PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY CHĄŚNO

Transkrypt

PROGRAM OCHRONY
ŚRODOWISKA DLA
GMINY CHĄŚNO
Program opracowany przez firmę:
EKO-KAM
oś. Dąbrowskiego 26/23
99-400 Łowicz
CHĄŚNO 2006
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Chąśno
1. WSTĘP
Główne zasady opracowania Programu Ochrony Środowiska dla gminy Chąśno
zawarte są w dokumencie Ministerstwa Środowiska Pt. Wytyczne sporządzania
programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym z 2002 roku.
Programy te sporządzane są co 4 lata i określają
•
cele i priorytety ekologiczne,
•
rodzaj i harmonogram działań proekologicznych,
•
środki finansowe i mechanizmy prawno- ekonomiczne.1
Program realizuje politykę ekologiczną państwa, która zgodnie z art. 13 Ustawy
Prawo ochrony środowiska ma na celu stworzenie niezbędnych warunków do
realizacji ochrony środowiska. Struktura tego dokumentu nawiązuje do struktury
„Polityki ekologicznej państwa na lata 2003- 2006 z uwzględnieniem perspektyw na
lata 2007 -2010”i zawiera rozdziały dotyczące
•
racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych w tym ochrony gleb,
przyrody i krajobrazu oraz eksploatacji lasów wraz z identyfikacją potrzeb w
tym zakresie,
•
poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego wraz z analizą
stanu obecnego, w zakresie ochrony wód, ochrony powietrza,
gospodarowania odpadami, hałasu, bezpieczeństwa chemicznego i
biologicznego oraz ochrony przyrody i bioróżnorodności, promieniowania
niejonizującego,
•
narzędzi i instrumentów realizacji programu,
•
harmonogramu realizacji przedsięwzięć wraz z terminami i źródłami
finansowania.
Program Ochrony Środowiska dla gminy Chąśno uwzględnia cele dla 2 etapów:
•
cele krótkoterminowe do 2008 roku,
•
cele długoterminowe do 2015 roku.
Planowane zadania będą wykonywane w całym czasookresie obowiązywania
Programu. Przy czym do każdego zadania zostały określone indywidualne terminy
realizacji.
Realizacja zadań Programu ma prowadzić do poprawy jakości stanu środowiska
naturalnego, zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne a także stworzyć warunki dla
wdrożenia wymagań prawa. Ocena i weryfikacja realizacji zadań Programu
dokonywana będzie zgodnie z wymogami ustawy co 2 lata od przyjęcia Programu,
stwarzając możliwości jego weryfikacji i aktualizacji.
1
Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym z 2002 r.
2
2. Uwarunkowania zewnętrzne
2.1. Polityka ekologiczna
Ochrona
środowiska
naturalnego,
polegająca
na
przeciwdziałaniu
zanieczyszczeniom oraz przywróceniu jej do stanu wyjściowego, jest zarówno
obowiązkiem władz jak i obywateli. Mówi o tym art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej
Polskiej, w którym oprócz zapewnień o wolności i prawach człowieka i obywatela jest
mowa o zapewnieniu ochrony środowiska według zasady zrównoważonego rozwoju.
Polskie przepisy przewidują tworzenie kilku różnych typów dokumentów
strategicznych dotyczących tego zagadnienia. Są wśród nich polityka ekologiczna,
program ochrony środowiska i plan gospodarowania odpadami.
W myśl art. 13 ustawy Prawo Ochrony Środowiska to polityka ekologiczna ma
stworzyć niezbędne warunki do realizacji programu ochrony środowiska.2
Głównym założeniem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie
bezpieczeństwa ekologicznego. Wiąże się to z tworzeniem warunków dla rozwoju
prośrodowiskowych systemów zarządzania, które będą zapobiegały, a jeśli to nie jest
możliwe to zmniejszały, niekorzystne oddziaływanie na środowisko i jego zasoby.
Założenia te są realizowane wg kilku zasad:
•
zrównoważonego rozwoju,
•
przezorności,
•
wysokiego poziomu ochrony środowiska,
•
integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi,
•
równego dostępu do środowiska przyrodniczego,
•
prewencji,
•
subsydiarności,
•
skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej,
•
zasady „zanieczyszczający płaci”.
Polityka ekologiczna powinna harmonizować cele ochrony środowiska z celami
gospodarczymi i społecznymi oraz powinna być elementem równoważenia rozwoju
kraju. Ma ona służyć zaspokajaniu rosnących potrzeb człowieka, które są jego
nadrzędną wartością. Jej cele realizowane są poprzez:
•
zmianę modelu produkcji i konsumpcji z czym wiąże się promowanie we
wszystkich dziedzinach gospodarowania ochrony środowiska,
•
zmniejszenie materiałochłonności, wodochłonności i energochłonności
gospodarki,
•
stosowanie najlepszych dostępnych technik,
•
stosowanie dobrych praktyk gospodarowania
oraz typowo ochronnych działań, jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków,
unieszkodliwianie odpadów itp.
Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektyw na
lata 2007-2010 została sporządzona jako realizacja ustaleń ustawy z dnia 27 kwietnia
2001 r. Prawo Ochrony Środowiska ( Dz. U Nr 62., poz. 627 i Nr 115, poz. 1271), w
2000 roku została sporządzona II Polityka ekologiczna państwa, która została
zaakceptowana przez Parlament w 2001 r. Ustala ona cele ekologiczne do 2010 i
2025 r. Opracowany w 2002 roku „Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej
2
Prawo Ochrony Środowiska art. 13 (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z póź.zm.)
3
państwa na lata 2003-2006, z uwzględnieniem perspektyw na lata 2007- 2010” jest
dokumentem o charakterze operacyjnym.
„Program Ochrony Środowiska dla Gminy Chąśno” jest dokumentem, w którym
polityka ekologiczna jest oparta na w/w zasadach i jej ustalenia powinny być spójne
i kompatybilne z polityką ekologiczną państwa, województwa i powiatu.
2.2. Program Ochrony
Łódzkiego
Środowiska
Województwa
Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego skonstruowany został na
lata 2003- 2010 i uwzględnia cele krótkookresowe i średniookresowe przyjęte w
Polityce Ekologicznej Województwa Łódzkiego. Dokument ten został przyjęty w 2000
roku i zakłada podział horyzontu czasowego na trzy okresy:
•
perspektywę krótkookresową do 2002 roku,
•
perspektywę średniookresową do 2010 roku,
•
perspektywę długookresową do 2025 roku.
Podstawowy cel Polityki Ekologicznej Województw Łódzkiego to :
„Zapewnienie szeroko rozumianego bezpieczeństwa ekologicznego poprzez realizację
rozwoju zrównoważonego umożliwiającego skuteczną regulację i reglamentację
korzystania ze środowiska w optymalnym zakresie i w sposób nie stwarzający
zagrożeń dla jakości i trwałości zasobów przyrodniczych.”3
Cele strategiczne natomiast sprowadzają się do:
•
poprawy jakości środowiska we wszystkich jego elementach składowych,
•
ograniczenia presji konsumpcji na środowisko,
a Program Ochrony Środowiska jest dokumentem, który ma zapewnić ich realizację.
1.
a.
•
•
•
b.
•
•
•
c.
•
•
•
•
•
•
3
Ogólne cele i kierunki działań w sferze racjonalnego użytkowania
zasobów naturalnych sprowadzają się do:
optymalizacji zużycia wody w przemyśle i rolnictwie poprzez
zmniejszenie zapotrzebowania na wodę w przemyśle i rolnictwie,
racjonalne jej wykorzystywanie i używanie,
zmniejszenie ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do środowiska.
zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji poprzez:
zwiększenie recyklingu i odzysku materiałowego,
racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych,
likwidację zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń u źródła.
zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze
źródeł odnawialnych poprzez:
modernizację procesów wytwórczych we wszystkich sektorach,
racjonalne wykorzystanie energii przez społeczeństwo,
ograniczenie produkcji energochłonnej,
podniesienie sprawności procesów wytwarzania energii,
minimalizację strat energii w systemach przesyłowych,
wspieranie przedsięwzięć w zakresie zmniejszania energochłonności, w tym
mających na celu wykorzystanie energii geotermalnej ze źródeł
niskotemperaturowych,
Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego, str. 251
4
•
d.
•
•
•
•
włączenie rozwoju energetyki opartej na odnawialnych źródłach energii.
wzbogacenie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych poprzez:
egzekwowanie zasad ochrony zasobów leśnych,
intensyfikację zalesień, w tym kształtowanie zwartych obszarów leśnych,
restytucje zdegradowanych ekosystemów,
restrukturyzacje gospodarstw leśnych w kierunku ich wielofunkcyjności,
edukację ekologiczną społeczeństwa.
2.
Cele i kierunki działań w sferze jakości środowiska zostały
odniesione do:
a.
gospodarowania odpadami,
•
wytyczenie działań zmierzających do stworzenia systemu uporządkowanej
gospodarki wszystkimi rodzajami odpadów,
•
zminimalizowanie ilości odpadów wytwarzanych i składowanych.
Kierunki działań w tym zakresie sprowadzają się do:
•
sukcesywnego wdrażania regionalnego Planu Gospodarki Odpadami
oraz opracowania powiatowych i gminnych planów,
•
utworzenie
regionalnego
systemu
gospodarowania
odpadami
niebezpiecznymi,
•
stworzenia warunków do rozwoju drobnej przedsiębiorczości zajmującej
się gospodarką odpadami.
b.
jakości powietrza,
•
wprowadzenie do roku 2025 zakazu używania benzyn innych niż
bezołowiowe,
•
ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o
31%, niemetalowych o 4% i amoniaku o 85 (w stosunku do stanu z roku
1990 zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa),
•
wprowadzenie zintegrowanych pozwoleń na emisję,
•
dostosowanie działań i planów dotyczących ochrony jakości powietrza do
szczegółowych aktów prawnych wynikających z ustawy Prawo Ochrony
Środowiska i prawa międzynarodowego.
Kierunki działań zmierzają do:
•
wzmożenia nadzoru nad przestrzeganiem normatywów emisyjnych w
jednostkach gospodarczych,
•
ograniczenia roli indywidualnych palenisk węglowych w strukturze
systemu miasta,
•
wspierania działań ograniczających drogowy ruch tranzytowy przez
miasta oraz uciążliwość emisyjną i promowanie transportu szynowego,
•
promowanie zintegrowanych działań na rzecz minimalizacji zużycia
energii i surowców energetycznych,
•
działań dostosowujących monitoring zanieczyszczeń atmosfery do
ówczesnych wymagań,
•
wspieranie działań stymulujących tworzenie gminnych planów
zaopatrzenia w energie, zgodnych z zasadami ochrony środowiska oraz
skoordynowanych planów zagospodarowania przestrzennego z
programami ochrony powietrza.
c.
stosunków wodnych i jakości wód,
5
•
•
•
zapewnienie mieszkańcom dobrych jakościowo wód do picia,
ograniczenie wykorzystywania tych wód w przemyśle,
ograniczenie przenikania substancji niebezpiecznych z przemysłu oraz
mogilników i składowisk odpadów do wód,
•
wprowadzenie ulepszonego systemu monitoringu zrzutu zanieczyszczeń i
jakości wód.
Kierunki działań zmierzają do:
•
zmniejszenia wodochłonności w przemyśle oraz stosowania najlepszych
dostępnych technik w instalacjach produkcyjnych,
•
stworzenie regionalnych programów oczyszczeń ścieków komunalnych
oraz modernizacji i rozbudowy systemów kanalizacyjnych i
wodociągowych,
•
zmniejszenie ładunków zanieczyszczeń z przemysłu, rolnictwa oraz
przestrzennych i powierzchniowych a także sanitacja terenów o
zabudowie przestrzennej.
d.
stresu miejskiego.
W Polityce Ekologicznej Państwa stres miejski nie został wyodrębniony jako
osobny temat, jednak zagadnienie to pojawiło się w „Programie
wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa” wśród haseł: hałas i
promieniowanie niejonizujące. W dokumencie Program Ochrony Środowiska
Województwa Łódzkiego problem ten został szerzej omówiony ze względu
na specyfikę regionu, gdzie negatywne skutki antropopresji są wyraźnie
widoczne. Łódzki Obszar Metropolitalny stanowi ośrodek wybitnej
koncentracji ludności i podmiotów gospodarczych co stanowi źródło
zagrożeń.
Kierunki działań w tym zakresie zmierzają głównie do minimalizacji stresu
miejskiego i objawiają się poprzez:
•
opanowanie niekontrolowanej zabudowy w Łodzi i jej bezpośrednim
otoczeniu,
•
ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza z indywidualnych palenisk
węglowych znajdujących się w zwartej zabudowie w centrum miasta,
•
rozwój i kształtowanie obszarów zieleni,
•
rozwój przestrzennych osiedli o mniejszej intensywności zabudowy,
•
zintensyfikowanie działań minimalizujących uciążliwości komunikacji,
•
proekologiczne gospodarowanie przestrzenią i kształtowanie struktury
gospodarczej oraz systemów gospodarki cieplnej i transportu,
•
kształtowanie systemów ochronnych i kontrolnych w zakresie
minimalizacji nadzwyczajnych zagrożeń dla środowiska i mieszkańców.
e.
hałasu.
Zagadnienie hałasu staje się coraz bardziej niepokojące w związku z
rozwojem gospodarczym i cywilizacyjnym. Dlatego też trzeba podjąć
odpowiednie działania zmierzające do ograniczenia tego zjawiska.
Zasadnicze cele Polityki ekologicznej to:
•
spełnienie obowiązujących standardów w zakresie poziomu hałasu,
•
ograniczenie poziomu hałasu emitowanego przez środki transportu wzdłuż
głównych dróg i w obszarach miejskich.
Kierunki działań ograniczające wystąpienie tego problemu to:
6
•
rozwój monitoringu hałasu i systemu kompleksowych ocen klimatu
akustycznego,
•
opracowanie programu bilansującego najpilniejsze potrzeby tj.
ustawienie ekranów zabezpieczających itp.,
•
opracowanie map akustycznych i programów naprawczych w
aglomeracjach powyżej 100 tys. mieszkańców i powyżej 250 tys. w
latach późniejszych,
•
włączenie
tej
problematyki
do
planów
zagospodarowania
przestrzennego.
f.
promieniowania niejonizującego.
Aktualnie na terenach zamieszkałych województwa nie występują pola
elektromagnetyczne o natężeniu wyższym od dopuszczalnych.
W tym wypadku podejmowane działania skupią się przede wszystkim na:
•
wdrożeniu
nowoczesnego
systemu
monitoringu
pól
elektromagnetycznych,
•
przestrzeganiu przepisów prawa w zakresie rozwiązań technicznych i
lokalizacji obiektów emitujących promieniowanie elektromagnetyczne.
g.
bezpieczeństwa biologicznego i chemicznego
Na terenach województwa zakres wytwarzania i stosowania chemikaliów jest
nieznaczny.
Zasadnicze cele w tym zakresie to:
•
zmniejszenie ryzyka występowania nadzwyczajnych zagrożeń dla środowiska,
•
zwiększenie możliwości działań ograniczających skutki ewentualnego
występowania nadzwyczajnych zagrożeń dla środowiska,
•
zorganizowanie systemu bezpiecznego obrotu substancjami niebezpiecznymi
i innymi chemikaliami,
•
zorganizowanie nadzoru nad stosowaniem organizmów modyfikowanych
genetycznie.
Kierunki działań:
•
sporządzanie ocen ryzyka i dokonanie rejestracji obiektów objętych
dyrektywą Seveso II
•
stworzenie wojewódzkiego planu zarządzania ryzykiem,
•
minimalizacja ryzyka występowania awarii tr5ansportowych z udziałem
substancji niebezpiecznych,
•
skoordynowanie działań w zakresie bezpieczeństwa ekologicznego i
gospodarowania odpadami niebezpiecznymi.
h. różnorodności biologicznej i krajobrazowej.
W zakresie ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej szczególną
rolę odgrywają parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody a także obszary
chronionego krajobrazu.
