie. Dokument ten powinien zapewnić spójność pomiędzy wspólnotowym wsparciem ze środków strukturalnych a Strategicznymi Wytycznymi Wspólnoty oraz identyfikować powiązania pomiędzy priorytetami wspólnotowymi a priorytetami krajowymi i regionalnymi, ukierunkowanymi na promowanie zrównoważonego rozwoju, a także narodowym planem działań na rzecz zatrudnienia. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia powinny stanowić instrument, do którego kraje członkowskie powinny odnosić się podczas programowania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Każde Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia powinny zawierać skrócony opis strategii kraju członkowskiego i jej wdrażanie na poziomie operacyjnym. W odniesieniu do celów Konwergencja oraz Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach, strategiczna część Ram Odniesienia powinna zawierać opis przyjętej strategii, wskazując spójność pomiędzy wybranymi rozwiązaniami a Strategicznymi Wytycznymi Wspólnoty w oparciu o analizę różnic rozwojowych, słabych stron i potencjału rozwojowego w stosunku do oczekiwanych zmian w gospodarkach europejskiej i światowej. Strategia powinna określać: - Priorytety tematyczne i terytorialne, uwzględniając priorytety w zakresie rewitalizacji obszarów miejskich oraz dywersyfikację gospodarki wiejskiej i regionów uzależnionych 31 od rybołówstwa. Cele tych priorytetów powinny być określone ilościowo, bazując na ograniczonej liczbie wskaźników rezultatu i oddziaływania. - Dla celu Konwergencja – planowane działania na rzecz wzmocnienia administracji, informacje dotyczące zarządzania funduszami oraz plan ewaluacji. - Dla celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach – listę regionów objętych standardowym wsparciem w ramach tego celu. Część operacyjna (dla celów Konwergencja oraz Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach) powinna zawierać: - listę programów operacyjnych oraz indykatywny podział środków, w tym informację o wielkości rezerwy krajowej na pokrycie nadzwyczajnych strat i nieprzewidzianych wydatków, - informację o mechanizmach zapewniających koordynację pomiędzy programami operacyjnymi a funduszami, - informację o innych narzędziach finansowych (np. wsparcie z EBI) oraz ich koordynacji z funduszami, - dla celu Konwergencja – informację o rocznej wielkości wsparcia z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Wsi i Europejskiego Funduszu na rzecz Rybołówstwa, a także informacje niezbędne do weryfikacji ex-ante zgodności z zasadą dodatkowości, - szczegółowe postanowienia instytucjonalne. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia przesyłane będą przez kraj członkowski Komisji Europejskiej, po przyjęciu Strategicznych Wytycznych Wspólnoty. Komisja Europejska przyjmowała będzie Ramy Odniesienia w formie decyzji. 5.3 Programy Operacyjne Interwencje funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności przyjmą formę programów operacyjnych, przygotowywanych przez poszczególne kraje członkowskie i zatwierdzanych przez Komisję Europejską. Każdy program operacyjny będzie obejmował okres od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2013 r. W tym okresie będzie 32 istniała możliwość weryfikacji zakresu przedmiotowego programu operacyjnego. Dokonanie rewizji programu operacyjnego będzie możliwe na wniosek państwa członkowskiego lub Komisji Europejskiej, po zatwierdzeniu przez Komitet Monitorujący4. Jeden program operacyjny będzie obejmował wsparcie tylko w ramach jednego z trzech celów polityki spójności. Oznacza to, że środki finansowe przeznaczone na realizację priorytetów danego programu operacyjnego będą pochodziły z budżetu tylko jednego celu. Ponadto, jeden program operacyjny będzie finansowany tylko z jednego funduszu, za wyjątkiem sytuacji, gdy dany kraj członkowski otrzymuje wsparcie z Funduszu Spójności – wówczas program operacyjny dotyczący rozwoju infrastruktury transportowej i ochrony środowiska będzie mógł otrzymywać finansowanie z dwóch źródeł: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności. Jednocześnie, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Europejski Fundusz Społeczny mogą finansować (do 5% alokacji na priorytet) działania podlegające pod zakres wsparcia z innego funduszu strukturalnego, pod warunkiem że jest to niezbędne dla właściwej realizacji projektu lub grupy projektów i że działania te są związane z danym projektem lub grupą projektów. Oznacza to, że nawet jeśli pewne działania zwyczajowo są finansowane np. z Europejskiego Funduszu Społecznego (jak np. szkolenia), to koszty tego typu działań (niezbędnych z punktu widzenia realizacji projektu, np. szkolenia z obsługi nowych urządzeń) będą mogły być finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (zgodnie z zasadą mówiącą, że jeden program operacyjny będzie otrzymywał finansowanie tylko z jednego funduszu strukturalnego). W nowym okresie programowania programy operacyjne będą określane na poziomie zagregowanym lub na poziomie priorytetów, ze wskazaniem jedynie najważniejszych działań (aktualnie programy operacyjne określane są na poziomie działań). Rewizji programu operacyjnego będzie można dokonać na skutek znaczących zmian społeczno-ekonomicznych lub w celu wprowadzenia zmian do priorytetów wspólnotowych, w szczególności z punktu widzenia wniosków Rady odnośnie realizacji programu. 4 33 Struktura programu operacyjnego Program Operacyjny Priorytet Priorytet Priorytet Program operacyjny definiowany jest jako dokument złożony przez kraj członkowski i przyjęty przez Komisję Europejską jako część narodowych strategicznych ram odniesienia. Określa on strategię rozwoju oraz spójny zestaw priorytetów, do osiągnięcia których będzie się dążyć za pomocą funduszu strukturalnego lub łącznie Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w przypadku celu Konwergencja. Zgodnie z projektem rozporządzenia ogólnego, priorytet oznacza jeden z priorytetów strategii znajdującej się w programie operacyjnym. Priorytet rozumiany jest jako grupa ze sobą związanych operacji (projektów), których realizacja przyczyni się do osiągnięcia mierzalnych celów szczegółowych. Z kolei operacja to projekt (lub grupa projektów) wybrany przez instytucję zarządzającą danym programem operacyjnym lub inną instytucję odpowiedzialną za realizację danego programu operacyjnego, w oparciu o kryteria wyboru projektów ustanowione przez komitet monitorujący. Projekt wdrażany przez jednego lub wielu beneficjentów pozwala na osiągnięcie celów priorytetu, którego dotyczy. Programy operacyjne (dla celów Konwergencja oraz Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach) będą obejmowały następujące elementy: - analizę sytuacji społeczno-ekonomicznej z punktu widzenia silnych i słabych stron oraz strategię stanowiącą odpowiedź na wyniki analizy, - uzasadnienie przyjętych priorytetów (w odniesieniu do Strategicznych Wytycznych Wspólnoty, Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, priorytetów programu operacyjnego) oraz oczekiwane oddziaływanie realizacji planowanych operacji wynikające z ewaluacji ex-ante, 34 - informację na temat priorytetów i ich szczegółowych celów (w tym informacja na temat przyjętych wskaźników ilościowych produktu, rezultatu i oddziaływania), - informację o podziale zakresów wsparcia na poszczególne kategorie, - plan finansowy (dwie tabele finansowe: podział całkowitej alokacji z każdego funduszu w ujęciu rocznym oraz informację o alokacjach na poszczególne priorytety w rozbiciu na środki wspólnotowe, środki krajowe i procentowy udział środków wspólnotowych), - informację na temat komplementarności planowanych priorytetów z działaniami finansowanymi z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Wsi oraz z Europejskiego Funduszu na rzecz Rybołówstwa, - informację o zasadach wdrażania programu operacyjnego (informacje o instytucjach, opis systemów monitorowania i ewaluacji, skład Komitetu Monitorującego, opis procedur finansowych, plany dotyczące promocji i informowania, opis systemów elektronicznej wymiany informacji dotyczących płatności, monitorowania i ewaluacji pomiędzy Komisją Europejską a krajem członkowskim), - informację o niezależnej jednostce audytu, - szacunkową listę planowanych dużych projektów. Ponadto, w odniesieniu do celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach, programy operacyjne zawierają uzasadnienie tematycznej, geograficznej i finansowej koncentracji wsparcia. Z kolei programy operacyjne finansowane w ramach celów Konwergencja oraz Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach obejmują dodatkowo informację na temat działań podejmowanych na rzecz współpracy międzyregionalnej, podejścia do kwestii rewitalizacji obszarów miejskich, działań prewencyjnych, które mają na celu dostosowanie gospodarek regionalnych do zmian zachodzących w europejskim i międzynarodowym środowisku ekonomicznym, a także szczególnych priorytetów dla działań finansowanych w ramach wsparcia dla regionów peryferyjnych. Szczególne zasady programowania dotyczące programów operacyjnych finansowanych w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna, zostały określone w projekcie 35 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Zgodnie z projektem tego rozporządzenia, programy operacyjne przygotowywane dla celu Europejska Współpraca Terytorialna powinny zawierać następujące elementy: - analizę SWOT sytuacji w obszarze współpracy oraz przyjętą strategię, - uzasadnienie wyboru poszczególnych priorytetów, w tym w kontekście Strategicznych Wytycznych Wspólnoty, a także przewidywany wpływ realizacji projektów w ramach programu operacyjnego wynikający z ewaluacji ex-ante, - informację o priorytetach i ich szczegółowych celach, wraz z informacją o ilościowych wskaźnikach produktu, rezultatu i oddziaływania, - informację o podziale sfer otrzymujących wsparcie na odpowiednie kategorie (w tym zakresie Komisja wyda szczegółowe rozporządzenie), - plan finansowy – dwie tabele, z których jedna ukazuje całkowity wkład z EFRR w podziale na poszczególne lata, natomiast druga określa, dla całego okresu programowania i każdego priorytetu, łączną kwotę środków wspólnotowych i uzupełniających je środków publicznych krajowych, a także procentowy udział środków z EFRR, - przepisy wykonawcze dotyczące programu operacyjnego (informacja o wszystkich podmiotach zaangażowanych w realizację programu operacyjnego, opis systemów monitorowania i ewaluacji, skład Komitetu Monitorującego, informacje o procedurach uruchomienia i obiegu środków finansowych, informacja o działaniach informacyjnych i promocyjnych, opis procedur wymiany danych komputerowych), - orientacyjny wykaz najważniejszych projektów. 