•
stworzenie warunków do realizacji strategii zrównoważonego rozwoju
społeczno- gospodarczego,
•
poprawa stanu środowiska,
•
zachowanie, odtworzenie i wzbogacenie regionalnych zasobów przyrody,
Zasadnicze kierunki działań to:
•
rozwój systemów inwentaryzacji i monitoringu bioróżnorodności,
•
wspieranie rolnictwa ekologicznego przy zachowaniu tradycyjnych
praktyk rolniczych na terenach przyrodniczo cennych,
7
•
i.
•
•
•
•
gospodarowanie w sposób oszczędny i racjonalny zasobami
biologicznymi,
•
realizacja przestrzennych programów ochrony środowiska,
•
rozszerzenie ochrony prawnej obszarów,
•
działanie na rzecz utrzymania urozmaiconego krajobrazu rolniczego.
•
ograniczenie eksploatacji surowców naturalnych w obszarach prawnie
chronionych,
•
zintegrowanie systemu regionalnego z wieloprzestrzennym systemem
krajowym, z siecią NATURA 2000 i ECONET,
•
wzmocnienie monitoringu ekosystemów w zakresie zadań wynikających
ze zobowiązań międzynarodowych.
obszarów problemowych.
Na obszarach Województwa Łódzkiego wyodrębniono 4 niezależne obszary
problemowe:
Łódzki Obszar Metropolitalny (ŁOM),
Bełchatowski Okręg Przemysłowy (BOP),
Mogielniki,
Zakłady szczególnie uciążliwe dla środowiska,
które nie stanowią dla naszego dokumentu Pt. „Program ochrony środowiska
dla Gminy Chąśno” bezpośredniego odniesienia, dlatego też nie będziemy
przytaczać ich problemów.
2.3. Program Ochrony Środowiska Powiatu Łowickiego
Kwestia ochrony środowiska została zaprezentowana w dokumencie pt. „Program
ochrony środowiska powiatu łowickiego”, gdzie szczególną uwagę zwraca się na
właściwą gospodarkę zasobami środowiska w tym na podwyższenie standardów jego
jakości. Określa on cele ekologiczne i kierunki działań na lata 2004- 2010.
Prezentujemy je poniżej.
1.
Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz
doskonalenie obszarów chronionych:
•
zwiększenie skuteczności narzędzi planistycznych (plan zagospodarowania
przestrzennego) jako narzędzia ochrony przyrody i krajobrazu,
•
wzmocnienie ochrony gatunkowej roślin i zwierząt na terenie powiatu,
•
zachowanie tradycyjnego, urozmaiconego krajobrazu rolniczego na terenie
powiatu,
•
zwiększenie poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa w zakresie
jego roli w ochronie przyrody jako elementu środowiska.
2.
Wzbogacanie i racjonalna gospodarka zasobami naturalnymi
•
wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych poprzez ekologizację
w leśnictwie,
•
wzbogacanie zasobów leśnych.
3.
Ochrona wód
•
poprawa jakości wód powierzchniowych poprzez budowę i rozbudowę sieci
kanalizacyjnej a także wyrównywanie dysproporcji między długością sieci
wodociągowej a kanalizacyjnej oraz modernizację i budowę oczyszczalni
ścieków,
8
•
4.
•
•
•
5.
•
•
•
•
6.
•
likwidację nielegalnych zrzutów.
Ochrona powietrza
promowanie zasady ograniczania zanieczyszczeń u źródła, poprzez
stosowanie zmiany nośników energii, stosowanie czystych surowców i
technologii, instalowanie i modernizację istniejących urządzeń redukujących
emisję zanieczyszczeń z przemysłu, energetyki i transportu,
wprowadzenie norm produktywnych,
utrzymanie dobrej jakości powietrza na obszarze powiatu.
Zmniejszenie energochłonności gospodarki
wprowadzenie wysoce energooszczędnych technologii i urządzeń w
dziedzinach produkcji i usług,
racjonalizacja wykorzystania energii w powiecie,
zmniejszenie energochłonności procesów wytwórczych świadczenia usług
oraz konsumpcji,
wzrost wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych.
Zmniejszenie
uciążliwości
powodowanej
nadmiernym
hałasem
komunikacyjnym
sporządzenie map akustycznych terenu Łowicza.
9
3. Ogólna charakterystyka gminy Chąśno
3.1. Położenie
Gmina Chąśno położona jest w północno –wschodniej części powiatu łowickiego,
zaliczamy ją do wiejskich gmin. Jej powierzchnia wynosi 7182 ha, co stanowi 7,27%
powierzchni powiatu. W podziale administracyjnym kraju została włączona w obręb
województwa łódzkiego, leży w jego północno- wschodniej części. Dzieli się na 16
sołectw: Błędów, Chąśno, Chąśno Drugie, Goleńsko, Karnków, Karsznice Duże,
Karsznice Małe, Marianka, Mastki, Niespusza Wieś, Nowa Niespusza, Przemysów,
Sierżniki, Skowrona Południowa, Skowrona Północna, Wyborów. Gmina graniczy z
gminą Łowicz i miastem Łowicz, gminą Kiernozia, gminą Kocierzew Płd., gminą
Zduny.
W ujęciu J. Kondrackiego, pod względem fizyczno- geograficznym, położona jest
w obrębie makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej, mezoregionu Równiny
Kutnowskiej przy jej przejściu w obszar Równiny Łowicko- Błońskiej. Jest to teren
typowo równinny o wysokości 90- 110 m.npm. Krajobraz jest prawie bezleśny, o
wybitnie rolniczym charakterze. To obszar o zróżnicowanych, raczej urodzajnych
glebach.
Najbliżej położonym większym miastem jest Łowicz, który jest ośrodkiem obsługi
ludności zarówno w zakresie funkcji usługowych, jak i administracyjnych. Sprzyja
temu dogodna komunikacja drogowa. Przez teren gminy Chąśno przepływa rzeka
Nida. Na jej terenach nie znajdziemy wybitnych dzieł architektonicznych oraz
zabytków przyrody wpisanych do rejestru.
3.2. Ukształtowanie terenu i geologia
W procesie formowania obecnego krajobrazu województwa łódzkiego największą
rolę odegrał okres czwartorzędu. Północną jego część, gdzie usytuowana jest gmina
Chąśno, objął swym wpływem lądolód warciański. Jest to obszar staroglacjalny.
Powierzchnia terenu gminy Chąśno stanowi płat równinnej wysoczyzny
polodowcowej bez wcięć erozyjnych, powstałej w okresie megaglacjału zlodowaceń
środkowopolskich, głównie zlodowacenia Warty. Zbudowana jest z serii lodowcowych
glin zwałowych, występujących w dwu lub trzech pokładach. Są one przewarstwione
piaskami wodnolodowcowymi interglacjalnymi. W późnym plejstocenie i w holocenie
wysoczyzna została przemodelowana procesami glacjofluwialnymi i fluwialnymi.
Wznosi się na wysokość średnio 102,0 m n.p.m, nie wykazując jakiegokolwiek
wyraźnego spadku. Na terenie gminy Chąśno mamy do czynienia ze słabo rozwiniętą
siecią hydrograficzną, co wiąże się ze słabo zróżnicowaną morfologią
powierzchniową.
Przez wschodnie obszary gminy, na kierunku północ-południe przebiega dział
wodny III rzędu, pomiędzy dorzeczem rzeki Słudwi, a przyrzeczem Bzury. Przez
obszar gminy przepływ rzeka Nida, która stanowi lewobrzeżny dopływ Słudwi.
Jest to niewielka, rzeka nizinna, z wyraźnie tylko miejscami, zaakcentowaną w
rzeźbie terenu doliną.
Pozostałe naturalne cieki wodne to również bezpośrednie lub pośrednie dopływy
rzeki Bzury. Są to niewielkie i nieliczne bezimienne cieki, włączone do
10
rozbudowanego na terenie gminy, systemu melioracji gruntów. Cieki te są
odbiornikami wód z rowów melioracyjnych.
Na takim obszarze występują gleby orne bardzo dobrej jakości II klasy oraz gleby
orne dobre i średnio dobre klasy IIIa i IIIb , gleby średniej jakości IVa oraz IVb.
3.3. Klimat
Obszar całego województwa łódzkiego zaliczamy do klimatu nizin
środkowopolskich. Klimat ten kształtują ścierające się masy powietrza
kontynentalnego i oceanicznego.
Średnia roczna temperatura powietrza to 7-7,5 C. Suma rocznych opadów to 500550 mm. Okres wegetacyjny wynosi od 200 do 210 dni.
Osobliwością klimatu jest możliwość występowania ostrych fal mrozu w marcu,
kwietniu lub w maju. Dla rolniczego obszaru gminy ma to bardzo istotne znacznie.
3.4. Sytuacja społeczna i gospodarcza
Terem gminy Chąśno obejmuje 16 sołectw, w których zamieszkuje 3280 osób
(dane gminy z 2006 roku). Stanowi to 3,97% ludności powiatu. Jest to ludność
zajmująca się głównie rolnictwem. Gęstość zaludnienia wynosi 44,6 osób na kilometr
kwadratowy. Jak wynika z analizy tabeli nr 1 w ostatnich latach możemy zanotować
niewielki, systematyczny spadek ludności.
Tabela 1. Liczba ludności gminy Chąśno w poszczególnych latach.
Rok
Kobiety
2001
1664
2002
1653
2003
1636
2004
1626
2005
1620
2006
1620
(źródło: dane gminy)
Mężczyźni
1702
1685
1668
1659
1670
1660
Ogółem
3366
3338
3304
3285
3290
3280
Możemy to wiązać z sytuacją na rynku pracy i emigracją w jej poszukiwaniu. Na
obszarze gminy trudno jest znaleźć zatrudnienie poza rolnictwem, ze względu na
małą ilość zakładów i podmiotów gospodarczych. Stopa bezrobocia w gminie Chąśno
wynosi 5%.
Kobiety w społeczności gminy stanowią 49,4%, mężczyźni 50,6%. Tabela poniżej
przedstawia liczbę osób zamieszkujących w poszczególnych sołectwach. Najwięcej
mieszkańców jest w sołectwach Goleńsko- 355, Wyborów- 306, Błędów- 301 i
Sierżniki- 298, najmniej w Karsznicach Małych-90 i Karnkowie- 92 oraz Nowej
Niespuszy- 118.
11
Tabela 2. Liczba mieszkańców w sołectwach.
Sołectwo
Liczba ludności
Karsznice Małe
90
Karnków
92
Nowa Niespusza
118
Marianka
131
Niespusza Wieś
152
Skowrona Południowa
161
Karsznice Duże
170
Skowrona Północna
174
Chąśno
202
Mastki
205
Przemysłów
255
Chąśno Drugie
270
Sierżniki
298
Błędów
301
Wyborów
306
Goleńsko
355
Ogółem
3280
W roku 2006 ilość osób w wieku produkcyjnym wyniosła 1826, co stanowi 55,7%
ogółu mieszkańców gminy. W tym mężczyzn było 1004 a kobiet 822. Wykształcenie
wyższe posiada niewielki procent ludności tj.2,7% (Analizie została poddana grupa
wiekowa od lat 13 do 65 i więcej, 2696 osób), w tym kobiety stanowią większość 47
osób, mężczyźni 26. 15,6% stanowią osoby z wykształceniem średnim, 25,6%
zasadniczym zawodowym a 43,9% ukończonym podstawowym. 293 osoby nie mają
wykształcenia szkolnego lub ukończonego podstawowego- 10,8%. Wśród
wykształcenia średniego dominuje wykształcenie zawodowe – 369 osób, w którym
również przeważają kobiety 210.
Gmina Chąśno jest gminą typowo rolniczą. Ponad 71% ludności w wieku
produkcyjnym jest zatrudnionych w rolnictwie, poza nim 586 osób. Na terenie gminy
istnieje 913 gospodarstw indywidualnych, których głównym kierunkiem upraw są
zboża, rośliny okopowe, ziemniaki, warzywa gruntowe. W obrębie gminy silnie
rozwinięta jest produkcja trzody chlewnej.
Powierzchnia użytków rolnych stanowi 6763,06 ha, w tym grunty orne zajmują
94,2%, łąki i pastwiska 4,67% oraz lasy 1,3%. ( Tabela nr 3.)
Tabela 3. Struktura agrarna.
Powierzchnia
Użytki rolne
Łąki i pastwiska
Lasy
Grunty orne
Pozostałe grunty i
nieużytki
Ogółem w ha
6638
391
85
6129
459
%
92,4
5.43
1.3
85,3
6.4
12
Lasy zajmują zaledwie 1,2% ogólnej powierzchni gminy. Największe obszary leśne
skoncentrowane są w sołectwach Chąśno Drugie, Mastki, Wyborów. W tym około
19% są to lasy młode do 40 lat.
Najwięcej jest małych i średnich gospodarstw -54,5%. 2,8% stanowią
gospodarstwa powyżej 20ha, w tym 1 powyżej 50ha.
Na terenie gminy zlokalizowanych jest 201 działek obejmujących powierzchnię do
1 ha.
Poza rolnictwem w gminie zatrudnionych jest 586 osób, głównie w strukturach
administracji i zakładach usługowo handlowych.
Na obszarze gminy Chąśno istnieje tylko 1 zakład usługowo – produkcyjny w
miejscowości Goleńsko 87, zatrudniający 25 osób. Zajmuje się produkcją skarpet.
Wszystkich zarejestrowanych podmiotów gospodarczych jest 94. Gmina Chąśno
oprócz zwartej zabudowy jednorodzinnej, posiada zabudowę wielorodzinną w
miejscowości Chąśno Drugie i Błędów.
13
4. Racjonalne użytkowanie zasobów
naturalnych.
4.1. Ochrona przyrody i krajobrazu.
4.1.1. Walory przyrodnicze.
Wyróżniony na podstawie cech przyrodniczych krajobraz gminy Chąśno jest
typowy dla obszarów o wysokiej intensyfikacji rolnictwa. Fauna i flora wykazują
cechy daleko posuniętej ingerencji człowieka, co oznacza, że są w znacznym stopniu
zorganizowane i kontrolowane przez człowieka. Melioracje i nawożenie powodują
antropogeniczne przekształcenie gleb oraz zbiorowisk roślinnych co wiąże się z
występowaniem
zbiorowisk
ruderalnych
i
wegetatywnych.
Efektem
antropogenicznych przekształceń są nie tylko pola uprawne, ale również nieliczne
tutaj powierzchnie leśne i łąkowe.
Najcenniejszym obszarem w strukturze przestrzennej krajobrazu gminy, z punktu
widzenia ochrony różnorodności biologicznej ekosystemów, jest dolina rzeki Nidy.
Nida leży w zlewni rzeki Bzury, jest jednym z lewobrzeżnych dopływów rzeki Słudwi.
Rzeka ta charakteryzuje się niewielkimi przepływami. Ciągi dolinne tego rodzaju
spełniają ważną rolę środowiskotwórczą między innymi jako obszary o wysokiej
produktywności ekologicznej i obszary powiązań o charakterze hydrologicznym;
zapewniają ciągłość wód powierzchniowych i płytkich wód podziemnych oraz – co za
tym idzie – również funkcjonowanie ekosystemów związanych z tymi wodami.
Dolina Nidy dosyć wyraźnie rozpoznawalna jest w monotonnym krajobrazie
obszaru gminy. Dno jej doliny jest użytkowane rolniczo głównie w formie użytków
zielonych z rzadka występującymi zagajnikami olszowymi.
Na terenie gminy nie występują obszary o wyróżniających się w skali regionu,
walorach przyrodniczych ( bogate różnorodnością biocenoz, a idąc dalej – bogate
różnorodnością biologiczną w krajobrazie tj. różnorodnością mierzoną liczbą
gatunków, liczbą ekosystemów oraz sposobem uporządkowania i zależności
pomiędzy poszczególnymi ekosystemami).
Pod względem widokowym i estetycznym krajobraz również należy do ubogich i
pozbawionych różnorodności.