6. Poziom wsparcia z funduszy strukturalnych oraz kwalifikowalność wydatków Programy operacyjne przygotowywane przez kraje członkowskie będą przyjmowane w formie decyzji Komisji Europejskiej. Decyzja 36 ta stanowi nie tylko akceptację Komisji Europejskiej dla programu operacyjnego danego kraju członkowskiego, ale zawiera również informację o maksymalnym poziomie wsparcia wspólnotowego i jednocześnie maksymalnym wkładzie funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w operacje realizowane w ramach każdego z priorytetów programu operacyjnego. W przeciwieństwie do obecnego okresu programowania, w nowej perspektywie finansowej obejmującej lata 2007 – 2013 udział funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności obliczany będzie jedynie na podstawie całkowitej kwoty wydatków publicznych. Ograniczenia udziału funduszy strukturalnych w finansowaniu programów operacyjnych w ramach poszczególnych celów polityki regionalnej UE są podobne do tych, które mają zastosowanie aktualnie. Na maksymalny poziom wsparcia z funduszy strukturalnych mogą liczyć kraje członkowskie objęte celem Konwergencja (tak jak teraz Celem 1) – do 75% wydatków publicznych. Kraje członkowskie i regiony objęte pomocą w ramach celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach będą mogły otrzymać wsparcie do 50% wydatków publicznych (tak jak obecnie Cel 2), z kolei cel Europejska Współpraca Terytorialna przewiduje pomoc do 75% wydatków publicznych. Pułapy dofinansowania z funduszy strukturalnych Funduszu Spójności jako % środków publicznych: Maksymalny pułap wsparcia Źródło finansowania Konwergencja 75% EFRR + EFS Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach 50% EFRR + EFS Europejska Współpraca Terytorialna 75% EFRR Fundusz Spójności 85% FS i W wyjątkowych i uzasadnionych sytuacjach oraz w odniesieniu do regionów objętych wsparciem z Funduszu Spójności istnieje możliwość podniesienia maksymalnego wkładu wspólnotowego do 80% wydatków publicznych współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego. 37 Maksymalny wkład wspólnotowy może ulec zwiększeniu również w przypadku regionów peryferyjnych. Regiony takie, jeśli zostaną objęte wsparciem w ramach celu Konwergencja lub celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach, będą mogły uzyskać dofinansowanie z funduszy strukturalnych do 85% wydatków publicznych. Jeżeli w programach operacyjnych przygotowywanych w ramach celów Konwergencja oraz Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach, współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, przewidziano działania na rzecz współpracy międzyregionalnej i transnarodowej, wówczas limit wsparcia może zostać zwiększony o 10 punktów procentowych. Minimalny udział funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w środkach publicznych nie może być niższy niż 20% ( w obecnym okresie programowania odsetek ten wynosi minimum 50%). Tak jak w obecnym okresie programowania, również w nowej perspektywie finansowej działania podejmowane w ramach pomocy technicznej, realizowane z inicjatywy lub w imieniu Komisji Europejskiej, będą mogły być finansowane w 100%. Jeśli chodzi o pomoc dla przedsiębiorstw, wielkość pomocy publicznej przyznawanej w ramach programów operacyjnych, musi uwzględniać granice określone w przepisach dotyczących pomocy publicznej. W aktualnym projekcie rozporządzenia ogólnego nie wskazano maksymalnego pułapu dofinansowania inwestycji z funduszy strukturalnych. Rozporządzenie nr 1260/1999, określające ogólne zasady wdrażania funduszy strukturalnych w okresie programowania obejmującym lata 2000 – 2006, przewiduje maksymalny pułap wsparcia inwestycji przedsiębiorstw w wysokości 35% kosztów kwalifikowanych. Obok ograniczeń co do wysokości wsparcia programów operacyjnych ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, istnieją pewne ograniczenia dotyczące źródeł finansowania poszczególnych elementów programu operacyjnego. Po pierwsze, każdy priorytet będzie mógł otrzymać wsparcie tylko z jednego funduszu jednocześnie. Mimo że generalnie programy operacyjne w nowym okresie programowania będą jednofunduszowe, to jednak przewidziano pewne wyjątki 38 dotyczące współfinansowania działań infrastrukturalnych i dotyczących ochrony środowiska. Działanie te będą mogły otrzymywać współfinansowane jednocześnie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Funduszu Spójności. Zasada mówiąca o tym, że priorytet może być finansowany tylko z jednego źródła wskazuje, iż jeden program operacyjny, mimo że może być współfinansowany z dwóch źródeł – Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności – to jednak musi zachować jednofunduszowość na poziomie priorytetu. Możliwość finansowania jednego programu operacyjnego z dwóch źródeł dotyczy jedynie bardzo wyjątkowej sytuacji – kraj członkowski musi być objęty wsparciem w ramach Funduszu Spójności, a program operacyjny przewiduje realizację projektów dotyczących rozwoju infrastruktury transportowej lub ochrony środowiska – wówczas źródłem finansowania będą Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Funduszu Spójności. Zgodnie z projektem rozporządzenia ogólnego, w nowym okresie programowania Komisja Europejska nie przewiduje wydania rozporządzenia szczegółowego w sprawie kwalifikowania wydatków ponoszonych w ramach wsparcia z funduszy strukturalnych. Komisja proponuje, aby zasady kwalifikowania wydatków były określane na poziomie krajowym, z zastrzeżeniem wyjątków określonych w szczegółowych rozporządzeniach dotyczących funduszy strukturalnych. Wyjątki te zostały przedstawione w punktach poświęconych Europejskiemu Funduszowi Rozwoju Regionalnego i Europejskiemu Funduszowi Społecznemu. Ponadto, wydatki będą uznawane za wydatki kwalifikujące się do objęcia wsparciem z funduszy strukturalnych, jeśli zostały rzeczywiście poniesione przez beneficjentach (w ramach realizowanych projektów, poświadczone fakturami lub innymi dokumentami dowodowymi) w okresie od dnia 1 stycznia 2007 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. Wydatki ponoszone w ramach realizacji dużych projektów (a więc takich, których całkowity koszt przekracza 25 mln euro w przypadku działań z zakresu ochrony środowiska, lub 50 mln euro w przypadku działań z innego zakresu) będą kwalifikowały się począwszy od terminu przedłożenia przez kraj członkowski w Komisji Europejskiej pełnej informacji odnośnie dużego projektu. 39 Finansowaniem z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności będą mogą być objęte jedynie wydatki poniesione w ramach wdrażania projektów zatwierdzonych przez instytucję zarządzającą dla danego programu operacyjnego (lub na jej odpowiedzialność i w jej imieniu przez instytucję pośredniczącą), zgodnie z kryteriami wyboru projektów, określonymi przez Komitet Monitorujący. 7. Instytucje powoływane do zarządzania funduszami strukturalnymi W nowym okresie programowania kraje członkowskie będą zobowiązane wyznaczyć dla każdego programu operacyjnego instytucję zarządzającą, instytucję poświadczającą oraz jednostkę audytu. Ponadto, obok tych instytucji kraje członkowskie będą wyznaczały organ właściwy do otrzymywania płatności dokonywanych przez Komisję Europejską (taką funkcję w Polsce będzie pełnić instytucja płatnicza – Ministerstwo Finansów) oraz organ lub organy odpowiedzialne za przekazywanie płatności beneficjentom (przykładowo taką funkcję będzie mogła pełnić instytucja pośrednicząca). 7.1 Instytucja zarządzająca Zgodnie z definicją zawartą w projekcie rozporządzenia ogólnego, instytucja zarządzająca (Managing Authority) to instytucja albo publiczny lub prywatny, krajowy, regionalny lub lokalny organ wyznaczony przez kraj członkowski lub też sam kraj członkowski, w przypadku wykonywania przez ten kraj samodzielnie zadań właściwych dla zarządzania programem operacyjnym. Instytucja zarządzająca, powoływana dla każdego programu operacyjnego, odpowiada za skuteczne, efektywne oraz poprawne zarządzanie i wdrażanie programu operacyjnego, który należy do jej kompetencji. W szczególności instytucja zarządzająca odpowiada za następujące zadania: - zapewnia, że w całym okresie programowania projekty współfinansowane z funduszy strukturalnych zostały wybrane zgodne z kryteriami, które mają zastosowanie dla danego programu operacyjnego, oraz że są zgodne z 40 właściwymi zasadami wspólnotowym i krajowym, określonymi na poziomie - weryfikuje realizację produktów projektu (materialnych efektów projektu), a także gwarantuje, że wydatki związane z realizacją projektu zostały faktycznie poniesione i są zgodne z zasadami wspólnotowymi i krajowymi, - zapewnia, że istnieją systemy rejestracji i przechowywania w formie elektronicznej szczegółowych danych księgowych dla każdego projektu realizowanego w ramach programu operacyjnego oraz że zbierane są dane dotyczące wdrażania, które są niezbędne z punktu widzenia zarządzania finansowego, monitorowania, kontroli i ewaluacji, - zapewnia, że beneficjenci wsparcia oraz inne podmioty zaangażowane w realizację projektu bądź grup projektów prowadzą odrębne systemy rachunkowości lub nadają właściwy kod księgowy wszystkim transakcjom odnoszącym się do danego projektu, - zapewnia przeprowadzanie ewaluacji programów operacyjnych w terminach określonych w rozporządzeniu ogólnym, - zapewnia, że ewaluacje programów operacyjnych spełniają normy jakości uzgodnione pomiędzy Komisją Europejską a państwem członkowskim, - ustanawia procedury gwarantujące, że wszelkie dokumenty dotyczące wydatków i kontroli wymaganych do zapewnienia odpowiedniej ścieżki audytu są przechowywane zgodnie z wymogami dotyczącymi właściwego przechowywania dokumentacji, - zapewnia, że instytucja poświadczająca, dla celów związanych z dokonywaniem poświadczeń, otrzymuje wszystkie niezbędne informacje na temat procedur i kontroli przeprowadzonych w odniesieniu do poniesionych wydatków, - przewodniczy komitetowi monitorującemu i przekazuje mu dokumenty wymagane dla zapewnienia właściwego monitorowania jakości wdrażania programu operacyjnego, z punktu widzenia jego specyficznych celów, - prowadzi działania informacyjne i promocyjne, 41 - dostarcza Komisji Europejskiej informacji umożliwiających jej ocenę dużych projektów. Ponadto, instytucja zarządzająca odpowiedzialna jest za przygotowanie i (po akceptacji komitetu monitorującego) przedkładanie Komisji Europejskiej rocznych raportów z realizacji programu operacyjnego oraz raportu końcowego. Raporty roczne przygotowywane są począwszy od roku 2008, najpóźniej do 30 czerwca każdego roku. Raport końcowy powinien trafić do Komisji Europejskiej najpóźniej do 30 czerwca 2016 r. W odniesieniu do celu Europejska Współpraca Terytorialna, instytucja zarządzająca będzie wykonywała wszystkie wyżej wymienione zadania, za wyjątkiem tych, które odnoszą się do oceny prawidłowości projektów i wydatków z punktu widzenia przepisów krajowych oraz wspólnotowych. Oznacza to, że jej obowiązki w tym zakresie będą sprowadzały się wyłącznie do sprawdzania, czy wydatki ponoszone przez beneficjentów uczestniczących w projektach zostały zatwierdzone przez biegłego rewidenta. 7.2 Instytucja certyfikująca (poświadczająca) Instytucja poświadczająca (Certyfying Authority) to organ lub lokalna, regionalna albo krajowa instytucja kraju członkowskiego poświadczająca deklaracje wydatków i wnioski o płatność przed wysłaniem ich do Komisji Europejskiej. Instytucja poświadczająca wszystkim za: będzie odpowiedzialna przede - przygotowywanie i przedkładanie Komisji Europejskiej poświadczonych deklaracji wydatków oraz wniosków o płatności (okresowe, końcową) w formie elektronicznej, - poświadczanie, że: o deklaracja wydatków jest dokładna, wynika z wiarygodnych systemów księgowych oraz jest oparta na weryfikowalnych dokumentach towarzyszących, o zadeklarowane wydatki są zgodne ze stosownymi zasadami wspólnotowymi i krajowymi, zostały poniesione w związku z realizacją projektów wybranych 42 do objęcia wsparciem na podstawie kryteriów wyboru projektów ustanowionych dla danego programu operacyjnego oraz zgodnie z zasadami wspólnotowymi i krajowymi. - zapewnienie, że (dla celów poświadczania wydatków) otrzymała od instytucji zarządzającej właściwe informacje dotyczące procedur i kontroli przeprowadzonych w zakresie wydatków uwzględnionych w deklaracji wydatków, - uwzględnianie (dla celów poświadczania wydatków) rezultatów audytów przeprowadzanych przez Jednostkę Audytu lub w jej imieniu, - utrzymywanie w formie elektronicznej dokumentacji księgowej dotyczącej wydatków zadeklarowanych Komisji Europejskiej, - zapewnianie zwrotu wszelkich środków wspólnotowych, które zostały niewłaściwie wypłacone w wyniku wystąpienia nieprawidłowości, które zostały wykryte, wraz z odsetkami (wedle właściwości), a także prowadzenie systemu księgowego uwzględniającego informację o kwotach do zwrotu oraz kwotach odzyskanych. 7.3 Instytucja pośrednicząca Definicja znajdująca się w projekcie rozporządzenia ogólnego określa instytucję pośredniczącą (Intermediate Body) jako każdy organ lub podmiot publiczny albo prywatny, który funkcjonuje jako instytucja zarządzająca lub instytucja poświadczająca, lub który pełni obowiązki w imieniu takiej instytucji w stosunku do beneficjentów wdrażających projekty. W nowym okresie programowania instytucja pośrednicząca będzie pełniła funkcje podobne do tych, jakie aktualnie pełni instytucja wdrażająca. Najogólniej ujmując, instytucja pośrednicząca będzie odpowiedzialna za zadania powierzone jej przez instytucję zarządzającą (zadania instytucji zarządzającej delegowane do instytucji pośredniczącej) w zakresie wdrażania priorytetu lub priorytetów programu operacyjnego. 43 7.4 Jednostka audytu W nowym okresie programowania dla każdego programu operacyjnego będzie powoływana jednostka audytu (Audit Authority). Obowiązek ten będzie spoczywał na krajach członkowskich. Powoływanie jednostek audytu na poziomie programu operacyjnego wiąże się z rosnącym znaczeniem działań kontrolnych5. Jednostka audytu powinna być organem operacyjnie niezależnym od instytucji zarządzającej oraz instytucji certyfikującej6. Głównym jej zadaniem będzie kontrola należytego funkcjonowania systemów zarządzania i kontroli. Jednostka audytu odpowiedzialna będzie za następujące zadania: - zapewnienie, że audyty przeprowadzane są zgodnie z międzynarodowymi standardami prowadzenia audytów, w celu weryfikowania skuteczności funkcjonowania systemów zarządzania i kontroli stosowanych dla danego programu operacyjnego, - zapewnienie, że audyty przeprowadzane są na odpowiedniej próbie projektów, umożliwiającej zweryfikowanie poprawności zadeklarowanych wydatków, - zaprezentowanie Komisji Europejskiej, w ciągu 6 miesięcy od zatwierdzenia programu operacyjnego, strategii prowadzenia audytów uwzględniającej informację o organach, które będą prowadziły audyty, o planowanej metodzie prowadzenia audytów, o metodzie prowadzenia audytów na próbie projektów oraz indykatywnego planu audytów w celu zapewnienia, że główne instytucje (zaangażowane we wdrażanie programu operacyjnego) zostaną poddane audytowi oraz że audyty przeprowadzane są równomiernie w ciągu całego okresu programowania, W nowym okresie programowania znacząco wzrośnie rola audytu (niezależnych działań kontrolnych prowadzonych w oparciu o określone standardy). W znaczeniu funkcjonalnym słowo audyt jest tożsame ze słowem kontrola. W tłumaczeniu projektu rozporządzenia ogólnego na język polski używa się zamiennie słów audyt i kontrola. 6 W polskim systemie zarządzania funduszami strukturalnymi funkcję jednostki audytu będzie pełniła komórka organizacyjna w instytucji zarządzającej. Funkcję jednostki audytu dla środków finansowych dostępnych w ramach NPR 2007 – 2013 będzie pełniła komórka audytu wewnętrznego powołana w Ministerstwie Gospodarki i Pracy. Z kolei audyt systemu zarządzania i kontroli prowadzony będzie przez Biuro ds. Certyfikacji i Poświadczeń Środków Unii Europejskiej w Ministerstwie Finansów. Za koordynację zadań związanych z kontrolą finansową i audytem we wszystkich instytucjach zaangażowanych we wdrażanie środków pomocowych UE będzie odpowiadał Główny Inspektor Audytu Wewnętrznego. 5 44 - przygotowywanie rocznego raportu z kontroli, zawierającego wnioski z audytów przeprowadzonych zgodnie ze strategią prowadzenia audytów, z punktu widzenia wdrażania programu operacyjnego w ostatnim roku oraz raportowania o wszelkich brakach zauważonych w systemach zarządzania i kontroli programu operacyjnego. Raporty te powinny być przygotowywane do 30 czerwca każdego roku, począwszy od 2008 r. do 2016 r. Informacja dotycząca lat 2014 i 2015 może zostać uwzględniona w raporcie końcowym, jako dokument towarzyszący deklaracji ważności (declaration of validity), - wystawianie opinii, każdego roku do 30 czerwca w latach 2008 – 2016, na temat tego, czy systemy zarządzania i kontroli funkcjonowały efektywnie, w celu zapewnienia należytej gwarancji poprawności deklaracji wydatków przedstawianych Komisji Europejskiej w danym roku oraz zgodności z prawem i prawidłowości zasadniczych transakcji, - dostarczanie informacji na temat audytów i opinii, które mogą być zawarte w jednym raporcie, jeśli stosowany jest jeden system zarządzania i kontroli dla kilku programów operacyjnych, - dostarczanie deklaracji zamknięcia programu operacyjnego oceniającej ważność wniosku o płatność końcową oraz zgodność z prawem i prawidłowość zasadniczych transakcji ujętych w końcowej deklaracji wydatków, wraz z końcowym raportem kontrolnym. Jednostki audytu będą współpracowały z Komisją Europejską. Współpraca ta będzie miała na celu skoordynowanie odpowiednich planów prowadzenia audytów i stosowanych metod oraz szybką wymianę informacji o wynikach przeprowadzonych audytów systemów zarządzania i kontroli, aby w sposób najbardziej efektywny wykorzystać angażowane zasoby oraz uniknąć niepotrzebnego dublowania działań. Komisja Europejska będzie spotykała się z jednostkami audytu przynajmniej raz w roku w celu przeprowadzenia wspólnej analizy corocznego sprawozdania z przeprowadzonych audytów oraz wymiany poglądów na inne tematy związane z działaniami na 45 rzecz poprawy systemów zarządzania i kontroli programów operacyjnych. 