4.1.2. Szata roślinna.
Szata roślinna gminy jest mało urozmaicona; składa się na nią roślinność pól, łąk i
sadów przy szczątkowym udziale lasów. Z uwagi na bardzo długie tradycje rolnicze
obszar ten dawno temu został pozbawiony lasów. W zasadzie nie występują na
terenie gminy większe kompleksy leśne. Niewielkie powierzchnie lasów prywatnych
porozrzucane są po całym obszarze gminy Chąśno. Zajmują bardzo ubogie siedliska,
które okazały się nieprzydatne dla rolnictwa, stąd też charakteryzują się niewielkim
zróżnicowaniem występujących w nich zbiorowisk roślinnych.
W klasyfikacji geobotanicznej szata roślinna regionu została zaklasyfikowana do
następujących wydzieleń biogeograficznych:
Państwo: Holarktyka (rośliny środkowoeuropejskie, europejskie i cyrkumborealne)
14
Obszar: Euro-Syberyjski
Podprowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska
Dział: Bałtycki
Poddział: Pas Wielkich Dolin
Kraina: Mazowiecka.
Fauna Makroregionu Polski Środkowej nie różni się w sposób zasadniczy od fauny
Polski Niżowej. Jest jedynie nieco uboższa w porównaniu z obszarami sąsiednimi z
powodu małej ilości zbiorników wodnych i rozdrobnionej powierzchni leśnej.
Zaewidencjonowano tu 989 gatunków w tym 779 bezkręgowców i 210 kręgowców.
Fauna ssaków liczy 40 gatunków. O większości występujących tu ssaków brak jest
danych o ich rozmieszczeniu i liczebności.
[Jakubowska-Gabara J., Markowski J. 2002r.]
4.1.3. Formy ochrony przyrody oraz dziedzictwo kulturowe na
terenie gminy
Na terenie gminy nie występuje żadna z form ochrony przyrody ożywionej ani też
nieożywionej.
Poza stale kurczącą się liczbą obiektów tradycyjnego budownictwa łowickiego w
zasadzie nie ma na terenie gminy wartościowych obiektów budownictwa i
architektury. Wartości kulturowe prezentuje :
•
dwór z 1923 roku, który stoi dziś w zespole budynków o funkcji
magazynowej, produkcyjnej i handlowej, a dawne zadrzewienie parkowe
uległo całkowitemu zniszczeniu,
•
cmentarz wojskowy żołnierzy niemieckich z I wojny światowej, zlokalizowany
na północnym skraju lasu, pomiędzy gruntami wsi Chąśno Drugie i Chąśno.
Żaden z tych obiektów nie jest wpisany do rejestru zabytków.
4.1.4. Stan przyrody i planowane działania
Największymi problemami dotyczącymi przyrody i jej ochrony na obszarze gminy
Chąśno, tak jak i w całym województwie łódzkim [ Program ochrony środowiska
województwa łódzkiego], są:
•
bardzo niski stopień lesistości, znacznie odbiegający od średniej krajowej, jak
również od średniego, zakładanego stopnia zalesienia kraju określanego na
30%,
•
trend do zalesiania przede wszystkim terenów sąsiadujących z obecnymi
kompleksami roślinnymi, co może pogłębiać istniejące dysproporcje w
rozmieszczeniu lasów,
•
wymieranie
gatunków,
ubożenie
ekosystemów
i
zmniejszenie
bioróżnorodności w wyniku silnej antropopresji,
•
zmiana charakteru siedlisk,
•
eliminacja roślin kserotermicznych z powodu naturalnej sukcesji na te tereny
zbiorowisk leśnych oraz roślinności wegetatywnej,
•
gwałtowny spadek liczebności wielu gatunków i zanik niektórych populacji
lokalnych zwierząt w wyniku lepszego wykorzystania gruntów ornych i
zmiany charakteru ich siedlisk,
15
•
•
degradacja flory bezkręgowej,
usuwanie z lasów próchniejącego drewna przyczyniające się do wyginięcia
pewnych gatunków owadów leśnych,
•
kłusownictwo przyczyniające się do zmniejszenia populacji pewnych
gatunków zwierząt, a jednocześnie zakłócające stosunki panujące w
ekosystemach.
Priorytetowe kierunki działań w dziedzinie ochrony środowiska przyrodniczego to:
•
prowadzenie zalesień, ze starannym doborem gatunkowym roślin i dążeniem
do łączenia ciągów ekologicznych,
•
poprawa jakości środowiska we wszystkich jego elementach szczególnie na
obszarach zdegradowanych.
4.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów
Lasy tworzą najwyżej zorganizowane ekosystemy, w których procesy
wykorzystania energii słonecznej i akumulacji produktów fotosyntezy oraz
neutralizacji skażeń osiągają bardzo wysoki poziom. Dzięki procesom fotosyntezy lasy
odnawiają zapasy tlenu w atmosferze, wiążąc zaś dwutlenek węgla z powietrza
łagodzą "efekt cieplarniany". Lasy w znaczący sposób zatrzymują pyłowe i gazowe
zanieczyszczenia powietrza, ulegając przy tym znacznym uszkodzeniom. W lasach
zachodzą procesy istotne dla prawidłowego obiegu materii i energii, warunkujące
ciągłość funkcjonowania całych zespołów krajobrazowych. Umożliwiając bytowanie
wielu gatunków roślin i zwierząt, lasy chronią różnorodność przyrody i jej zasoby
genowe.
Lasy spełniają w sposób naturalny lub w wyniku działań gospodarki leśnej
różnorodne funkcje, które kwalifikuje się następująco:
1.
Funkcje ekologiczne (ochronne), zapewniające: kształtowanie klimatu
globalnego i lokalnego, stabilizację składu atmosfery i jej oczyszczanie,
regulację obiegu wody w przyrodzie, przeciwdziałanie powodziom, lawinom i
osuwiskom, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem,
warunki do zachowania potencjału biologicznego wielkiej liczby gatunków i
ekosystemów, a także różnorodność krajobrazu i lepsze warunki produkcji
rolniczej;
2.
Funkcje produkcyjne (gospodarcze), polegające na zdolności do produkcji
biomasy i ciągłego powtarzania tego procesu, co zapewnia trwałe
użytkowanie drewna i surowców niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym
użytków gospodarki łowieckiej, a w konsekwencji uzyskiwanie dochodów ze
sprzedaży towarów i usług, oraz przyczyniające się do tworzenia stanowisk
pracy i zasilania podatkiem budżetu państwa i budżetów samorządów
lokalnych;
3.
Funkcje społeczne, które kształtują korzystne warunki zdrowotne i
rekreacyjne dla społeczeństwa, tworzą różnorodne formy użytkowania lasu
przez społeczność lokalną, wzbogacają rynek pracy, wzmacniają obronność
kraju, rozwój kultury, oświaty i nauki oraz edukacji ekologicznej
społeczeństwa.
Podstawową zasadą gospodarki leśnej było i jest dążenie do zachowania trwałości
lasów oraz powiększania zasobów leśnych i ciągłości ich użytkowania. Towarzyszy
16
temu świadomość wielofunkcyjnego modelu lasu, według którego ekosystemy leśne
biologicznie zdrowe, o składzie gatunkowym zgodnym z siedliskiem i racjonalnie
użytkowane zapewniają równocześnie spełnianie wszystkich funkcji lasu.
Podstawowe zadania hodowli lasów to:
•
Odnowienia i zalesienia . Odnowienie lasu jest wprowadzaniem nowego
pokolenia lasu sztucznie lub naturalnie na miejsce dotychczasowych
drzewostanów usuniętych w toku użytkowania lub zniszczonych. Zalesienie to
objęcie uprawą leśną gruntów dotychczas użytkowanych rolniczo lub nie
użytkowanych,
a
przeznaczonych
w
Planach
Zagospodarowania
Przestrzennego Gmin do zalesienia.
•
Pielęgnowanie lasu. Pielęgnowanie lasu obejmuje całość czynności
gospodarczych związanych z pielęgnowaniem ekosystemów leśnych. Ma ono
na celu utrzymanie zwarcia, tworzenie dolnych warstw drzewostanu,
wzbogacenie składu gatunkowego.
•
Produkcja szkółkarska służąca do produkcji materiału sadzeniowego.
4.2.1. Stan wyjściowy
4.2.1.1. Obszary leśne
Lasy zajmują 56.87 ha powierzchni gminy Chąśno. Teren gminy odznacza się
jednym z najniższych w powiecie łowickim wskaźników lesistości tj. 1,3%. Na tle
średniej krajowej – 28,2% oraz średniej wojewódzkiej 20,4%jest to przytłaczająco
niski wskaźnik. Nie ma na terenie gminy większych kompleksów leśnych, a na ogólną
powierzchnię lasów składają się małe lasy chłopskie.
17
Tabela 4. Zestawienie powierzchni siedliskowych typów lasów prywatnych w
poszczególnych miejscowościach gminy Chąśno.
Typy siedliskowe
lasu
Miejscowość
Ol
/ha/
BMŚw
/ha/
BMw
/ha/
Lśw
/ha/
Bśw
/ha/
LMśw
/ha/
LMw
/ha/
Nowe Chąśno
Mastki
Sierżniki
Skowrona
Wyborów
Błędów
Chąśno II
Goleńsko
Karnków
Karsznice Duże
Karsznice Małe
Niespusza Wieś
Niespusza
Nowa
Przemysłów
Ogółem
0,57
2,47
0,18
0,12
0,81
1,00
1,88
1,05
0,74
9,24
6,65
7,14
4,81
5,49
5,56
4,01
1,41
1,96
0,14
2,04
0,89
0,43
1,22
2,67
1,03
1,76
0,40
0,14
0,71
0,20
0,15
0,30
0,79
0,88
0,40
2,23
-
2,03
1,80
0,33
2,14
2,64
0,64
0,11
-
0,27
0,41
-
0,26
0,44
0,13
4,91
13,7
3
1,90
51,67
1,36
9,94
4,30
0,97
10,66
0,68
0,61
1,44
Łącznie
92,42
Skróty siedliskowych typów lasu:
Ol
– ols typowy
BMśw – bór mieszany świeży
BMw - bór mieszany wilgotny
Lśw - las świeży
Bśw - bór świeży
LMśw – las mieszany świeży
LMw - las miszany wilgotny
OlJ
- ols jesionowy
Lw
- las wilgotny
Bw
- bór wilgotny
Tabela 5. Siedliskowe typy lasu i przyjęte dla nich typy drzewostanów.
Wyszczególnienie
Gospodarczy typ Gatunek główny
drzewostanu
Gatunki domiesz.
Siedliskowe typy lasu
Bśw BMśw BMw LMśw LMw
Lw
So
So
So
So
Db
Db
Ol
Ol
OlJ
Jś
Brz
Dbc
Brz
Jś
Ol
Db
Db
Brz
18
Db
Brz
Db
Md
So
Jś
Jś
Wz
Tabela 6. Powierzchnia lasów na terenie gminy Chąśno – z podziałem na
miejscowości - według uproszczonych planów urządzenia lasów oraz
inwentaryzacji stanu lasów na okres od 01.01.1997r. do 31.12.2006r.
Miejscowość
Powierzchnia
lasów (ha)
13,06
11,91
9,38
11,58
10,94
6,08
6,17
2,41
2,43
0,14
4,88
2,09
1,60
9,75
92,42
Nowe Chąśno
Mastki
Sierżniki
Skowrona
Wyborów
Błędów
Chąśno II
Goleńsko
Karnków
Karsznice Duże
Karsznice Małe
Niespusza Wieś
Niespusza Nowa
Przemysłów
Łącznie
Tabela 7. Zestawienie powierzchni gatunków panujących w lasach prywatnych
gminy Chąśno – według uproszczonych planów urządzenia lasów oraz
inwentaryzacji stanu lasów na okres od 01.01.1997r. do 31.12.2006r.
Gatunek
Brzoza Sosna Olcha
panujący
(Brz)
(So)
(Ol)
[ha]
[ha]
Miejscowości [ha]
Nowe Chąśno
2,68
8,62
1,76
Mastki
0,51
6,85
4,55
Sierżniki
0,31
7,46
1,14
Skowrona
4,48
3,24
2,97
Wyborów
1,85
6,27
2,82
Błędów
1,50
3,15
0,12
Chąśno II
3,06
1,64
0,81
Goleńsko
0,77
0,64
1,00
Karnków
1,60
0,47
Karsznice Duże 0,14
Karsznice Małe
2,43
2,32
Niespusza
0,89
1,20
Wieś
Niespusza
0,59
0,14
0,74
Nowa
Przemysłów
0,43
3,02
5,57
Ogólnie
17,92 44,35 25,47
Łącznie
Osika
(Oś)
[ha]
0,76
0,13
Dąb Topola
(Db) (Tp)
[ha]
[ha]
0,25 0,22
0,13
0,16
0,30
0,36
0,13
-
0,61
0,89 1,16
92,42
19
Świerk
(Św)
[ha]
1,15
-
Akacja
(Ak)
[ha]
0,36
-
-
-
-
0,12
1,12
1,15
0,36
Analizując powyższe tabele możemy stwierdzić, iż najwięcej lasów
umiejscowionych jest we wsi Nowe Chąśno, a także Mastki, Skowroda i Wyborów –
powyżej 10 ha. Najpowszechniej występującym typem lasu jest bór mieszany świeży,
który zajmuję powierzchnię 51,67 ha. Stosownie do tego faktu gatunkami
panującymi są sosna i brzoza, a więc gatunki pionierskie o bardzo małych
wymaganiach siedliskowych. Na powierzchni przeszło 25 ha gatunkiem panującym
jest olcha co wiąże się z zasiedlaniem przez ten gatunek terenów podmokłych o
znikomej przydatności rolniczej oraz terenów wzdłuż cieków wodnych.
4.2.1.2. Racjonalne gospodarowanie zasobami leśnymi
Cele gospodarki leśnej realizowane są w oparciu o plany urządzenia lasu. Są to:
•
Zachowanie lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę,
glebę, warunki życia i zdrowie człowieka oraz równowagę przyrodniczą,
•
Ochrona lasów zwłaszcza ekosystemów leśnych stanowiących naturalne
fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze względu na
zachowanie różnorodności przyrodniczej, leśnych zasobów genetycznych,
walory krajobrazowe i potrzeby nauki,
•
ochronę terenów narażonych na degradację i o specjalnym znaczeniu dla
zachowania równowagi w środowisku, w tym stref wododziałowych,
obszarów zasilania wód podziemnych oraz zagrożonych erozją wodną i
stepowieniem krajobrazu,,
•
Ochrona wód powierzchniowych , głębinowych i retencji zlewni,
•
Produkcja na zasadzie racjonalnej gospodarki drewna oraz surowców i
produkcji ubocznego użytkowania lasu.
W odniesieniu do lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa użytkowanie
drewna nie ma charakteru planowej działalności gospodarczej, a skupia się na
zaspokajaniu własnych potrzeb właścicieli.
Rozdrobnienie lasów na terenie gminy Chąśno jest bardzo duże tj. na jedno
gospodarstwo rolne przypada średnio 0,5 ha lasu. W tak małych kompleksach
leśnych nie mogą wykształcić się warunki typowe dla wnętrza lasu , tak więc i
korzystne oddziaływanie lasu na środowisko przyrodnicze jest znacznie mniejsze.
Gmina Chąśno charakteryzuje się bardzo dużym procentem gleb o wysokich
klasach bonitacji stąd tak mała lesistość tego obszaru. Lasy są sadzone na terenach
o najsłabszych możliwościach produkcji biologicznej skutkiem czego większość w
strukturze siedliskowej lasów, to siedliska borowe, gdzie głównym gatunkiem
lasotwórczym jest sosna.
Choć jak wspomniano wcześniej na obszarze Gminy znacząca jest dominacja gleb
o wysokiej przydatności rolniczej istnieje część gruntów o niskich możliwościach
produkcji, które są nadmiernie użytkowane rolniczo pomimo swych niskich
możliwości produkcji biologicznej.
Właściwym byłoby wyłączenie tych gruntów z produkcji rolniczej celem ich
zalesienia. Celowość zwiększenie areału lasów na terenie Gminy wynika przede
wszystkim z potrzeby wzmożenia ich korzystnego oddziaływania na całe środowisko
przyrodnicze. Szczególne znaczenie mają ochronne funkcje lasu tj. przeciwdziałanie
degradacji i erozji gleb oraz stepowieniu krajobrazu rolniczego. Bardzo istotnym jest
również fakt, że las korzystnie modyfikuje lokalne stosunki hydrologiczne i
mikroklimatyczne na przyległych terenach rolniczych oraz przyczynia się do poprawy
20
jakości powietrza, wód i gleb. Zalesianie jest narzędziem racjonalizacji struktury
użytkowania ziemi przynoszącym korzystne efekty gospodarcze i społeczne.