7.5 Komitet Monitorujący Komisja Europejska zobowiązała Państwa członkowskie do powołania Komitetu Monitorującego dla każdego programu operacyjnego (tak jak to ma miejsce w obecnym okresie programowania). Komitety Monitorujące będą powoływane w porozumieniu z instytucją zarządzającą dla danego programu operacyjnego i po konsultacjach z partnerami społecznogospodarczymi, w ciągu trzech miesięcy od daty zatwierdzenia programu operacyjnego przez Komisję Europejską. Komitet Monitorujący będzie funkcjonował pod przewodnictwem przedstawiciela administracji publicznej kraju członkowskiego lub reprezentanta instytucji zarządzającej. W skład Komitetu Monitorującego będą wchodzili m.in. partnerzy społecznogospodarczy, władze regionalne, lokalne lub miejskie. W pracach Komitetu Monitorującego będzie mógł uczestniczyć także przedstawiciel Komisji Europejskiej. Najważniejsze zadania Komitetu Monitorującego w nowym okresie programowania: - monitorowanie skuteczności programu operacyjnego, i prawidłowości wdrażania - zatwierdzenie, w ciągu czterech miesięcy od przyjęcia programu operacyjnego, kryteriów wyboru projektów, - dokonywanie okresowej oceny postępów w realizacji celów szczegółowych programu operacyjnego, - badanie stopnia osiągnięcia celów określonych dla każdego z priorytetów programu operacyjnego, - analizowanie operacyjnego, wyników ewaluacji ad hoc programu - proponowanie (jeśli jest to niezbędne) instytucji zarządzającej zmian lub rewizji programu operacyjnego (np. w celu usprawnienia procesu zarządzania programem operacyjnym), 46 - analizowanie i zatwierdzanie wszelkich propozycji mających na celu wprowadzenie zmian do treści decyzji Komisji Europejskiej dotyczącej wkładu z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Monitorowanie programu operacyjnego odbywa się przy wykorzystaniu wskaźników finansowych oraz wskaźników produktu, rezultatu i oddziaływania, które zostały określone dla danego programu operacyjnego. 7.6 Inne instytucje Organ oceny zgodności (Compliance Assessment Body) – wyznaczany będzie przez kraj członkowski najpóźniej w momencie przyjęcia programu operacyjnego przez Komisję Europejską. Funkcje takiego organu może pełnić jednostka audytu, jeśli posiada niezbędne kompetencje w tym zakresie. Organ oceny zgodności powinien posiadać niezależność operacyjną oraz prowadzić swoje działania zgodnie z międzynarodowymi standardami kontroli. Organ oceny zgodności ocenia poziom dostosowania (zgodności) systemów zarządzania i kontroli krajów członkowskich do wymogów unijnych. Beneficjent wiodący – podmiot korzystający ze wsparcia w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna. Dla każdego projektu realizowanego w ramach programu operacyjnego finansowanego w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna wyznaczany będzie beneficjent wiodący, który będzie miał następujące obowiązki: - ustalenie warunków realizacji projektu z beneficjentami uczestniczącymi w danym projekcie w umowie. Umowa zawiera m.in. postanowienia gwarantujące należyte zarządzanie środkami wspólnotowymi, a także warunki zwrotu kwot niewłaściwie wypłaconych, - odpowiada za realizację całego projektu, - zapewnia, że wydatki przedstawione przez beneficjentów uczestniczących w danym projekcie zostały poniesione w związku z realizacją tego projektu, zgodnie z przyjętymi ustaleniami odnośnie poszczególnych elementów projektu, 47 - sprawdza czy wydatki przedstawione przez beneficjentów uczestniczących w projekcie zostały zatwierdzone przez biegłych rewidentów, - odpowiada za przekazanie wkładu beneficjentom uczestniczącym w projekcie. wspólnotowego Ponadto, instytucja zarządzająca, w porozumieniu z beneficjentem wiodącym, przyjmie szczegółowe postanowienia wykonawczych dla danego projektu, które beneficjent wiodący będzie zobowiązany wypełnić. 8. Systemy zarządzania i kontroli W projekcie rozporządzenia ogólnego Komisja Europejska wymienia jakie elementy powinny być uwzględnione przez kraje członkowskie w ich systemach zarządzania i kontroli. Jest to minimum dla zapewnienia właściwego funkcjonowania tych systemów. Podobnie jak w obecnym okresie programowania, systemy zarządzania i kontroli powinny: - określać funkcje instytucji biorących udział w zarządzaniu funduszami strukturalnymi i Funduszem Spójności oraz kontroli ich wdrażania, a także zawierać wyraźny podział tych funkcji wewnątrz każdej instytucji, - zawierać wyraźny podział kompetencji pomiędzy instytucjami odpowiedzialnymi za zarządzanie funduszami, poświadczanie wydatków współfinansowanych ze środków wspólnotowych oraz kontrolę, jak również wyraźny podział pomiędzy tymi funkcjami w ramach jednej instytucji, - zawierać skuteczne systemy księgowania, monitorowania i sprawozdawczości finansowej w formie skomputeryzowanej, - zawierać skuteczne systemy raportowania i monitorowania na poziomie instytucji, którym delegowano wykonanie określonych zadań, - być poparte procedur, istnieniem odpowiednich - gwarantować skuteczne postanowienia i odnośnie audytu funkcjonowania systemów, podręczników rozwiązania 48 - przewidywać istnienie systemów i procedur zapewniających właściwą ścieżkę audytu, - zapewniać istnienie procedur dotyczących raportowania o nieprawidłowościach i zwrotach sum niewłaściwie wypłaconych, a także monitorowania wszelkich nieprawidłowości i zwrotu sum niewłaściwie wypłaconych. Jeden organ będzie mógł odpowiadać za kilka bądź wszystkie funkcje w zakresie zarządzania, płatności, poświadczania i kontroli, jednak będzie musiał być zapewniony wyraźny podział pomiędzy tymi funkcjami w ramach danego organu. Każdy kraj członkowski będzie odpowiedzialny za zapewnienie należytego zarządzania środkami przeznaczonymi na będzie finansowanie programów operacyjnych, a także gwarantował zgodność z prawem i prawidłowość zasadniczych transakcji. W ciągu trzech miesięcy od zatwierdzenia programu operacyjnego przez Komisję Europejską, każdy kraj członkowski będzie zobowiązany przedstawić Komisji opis systemów zarządzania i kontroli. Opis ten powinien zawierać co najmniej następujące elementy: - schemat organizacyjny instytucji procedury ją obowiązujące zarządzającej oraz - schemat organizacyjny instytucji certyfikującej (poświadczającej) oraz procedury ją obowiązujące - schemat organizacyjny instytucji procedury ją obowiązujące pośredniczącej - informację o systemach audytu funkcjonujących w ww. instytucjach, - informację o jednostce audytu przeprowadzających audyty. oraz oraz wewnętrznego innych organach Wraz z opisem systemów zarządzania i kontroli, kraje członkowskie będą dostarczały Komisji Europejskiej sprawozdanie organu oceny zgodności zawierające wyniki oceny systemów zarządzania i kontroli oraz opinię w sprawie ich zgodności z zasadami określonymi w rozporządzeniu ogólnym. 49 W odniesieniu do celu Europejska Współpraca Terytorialna Komisja Europejska zaproponowała specyficzne postanowienia dotyczące zarządzania, monitorowania i kontroli, które znajdują się w projekcie rozporządzenia dotyczącego Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Programy operacyjne przygotowywane w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna będą zarządzane przez jedną instytucję zarządzającą. Dla programów tych będzie powoływana również jedna instytucja poświadczająca oraz jedna jednostka audytu, które powinny mieć swoją siedzibę w kraju członkowskim, w którym znajduje się organ zarządzający. Instytucja poświadczająca będzie odpowiedzialna m.in. za otrzymywanie płatności dokonywanych przez Komisję Europejską oraz dokonywanie płatności na rzecz beneficjenta wiodącego. Ponadto, kraje członkowskie korzystające z celu Europejska Współpraca Terytorialna będą ustanawiały wspólny sekretariat techniczny w kraju, w którym znajduje się instytucja zarządzająca. Sekretariat będzie miał na celu wspieranie instytucji zarządzającej i Komitetu Monitorującego w wykonywaniu ich zadań. Jednostka audytu będzie przewodniczyła grupie biegłych rewidentów powoływanej w ciągu trzech miesięcy od decyzji zatwierdzającej program operacyjny. Grupa biegłych rewidentów będzie odpowiedzialna m.in. za zatwierdzenie raportu końcowego przygotowywanego przez jednostkę audytu. W celu weryfikacji wydatków ponoszonych przez beneficjentów programów operacyjnych objętych wsparciem w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna, każdy kraj członkowski będzie zobowiązany ustanowić stosowny system kontroli. System ten powinien umożliwić kontrolę dostaw współfinansowanych przez Wspólnotę produktów i/lub usług, ocenić zasadność wydatków zadeklarowanych jako niezbędne dla realizacji projektu, a także zgodność tych wydatków i związanych z nimi projektów (lub części projektów) z przepisami krajowymi i wspólnotowymi. Wydatki zatwierdzane będą przez biegłych rewidentów w ciągu dwóch miesięcy od przedłożenia wniosku o płatność. Płatności dokonywane w ramach programów operacyjnych objętych celem Europejska Współpraca Terytorialna przekazywane będą na jedno konto, bez możliwości przekazywania ich na subkonta krajowe. 50 9. Zasady dotyczące środkami unijnymi zarządzania finansowego Zobowiązania budżetowe Komisji Europejskiej to środki z poszczególnych funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, które zostały zapisane w budżecie Unii Europejskiej przeznaczonym na finansowanie polityki spójności i będą przekazane danemu krajowi członkowskiemu. Zobowiązania budżetowe dokonywane są w oparciu o postanowienia zawarte w decyzji Komisji zatwierdzającej wsparcie z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności dla określonego kraju członkowskiego. Łączna wartość zobowiązań budżetowych nie może przekroczyć całkowitej kwoty wsparcia, zaakceptowanej przez Komisję Europejską w decyzji przyznającej danemu krajowi członkowskiemu środki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, gdyż wartości te są jednakowe7. W nowym okresie programowania, zobowiązania budżetowe Komisji Europejskiej w odniesieniu do programów operacyjnych ustalane będą w podziale na transze roczne dla każdego funduszu strukturalnego i Funduszu Spójności, w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2013 r. Pierwsze zobowiązanie budżetowe (dotyczące pierwszej transzy rocznej) zostanie ustanowione przed podjęciem przez Komisję Europejską decyzji zatwierdzającej program operacyjny. Zobowiązania budżetowe dotyczące kolejnych lat ustanawiane będą przez Komisję Europejską na podstawie decyzji określającej wkład z funduszy. Kraje członkowskie zostały zobowiązane do przesyłania Komisji Europejskiej co roku, najpóźniej do dnia 31 stycznia, uaktualnionych prognoz dotyczących płatności (planowanych wydatków) dla bieżącego i następnego roku finansowego. Płatności dokonywane przez Komisję Europejską realizowane będą zgodnie z przyjętymi zobowiązaniami budżetowymi. Będą miały one charakter płatności zaliczkowych, okresowych oraz salda końcowego (płatność końcowa, na zamknięcie programu operacyjnego). Odbiorcami płatności będą instytucje wyznaczone do tego celu przez kraj członkowski. A. Jankowska, T. Kierzkowski, R. Knopik, „Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej”, CH Beck, Warszawa 2005, s. 306. 