4.2.1.3. Wnioski
W związku z występowaniem na terenie gminy Chąśno gleb o wysokich klasach
bonitacji znaczne zwiększenie lesistości tego terenu jest nieracjonalne. Zważywszy
jednak na potencjalne możliwości, należy dążyć do sukcesywnego, choćby
niewielkiego zwiększenia ilości terenów zalesionych.
4.3. Ochrona gleb
Gleba jest wytworem złożonego procesu, zwanego procesem glebotwórczym, na
który składają się: oddziaływanie klimatu, skały macierzystej, położenia na obszarze
o określonej rzeźbie terenu, a przede wszystkim organizmów roślinnych i
zwierzęcych. Proces ten jest bardzo powolny i przebiega z szybkością 1 cm
wytworzonej gleby na 100-400 lat. Z tego względu glebę uważa się za zasób
praktycznie nieodnawialny i powinna podlegać szczególnej ochronie.
Gleby spełniają szereg funkcji, przede wszystkim jako siedlisko wzrostu i rozwoju
roślin i zwierząt oraz transformacji składników mineralnych i organicznych. Budowa
gleby to zapis procesów geologicznych oraz dawnych i dzisiejszych procesów
litologiczno-pedologicznych. Gleby dzięki swoistym cechom stanowią odbicie historii
krajobrazu, którego są istotną częścią.4
Właściwości fizyko-chemiczne gleby zależą od rodzaju skały macierzystej , z której
powstała , odczynu i zawartości substancji organicznych. Skład granulometryczny
decyduje o warunkach wodnych i tlenowych gleb, a procentowa zawartość cząstek
koloidalnych wpływa na właściwości chemiczne gruntu. Gleby zawierające większy
procent cząstek koloidalnych są bardziej zasobne w składniki pokarmowe.
Gleba jest układem dynamicznym, a związki mineralne znajdujące się w niej
ulegają ciągłym przemianom, co prowadzi do zwiększenia ich zawartości lub do ich
ubytków, aż do całkowitego zubożenia gleby. Ubytki związków mineralnych w
glebach powodowane są głównie przez pobieranie składników pokarmowych przez
rośliny, wypłukiwanie rozpuszczalnych składników do głębszych warstw gleby,
tworzenia się pod wpływem różnych czynników związków nierozpuszczalnych,
niedostępnych dla roślin.
Do głównych czynników ubożenia, a w konsekwencji degradacji gleb należą:
•
wadliwy sposób użytkowania ziemi,
•
mechaniczne zniszczenie biologicznie czynnej warstwy gleby,
•
erozja,
•
przesuszenie lub zbytnie nawodnienie,
•
zubożenie w składniki pokarmowe,
•
zakwaszenie lub alkalizacja,
•
zanieczyszczenia chemiczne i mechaniczne,
•
zmniejszenie zawartości próchnicy,
•
zanieczyszczenie organizmami chorobotwórczymi.
4
Geografia gleb, Renata Bednarek, PWN Warszawa 1999r.
21
4.3.1.1. Rodzaje gleb
Gmina Chąśno należy do gmin powiatu łowickiego o jednym z największych
udziałów dobrych gruntów ornych klas II do IV.
Charakter budowy geologicznej gminy znajduje odzwierciedlenie w wartości
użytkowej występujących tu gleb.
Biorąc pod uwagę klasyfikację rodzajową, gleby zalegające obszar rejonu, zostały
prawie w całości wytworzone z glin zwałowych lekkich i piasków leżących na glinach.
Jedynie gleby zalegające dolinę rzeki oraz obszar położony na wschód od
miejscowości Chąśno powstały z piasków gliniastych i słabogliniastych. Utwory
wyściełające tą część gminy można zaliczyć do typu genetycznego gleb brunatnych
właściwych wyługowanych.
Pod względem przydatności rolniczej, większą część obszaru omawianego zaliczyć
można do kompleksu pszennego dobrego. Rodzaj szaty roślinnej związany jest z
uprawą przyległych terenów rolnych w układach ekologicznych i w zespołach typowo
rolniczych.
Udział procentowy gleb poszczególnych klas bonitacyjnych w gminie Chąśno
przedstawia się następująco:
•
II-III klasa gruntów – 49%
•
IV
klasa gruntów – 29%
•
V
klasa gruntów – 18%
•
VI
klasa gruntów – 4 %
Jeśli według IUNiG w Puławach ocena bonitacji gleb dla obszaru byłego
województwa wynosi dla gruntów ornych – 45,6 punktów, a użytków zielonych- 37,1,
to taka sama ocena dla gminy Chąśno wynosi odpowiednio 57,0 i 45,4. Są to
wskaźniki jedne z wyższych w subregionie skierniewickim (6 pozycja).
Jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej mierzona wartością bonitacyjną gleb,
różnicuje się w poszczególnych miejscowościach gminy , ale wszędzie jest znacząco
wyższą od wartości przeciętnych dla terenów rolnych byłego województwa
skierniewickiego .
4.3.1.2. Sposób użytkowania gleb
Krajobraz gminy jest zdeterminowany przez działalność rolniczą. Z ogólnej
powierzchni 7182 ha użytki rolne zajmują (według danych GUS) 6638 ha , co
stanowi 92,6% powierzchni gminy. Teren gminy jest prawie pozbawiony lasów, które
występują zaledwie na 1,2% jej powierzchni ( tj.92,42 ha).
22
Tabela 8. Struktura użytkowania gruntów w Gminie.
Wyszczególnienie
Powierzchnia całkowita gminy
Chąśno
użytki rolne
grunty orne
sady
łąki
pastwiska
Lasy
Pozostałe grunty i
nieużytki
(źródło – dane GUS z 2005r.)
Powierzchnia w
ha
7182
Udział procentowy %
6638
6129
118
291
100
85
459
92,4
85,3
1,6
4,1
1,4
1,2
6,4
100
Struktura użytkowania gruntów w poszczególnych miejscowościach gminy jest
dosyć jednorodna, tzn. odsetek użytków rolnych wszędzie jest bardzo wysoki i waha
się od 86% do 95% ogólnej powierzchni gruntów.
4.3.1.3. Odczyn gleb i potrzeby
mikroelementów.
wapnowania,
zawartość
makro
i
Pośród wielu czynników powodujących degradację gleb do ważnych zaliczyć należy
zakwaszenie i zubożenie w składniki pokarmowe roślin oraz naruszenie ich
równowagi.
Odczyn gleby zależy od rodzaju skały macierzystej, składu granulometrycznego, a
w dużym stopniu także od intensywności prowadzonych zabiegów agrotechnicznych.
Jest on regulatorem procesów pobierania z gleby składników pokarmowych
potrzebnych roślinom do prawidłowego rozwoju. Jest on jednym z czynników
determinujących urodzajność gleb.
Kwaśny odczyn gleby obniża jej żyzność prowadząc do degradacji urodzajności.
Ze względu na różną reakcję roślin na odczyn gleb, przemiany pH mają znaczenie
wskaźnikowo – porównawcze. Łatwo na tej podstawie określić potrzebę
uregulowania odczynu, trudniej jednak ocenić przyczynę i stopień degradacji gleby.
Jedyną metodą, która przynosi rezultaty są systematyczne pomiary odczynu pH
prowadzone w ciągu odpowiednio długiego czasu.5
Badania stanu zakwaszenia gleb i potrzeb wapnowania oraz zawartości w nich
podstawowych składników pokarmowych roślin: fosforu (P2O2), potasu (K2O) i
Magnezu (Mg) prowadzą w skali masowej Okręgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze.
Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych przez Okręgową Stację ChemicznoRolniczą w Łodzi w latach 1999-2003 w powiecie łowickim odnotowano następujący
procentowy udział gleb o odczynie:
•
bardzo kwaśnym – 32%
•
kwaśnym - 30,6%
•
lekko kwaśnym - 20,4%
•
obojętnym - 12,6%
5
Ochrona Środowiska glebowego, Piotr Kowalik, PWN Warszawa 2001
23
•
zasadowym - 4,4%
Gleby bardzo kwaśne
to gleby o daleko posuniętym stopniu degradacji.
Stosowanie nawozów mineralnych na takie gleby nie przynosi spodziewanych
efektów, a może nawet spowodować obniżkę plonów. Szkodzi także środowisku.
Składniki nawozowe są słabo sorbowane przez kompleks sorpcyjny, następuje ich
większe wypłukiwanie do wód gruntowych i dalej do wód wgłębnych, a także
powierzchniowych powodując ich większe zanieczyszczenie.
Niekorzystny, obok bardzo kwaśnego, jest również kwaśny odczyn gleby.
Obok przedstawienia stopnia zakwaszenia gleb wyliczane są potrzeby wapnowania
gleb. Wylicza się je w oparciu o odczyn i skład granulometrzyczny . Potrzeby
wapnowania w pięciu przedziałach przedstawiają się następująco:
•
konieczne – na 24%,
•
potrzebne – na 21%,
•
wskazane - na 15,6%,
•
ograniczone - na 11,8%,
•
zbędne - na 27,5%
Za gleby zdegradowane uważa się także gleby o bardzo niskiej zawartości
składników takich jak potas, fosfor i magnez.
Fosfor jest podstawowym składnikiem pokarmowym roślin. Spełnia wyjątkowo
ważną rolę we wszystkich procesach fizjologicznych roślin. Niedobory tego składnika
w glebie powodują obniżkę wielkości plonów i ich jakości oraz gorsze wykorzystanie
pozostałych składników. Jest to składnik bardzo silnie sorbowany w kompleksie
glebowym. W warunkach gleby zakwaszonej zmniejsza się przyswajalność fosforu ,
przechodzi on w formy niedostępne dla roślin. Bardzo niska zawartość fosforu w
glebie przyczynia się pośrednio do zanieczyszczenia gleb poprzez słabsze
wykorzystanie przez rośliny innych składników i większe wypłukiwanie niektórych z
nich.
Potas obok fosforu i azotu jest składnikiem pobieranym przez rośliny w dużej
ilości. Z gleby potas jest wypłukiwany , szczególnie w warunkach kwaśnego odczynu
i braku równowagi jonowej w glebie. Jest łatwo rozpuszczalny, stąd na przykład
niewiele tego składnika znajduje się w osadach ściekowych, przechodzi bowiem do
wód pościekowych.
Dla środowiska korzystna jest średnia i wysoka zawartość składników, a
niekorzystna zarówno zawartość niska i bardzo niska jak i bardzo wysoka.
Magnez jest składnikiem pobieranym przez rośliny w formie jonu Mg2+. Najbardziej
znaną fizjologiczną funkcją magnezu jest jego udział w asymilacji CO2. Magnez jest
głównym składnikiem chlorofilu. Znane jest powszechnie duże znaczenie magnezu
dla zdrowia ludzi i zwierząt. Jeśli brakuje go w glebie jest go znacznie mniej również
w paszach i produktach żywnościowych wyrosłych na tej glebie.
24
Tabela 9 Zawartość fosforu, potasu i magnezu w glebach powiatu łowickiego
Powiat
łowicki
bardzo
niskiej
fosfor
8,3
potas
17,0
magnez
8,7
(źródło: dane WIOŚ)
niskiej
25,9
35,7
16,9
Procent gleb o zawartości:
średniej
wysokiej
bardzo
wysokiej
25,5
24,5
27,8
16,0
11,6
21,7
24,2
11,2
24,9
wskaźnik
bonitacji
negatywnej
47,0
65,0
39,5
4.3.1.4. Rolnictwo
Gmina Chąśno jest gminą typowo rolniczą w związku z czym gospodarka rolna
decyduje o stanie jej gospodarki .
Podobnie jak w innych gminach powiatu łowickiego w gminie Chąśno w rękach
prywatnych znajdują się niemal wszystkie grunty wykorzystywane do produkcji
rolniczej. Indywidualne gospodarstwa rolne stanowią 98,3% wszystkich gospodarstw
na terenie gminy. Niewielki udział w
strukturze własności mają właściciele
nieruchomości rolnych o powierzchni użytków rolnych mniejszych od 1 ha (1%).
1.
Według danych uzyskanych z Urzędu Gminy na terenie gminy Chąśno
znajduje się 913 indywidualnych gospodarstw rolnych, w tym:
•
od 0,1 ha do 1,0 ha - 201,
•
od 1,0 ha do 5,0 ha - 134,
•
od 5,0 ha do 10,0 ha - 341,
•
od 10,0 ha do 15,0 ha - 153,
•
od 15,0 ha do 20,0 ha - 52,
•
od 20,0 ha do 30,0 ha - 19,
•
od 30,0 ha do 50,0 ha - 6
•
od 50,0 ha do 100 ha – 1.
Przeciętna wielkość gospodarstwa rolnego wynosi 7,5 ha.
2.
16,9% indywidualnych gospodarstw rolnych to gospodarstwa z grupy
gospodarstw dużych, dysponujące więcej niż 10 ha użytków rolnych;
najliczniejsze (37,6%) są gospodarstwa z grupy obszarowej od 5 do 10 ha
użytków rolnych.
3.
Struktura produkcji roślinnej na terenie gminy podporządkowana jest
potrzebom hodowli zwierząt gospodarskich, która odgrywa dominującą rolę
w produkcji rolniczej na tym obszarze. Dotyczy to przede wszystkim hodowli
trzody chlewnej, w mniejszym zakresie hodowli bydła, w tym i krów
mlecznych. Największe wskaźniki pogłowia zwierząt gospodarskich
w
stosunku do średnich wartości dla gminy , zarówno bydła jak i trzody
chlewnej, mają wsie: Mastki i Karsznice Duże. Z kolei Wyborów i Przemysłów
to wsie w których więcej hoduje się trzody chlewnej, a w Goleńsku,
Karnkowie i w Karsznicach Małych – więcej bydła.
4.
Obiekty wysoko-towarowej produkcji zwierzęcej najliczniej występują w
miejscowościach: Wyborów, Karsznice Duże, Skowroda, Goleńsko, Błędów i
Mastki.
5.
Główne kierunki upraw charakteryzujące roślinną produkcję rolną na terenie
25
•
•
•
•
•
•
•
6.
7.
gminy Chąśno ( według danych uzyskanych z Urzędu Gminy Chąśno):
zboża - 4752 ha,
pozostałe pastewne - 553 ha,
łąki i pastwiska - 391 ha,
ziemniaki - 265 ha,
warzywa gruntowe - 239 ha,
mieszanki zbożowo-strączkowe – 50 ha,
truskawki - 41 ha.
Przeważającą grupę gospodarstw stanowią gospodarstwa o mieszanym
kierunku produkcji rolniczej (roślinnej i zwierzęcej)
Według Powszechnego Spisu Rolnego 2002r. 84,9% indywidualnych
gospodarstw rolnych na terenie gminy prowadzi produkcję rolniczą z
przeznaczeniem głównie na rynek. Z kolei gospodarstwa produkujące
głównie lub wyłącznie na własne potrzeby stanowiły 25% ogółu gospodarstw
w gminie.
4.3.1.5. Identyfikacja potrzeb
Po przeanalizowaniu czynników mających wpływ na ochronę gleb można wysnuć
wniosek, że gmina Chąśno ma bardzo korzystne warunki do produkcji rolniczo–
hodowlanej.
W strukturze użytkowania terenów obserwujemy wyraźną przewagę upraw
polnych nad innymi formami użytkowania. Uprawy zaś w ogromnej mierze są
podporządkowane potrzebom hodowli zwierząt, zarówno trzody chlewnej jaki i
bydła.
W związku z bardzo znikomym pokryciem terenu gminy lasami gleby w dużej
mierze narażone są na czynniki erozyjne, przede wszystkim wiatr. Innym więc
aspektem ochrony gruntów i zarazem potrzebą jest zwiększanie lesistości na terenie
gminy. Przedsięwzięcie to wpływa zarówno na jakość gleb, jak również na walory
jakości powietrza i krajobrazu.
Właściwa polityka rolna powinna również uwzględniać działania zapobiegawcze
polegające na stosowaniu zadrzewień i zakrzaczeń, a także stałym utrzymaniem gleb
pod okrywą roślinną (rośliny wieloletnie).
W gestii władz leży zwiększanie świadomości ekologicznej zgodnej z ideą
zrównoważonego rolnictwa wśród mieszkańców wsi i rolników. Aktualna jest potrzeba
kształcenia społeczności wiejskiej i wypracowanie mechanizmów zachęcających
rolnika do stosowania nabytej wiedzy w praktyce, wprowadzania Zasad Kodeksu
Dobrej Praktyki Rolniczej i nowych technologii przyjaznych środowisku, a także
zachowania rodzimego dziedzictwa kulturowego.
W ujęciu globalnym w stosunku do rolnictwa ogółem należy stosować się do
zaleceń Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, której przestrzeganie jest swoistym
minimum w krajach Unii Europejskiej.
Kolejnym innym istotnym aspektem potrzeby ochrony gruntów przed degradacją
jest kształtowanie właściwego odczynu gleb przez ich wapnowanie. Zabieg ten
bezwzględnie należy przeprowadzić na glebach, które zgodnie z wynikami
przeprowadzonych badań wymagają tego „koniecznie” jak również, na tych na
których jest to „potrzebne”, a w miarę możliwości i środków także tam gdzie byłoby
to „wskazane”.
26
4.3.2. Zadania krótkoterminowe do roku 2008
•
•
•
Standaryzacja i podnoszenie jakości produktów rolnych,
Tworzenie grup producenckich, realizacja działań w kierunku scalania i
wymiany gruntów rolnych,
Stworzenie warunków do powstania rozwiniętego systemu sprzedaży
produktów rolnych.
4.3.3. Zadania długoterminowe do roku 2016
•
•
Modernizacja oraz poprawa struktury towarowych gospodarstw rolnych,
Organizacja lekcji wychowania ekologicznego dla dzieci i młodzieży oraz
szkoleń dla rolników z zakresu Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej.
27
5. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa
ekologicznego w gminie Chąśno
5.1. Gospodarka wodno-ściekowa
5.1.1.1. Hydrografia
Na terenie gminy Chąśno mamy do czynienia ze słabo rozwiniętą siecią
hydrograficzną, co wiąże się ze słabo zróżnicowaną morfologią powierzchniową.
Przez wschodnie obszary gminy, na kierunku północ-południe przebiega dzial
wodny III rzędu, pomiędzy dorzeczem rzeki Słudwi, a przyrzeczem Bzury.
Głównym ciekiem powierzchniowym jest rzeka Nida, jeden z lewobrzeżnych
dopływów Słudwi. Jej źródła położone są na terenie powiatu Gostynińskiego w
okolicach miejscowości Lwówek. Długość Nidy wynosi 28,02 km, jest ona rzeką IV
rzędu, o powierzchni zlewni 156,45 km2. Nida posiada pięć dopływów, z czego cztery
to dopływy lewobrzeżne i jeden prawobrzeżny:
•
dopływ z Czyżewa Nowego – lewobrzeżny, poza terenem gminy Chąśno,
•
dopływ z Sannik - lewobrzeżny,poza terenem gminy Chąśno,
•
dopływ z Osin - lewobrzeżny, poza terenem gminy Chąśno (gmina Kiernozia),
•
dopływ z Zofiowa – prawobrzeżny, uchodzący do Nidy na terenie gminy
Chąśno,
•
dopływ z Mastek – lewobrzeżny, uchodzący do Nidy na terenie gminy
Chąśno.
Nida płynie z północy na południe zachodniego krańca gminy Chąśno. Jest to
niewielka, rzeka nizinna, z niezbyt wyraźną choć miejscami wyraźnie zaakcentowaną
w rzeźbie terenu doliną.
Pozostałe naturalne cieki wodne przebiegające przez teren gminy to również
bezpośrednie lub pośrednie dopływy rzeki Bzury. Są to niewielkie i nieliczne
bezimienne cieki, włączone do rozbudowanego na terenie gminy , systemu melioracji
gruntów. Cieki te są odbiornikami wód z rowów melioracyjnych
Przy niskiej ilości opadów i dużym nasłonecznieniu na obszarze gminy występują
deficyty wód powierzchniowych.
Realnym zagrożeniem więc są procesy stepowienia krajobrazu jako następstwo
małych zasobów wód powierzchniowych ,zachwianych stosunków wodnych oraz
deficytu wód opadowych.
Na obszarze gminy znajduje się jeden niewielki zbiornik retencyjny wybudowany
na rzece Nidzie w obrębie gruntów wsi Mastki. Zajmuje on powierzchnię ok. 0,4 ha.
5.1.1.2. Wykorzystanie zasobów wodnych
Najważniejszym aktem prawnym z punktu widzenia ochrony wód i
gospodarowania nimi jest Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 roku (tekst jednolity z
2005r.Dz.U. Nr 239, poz. 2019 z późń. zm.), które reguluje gospodarowanie wodami
zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju a w szczególności zlewniowe
28
kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie
zasobami wodnymi.
Stan czystości rzek
Stan czystości środowiska jest przedmiotem stałych badań wchodzących w skład
systemu Państwowego Monitoringu Środowiska, na terenie województwa łódzkiego
realizowanego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi (WIOŚ).
Monitoringowe badania rzek w zlewni Bzury w roku 2004 wykonano w układzie
sieci regionalnej. Stałą kontrolą objęto 19 rzek, na których do badań wyznaczono 43
punkty pomiarowo-kontrolne. Wyniki przeprowadzonych badań wykazały brak wód
spełniających wymagania jakościowe I klasy czystości, ani też wody żadnego
dopływu nie odpowiadały wymaganiom klasy przewidywanej docelowo.
Stan czystości rzeki Nidy jest badany w jedynym profilu pomiarowo-kontrolnym
usytuowanym na tej rzece w obrębie wsi Wyborów. Profil ten (B33) jest obsługiwany
w ramach sieci regionalnej. Ocena składu jakościowego wód rzeki w poszczególnych
grupach zanieczyszczeń za rok 2004 w ty punkcie przedstawia się następująco:
Tabela 10. Skład jakościowy wód rzeki w poszczególnych grupach zanieczyszczeń
za rok 2004.
Organ.
Klasa czystości według grup zanieczyszczeń
Klasyfikacja
Subst.
Miogen. Metale Przem. Biolog. Mikrobiolog. ogólna
miner.
III
V
III
III
III
IV
V
V
(źródło: badania WIOŚ)
O piątej, niskiej klasie czystości wód Nidy zadecydowały takie zanieczyszczenia
jak: azot ogólny, azotany, OWO, tlen rozpuszczony i barwa.
Badania kontrolne Bzury w roku 2004 wykonywane były na odcinku od źródeł do
miejscowości Kompina (112,9 km), w dziewięciu punktach pomiarowo-kontrolnych.
Na całej kontrolowanej długości rzeki jej wody powinny spełniać wymagania
normatywne III klasy czystości.
W roku 2004 wymagane warunki jakościowe stwierdzono jedynie w pierwszym
punkcie kontrolnym na rzece. W dwóch ostatnich profilach na terenie powiatu
łowickiego o pozaklasowej jakości wody przesądzały 3 wskaźniki : azot azotynowy,
fosfor i chlorofil „a”.
Zasoby wód podziemnych
Według podziału hydrogeologicznego Polski (PIG Warszawa 1991r.) gmina Chąśno
położona
jest
na
skraju
regionu
hydrogeologicznego
zwanego
„południowomazowieckim”,
a
stanowiącego
południowo-zachodnią
część
makroregionu wschodniego Niżu Polskiego. Głównym elementem struktury budowy
geologicznej regionu „południowomazowieckiego” jest Niecka Mazowiecka.
Dla tego regionu hydrogeologicznego charakterystyczną cechą jest występowanie
trzech pięter wodonośnych o zasięgu regionalnym:
•
piętra wodonośnego kredy górnej – paleocenu,
29
•
piętra wodonośnego oligoceńsko-mioceńskiego ,
•
piętra wodonośnego czwartorzędu.
Piętro wodonośne paleocenu tworzy właściwie jeden zespół wodonośny o wodach
porowo-szczelinowych, bez wyraźnego podziału na poziomy wodonośne. Piętro to nie
ma znaczenia użytkowego dla gminy Chąśno.
W opisanym rejonie piętro trzeciorzędowe ma dwa różniące się bardzo poziomy
wodonośne: oligoceński i mioceński, które pozostają w łączności hydraulicznej.
Dominuje mioceński poziom wodonośny o dużym znaczeniu użytkowym. Występuje
on na zmiennej głębokości i ma zmienne parametry hydrogeologiczne.
Trzeciorzędowe piętro wodonośne jest najbardziej zasobne w wodę.
Charakterystyczne dla tego terenu jest bardzo ubogie w wodę piętro
czwartorzędowe (osady czwartorzędowe top głównie zwarte pokłady gliny zwałowej,
bez piaszczysto-żwirowych warstw dzielących lub podścielających struktury
morenowe).
Generalnie uznaje się ,że warunki hydrogeologiczne na obszarze gminy kształtują
się niekorzystnie. Teren gminy stanowi fragment większego terytorium o
symptomach niedoboru wód podziemnych. Brak wodonośnego czwartorzędu
charakteryzuje cały odcinek zachodniego pasa Niecki Mazowieckiej, od Łowicza po
Pruszków.
W gminie Chąśno dla potrzeb komunalnych ujmowane są zarówno wody piętra
czwartorzędowego jak i trzeciorzędowego. Na terenie gminy eksploatuje się trzy
ujęcia wód podziemnych : Wyborowie , Goleńsku i Skowrodzie Południowej.
Zasoby wód podziemnych ściśle związane są z występowaniem na obszarze
Gminy Głównym Zbiornikiem Wód Podziemnych (GZWP) nr 215- Subniecka
Warszawska. Obejmuje on poziomy wodonośne piętra trzeciorzędowego. W obrębie
tego zbiornika , na obszarze gminy Chąśno, nie wyznaczono obszarów Najwyższej
Ochrony (ONO), a także Obszarów Wysokiej Ochrony (OWO) wód podziemnych.
Jakość wód podziemnych.
System monitoringu wód podziemnych ma na celu obserwacje zmian chemizmu
wód podziemnych, sygnalizowanie zagrożeń, a także wspomaganie działań
zmierzających do ograniczenia wpływu czynników antropogenicznych. Wody
podziemne, ze względu na swoją wysoką jakość jak i potencjalne zasoby, stanowią
ważne źródło zaopatrzenia w wodę.
Oceny jakości wód podziemnych dokonano zgodnie z zalecaną przez Główny
Inspektorat Ochrony Środowiska „Klasyfikacją jakości zwykłych wód podziemnych dla
potrzeb monitoringu”.
Klasyfikacja:
1.
Stosowana do roku 2003 wyodrębniała:
•
klasę Ia – wód najwyższej jakości bez przekroczeń dopuszczalnych
wskaźników zanieczyszczeń, nadających się do celów pitnych bez
uzdatniania,
•
klasę Ib – wód wysokiej jakości, nieznacznie zanieczyszczonych o naturalnym
chemiźmie, odpowiadających wodom do celów pitnych i gospodarczych,
wymagających prostego uzdatniania,
•
klasę II – wód średniej jakości o naturalnych chemiźmie jak i zmienionych
antropogenicznie, wymagających złożonego uzdatniania,
30
•
klasę III – wód niskiej jakości, a których cechy fizyczne i zawartość głównych
wskaźników zanieczyszczeń znacznie przekraczają normy obowiązujące dla
wód pitnych.
2.
Stosowana od roku 2004r. według rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia
11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód
powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz
sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. ( Dz. U. nr 32,
poz. 284 ) wyodrębnia:
•
klasę I - wody o bardzo dobrej jakości ; wartości wskaźników jakości wody są
kształtowane jedynie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w
warstwie wodonośnej; żaden ze wskaźników wody nie przekracza wartości
dopuszczalnych jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi;
•
klasę II – wody dobrej jakości ; wartości wskaźników jakości wody nie
wskazują na oddziaływania antropogeniczne ; wskaźniki jakości wody z
wyjątkiem żelaza i manganu, nie przekraczają wartości dopuszczalnych
jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi;
•
klasę III – wody zadawalającej jakości ; wartości wskaźników jakości wody
są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania
antropogenicznego ; mniejsza część wskaźników jakości wody przekracza
wartości dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi;
•
klasę IV – wody niezadowalającej jakości; wartości wskaźników jakości wody
są podwyższone w wyniku naturalnych procesów oraz słabego oddziaływania
antropogenicznego ; większość wskaźników jakości wody przekracza wartości
dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi;
•
klasa V – wody złej jakości ; wartości wskaźników jakości wody potwierdzają
oddziaływania antropogeniczne; wody nie spełniają wymagań określonych
dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi;
W ramach krajowej sieci monitoringu, na terenie województwa łódzkiego w
2004r. przeprowadzono badania wody w 29 ujęciach, z czego 3 otwory badawcze
były zlokalizowane na obszarze powiatu łowickiego – w Łowiczu.
Wody podziemne na terenie gminy Chąśno nie były badane w ramach krajowej
sieci monitoringu ani też nie zostały poddane badaniom w ramach regionalnego
monitoringu studni głębinowych.
Wody pierwszego poziomu wodonośnego wykazują z reguły egzogeniczne
zanieczyszczenia. Najczęściej są to zanieczyszczenia typu komunalnego, cechujące
się przekroczeniami stężeń azotanów. Są ujmowane w studniach kopanych w obrębie
siedlisk rolniczych, ale coraz rzadziej wykorzystuje się je do celów bytowych.
Źródła zanieczyszczeń wód podziemnych i powierzchniowych
Głównymi źródłami zanieczyszczeń zarówno wód powierzchniowych jak i
podziemnych wód występujących na terenie gminy Chąśno powodującymi ich
eutrofizację , są zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego .
W chwili obecnej zjawiska skażenia wód gruntowych związkami azotu i fosforu
wymywanymi z gleb uprawnych stały się jednym z najpoważniejszych problemów
ochrony środowiska. Zanieczyszczenia obszarowe powstają bądź w wyniku wtórnej
dyspersji substancji chemicznych ze źródeł punktowych (kwaśny opad, przenikanie
do systemów wodnych), bądź jako efekt wymywania związków chemicznych ze
31
stosunkowo dużych powierzchni (nawozy mineralne, gnojowica, pestycydy, itp.).
Substancje chemiczne przenoszone są zarówno przez wody spływające po
powierzchni, jak i przesączające się przez profil glebowy w postaci roztworów lub
zawiesin, powodując zanieczyszczenia wód otwartych i gruntowych na dużych
obszarach. Dzieje się tak dlatego, że przy stosowaniu wysokich dawek nawożenia
mineralnego tylko część substancji biogennych wykorzystywana jest przez rośliny,
natomiast pozostała ilość, wymywana poza zasięg systemów korzeniowych , jest nie
tylko tracona, ale przemieszczając się do systemów wodonośnych lub wód otwartych
powoduje ich zanieczyszczenia ze wszystkimi tego następstwami.
Przemieszczanie się związków chemicznych w roztworze glebowym zależy nie tylko
od struktury gleby, zawartości frakcji ilastej i materii organicznej, ale także od
czynników chemicznych i mikrobiologicznych. Obecnie duże znaczenie przypisuje się
zmianom odczynu gleby. W ostatnich dziesięcioleciach zakwaszenie gleb wzrasta
głównie z powodu kwaśnych opadów.
Eutrofizacja czyli przeżyźnienie wód powierzchniowych stanowi podstawowe
zagrożenie dla ekosystemów wodnych. Eutrofizacja rzek objawia się intensywnym
rozwojem glonów planktonowych, których miernikiem jest zawartość w wodzie
chlorofilu a.
Nadmierne ilości azotu i fosforu są wprowadzane do wód powierzchniowych ze
źródeł punktowych i powierzchniowych . Do źródeł punktowych zaliczamy wyloty
rurociągów lub kanałów odprowadzających ścieki (surowe lub oczyszczone). Dużym
zagrożeniem dla stanu czystości wód podziemnych i powierzchniowych są zwłaszcza
nieszczelne szamba oraz dzikie wyloty kanalizacji.