7 51 Płatność zaliczkowa (tytułem prefinansowania) przekazywana będzie przez Komisję Europejską po wydaniu przez nią decyzji zatwierdzającej wysokość wkładu z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Wartość płatności okresowej będzie wynosiła 7% wkładu z funduszy strukturalnych i 10,5% wkładu z Funduszu Spójności dla danego kraju członkowskiego. Kwota ta będzie mogła być rozbita na dwa różne lata budżetowe, w zależności od dostępności środków w budżecie unijnym. Jeśli w ciągu kolejnych 24 miesięcy od przekazania przez Komisję Europejską pierwszej transzy płatności zaliczkowej nie zostanie przesłany żaden wniosek o płatność w ramach programu operacyjnego, wówczas kraj członkowski będzie zobowiązany zwrócić Komisji zaliczkę. Aczkolwiek płatność zaliczkowa, w sensie rachunkowym, rozliczana będzie w momencie zamknięcia programu operacyjnego. Płatności okresowe, aby były zrealizowane przez Europejską, będą musiały spełnić następujące warunki: Komisję - kraj członkowski będzie zobowiązany wysłać wniosek o płatność okresową oraz deklarację wydatków, - w ciągu całego okresu programowania dla każdego priorytetu nie będzie mogło być przyznane więcej środków z funduszy strukturalnych lub Funduszu Spójności niż wynosi maksymalna kwota pomocy wspólnotowej przypisanej do danego priorytetu, - instytucja zarządzająca będzie zobowiązana przekazać Komisji Europejskiej najaktualniejszy roczny raport z realizacji programu operacyjnego, w wyznaczonym terminie, czyli do 30 czerwca każdego roku (w okresie programowania), - w odniesieniu do projektu lub projektów, w związku z którymi zostały poniesione wydatki objęte wnioskiem o płatność, nie będzie mogło mieć miejsca zawieszenie płatności lub wydanie przez Komisję uzasadnionej opinii dotyczącej naruszenia (w rozumieniu art. 226 TWE)8. Treść art. 226 TWE: „Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy niniejszego Traktatu, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag. Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.” 8 52 Instytucja poświadczająca będzie zobowiązana do przekazywania Komisji Europejskiej wniosków o płatności okresowe w miarę możliwości trzy razy w roku. Aby płatność okresowa została dokonana w danym roku, wniosek o tę płatność musi zostać przedłożony najpóźniej do 31 października tego roku. Komisja zwyczajowo będzie dokonywała płatności w ciągu dwóch miesięcy od dnia wpłynięcia wniosku o płatność spełniającego ww. wymogi. Płatności salda końcowego (tzw. płatność końcowa na zamknięcie programu operacyjnego), będą realizowane przez Komisję Europejską pod warunkiem, że otrzyma ona do dnia 30 czerwca 2016 r.9 następujące dokumenty: - wniosek o płatność końcową oraz deklarację wydatków, - pełny raport końcowy z realizacji programu operacyjnego, - deklarację ważności dla wniosku o płatność końcową, wraz z końcowym raportem z przeprowadzonych audytów. Komisja będzie dokonywała płatności salda końcowego w terminie 45 dni od daty zatwierdzenia raportu końcowego z realizacji programu operacyjnego oraz deklaracji ważności dla wniosku o płatność salda końcowego. Kraje członkowskie będą mogły również dokonać częściowego zamknięcia programu operacyjnego. Częściowe zamknięcie programu operacyjnego będzie dotyczyło projektów zakończonych, dla których dokonano płatności końcowej na rzecz beneficjenta, nie później niż w dniu 31 grudnia roku n-1. Po tym terminie żadne dalsze wydatki (nie poświadczone do dnia 30 czerwca 2016 r.) nie będą mogły być dodane do jakiejkolwiek deklaracji wydatków. 9 53 Zasada N+2 Zasada N+2 dotyczy automatycznego anulowania przez Komisję Europejską zobowiązań budżetowych, które nie zostały wykorzystane w ramach płatności zaliczkowej lub w ramach płatności okresowych w ciągu dwóch lat od ustanowienia danego zobowiązania budżetowego w ramach programu operacyjnego. Zastosowanie zasady N+2 2007 2008 2009 I zobowiązanie Przyjęcie decyzji przez KE Stosowanie zasady N+2 Najpóźniej do 31 XII 2009 r. kraj członkowski musi przedłożyć wnioski o płatność 2010 II zobowiązanie do 30 IV Stosowanie zasady N+2 Najpóźniej do 31 XII 2010 r. kraj członkowski musi przedłożyć wnioski o płatność 2011 III zobowiązanie do 30 IV Stosowanie zasady N+2 Najpóźniej do 31 XII 2011 r. kraj członkowski musi przedłożyć wnioski o płatność 2012 Źródło: Na podstawie A. Jankowska, T. Kierzkowski, R. Knopik, „Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej”, CH Beck, Warszawa 2005, s. 308. Automatycznemu anulowaniu będą podlegały również kwoty zobowiązań, które zostały otwarte na dzień 31 grudnia 2015 r. i dla których nie przekazano Komisji żadnego akceptowalnego wniosku o płatność do dnia 30 czerwca 2016 r. Jeśli projekt rozporządzenia ogólnego wejdzie w życie po dniu 1 stycznia 2007 r., termin, po którym będzie następowało automatyczne anulowanie wkładu wspólnotowego, może zostać przedłużony o liczbę miesięcy pomiędzy dniem 1 stycznia 2007 r. a dniem ustanowienia przez Komisję Europejską pierwszego zobowiązania budżetowego. 54 Korekty finansowe W nowym okresie programowania (podobnie jak w obecnym), korekty finansowe dokonywane będą przez kraj członkowski lub przez Komisję Europejską. Korekty dokonywane przez kraj członkowski będą polegały na odzyskaniu całości lub części wkładu Wspólnoty w związku z nieprawidłowościami indywidualnymi (dotyczącymi konkretnego projektu/projektów) albo systemowymi (wynikającymi z błędów w systemach zarządzania i kontroli – w takim przypadku nieprawidłowości dotyczą wielu projektów). Informacje o anulowanych przez kraj członkowski kwotach przesyłane będą Komisji Europejskiej w rocznym raporcie z przeprowadzonych audytów oraz rocznym raporcie z realizacji programu operacyjnego. W przypadku, gdy korekta finansowa została dokonana w związku z nieprawidłowością systemową, odzyskane środki nie będą mogły być wykorzystane ponownie dla projektów w ramach priorytetu, przy wdrażaniu którego nastąpił błąd systemowy. Podobnie, środki odzyskane nie będą mogły być ponownie wykorzystane dla projektów, których dotyczyła korekta. W pozostałych przypadkach środki będą mogły być ponownie wykorzystane przez kraj członkowski do dnia 31 grudnia 2015 r. w ramach danego programu operacyjnego. Wówczas kraje członkowskie będą informowały Komisję Europejską o decyzji lub propozycji ponownego wykorzystania odzyskanych środków. Komisja Europejska będzie dokonywała korekt finansowych poprzez anulowanie całości lub części wkładu Wspólnoty dla danego programu operacyjnego, w przypadku gdy uzna, że: - istnieją poważne niedociągnięcia w systemach zarządzania i kontroli programu operacyjnego, co może narazić na ryzyko niewłaściwego wykorzystania wkładu Wspólnoty, - wydatki zawarte w poświadczonej deklaracji wydatków są nieprawidłowe i nie zostały skorygowane przez kraj członkowski przed wszczęciem procedury korekty finansowej, - kraj członkowski nie wypełnił obowiązków wynikających z należytego zarządzania finansami w ramach programu operacyjnego. 55 Przed podjęciem decyzji w sprawie korekty finansowej, Komisja Europejska będzie informowała państwo członkowskie o swoich wątpliwościach odnośnie prawidłowości systemów zarządzania i kontroli lub poświadczonej deklaracji wydatków. Kraj członkowski będzie mógł przedłożyć Komisji Europejskiej swoje uwagi w ciągu dwóch miesięcy. Jeśli kraj członkowski nie zgodzi się z zarzutami Komisji Europejskiej, zostanie zaproszony na spotkanie z przedstawicielami Komisji. Spotkanie będzie miało na celu osiągnięcie porozumienia pomiędzy krajem członkowskim a Komisją Europejską w sprawie uwag Komisji dotyczących systemów zarządzania i kontroli lub poświadczonej deklaracji wydatków. Jeśli porozumienie nie zostanie osiągnięte w ciągu sześciu miesięcy od dnia spotkania kraju członkowskiego z Komisją, podejmie ona decyzję o korekcie finansowej. Wówczas środki będą zwracane Komisji Europejskiej najpóźniej ostatniego dnia drugiego miesiąca następującego po wystawieniu polecenia zwrotu. 10. Ewaluacja W nowym okresie programowania (tak jak aktualnie), ważnym elementem procesu właściwego zarządzania funduszami strukturalnymi i Funduszem Spójności będzie ewaluacja, a więc ocena danego programu czy projektu prowadzona przed rozpoczęciem, w trakcie i po zakończeniu jego realizacji przez niezależnych ekspertów, przy wykorzystaniu odpowiednich metod badawczych i z uwzględnieniem kryteriów ewaluacyjnych: skuteczności, efektywności, odpowiedniości i długotrwałości10. Ewaluacji będą podlegały Strategiczne Wytyczne Wspólnoty, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia oraz programy operacyjne. Ewaluacja będzie mogła przyjąć charakter strategiczny (tj. analiza postępu programu lub grupy programów w odniesieniu do priorytetów wspólnotowych i krajowych) lub operacyjny (tj. wsparcie procesu monitorowania programów operacyjnych). Ewaluacja przeprowadzana będzie przez niezależnych ekspertów, jednak odpowiedzialność za organizację ewaluacji spoczywa na kraju członkowskim lub Komisji Europejskiej, w zależności od Definicja ewaluacji por. za A. Jankowska, T. Kierzkowski, R. Knopik, „Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej”, CH Beck, Warszawa 2005, s. 383. 10 56 typu ewaluacji. Koszty związane z przeprowadzaniem ewaluacji pokrywane będą ze środków pomocy technicznej. Tak jak w obecnym okresie programowania, również w kolejnej perspektywie finansowej przeprowadzane będą przeprowadzane dwa typy ewaluacji, w zależności od terminu jej przeprowadzania: ex-ante (przed rozpoczęciem realizacji programu) oraz ex-post (w jakiś czas po wdrożeniu programu). W zaproponowanym przez Komisję Europejską projekcie rozporządzenia ogólnego nie ma mowy o ewaluacji w połowie okresu programowania, aczkolwiek państwa członkowskie będą zobowiązane dokonywać ewaluacji średniookresowych ad hoc, połączonych z monitorowaniem programów operacyjnych, wówczas gdy monitoring tych programów wskazuje na znaczące odejście od przyjętych celów lub gdy zaproponowano dokonanie rewizji programu operacyjnego. Ewaluacja ex-ante prowadzona jest na etapie programowania, przed rozpoczęciem wdrażania programu operacyjnego. Ewaluacja ex-ante ma służyć optymalizacji alokacji środków przeznaczonych na poszczególne programy operacyjne oraz poprawie jakości programowania (zagwarantowanie odpowiedniej jakości dokumentów programowych, zapewnienie, że środki przeznaczane na realizację polityki spójności w oparciu o te dokumenty zostaną wykorzystane w sposób gwarantujący osiągnięcie najlepszych efektów). Ewaluacja ex-post, która jest przeprowadzana po zakończeniu wdrażania, stanowi zamknięcie programu. Jej wyniki pozwalają podsumować program z punktu widzenia kryteriów skuteczności, efektywności, odpowiedniości i długotrwałości. W zakresie działań ewaluacyjnych w nowym okresie programowania, kraje członkowskie będą odpowiedzialne za: - opracowanie planu Konwergencja), ewaluacji - przeprowadzenie ewaluacji Strategicznych Ram Odniesienia, (dotyczy ex-ante tylko celu Narodowych - przeprowadzenie ewaluacji ex-ante dla każdego programu operacyjnego (dotyczy tylko celu Konwergencja), 57 - przeprowadzenie ewaluacji ex ante11 o wszystkich programów operacyjnych lub o dla każdego z funduszy strukturalnych lub o dla poszczególnych priorytetów lub o dla każdego z programów operacyjnych, - przeprowadzenie, najpóźniej w 2010 r., ewaluacji w trakcie okresu programowania obejmującej wszystkie programy operacyjne w ramach każdego z celów polityki spójności lub ewaluację każdego z programów operacyjnych, - prowadzenie w trakcie okresu programowania ewaluacji ad hoc połączonej z monitorowaniem programów operacyjnych, gdy kontrola programów wykaże znaczne odejście od początkowo przyjętych celów lub, gdy zaproponowano wprowadzenie istotnych zmian w programie. Z kolei Komisja Europejska będzie odpowiadała za: - przeprowadzenie ewaluacji niezbędnej dla przygotowania i monitorowania Strategicznych Wytycznych Wspólnoty, - przeprowadzenie ewaluacji ex-post dla każdego z celów polityki spójności, we współpracy z krajami członkowskimi i instytucjami zarządzającymi. Ewaluacja obejmuje wszystkie programy operacyjne i analizuje stopień wykorzystania środków, efektywność i skuteczność programowania, wpływ na sytuację społeczno-ekonomiczną oraz wpływ na realizację priorytetów wspólnotowych. Ewaluacja ex-post powinna być zakończona do dnia 31 grudnia 2015 r. Ewaluacje ad hoc połączone z monitorowaniem programów operacyjnych będzie mogła prowadzić również Komisja Europejska. Tego typu ewaluacje programów operacyjnych będą przeprowadzane przez Komisję Europejską w trakcie okresu programowania, z własnej inicjatywy bądź w partnerstwie z krajem członkowskim. 11 Dotyczy tylko celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach. 58 11. Rezerwy Rezerwa jakości i wykonania stanowi wynagrodzenie za osiągnięcie znaczących postępów we wdrażaniu programów finansowanych ze środków wspólnotowych. W nowym okresie programowania Rada rozdzieli rezerwę jakości i wykonania pomiędzy poszczególne kraje członkowskie w 2011 r. Rezerwa ta wyniesie 3% środków alokowanych na cele Konwergencja oraz Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach (rezerwa na poziomie wspólnotowym). W odniesieniu do krajów członkowskich oraz regionów objętych celem Konwergencja, podział rezerwy jakości i wykonania uzależniony będzie od: - wzrostu PKB na jednego mieszkańca, mierzonego poziomie NUTS II (tj. na poziomie województwa) oraz na - wzrostu stopy zatrudnienia, mierzonej również na poziomie NUTS II. Kraje członkowskie oraz regiony objęte celem Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach będą mogły uzyskać dodatkowe środki z rezerwy jakości i wykonania, jeśli w okresie 2007 – 2010 przeznaczą na działania innowacyjne przynajmniej 50% kwoty przyznanej im z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz w zależności od stopy wzrostu zatrudnienia, mierzonej na poziomie NUTS II. Dodatkowe środki otrzymane z rezerwy jakości i wykonania kraje członkowskie rozdzielą pomiędzy programy operacyjne, przy uwzględnieniu wyżej wskazanych kryteriów dla poszczególnych celów. Krajowa rezerwa na pokrycie nadzwyczajnych strat i nieprzewidzianych wydatków zostanie utworzona w celu pokrycia nie dających się z góry przewidzieć wydatków związanych z kryzysami lokalnymi lub sektorowymi, wynikającymi z procesu restrukturyzacji społeczno-ekonomicznej oraz liberalizacji handlu. Rezerwa taka będzie pozwalała krajom członkowski szybko zareagować na nieoczekiwane wstrząsy o wymiarze sektorowym lub lokalnym, wynikające z restrukturyzacji przemysłu lub skutków zawartych umów handlowych. Rezerwa krajowa będzie wykorzystywana na wspomaganie (pomocniczo) pracowników, których w największym stopniu dotknęła gorsza sytuacja 59 ekonomiczna oraz w celu dywersyfikacji gospodarki na objętych kryzysem obszarach. Rezerwa ta będzie miała charakter uzupełniający w stosunku do programów krajowych i regionalnych. Państwa członkowskie objęte wsparciem w ramach celu Konwergencja będą rezerwowały środki w wysokości 1% rocznej alokacji z funduszy strukturalnych na utworzenie rezerwy krajowej. Z kolei, państwa członkowskie korzystające z pomocy w ramach celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach będą rezerwowały 3% rocznej alokacji z funduszy strukturalnych (rezerwa na poziomie krajowym). Środki z rezerwy będą mogły być przeznaczane na adaptację pracowników do nowych warunków społeczno-ekonomicznych oraz dywersyfikację gospodarczą regionów dotkniętych kryzysem. Działanie te stanowią uzupełnienie programów operacyjnych. 12. Działania informacyjne i promocyjne Postanowienia dotyczące podejmowania działań informacyjnych i promocyjnych są znacznie skromniejsze w porównaniu z tymi, które znajdują się w aktualnym rozporządzeniu ogólnym nr 1260/1999. W projekcie rozporządzenia ogólnego dla nowego okresu programowania Komisja Europejska zobowiązała kraje członkowskie do prowadzenia działań informacyjnych i promocyjnych dla programów operacyjnych oraz projektów współfinansowanych ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Odbiorcami tych działań będą obywatele Unii Europejskiej, natomiast ich celem będzie uwypuklenie roli Wspólnoty Europejskiej we wspieraniu rozwoju regionów UE oraz zagwarantowanie przejrzystości interwencji funduszy. Zgodnie z projektem rozporządzenia ogólnego, działania informacyjne i promocyjne instytucji zarządzającej powinny być prowadzone z uwzględnieniem zasad wdrażania tego rozporządzenia. Szczegółowe zasady dotyczące działań informacyjnych i promocyjnych zostaną przyjęte przez Komisję Europejską w oparciu o procedurę zarządzania (tzw. „rozporządzenie wdrażające”) określoną w artykule 4 Decyzji Rady z dnia 28 stycznia 1999 r. ustanawiającej warunki wykonywania 60 uprawnień wykonawczych przyznanych Komisji12. W związku z tym w nowym okresie programowania nie będzie odrębnego rozporządzenia określającego zasady dotyczące działań informacyjnych i promocyjnych. Wynika to ze zmiany procesu programowania – w nowym okresie nie będą przygotowywane uzupełnienia programów operacyjnych, dlatego informacja o planach promocji znajdzie się w rozporządzeniu wdrażającym13. Decyzja Rady z dnia 28 stycznia 1999 r. ustanawiająca warunki wykonywania uprawnień wykonawczych przyznanych Komisji Europejskiej; 1999/468/WE Artykuł 4 Procedura zarządzania 1. Komisję wspomaga komitet zarządzający złożony z przedstawicieli Państw Członkowskich, któremu przewodniczy przedstawiciel Komisji. 2. Przedstawiciel Komisji przedstawia Komitetowi propozycję działań, które należy podjąć. Komitet przedstawia swoją opinię o propozycji w czasie wyznaczonym przez przewodniczącego, zależnie od pilności sprawy. W przypadku decyzji, które Rada powinna przyjąć na wniosek Komisji, opinia zostaje podjęta większością określoną w art. 205 ust. 2 Traktatu. Głosy Państw Członkowskich w komitecie są ważone w sposób określony w tym artykule. Przewodniczący nie głosuje. 3. Komisja, bez uszczerbku dla art. 8, przyjmuje środki, które są stosowane natychmiast. Jeśli jednak środki te nie są zgodne z opinią komitetu, są one niezwłocznie przekazywane przez Komisję do wiadomości Rady. W takim przypadku Komisja może odroczyć zastosowanie środków, o których podjęła decyzję, na okres określony w każdym akcie podstawowym, ale który w żadnym przypadku nie przekracza trzech miesięcy od daty przekazania do wiadomości. 4. Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może podjąć inną decyzję w okresie przewidzianym w ust. 3. Projekt „rozporządzenia wdrażającego” w części poświęconej działaniom informacyjnym i komunikacyjnym składa się z trzech części poświęconych planom promocyjnym, działaniom informacyjnym i komunikacyjnym oraz utworzeniu sieci wymiany Aktualnie prace nad projektem „rozporządzenia wdrażającego” są w fazie negocjacyjnej. Zasady dotyczące prowadzenia działań informacyjnych i promocyjnych będą stanowiły element tego rozporządzenia. 