Wyróżnia się również źródła punktowe rozproszone, do których na terenach
wiejskich należą przede wszystkim zagrody i ich bezpośrednie otoczenie. Chodzi o
niezabezpieczone płytami betonowymi stosy obornikowe i kiszonkowe, szklarnie i
tunele foliowe, budynki inwentarskie bez szczelnej podłogi oraz nieszczelne zbiorniki
gnojowicy, wody gnojowej, gnojówki i ścieków. Pochodzące z tych źródeł biogeny są
w dużej ilości wprowadzane do wód gruntowych na stosunkowo niewielkiej
powierzchni.
Źródłem powierzchniowych zanieczyszczeń jest podziemne i powierzchniowe
wymywanie związków azotu i fosforu z użytków rolnych , jak też imisja związków
azotu z atmosfery ( NH3 i NOx). Z wymienionych źródeł związki azotu wraz z wodami
opadowymi przesiąkają przez glebę i docierają do wód podziemnych. Związki fosforu
wraz z cząsteczkami gleby przedostają się do wód powierzchniowych głównie w
wyniku spływów powierzchniowych będących efektem intensywnych opadów
deszczu, roztopów i spadków terenu.
Ścieki deszczowe z dróg i placów zanieczyszczają wody powierzchniowe głównie
substancjami ropopochodnymi spłukiwanymi z nawierzchni dróg.
Należy się liczyć z występowaniem rzeczywistych i potencjalnych zagrożeń dla
środowiska przyrodniczego gminy, przede wszystkim :
•
w pasach terenów przyległych do drogi wojewódzkiej nr 584,
•
wzdłuż rurociągu naftowego relacji Płock-Koluszki,
•
w rejonie lokalizacji wielkotowarowych obiektów hodowli zwierząt.
Kanalizacja sanitarna i oczyszczalnie ścieków
Na obszarze gminy Chąśno nie ma komunalnych urządzeń odprowadzania i
32
oczyszczalnia ścieków.
O oczyszczaniu możemy mówić jedynie w odniesieniu do wód popłucznych z
odżelaziaczy. Tego typu oczyszczalnie są zlokalizowane przy ujęciach :
•
w Wyborowie - odprowadzenie do rowu melioracyjnego R-18 Qmax – 11,01 m3/d,
•
w Skowrodzie Południowej - odprowadzenie do rowu melioracyjnego R-5Qmax – 5,24 m3/d,
•
w Goleńsku - odprowadzenie do rowu melioracyjnego Qmax –7,83 m3/d.
Według informacji z Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi ogółem gmina Chąśno
odprowadziła do środowiska 1599 m3 ścieków przemysłowych o parametrach:
•
BZT5 - 11,5 mgO2/dm3,
•
ChZT - 20,5 mgO2/dm3.
Bilans ścieków bytowo-gospodarczych
Gmina Chąśno jest obszarem typowo rolniczym. Brak na jej terenie zakładów
przemysłowych mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Ścieki powstające
na terenie Gminy mają charakter ścieków bytowo-gospodarczych produkowanych na
terenach wiejskich.
Przyjmując średni wskaźnik średniego zużycia wody w gospodarstwach domowych
na 1 mieszkańca na poziomie 100 l/M/d wyznaczono teoretyczną ilość ścieków
bytowo gospodarczych:
Tabela 11. Bilans ścieków bytowo – gospodarczych.
Lp
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Sołectwo
Błędów
Chąśno
Chąśno Drugie
Goleńsko
Karnków
Karsznice Duże
Karsznice Małe
Marianka
Mastki
Niespusza Wieś
Niespusza Nowa
Przemysłów
Sierżniki
Skowrona Południowa
Skowrona Północna
Wyborów
Liczba
mieszkańców
(stan na 2005r.)
310
202
270
355
92
170
90
131
205
152
118
255
298
161
174
306
Teoretyczna ilośc
powstających
ścieków (m3/d)
31,0
20,2
27,0
35,5
9,2
17,0
9,0
13,1
20,5
15,2
11,8
25,5
29,8
16,1
17,4
30,6
Z obliczeń wskaźnikowych wynika, że na terenie gminy Chąśno może powstawać
około 328,9 m3/d ścieków.
Zaopatrzenie w wodę
33
Gmina jest zaopatrywana w wodę z ujęć wód podziemnych zlokalizowanych na
terenie gminy jak i poza jej granicami, korzystających z zasobów czwartorzędowego i
trzeciorzędowego poziomu wodonośnego.
W gminie eksploatuje się trzy ujęcia wód podziemnych
•
w Wyborowie , korzysta z 2 studni,
•
w Goleńsku , korzysta z jednej studni
•
w Skowrodzie Południowej, korzysta z jednej studni.
Każde z ujęć wyposażone jest w stację uzdatniania wody. Wydajność ujęć
gwarantuje następujące ilości wody: Qmaxh – 102,6 m3/h i Qmaxd – 1351,3 m3/d.
Ponadto gmina Chąśno „importuje” wodę:
•
z terenu gminy Zduny ( z ujęcia w Retkach) dla wsi Retki,
•
z terenu gminy Kocierzew Południowy (z ujęć w Płaskocinie i Kocierzewie) dla
wsi Sierżniki, Błędów, Chąśno, Chąśno Drugie i Karnków,
•
z terenu gminy Łowicz ( z ujęcia w Niedźwiadzie) dla wsi Goleńsko Małe.
Rezerwy wydobytej wody na ujęciu w Goleńsku pozwalają zaopatrywać w wodę
miejscowości położone poza terenem gminy Chąśno tj. Świeryż Doły i Małyszce w
gminie Łowicz.
Na podstawie bazy danych prowadzonej w WIOŚ w Łodzi Delegaturze w
Skierniewicach ilość pobranej wody w latach 2001 – 2004 w gminie Chąśno
kształtowała się następująco:
Tabela 12. Ilość pobranej w gminie Chąśno wody w latach 2002–2005
Gmina
Chąśno
Ilość wody ogółem m3
2002
2003
2004
2005
121600
143600
121200
159451
Powyższe dane dotyczą ujęć gminnych, eksploatowanych przez Urząd Gminy w
Chąśnie. Według sprawozdań woda pobierana jest na cele socjalne.
Łączna długość sieci wodociągowej wynosi 74,4km, 100% wsi w gminie posiada
swój wodociąg, ale do wodociągu wiejskiego jest podłączonych 97,4% gospodarstw.
W przypadku każdego siedliska w gminie istnieje możliwość przyłączenia się do sieci
wodociągowej, stopień wykorzystania sieci uzależniony jest wyłącznie od możliwości
finansowych właścicieli.
W Gminie funkcjonuje sześć odrębnych układów sieci wodociągowej.
5.1.2. Identyfikacja potrzeb
W dziedzinie gospodarki wodnej potrzeby gminy Chąśno są duże, w związku z
powyższym konieczne są też znaczne nakłady finansowe na realizację niezbędnych w
tym zakresie przedsięwzięć. Najważniejszym zadaniem gminy jest niewątpliwie
budowa oczyszczalni ścieków co wiąże się z budową sieci kanalizacyjnej. Ponadto
bardzo istotnym zadaniem jest uściślenie kontroli opróżniania szamb przydomowych
oraz szczelności tych zbiorników.
34
5.1.3. Zadania krótkoterminowe – do roku 2008
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Wymiana 2,5 km linii wodociągowej w Wyborowie .
Edukacja oraz propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do
oszczędzania wody.
Rozpoznanie problemu starych studni kopanych – ewidencja i zabezpieczenie
przed zanieczyszczeniem,
Założenie ewidencji zbiorników bezodpływowych i kontrola częstości ich
opróżniania.
Zaprowadzenie ewidencji przydomowych oczyszczalni ścieków.
Rozpoznanie potrzeb w zakresie zabezpieczenia przeciwpowodziowego.
Propagowanie tzw. dobrych praktyk rolniczych w celu zmniejszenia
zanieczyszczeń obszarowych przez związki biogenne.
Eliminowanie strat wody w sieci poprzez prowadzenie jej bieżącej
konserwacji i modernizacji.
5.1.4. Zadania długoterminowe – do roku 2016
1.
2.
3.
4.
5.
Budowa gminnej oczyszczalni ścieków w Mastkach o wydajności 162
m3/dobę.
Likwidacja niezorganizowanych zrzutów ścieków.
Budowa kanalizacji sanitarnej w gminie ok.10 km.
Poprawa retencyjności na obszarze gminy poprzez powiększenie areału lasów
oraz budowę małych zbiorników retencyjnych.
Wymiana rurociągów wykonanych z rur stalowych , żeliwnych i azbestowych.
5.1.5. Wnioski
1.
2.
3.
4.
5.
Zdecydowana poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych może
być uzyskana dzięki budowie oczyszczalni ścieków wraz z budową systemów
kanalizacyjnych.
Łączna długość sieci kanalizacyjnej (wraz z przyłączami domowymi) do
wykonania w okresie do 2015 roku wyniesie około 41,1 km.
W ramach rozwiązań systemowych, na obszarach zabudowy mieszkaniowej
rozproszonej gdzie nie przewiduje się rozbudowy sieciowego systemu
odprowadzania ścieków, należy przewidzieć budowę przydomowych
biologicznych oczyszczalni ścieków lub innego sprawnego systemu
unieszkodliwiania ścieków.
Pozyskanie odpowiednich środków finansowych może wymagać łączenia
zadań poszczególnych gmin w międzygminne przedsięwzięcia kierowane
przez odpowiednie federacje (np. związki gmin), które mogą być
odpowiednim partnerem do rozmów z organizacjami decydującymi o
współfinansowaniu inwestycji.
Racjonalne nawożenie gruntów rolnych i właściwe stosowanie środków
ochrony roślin winno przyczynić się do zmniejszenia ładunku zanieczyszczeń
pochodzących ze źródeł powierzchniowych.
35
5.2. Ochrona powietrza atmosferycznego.
Zgodnie z definicją przedstawioną w Ustawie „Prawo Ochrony Środowiska” art.85
ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości,
w szczególności przez:
•
utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla
nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach
•
zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do
dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.
Działalność człowieka jest związana z wprowadzaniem do powietrza różnych
substancji, które mają wpływ na zmianę jego składu. W związku z tym, za
zanieczyszczenie powietrza będziemy uważali bądź jego składniki naturalne, jeśli ich
udziały w powietrzu będą wyższe od zawartości określonej składem wzorcowym,
bądź inne składniki obce nie występujące w składzie naturalnym nawet w dowolnie
małych ilościach.
Szczególne znaczenie konieczności ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami
wynika z faktu, że zanieczyszczenia powietrza oddziaływają bezpośrednio na zdrowie
człowieka, organizmy żywe, roślinność, wody, gleby a także zabytki i budowle.
Dodatkowo zanieczyszczenia, które łatwo przenoszą się nawet na duże odległości,
oddziaływają na zmiany klimatu, wywołują niekorzystne procesy w ochronnej
warstwie ozonowej jak również powodują niekorzystne procesy zakwaszenia i
eutrofizacji.
Zakwaszenie powodowane jest przez SO2, NO2 i NH3, które emitowane w postaci
gazowej, w wyniku przemian chemicznych w atmosferze oraz w skutek późniejszego
suchego i mokrego opadu docierają do gleby i wód w postaci jonów lub kwasów
obniżających pH. Eutrofizacja środowiska glebowego i wodnego – to efekt dużej ilości
azotu zawartego w azotanach, amoniaku oraz fosforu.
Do najważniejszych niekorzystnych zjawisk wymuszających działania w zakresie
ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem zalicza się:
•
emisję zorganizowaną pochodząca ze źródeł punktowych (przemysł, usługi,
lokalne kotłownie, z ogrzewania budynków mieszkalnych tzw. niska emisja),
•
emisję niezorganizowaną tj. emisję zanieczyszczeń wprowadzanych do
powietrza bez pośrednictwa przeznaczonych do tego celu środków
technicznych np. spawanie czy lakierowanie wykonywane poza obrębem
warsztatu czy spalanie na powierzchni ziemi jak wypalanie traw, itp., lub
•
emisję ze źródeł liniowych i powierzchniowych (drogi, parkingi).
5.2.1.1. System ciepłowniczy
System ciepłowniczy nie występuje na terenie gminy Chąśno. Podstawowym
systemem pokrywania potrzeb cieplnych gminy z uwagi na rozproszoną zabudowę i
niską gęstość cieplną będzie ogrzewanie oparte na indywidualnych źródłach ciepła.
Mieszkańcy będą korzystać z następujących nośników ciepła:
36
•
piece akumulacyjne elektryczne;
•
olej opałowy;
•
propan butan;
•
paliwa stałe;
•
odnawialne i niekonwencjonalne źródła energii.
Nie ulega wątpliwości, że głównym paliwem wykorzystywanym przez mieszkańców
jest węgiel, w znikomym stopniu biomasa oparta na drewnie. Natomiast pozostałe
nośniki ciepła, które są przyjazne dla środowiska tj. propan-butan, olej opałowy i
energia elektryczna są znacznie droższe i dlatego rzadko stosowane.
W indywidualnym ogrzewnictwie funkcjonują jeszcze urządzenia grzewcze o
przestarzałej konstrukcji jak kotły komorowe tradycyjne, bez regulacji i kontroli ilości
podawanego paliwa do paleniska oraz bez regulacji i kontroli powietrza
wprowadzanego do procesu spalania, o sprawności średniorocznej wynoszącej ok.
50%. W tych starych nieefektywnych urządzeniach grzewczych spala się niskiej
jakości węgiel.
Można więc stwierdzić, że najwyższy poziom emisji zanieczyszczeń związany jest
ze spalaniem węgla w kotłach przydomowych i piecach węglowych (zwłaszcza SO2
CO i pyłu).
Z reguły emitory o niskiej wysokości kształtują znaczny poziom stężeń
zanieczyszczeń w najbliższym otoczeniu. Jednak niska emisja na terenach luźno
zabudowanych, z jakimi mamy do czynienia na obszarze gminy Chąśno, gdzie istnieją
dobre warunki przewietrzania i depozycji zanieczyszczeń, powoduje realne
zmniejszenie stężeń zanieczyszczeń.
Zanieczyszczeniem wskaźnikowym niskiej emisji jest benzo-α-piren, należący do
grupy węglowodorów aromatycznych. Głównym problemem w zwalczaniu niskiej
emisji jest brak inwentaryzacji źródeł i wielkości zagrożeń oraz danych o masie
stosowanych paliw.
Charakterystyczną cechą niskiej emisji jest jej sezonowa zmienność. W okresach
grzewczych notuje się znaczący wzrost emisji w porównaniu do pory wiosennoletniej.
5.2.1.2. Komunikacyjne źródła zanieczyszczeń
Drugie źródło emisji zanieczyszczeń do powietrza w gminie Chąśno wiąże się z
wykorzystaniem paliw płynnych do napędzania silników spalinowych w pojazdach
samochodowych, maszynach rolniczych, budowlanych, w kolei gdzie podczas
spalania paliw emitowanych jest wiele zanieczyszczeń.
Charakterystycznymi cechami emisji komunikacyjnej są:
•
duże stężenie tlenku węgla, tlenków azotu i węglowodorów lotnych,
•
stosunkowo koncentracja zanieczyszczeń wzdłuż dróg,
•
nierównomierność w okresach dobowych i sezonowych związana ze
zmianami
•
natężenia ruchu.
Na wielkość tej emisji mają wpływ:
•
stan jezdni,
•
konstrukcja i stan techniczny silników pojazdów, warunki pracy silników,
•
rodzaj paliwa,
•
płynność ruchu.
37
Ze względu na dużą ilość czynników, jak i znaczny zakres ich zmienności bardzo
trudno jest wyznaczyć ilość substancji toksycznych emitowanych przez silniki
pojazdów do atmosfery. Na podstawie znanych wartości średniego statystycznego
składu mieszanki dla poszczególnych rodzajów silników i odpowiadających im
wartości emisji substancji oszacowano sumaryczną emisję (wg J Jakubowski –
„Motoryzacja a środowisko”) i w poniższej tabeli przedstawiono przeciętny skład
spalin silnikowych.