13 Por. za European Commission Directorate-General Regional Policy, Minutes from the Structural Funds Information Team Meeting, Brussels, 30 June 2005. 12 61 doświadczeń i najlepszych praktyk14. Zgodnie z projektem tego rozporządzenia, instytucja zarządzająca będzie odpowiedzialna za opracowywanie planów promocji dla każdego programu operacyjnego i jego przedłożenie Komisji Europejskiej w ciągu trzech miesięcy od przyjęcia programu operacyjnego. Kraj członkowski może również zdecydować się na przygotowanie jednego planu promocji dla kilku programów operacyjnych współfinansowanych ze środków tego samego funduszu. W takim przypadku plan promocji będzie musiał być przedłożony Komisji Europejskiej najpóźniej do 31 grudnia 2007 r. Wymogi odnośnie zakresu przedmiotowego planów promocyjnych będą podobne do tych, które obowiązują aktualnie. Z kolei nowym elementem w stosunku do aktualnie obowiązujących zasad prowadzenia działań informacyjno-promocyjnych jest przyjęcie minimalnych wymogów w odniesieniu do informacji i promowania programów operacyjnych. Zgodnie z propozycją, kraje członkowskie będą zobowiązanie wyemitować przynajmniej jedną dużą reklamę audiowizualną, prezentującą uruchomienie lub osiągnięcia programu operacyjnego. Ponadto, 9 maja każdego roku kraje członkowskie będą zobowiązane zawiesić flagę Unii Europejskiej na okres jednego tygodnia na terenie realizacji projektów finansowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności oraz w siedzibie instytucji szkoleniowych gdzie odbywają się szkolenia współfinansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego. Jednocześnie, kraje członkowskie w swych działaniach informacyjnych i promocyjnych będą zobowiązane do uwzględnienia umieszczenia jednego z następujących sloganów (w zależności źródła współfinansowania): - „Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego: Tutaj Europa inwestuje w twoją przyszłość”; - „Fundusz Spójności: Tutaj Europa inwestuje w twoją przyszłość”; - „Europejski Fundusz Społeczny: Praca i nowe możliwości dla wszystkich”. W odniesieniu do tworzenia sieci wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk, każda instytucja zarządzająca będzie zobowiązania do wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za koordynację działań informacyjnych i promocyjnych oraz informowanie Komisji Europejskiej. Z kolei Komisja Europejska 14 Por. za jw. 62 utworzy sieć wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk, a także będzie odpowiedzialna za jej koordynację. 13. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Zadania oraz zakres udzielanego wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) zostały określone w projekcie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Zgodnie z projektem tego rozporządzenia „Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego przyczynia się do finansowania pomocy na rzecz wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej poprzez wyrównywanie dysproporcji w rozwoju między poszczególnymi regionami oraz wspieranie rozwoju strukturalnego i dostosowywanie gospodarki regionalnej, w tym również przekształcanie upadających regionów przemysłowych”. Interwencje EFRR ukierunkowane są na realizację priorytetów wspólnotowych, a w szczególności na wzmacnianie konkurencyjności i innowacyjności regionów w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz promowania zrównoważonego rozwoju gospodarczego. W odniesieniu do wszystkich celów nowej polityki regionalnej UE, EFRR będzie interweniował w następujących obszarach: - inwestycje produkcyjne, - infrastruktura, - inne inicjatywy w zakresie rozwoju gospodarczego (usługi dla przedsiębiorstw, tworzenie i rozwój instrumentów finansowych, np. fundusze kapitału podwyższonego ryzyka, gwarancyjne i pożyczkowe, dotacje na spłatę odsetek, wymiana doświadczeń pomiędzy regionami, miastami oraz przedstawicielami organizacji społecznych, gospodarczych i ochrony środowiska), - pomoc techniczna. W ramach celu Konwergencja EFRR będzie wspierał zrównoważony i zintegrowany rozwój gospodarczy na szczeblu regionalnym oraz lokalnym. W związku z tym programy operacyjne finansowane z tego funduszu powinny koncentrować się na następujących obszarach: 63 - prace B+R, innowacyjność i przedsiębiorczość (m.in. wzmocnienie zdolności w zakresie B+R na szczeblu regionalnym, wspieranie prac B+R w małych i średnich przedsiębiorstwach oraz transferu technologii, promowanie finansowania przedsiębiorczości i innowacji w małych i średnich firmach za pomocą różnych instrumentów finansowych), - społeczeństwo informacyjne (m.in. rozwój usług lokalnych, poprawa dostępności do usług publicznych on-line i ich rozwój, wsparcie małych i średnich firm w procesie skutecznego wykorzystywania technologii informacyjnych i komunikacyjnych), - środowisko (m.in. inwestycje związane z zarządzaniem odpadami, rekultywacja skażonych obszarów, ochrona przyrody, pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie promowania zrównoważonych wzorców produkcji poprzez wdrażanie rentownych systemów zarządzania ochroną środowiska i wdrażanie technologii zapobiegających zanieczyszczaniu środowiska), - zapobieganie ryzyku (m.in. opracowywanie i wdrażanie planów zapobiegania ryzyku naturalnemu i technologicznemu), - turystyka (m.in. promowanie dziedzictwa naturalnego i kulturowego, ochrona i wzbogacanie dziedzictwa kulturowego, pomoc na rzecz poprawy usług turystycznych), - inwestycje transportowe (m.in. sieci transeuropejskie, zintegrowane miejskie strategie na rzecz czystego transportu miejskiego), - energia (m.in. sieci transeuropejskie przyczyniające się do poprawy bezpieczeństwa dostaw energii), - inwestycje w edukację, które przyczyniają się do wzrostu atrakcyjności regionów i poprawy jakości życia w regionach, - zdrowie (m.in. inwestycje mające na celu rozwój i poprawę opieki zdrowotnej na poziomie regionalnym), - bezpośrednia pomoc na inwestycje w małe i średnie przedsiębiorstwa przyczyniające się do tworzenia nowych i ochrony istniejących miejsc pracy. 64 Zaangażowanie środków z EFRR w ramach celu Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach będzie dotyczyło trzech obszarów: - innowacji i gospodarki opartej na wiedzy, poprzez wspieranie projektowania i wdrażania regionalnych strategii innowacyjnych (zwiększanie zdolności regionalnych w zakresie prac B+R i innowacji, stymulowanie innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach, promowanie przedsiębiorczości, tworzenie nowych instrumentów finansowych), - działań prewencyjnych w zakresie ochrony środowiska i zapobiegania ryzyku (stymulowanie inwestycji na rzecz rekultywacji skażonych terenów i gruntów, stymulowanie efektywności energetycznej oraz produkcji energii odnawialnej, promowanie czystego transportu publicznego, opracowywanie planów i środków zapobiegania ryzyku naturalnemu i technologicznemu), - dostępu do usług transportowych i telekomunikacyjnych, świadczonych we wspólnym interesie gospodarczym (poprawa połączeń krajowych sieci z transeuropejskimi sieciami transportowymi, regionalnymi węzłami kolejowymi, portami lotniczymi oraz wodnymi lub platformami multimodalnymi, promowanie dostępu i skutecznego wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych przez małe i średnie przedsiębiorstwa). W ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna, EFRR będzie koncentrował się na: transgranicznych działań społeczno- wspieraniu ekonomicznych poprzez realizację wspólnej strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju terytorialnego (m.in. wspieranie przedsiębiorczości, turystyki, handlu transgranicznego, kultury, ochrony środowiska, wspólnego wykorzystywania infrastruktury – m.in. zdrowotnej, kultury i edukacji), - wspieraniu rozwoju współpracy międzynarodowej, w tym dwustronnej pomiędzy regionami morskimi (m.in. gospodarka wodna w wymiarze międzynarodowym, zapobieganie ryzyku, promowanie bezpieczeństwa morskiego oraz ochrony przed powodziami, zanieczyszczeniem wód morskich i śródlądowych, tworzenie sieci naukowo65 technicznych zajmujących się kwestiami zrównoważonego rozwoju obszarów międzynarodowych, transfer technologii pomiędzy ośrodkami B+R a międzynarodowymi centrami doskonałości w dziedzinie B+R). - wzmacnianiu skuteczności polityki regionalnej poprzez promowanie współpracy w ramach sieci oraz wymiany doświadczeń wśród władz regionalnych i lokalnych (m.in. promowanie programów współpracy w ramach sieci na terenie całej UE oraz działania obejmujące badania, zbieranie danych, obserwacje i analizy wspólnotowych tendencji rozwoju). W nowym okresie programowania koszty kwalifikowane będą ustalane na poziomie krajów członkowskich (w przeciwieństwie do aktualnego okresu, gdzie Komisja Europejska wydała rozporządzenie w sprawie kwalifikowania wydatków nr 1145/2004). Są jednak pewne wyjątki, które dotyczą kosztów bezwzględnie nie kwalifikujących się do objęcia wsparciem z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w kolejnej perspektywie finansowej. Kategorie kosztów, które nie mogą być objęte wsparciem, zostały wskazane w projekcie rozporządzenia szczegółowego w sprawie EFRR. Należą do nich następujące typy kosztów: - podatek VAT, - odsetki od zadłużenia, - zakup gruntów na kwotę przekraczającą 10% całkowitej kwoty kwalifikujących się wydatków, - wydatki na cele mieszkaniowe, - wydatki na likwidację elektrowni atomowych. Poza wyżej wymienionymi kategoriami kosztów, pozostałe zasady dotyczące kwalifikowania wydatków ustalane będą indywidualnie, przez kraj członkowski. 66 14. Europejski Fundusz Społeczny Szczegółowe postanowienia odnośnie interwencji Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) w ramach celów Konwergencja oraz Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach zostały określone w projekcie rozporządzenia w sprawie EFS. Zgodnie z projektem rozporządzenia, Europejski Fundusz Społeczny służy wzmacnianiu spójności społecznej i ekonomicznej poprzez wspieranie polityk krajów członkowskich mających na celu osiągnięcie pełnego zatrudnienia, poprawę jakości oraz wydajności pracy, a także promowanie integracji społecznej i zmniejszanie różnic regionalnych w zatrudnieniu. EFS będzie koncentrował się na działaniach zbieżnych z wytycznymi i zaleceniami określonymi w Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Priorytetowe obszary interwencji EFS będą dotyczyły: - zwiększania zdolności adaptacyjnych pracowników oraz przedsiębiorstw (m.in. poprzez promowanie inwestycji w zasoby ludzkie dokonywanych przez przedsiębiorstwa i pracowników, rozwój i wdrażanie systemów kształcenia ustawicznego, propagowanie umiejętności informatycznych i kierowniczych oraz promowanie przedsiębiorczości i innowacji), - przewidywania zmian gospodarczych oraz odpowiednie zarządzanie nimi (m.in. poprzez projektowanie i rozpowszechnianie innowacyjnych i bardziej wydajnych form organizacji pracy, określanie przyszłych wymogów związanych z zawodem i umiejętnościami, a także rozwój specyficznych usług w zakresie zatrudnienia, szkoleń i wsparcia dla pracowników w związku z restrukturyzacją przedsiębiorstw i sektorów), - zwiększania dostępu do zatrudnienia dla osób bezrobotnych, zapobiegania bezrobociu, przedłużania wieku produkcyjnego i zwiększania udziału kobiet oraz imigrantów w rynku pracy (m.in. poprzez modernizację i wzmacnianie instytucji rynku pracy, działania mające na celu zmniejszenie segregacji na rynku pracy ze względu na płeć, umożliwianie godzenia pracy i życia prywatnego, w tym ułatwianie dostępu do opieki nad dziećmi, działania mające na celu wzmocnienie 67 integracji społecznej emigrantów udziału w zatrudnieniu), oraz zwiększenie ich - wzmacniania integracji społecznej osób nieuprzywilejowanych (np. długotrwale bezrobotnych, niepełnosprawnych) oraz zwalczania dyskryminacji (m.in. poprzez promowanie ścieżek zatrudnienia osób nieuprzywilejowanych oraz zwalczanie dyskryminacji w dostępie do rynku pracy), - mobilizowania do wprowadzania reform w dziedzinie zatrudnienia i integracji społecznej (m.in. poprzez rozwój partnerstwa i paktów w drodze nawiązywania kontaktów z zainteresowanymi podmiotami na szczeblach krajowym, regionalnym i lokalnym). Dodatkowo, w ramach celu Konwergencja będą finansowane następujące priorytety ze środków EFS: - rozszerzanie i udoskonalanie inwestycji w kapitał ludzki (m.in. poprzez promowanie wdrażania reform w systemach edukacji i szkoleń, zwiększonego uczestnictwa w kształceniu ustawicznym i szkoleniach przez całe życie, rozwoju umiejętności w zakresie badań i innowacji), - wzmacnianie zdolności instytucjonalnej i skuteczności administracji publicznej oraz służb użyteczności publicznej na szczeblach krajowym, regionalnym i lokalnym w celu zapewnienia reform oraz dobrego zarządzania w dziedzinach gospodarki, zatrudnienia, spraw społecznych, ochrony środowiska i wymiaru sprawiedliwości. Działania finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego powinny być spójne z założeniami Europejskiej Strategii Zatrudnienia (ESZ) i stanowić podstawę jej wdrażania. Kraje członkowskie powinny zapewnić, iż działania określone w narodowych strategicznych ramach odniesienia oraz programach operacyjnych będą promowały cele, priorytety i zadania ESZ. Ponadto, zgodnie z projektem rozporządzenia dotyczącego EFS, państwa członkowskie i instytucje zarządzające powinny zwrócić szczególną uwagę na uwzględnianie w programach operacyjnych działań innowacyjnych. 68 Wsparcie finansowe z Europejskiego Funduszu Społecznego udzielane będzie w formie nie podlegających zwrotowi dotacji indywidualnych lub grantów globalnych, dotacji podlegających zwrotowi, dotacji do odsetek od kredytów lub mikro-kredytów. Zasady dotyczące kwalifikowania wydatków zostaną określone – tak jak w przypadku Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – na poziomie krajów członkowskich. Aczkolwiek pewne kategorie wydatków bezwzględnie nie będą kwalifikowały się do objęcia wsparciem z Europejskiego Funduszu Społecznego. Kategorie te dotyczą: - podatku VAT, który podlega zwrotowi, - odsetek od zadłużenia, - wydatków na infrastrukturę, zakupu gruntów, amortyzacji ruchomości. nieruchomości i Ponadto, bez względu na krajowe przepisy dotyczące przyznawania wsparcia, wydatki deklarowane w związku z realizacją projektów w ramach programów operacyjnych finansowanych z EFS, będą mogły być uznane za wydatki kwalifikowane, jeśli będą dotyczyły: - kosztów związanych z świadczeniami lub wynagrodzeniem wypłacanym przez osobę trzecią na rzecz uczestników projektów, poświadczone beneficjentowi, pod warunkiem, że będą stanowiły krajowy wkład publiczny, zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi, - kosztów pośrednich projektów, ustalonych ryczałtowo w wysokości do 20% kosztów bezpośrednich, zadeklarowanych dla danego projektu, w zależności od typu projektu, kontekstu jego wdrożenia oraz lokalizacji. 69 Materiały źródłowe: 1. Projekt rozporządzenia Rady dotyczącego ogólnych przepisów odnośnie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności z dnia 14 lipca 2004 r., COM(2004) 492 final; 2. Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady odnośnie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego z dnia 14 lipca 2004 r., COM (2004) 495 final; 3. Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady odnośnie Europejskiego Funduszu Społecznego z dnia 14 lipca 2004 r., COM (2004) 493 final; 4. „Cohesion Policy in Support of Growth and Jobs: Community Strategic Guidelines 2007 – 2013”, Communication form the Commission, Brussels, 5 July 2005, COM (2005) 0299; 5. Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, Financial Perspective 2007 – 2013, Brussels, 14 July 2004, COM(2004) 487 final; 6. Biuletyn informacyjny Inforegio, Spójność u progu 2007 r., 2004; 7. European Commission, Directorate General Regional Policy, Minutes from the Structural Funds Information Team Meeting, Brussels, 30 June 2005; 70 Załącznik nr 1 Mapa krajów członkowskich i regionów, które zostaną objęte celami Konwergencja oraz Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach w okresie programowania 2007 – 2013 (Eurostat). Cel Konwergencja – regiony poniżej 75% PKB per capita UE Źródło: www.europa.eu.int Cel Konwergencja – regiony dotknięte efektem statystycznym Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach Regiony objęte mechanizmem phasing-in, których PKB per capita przekracza 75% średniego PKB per capita UE Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach 71 Załącznik nr 2 Polityka spójności Unii Europejskiej w latach 2007 – 2013 Programy i instrumenty Kwalifikowanie regionów Obszary priorytetowe Cel Konwergencja Programy regionalne i krajowe EFRR EFS Fundusz Spójności (78,5% = 264 mld euro) innowacyjność ochrona środowiska zapobieganie ryzyku infrastruktura rozwój zasobów ludzkich - poprawa efektywności administracji - wsparcie dla sektora prywatnego Regiony, których PKB per capita nie przekracza 75% średniego PKB per capita dla UE25 Efekt statystyczny – regiony, których PKB per capita nie przekracza średniego PKB per capita dla UE15, ale przekracza dla UE25 - Państwa członkowskie, których PNB per capita nie przekracza 90% średniego PNB per capita UE 23,86% (62,99 - infrastruktura transportowa (sieci mld euro) transeuropejskie) - ochrona środowiska i odnawialne źródła energii Cel Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach Programy regionalne, finansowane EFRR krajowe, finansowane EFS Państwa członkowskie proponują listę regionów na z poziomie NUTSI lub NUTS i II Mechanizm przejściowy z phasing-in, regiony objęte Celem 1 w latach 2000-2006 i nieobjęte celem Konwergencja 67,34% (177,8 mld euro) 8,38% (22,14 mld euro) (17,2% = 57,9 mld euro) innowacyjność ochrona środowiska zapobieganie ryzyku dostępność powszechnych usług - realizacja priorytetów Europejskiej Strategii Zatrudnienia - Cel Europejska Współpraca Terytorialna Programy oraz sieci transgraniczne i ponadnarodowe EFRR Alokacje 84,44% (48,31 mld euro) 16,56% (9,58 mld euro) (3,94% = 13,2 mld euro) Regiony przygraniczne i - innowacyjność duże regiony - ochrona angażujące się we środowiska współpracę - dostępność ponadnarodową powszechnych usług - kultura i edukacja 35,61% komponent transgraniczny 12,12% Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa 47,73% współpraca ponadnarodowa 4,54% sieci współpracy i wymiany doświadczeń 72 Załącznik nr 3 Źródła finansowania polityki spójności Unii Europejskiej w latach 2000 – 2006 oraz 2007 – 2013 2000 – 2006 Cele Instrumenty Fundusz Spójności Fundusz Spójności Cel 1 EFRR 2007 – 2013 Cele Konwergencja Instrumenty EFRR EFS Fundusz Spójności EFS EFOiGR FIWR Cel 2 EFRR EFS Cel 3 Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach EFS - poziom regionalny EFRR - poziom krajowy EFS (Europejska Strategia Zatrudnienia) INTERREG EFRR Europejska Współpraca Terytorialna EFRR URBAN EFRR EQUAL EFS Zakres przedmiotowy tych Inicjatyw znajdzie się częściowo w PO w ramach wszystkich celów LEADER+ EFOiGR – sekcja orientacji Rolnictwo i rybołówstwo EFOiGR – sekcja Strategiczne Wytyczne UE dla Polityki gwarancji Rozwoju Obszarów Wiejskich – Europejski Fundusz Rozwoju FIWR Obszarów Wiejskich Strategiczne Wytyczne dla Zrównoważonego Rozwoju Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich – Europejski Fundusz Rybołówstwa) 73 Załącznik nr 4 Dysproporcje w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów Unii Europejskiej (UE27, PKB per capita w %, PPP). Źródło: www.europa.eu.int < 50 50 – 75 75 – 90 90 – 100 100 – 125 ≥ 125 74