Tabela 13. Przeciętny skład spalin silnikowych (w % objętościowo).
Składnik
Azot
Tlen
Para wodna
Dwutlenek węgla
Tlenek węgla
Tlenek azotu
Węglowogory
Sadza
Aldehydy
Silniki o
zapłonie
iskrowym
24 - 77
0,3 – 8,0
3,0 – 5,5
5,0 – 12
0,5 – 10
0,0 – 0,8
0,2 – 3,0
0,0 – 0,04
0,0 – 0,2
Silniki
wysokoprężne
Uwagi
76 - 78
2 - 18
0,5 – 4,0
1 - 10
0,01 – 0,5
0,0002 – 0,5
0,009 – 0,5
0,01 - 1,1
0,001 – 0,009
nietoksyczny
nietoksyczny
nietoksyczny
nietoksyczny
toksyczny
toksyczny
toksyczny
toksyczny
toksyczny
W porównaniu do źródeł pochodzenia energetycznego na terenie gminy Chąśno
pojazdy samochodowe wprowadzają do atmosfery znacznie niższe wartości
zanieczyszczeń. Ma to bezpośredni związek z wielkością oraz zagęszczeniem szlaków
komunikacyjnych jak również z typem zabudowy (rozproszonej) występującym na
terenie gminy.
5.2.1.3. Ocena stanu jakości powietrza
Nie należy zapominać, że kolejnym elementem mających istotny wpływ na stan
jakości powietrza są warunki klimatyczne obszaru, a w szczególności warunki
anemologiczne (kierunek i prędkość wiatru).
Gmina leży na terenie objętym wpływem klimatu środkowoeuropejskiego o
wpływach mas powietrza oceanicznego i kontynentalnego. Klimat tego obszaru jest
umiarkowany łagodny. Klimat gminy uzależniony jest również od wędrówek mas
powietrza.
Na terenie powiatu łowickiego zlokalizowano 4 stanowiska pomiaru opadu pyłu
oraz metali obejmujący zaledwie 3 z 10 gmin zlokalizowanych w powiecie.
Na terenie gminy Chąśno nie są prowadzone pomiary stężeń substancji w
powietrzu.
Na podstawie pomiarów z roku 2004 prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska w Łodzi Delegatura w Skierniewicach można stwierdzić, że
dopuszczalne średnie stężenia roczne zanieczyszczeń w postaci SO2 oraz NO2 nie
zostały przekroczone w żadnym z 8 punktów pomiarowych rozmieszczonych na
terenie powiatu łowickiego. Obrazuje to poniżej zamieszczona tabela nr 16.
38
Tabela 14. Średnia roczna imisja SO2 oraz NO2 – metoda próbników pasywnych
µg/m3 2004 r.
Adres
Łowicz ul. 3 Maja /Tkaczew/
Łowicz ul. Poznańska 130
Łowicz ul. Ikara 5
Łowicz ul. F. Chopina 3
od sierpnia zmiana
ul. Osiedle Tkaczew 9
Łowicz ul. Skotnickiego 16
Łowicz ul. Tuwima 6
Łyszkowice
Piaski gm. Nieborów
Średnie
roczne
stężenie
SO2
6,65
6,52
8,18
8,83
Dopuszczalne
średnioroczne
stężenie SO2
Dopuszczalne
średnioroczne
stężenie NO2
20
20
20
20
Średnie
roczne
stężenie
NO2
21,04
26,33
14,62
18,08
7,24
12,53
6,54
5,99
20
20
20
20
17,52
18,71
13,73
12,56
40
40
40
40
40
40
40
40
Informacje o zanieczyszczeniach pyłem są podawane w formie wielkości emisji,
opadu (g/m2). Główne zagrożenia dla rolnictwa wynikają z zawartości w pyle,
gromadzących się w wierzchniej w warstwie gleby, metali ciężkich oraz trwałych,
trujących związków organicznych.
Dla potrzeb terenów rolniczych, jakim bez wątpienia jest gmina Chąśno,
wykorzystuje się stężenia średnioroczne oraz roczny opad pyłu i zawartych w nim
kadmu i ołowiu, który na terenie powiatu łowickiego przedstawiał się w następujący
sposób:
Tabela 15. Wartość opadu pyłu i zawartego w nim ołowiu i kadmu na
stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych na terenie powiatu łowickiego.
Lokalizacja
stanowiska
Roczny opad pyłu g/m2/
rok (wartość
dopuszczalna – 200g/
m2/rok)
2002 2003 2004
ul. Radziecka
59,0
Ul. Mickiewicza 98,1
Łyszkowice
73,2
Targowa 1
Nieborów „Na
32,9
Rozdrożu”
Ołów w opadzie pyłu
mg/m2/rok (wartość
dopuszczalna – 0,1 g/
m2/rok)
2002 2003 2004
Kadm w opadzie
pyłu(wartość
dopuszczalna – 0,01 g/
m2/rok)
2002 2003 2004
47,7
68,2
79,9
53,8
60,1
61,2
11,9
12,1
9,15
7,91
12,2
11,62
6,03
7,17
5,32
0,57
0,62
<0,44
<0,44
<0,52
<0,44
<0,44
0,49
<0,44
29,3
30,2
14,14
4,43
5,00
0,48
<0,44
0,48
Zgodnie z art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska
(Dz. U. nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami ) Wojewoda co roku dokonuje oceny
poziomu substancji w powietrzu w celu uzyskania informacji o stężeniach
zanieczyszczeń na obszarze poszczególnych stref, w tym przypadku na obszarze
powiatu, w zakresie umożliwiającym:
39
•
dokonanie klasyfikacji stref - klasyfikacja jest następnie podstawą do
podjęcia decyzji o potrzebie zaplanowania działań na rzecz poprawy jakości
powietrza w danej strefie. Na podstawie oceny jakości powietrza mogą
zostać nadane danej strefie klasy równoznaczne z koniecznością podjęcia
prac nad opracowaniem programów ochrony powietrza lub wzmocnienia
systemu oceny ( sieci pomiarowej monitoringu powietrza ),
•
uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń na
obszarze strefy, w zakresie umożliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń
wartości kryterialnych oraz określenie wartości stężeń na tych obszarach informacje te są niezbędne do określenia obszarów wymagających podjęcia
działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub w przypadku uznania
posiadanych informacji za niewystarczające – podjęcia dodatkowych badań
we wskazanych rejonach,
•
wskazanie prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych
stężeń zanieczyszczeń w określonych rejonach tj. wskazanie źródeł lub grup
źródeł emisji odpowiedzialnych za zanieczyszczenie powietrza w danym
rejonie,
•
wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu
powietrza.
Klasyfikacji stref dokonuje się kilkuetapowo, biorąc pod uwagę jakość powietrza na
obszarach najwyższych stężeń w klasyfikowanej strefie. Pierwszym etapem oceny
jest cząstkowa ocena poziomu stężenia poszczególnych substancji w konkretnym
czasie uśredniania ich stężenia. Drugim etapem oceny jest określenie poszczególnych
klas „wynikowych” dla poszczególnych substancji, równoznacznych z najgorszą klasą
uzyskaną dla wszystkich normowanych czasów uśredniania danej substancji.
Po dokonaniu ocen wynikowych dla wszystkich poszczególnych substancji,
ocenianej strefie nadawana zostaje klasa ogólna, równoznaczna z najmniej korzystną
klasą wynikową w danej strefie.
Jeżeli ocenianej substancji przyznano margines tolerancji (MT), to możliwe klasy
jakości powietrza to:
•
A (najłagodniejsza klasa, poziom stężenia < D),
•
B (poziom stężenia > D),
•
C (najgorsza, poziom stężenia > D + MT).
40
Tabela 16. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń
zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza, dla
przypadków gdy jest określony margines tolerancji
Poziom stężeń
Klasa strefy
Wymagane działania
nieprzekraczający wartości
A
- brak
dopuszczalnej*
powyżej wartości dopuszczalnej* lecz
- określenie obszarów przekroczeń
nie przekraczający wartości
B
wartości dopuszczalnych
dopuszczalnej powiększonej o
margines tolerancji*
powyżej wartości dopuszczalnej
- określenie obszarów przekroczeń
powiększonej o margines tolerancji*
C
wartości dopuszczalnych powiększonych o
margines tolerancji
- opracowanie programu ochrony
powietrza (POP)
* z uwzględnieniem dozwolony częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie
dopuszczalnych poziomów
Należy zauważyć, że przy założeniu stałego trendu zanieczyszczenia powietrza
poszczególnymi zanieczyszczeniami, po zlikwidowaniu marginesów tolerancji obszary
o klasie B będą wymagały realizacji Programu Ochrony Powietrza.
Wyniki klasyfikacji strefy w 2004 r. – powiat łowicki dla poszczególnych
zanieczyszczeń powietrza (SO2, NO2, PM10 , CO, Pb, O3, benzen ) pod kątem ochrony
zdrowia oraz ( SO2, NOx, O3 ) ochrony roślin zostały przedstawione w tabelach nr 13
i nr 14.
Tabela 17. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa
ogólna strefy, uzyskane w ocenie rocznej (OR), dokonanej z uwzględnieniem
kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia.
Nazwa
powiatu
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń
dla obszaru całej strefy
SO2
NO2
PM10
Pb
C6H6
CO
O3
Łowicki
A
A
A
A
A
A
A
Klasa ogólna
strefy
A
Tabela 18. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa
ogólna strefy, uzyskane w ocenie rocznej (OR) dokonanej z uwzględnieniem
kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin.
Symbol klasy wynikowej dla
poszczególnych zanieczyszczeń dla
obszaru całej strefy
SO2
NOx
O3
Łowicki
A
A
A
Nazwa
powiatu
5.2.2. Identyfikacja potrzeb.
41
Klasa ogólna
strefy
A
W związku z faktem, iż obszar gminy Chąśno tak jak i pozostałej części powiatu
łowickiego został zakwalifikowany w całości do klasy A jako strefy , na której terenie
poziom stężeń zanieczyszczeń w powietrzu nie przekracza wartości dopuszczalnych
brak jest wymaganych działań na rzecz ochrony powietrza. Celowym jednak będzie
podnoszenie społecznej świadomości proekologicznej w zakresie ochrony powietrza i
przedstawienie szkodliwego oddziaływania zanieczyszczeń pyłowych i gazowych dla
zdrowia i kosztów społeczno-ekonomicznych spowodowanych zanieczyszczeniem
atmosfery. Ponadto należy wdrożyć działania związane z ruchem kołowym.
5.2.2.1. Zadania krótkoterminowe do roku 2008.
W ramach realizacji zadań krótkoterminowych, w zakresie ochrony powietrza na
terenie gminy Chąśno należy:
1.
Podjąć działania związane z ruchem kołowym:
•
poprawa stanu technicznego dróg,
•
modernizacja układu komunikacyjnego w gminie.
2.
Wprowadzenie zakazu wypalania traw i rżysk.
3.
Zorganizowanie
programów
edukacyjnych
dla
szerokich
kręgów
społeczeństwa w zakresie ochrony powietrza.
5.2.2.2. Zadania długoterminowe do roku 2016.
W ramach realizacji zadań długoterminowych, w zakresie ochrony powietrza na
terenie gminy Chąśno należy przyjąć następujący cel długoterminowy: „poprawa
jakości powietrza” w tym następujące zadania:
•
kontynuacja działań w zakresie modernizacji ruchu kołowego,
•
realizacja programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony
powietrza.
5.3. Gospodarowanie odpadami
Aktualny stan oraz planowane rozwiązania w zakresie gospodarki odpadami
zostały przedstawione w opracowaniu Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Chąśno.
5.4. Oddziaływanie hałasu
Hałas jest zanieczyszczeniem środowiska przyrodniczego charakteryzującym się
mnogością źródeł i powszechnością występowania. Świadczy o tym fakt, że hałas o
ponadnormatywnym poziomie obejmuje 21% powierzchni kraju, oddziaływując na
jedną trzecią ludności. Wpływ hałasu na człowieka jest często bagatelizowany,
dlatego że skutki oddziaływania hałasu nie są dostrzegalne natychmiast.
Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu wyrażają się :
•
szkodliwym działaniem tych zanieczyszczeń na zdrowie ludności,
•
obniżeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy,
•
negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się,
•
utrudnianiem odbioru sygnałów optycznych,
•
obniżeniem sprawności nauczania,
42
•
•
powodowaniem lokalnych napięć i kłótni między ludźmi,
zwiększeniem negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji,
powodujących wypadki,
•
rosnącymi liczbami zachorowań na głuchotę zawodową i chorobę wibracyjną.
Hałas i wibracje powodują pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego, a w
konsekwencji:
•
utratę przez środowisko naturalne istotnej wartości, jaką jest cisza,
•
zmniejszenie (lub utratę) wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych,
•
zmianę zachowań ptaków i innych zwierząt (stany lękowe, zmiana siedlisk,
zmniejszenie liczby składanych jaj, spadek mleczności zwierząt i inne).
Hałas i wibracje powodują ujemne skutki gospodarcze, takie jak:
•
szybsze zużywanie się środków produkcji i transportu,
•
pogorszenie jakości i przydatności terenów zagrożonych nadmiernym
hałasem oraz zmniejszenie przydatności obiektów położonych na tych
terenach,
•
absencję chorobową spowodowaną hałasem i wibracjami, z czym są
związane koszty leczenia, przechodzenia na renty inwalidzkie, utrata
pracowników,
•
pogorszenie jakości wyrobów (niezawodności, trwałości),
•
utrudnienia w eksporcie wyrobów nie spełniających światowych wymagań
ochrony przed hałasem i wibracjami.
W toku realizacji polityki ochrony środowiska przed hałasem do ustawy – Prawo
Ochrony Środowiska ukazały się następujące rozporządzenia:
•
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29.07.2004 w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. nr 178, poz. 1841) –
dyspozycja wynikająca z art.113 ust 1,
•
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26.07.2002 r. w sprawie rodzajów
instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych
elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz.U. nr 122, poz.
1055) – wynikająca z art. 201 ust.2,
•
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10.05.2005 r. zmieniające
rozporządzenie w strawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań
związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzania raportu o
oddziaływaniu na środowisko (Dz.U. z 2004r.Nr 257, poz.2573 , zmiana z
2005r. Dz.U.Nr 92 poz.769) – dyspozycja wynikająca z art. 51 ust. 8,
•
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14.10.2002 r. w sprawie
szczegółowych wymagań, jakim powinien odpowiadać program ochrony
środowiska przed hałasem (Dz.U. nr 179, poz.1498) – dyspozycja wynikająca
z art.119 ust. 3,
•
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17.01.2003 r. w sprawie rodzajów
wyników pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją dróg, linii
kolejowych, linii tramwajowych, lotnisk oraz portów, które powinny być
przekazywane właściwym organom ochrony środowiska, oraz terminów i
sposobów ich prezentacji (Dz.u. nr 18, poz. 164) – dyspozycja wynikająca z
art. 177 ust 2,
•
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23.01.2003 r. w sprawie
wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku
43
substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią
tramwajową, lotniskiem, portem (Dz.U. nr 35, poz. 308) – dyspozycja
wynikająca z art.176 ust.1,
Oddziaływanie hałasu w środowisku ma charakter lokalny, a to oznacza, że
precyzyjne informacje o parametrach fizycznych występującego hałasu są związane z
danym konkretnym punktem lub ograniczonym obszarem.
Wskaźnikiem oceny hałasu w środowisku jest poziom równoważny dla przedziału
czasu odniesienia. Równoważny poziom dźwięku A określa się w decybelach (dB).
Dopuszczalne wartości równoważnego poziomu dźwięku podano w rozporządzeniu
Ministra Środowiska z dnia 29.07.2004 w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu
w środowisku (Dz.U. nr 178, poz. 1841).
Poziomy dopuszczalne dotyczą emisji hałasu na danym terenie:
1.
Na terenach nie wyszczególnionych w załączniku do ww. rozporządzenia,
dopuszczalny poziom hałasu określa się, przyjmując wartości dopuszczalne
dla rodzaju terenu o zbliżonym przeznaczeniu.
2.
Dopuszczalny poziom hałasu w środowisku na terenie podlegającym
zaliczeniu do dwóch lub więcej rodzajów terenów wyszczególnionych w
załączniku do rozporządzenia określa się, przyjmując wartości dopuszczalne
poziomów dźwięku odpowiadające najniższym dopuszczalnym poziomom
dźwięku dla tych terenów.
W rozporządzeniu określono także standardy emisyjne dla takich obiektów jak
drogi lub linie kolejowe (wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się
także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym), jak i poziomy hałasu w
środowisku powodowane przez linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i
przeloty statków powietrznych.
Na terenie kraju oceny stanu klimatu akustycznego i poziomu zagrożenia hałasem
dokonywane są na podstawie wyników pomiarów realizowanych przez Wojewódzkie
Inspektoraty Ochrony Środowiska zgodnie z założeniami systemu kontrolowania i
ewidencji obiektów emitujących hałas.
Obowiązek dokonywania oceny stanu akustycznego środowiska dotyczy:
•
aglomeracji o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys.,
•
terenów poza aglomeracjami, położonych w zasięgu oddziaływania
akustycznego dróg, linii kolejowych lub lotnisk,
•
innych terenów wskazanych w powiatowym programie ochrony środowiska.
Dla obszarów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny,
wojewoda lub rada powiatu (w zależności od kompetencji) tworzy program działań,
którego celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego.
5.4.1.1. Hałas przemysłowy
Na źródła hałasu przemysłowego składają się dźwięki powstające wewnątrz i na
zewnątrz budynków produkcyjnych. Będzie to emisja dźwięku o różnej częstotliwości
oraz natężeniu. Źródła hałasu pochodzą przede wszystkim od maszyn i urządzeń
produkcyjnych emitujących hałas przez ściany, stropy, okna i drzwi. Natomiast
źródłem hałasu na zewnątrz budynków będą zainstalowane tam maszyny i
urządzenia. Ponadto do potencjalnych źródeł hałasu będą należeć także prowadzone
44
prace dorywcze jak cięcia, kucia oraz odbywający się transport kołowy na drogach
wewnętrznych zakładu.
Zagadnienia dotyczące hałasu przemysłowego są dobrze rozpoznane, konflikty
związane z emisją tego rodzaju hałasu mają zwykle charakter lokalny, a regulacje
prawne oraz dostępne technologie i metody zmniejszania hałasu umożliwiają
skuteczną eliminację istniejących zagrożeń. Obowiązujące obecnie procedury
lokalizacyjne, system ocen oddziaływania na środowisko oraz system kontroli i
egzekucji pozwalają znacznie ograniczyć uciążliwości hałasowe poszczególnych
obiektów.
W gminie Chąśno nie występują źródła hałasu o charakterze przemysłowym.
5.4.1.2. Hałas komunikacyjny
Hałas komunikacyjny ma dominujący wpływ na klimat akustyczny środowiska
przyrodniczego. W szczególności hałas drogowy, jest najbardziej problematycznym
rodzajem hałasu, ze względu na obszar i liczbę osób narażonych na oddziaływanie, a
także praktyczne możliwości jego ograniczenia.
W przypadku gminy Chąśno, na której terenie nie występują drogi kategorii
krajowej i wojewódzkiej, linie kolejowe ani lotniska można mówić o znikomym
oddziaływaniu hałasu komunikacyjnego na ludzi i środowisko.
5.4.1.3. Hałas drogowy
Na terenie gminy nie występują drogi kategorii krajowej .
Na obszarze gminy układ podstawowy dróg tworzą:
1. Droga wojewódzka,
•
Nr 584 – Łowicz- Kiernozia- Sanniki- Gąbin
2. Drogi powiatowe,
•
nr 38302 -Łowicz –Sierżniki- Błędów-Karnków- Różyce – Bejsce
-Aleksandrów,
•
nr 38303- od nr 108 – Wicie – Błędów do nr 302
•
nr 38307- od drogi nr 584- Goleńsko- Niedźwiada –do drogi Ne 2,
•
nr 38308- od drogi nr 2- Niedźwiada – Wyborów – Przemysłów – Złaków
Kościelny – Wiskienica – Śleszyn - Żychlin
•
nr 38109- Wyborów – Chąśno
•
nr 38110 – droga nr 38302 – Sierżniki – Chąśno – Skowrona Północna,
•
nr 38111- droga nr 38302 – Błędów – Chąśno Drugie – droga nr 584
•
nr 38112- Mastki – Przemysłów – Złaków Kościelny,
•
nr 38313- Różyce – Skowroda Północna – Karsznice – Niespusza – Złaków
Kościelny
3. Drogi gminne,
•
nr 381201 – Niespusza Nowa – do drogi nr 313,
•
nr 381202- Niespusz Wieś- do drogi nr 313,
•
nr 381203 – Karsznice Małe – Niespusza Wieś - do drogi nr 312,
•
nr 381204 – Skowroda Południowa - do drogi 584,
•
nr 381205- Karnków – do drogi 310,
•
nr 381206- Błędów - do drogi 302,
•
nr 381207- Błędów - Chąśno,
45
•
nr 381208- Chąśno – Chąśno Drugie ,
•
nr 381209- od drogi nr 312- Mastki – Wyborów – do drogi nr 309
•
nr 381210- od drogi nr 312- Przemysłów – do drogi nr 308,
•
nr 381211- Chąśno – do drogi nr584, ,
•
nr 381212- Marianka – do drogi 584,
•
nr 381213 – Sierżniki – Goleńsko – do drogi nr 584,
•
nr 381214 – Sierżniki – do drogi 302,
•
nr 381215 – Goleńsko,
•
nr 381216 – Goleńsko – do drogi nr 584,
•
nr 381217Chąśno Drugie – Chąśno – do drogi nr 584.
Łączna długość dróg o charakterze ogólnodostępnym – 147,3 km.
Do kategorii dróg wojewódzkich zaliczonych jest 12 km tych dróg, do kategorii
dróg powiatowych – 43 km, do dróg gminnych – 37 km a pozostałe to drogi
wewnętrzne- ogólnodostępne (55,3 km).
Drogi lokalne są dosyć wąskie i w okresach prac polowych narażone na
zablokowanie przez przejeżdżające maszyny rolnicze oraz samochody ciężarowe.
Dlatego istotnym elementem poprawy warunków ruchu lokalnego jest polepszenie
parametrów technicznych poprzez poszerzenie jezdni, zapewnienie poboczy i
chodników oraz parkingów w miejscach zainteresowania.
Należy zwrócić uwagę, iż obecnie mamy do czynienia z gwałtownym rozwojem
motoryzacji czego konsekwencją jest wzmożenie hałasu komunikacyjnego obecnie
jak i w przyszłości.
Podstawową komunikację transportową ludności zapewnia przedsiębiorstwo PKS
oraz komunikacja samochodowa indywidualna.
5.4.1.4. Hałas kolejowy
Z terenu gminy nie ma bezpośredniego dostępu do sieci komunikacji kolejowej.
Linie kolejowe Warszawa-Kutno, Łowicz-Skierniewice i Łowicz- Łódź dostępne są dla
mieszkańców gminy odpowiednio poprzez przystanek w Niedźwiadzie (na terenie
gminy Łowicz) i stację kolejową Łowicz Główny.
5.4.1.5. Hałas lotniczy
Z uwagi na brak lotniska na terenie gminy Chąśno, nie występują tu problemy
związane z bezpośrednim oddziaływaniem hałasu lotniczego.
Ochrona przed hałasem, z mocy ustawy – Prawo ochrony środowiska, polega na
zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, co uzyskuje się poprzez
utrzymanie poziomu hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego lub co najmniej na tym
poziomie, bądź poprzez zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do
dopuszczalnego, tam gdzie nie jest on dotrzymywany.
Największa emisja hałasu i jego uciążliwość związana jest przede wszystkim z
komunikacją. Na terenie gminy Chąśno hałas związany jest z przebiegiem dróg
wojewódzkich, powiatowych oraz dróg gminnych . Należy pamiętać, że w związku z
46
rolniczym charakterem gminy gospodarstwa indywidualne oraz rolnicze spółdzielnie
produkcyjne i pracujące tam maszyny rolnicze w okresach prac polowych emitują
znaczne ilości hałasu do środowiska.
Dlatego na terenie gminy będziemy mieli do czynienia z obszarami, w których
hałas przenikający do środowiska kształtuje klimat akustyczny na tych terenach.
Do zadań krótkoterminowych, w zakresie ochrony środowiska przed hałasem na
terenie gminy Chąśno będzie należało:
1.
Kontrola emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej.
2.
Bieżące remonty dróg.
3.
Opracowanie programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony
przed hałasem.
5.4.3.1. Zadania długoterminowe do roku 2016
Zadania długoterminowe w zakresie poprawy klimatu akustycznego na terenie
gminy Chąśno to:
1.
Minimalizacja emisji hałasu komunikacyjnego poprzez planowe remonty i
modernizację dróg.
2.
Kontynuacja programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony
przed hałasem.
5.5. Oddziaływanie pól elekromagnetycznych
Promieniowanie elektromagnetyczne zaliczane jest do jednych z podstawowych
rodzajów zanieczyszczeń środowiska naturalnego. Obecnie nie ma miejsca na ziemi
gdzie ten rodzaj zanieczyszczenia nie występowałby. Aktualnie mamy do czynienia z
dwoma podstawowymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego : naturalnym
i sztucznym. Źródła naturalne występują w środowisku „od zawsze” i nie stanowią
zagrożenia dla zdrowia lub życia człowieka. Rozwój techniki spowodował , że oprócz
naturalnego pojawiło się promieniowanie związane bezpośrednio z działalnością
człowieka. Przewyższa ono zdecydowanie naturalne „tło” promieniowania
elektromagnetycznego.
Polem elektromagnetycznym, inaczej promieniowaniem nie jonizującym nazywamy
takie promieniowanie, którego energia oddziałująca na każde ciało materialne (w tym
także na ciało człowieka), nie powoduje w nim procesu jonizacji. Promieniowanie nie
jonizujące jest ściśle związane ze zmianami pola elektrycznego i pola magnetycznego
(pole elektromagnetyczne). Powyższe pola charakteryzowane są poprzez natężenie
pola elektrycznego lub gęstość strumienia energii [Praca zbiorowa pod redakcją dr
inż. Marka Szuba „Linie i stacje elektromagnetyczne w środowisku człowieka”,
Informator wydanie II, Wydawnictwo Grupy Kapitałowe PSE, W-w 2002.]
Ryzyko związane z narażeniem na oddziaływanie pola elektromagnetycznego,
występuje głównie podczas eksploatacji źródeł (urządzeń) wytwarzających energię
elektromagnetyczną. Promieniowanie nie jonizujące może występować wszędzie, w
domu, w pracy, a nawet w miejscu wypoczynku. Według ustawy Prawo Ochrony
47
Środowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627) elektromagnetyczne promieniowanie nie
jonizujące stanowi uciążliwość dla środowiska. chociaż wszystkie urządzenia
wykorzystujące
energię
elektryczną
są
źródłem
promieniowania
elektromagnetycznego, to do głównych źródeł promieniowania należy zaliczyć:
•
urządzenia łączności osobistej (telefonia GSM),
•
urządzenia radiokomunikacyjne (stacje radiowe i telewizyjne),
•
urządzenia transmisji danych i sygnałów,
•
linie i stacje wysokiego napięcia,
•
urządzenia radiolokacyjne,
•
urządzenia radiodostępowe,
•
urządzenia medyczne,
•
urządzenia przemysłowe.
Z punktu widzenia ochrony środowiska najważniejsze znaczenie mają urządzenia
związane z przesyłem radiowym danych i głosu (tj. nadajniki GSM, stacje radiowe i
telewizyjne) oraz linie wysokiego napięcia. Są one największym źródłem
promieniowania elektromagnetycznego, a przez to mogą mieć największy wpływ na
zdrowie ludności mieszkającej w ich pobliżu.
Obecny stan nauki nie pozwala jednoznacznie określić negatywnego wpływu pól
elektromagnetycznych na zdrowie. Negatywny wpływ polega głównie na
oddziaływaniu termicznym, czyli na wzroście temperatury tkanek pod wpływem
promieniowania elektromagnetycznego , co z kolei przyspiesza zmiany patologiczne
w komórkach. Stopień wzrostu temperatury zależy od wielkości natężenia pola i
częstotliwości oraz od skuteczności termoregulacji danej osoby. O ile znane są
negatywne skutki promieniowania o bardzo dużym natężeniu (np. nowotwory) to
wpływ „normalnego” promieniowania na jakie jesteśmy narażeni każdego dnia jest
już trudniejszy do ocenienia.
Zagadnienia dotyczące ochrony ludzi i środowiska przed niekorzystnym
oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, oprócz prawa ochrony środowiska, są
również regulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego,
prawa zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi.
Na terenie gminy Chąśno planowana jest budowa stacji bazowej telefonii
Komórkowej na terenie Spółdzielni Usług Rolniczych w Chąśnie Drugim.
Rozmieszczenie nadajników GSM
związane jest zazwyczaj z rozmieszczeniem
ludności na danym terenie danym terenie. Każda taka inwestycja jest badana
zarówno po uruchomieniu jak i każdorazowo w razie zmiany warunków pracy takiego
urządzenia, o ile zmiany te mogą mieć wpływ na zmianę poziomów pól
elektromagnetycznych, których źródłem jest instalacja.
Ponadto na terenie gminy funkcjonują jedynie linie niskich napięć 15 kV , nie
powodujące większych uciążliwości i niekorzystnych oddziaływań na ludzi i
środowisko.
48
Ochrona przed niekorzystnym działaniem pola elektromagnetycznego polega na
zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska naturalnego poprzez:
•
utrzymanie
poziomów
elektromagnetycznego
promieniowania
nie
jonizującego poniżej dopuszczalnego lub co najwyżej na poziomie
dopuszczalnym,
•
zmniejszenie
poziomu
elektromagnetycznego
promieniowania
nie
jonizującego co najmniej do dopuszczalnego, wówczas gdy nie jest ono
dotrzymane.
Szczególną uwagę należy zwrócić, że na terenach zabudowy mieszkaniowej, na
obszarach, na których znajdują się przedszkola oraz szkoły, wartość graniczna
natężenia pola elektrycznego ustalona tym rozporządzeniem, nie powinna
przekroczyć wartości 1kV/m. Natomiast natężenie pola magnetycznego na tym
terenie, nie powinno przekraczać wartości 80 A/m. Powyższe warunki muszą zostać
uwzględnione podczas aktualizowania planów zagospodarowania przestrzennego
gminy.
Utrzymanie promieniowania nie jonizującego poniżej lub na poziomie
dopuszczalnym, w wyżej wymienionych przypadkach, jest niezmiernie ważna i należy
ich przestrzegać dla dobra zdrowia ludzi i ochrony środowiska gminy.
Przewiduje się kontrolowanie poziomu promieniowania szczególnie na obszarach
zabudowy mieszkalnej lub innej zabudowy (przedszkola, szkoły, itp.) na terenie
gminy przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Pozwoli to na
uniknięcie w przyszłości, lokalizacji domów mieszkalnych i innych, wyżej
wymienionych budynków, na terenie, gdzie promieniowanie niejonizujące przekracza
poziom dopuszczalny -1kV/m i może zagrażać zdrowiu i dobremu samopoczuciu
ludzi.6
Zadania krótkoterminowe obejmują te działania z zakresu ochrony przed
elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym, które mogą być
zrealizowane do 2008 roku.
1.
preferowanie mało konfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania
niejonizującego,
2.
określenie aktualnego poziomu elektromagnetycznego promieniowania
niejonizującego w miejscach jego potencjalnego oddziaływania,
3.
opracowywanie przyszłych planów zagospodarowania przestrzennego z
uwzględnieniem zagrożeń promieniowaniem niejonizującym,
4.
zwracanie szczególnej uwagi na lokalizację zabudowań mieszkalnych,
przedszkoli, szkół, itp. – składowa pola elektrycznego na tym terenie, nie
może przekroczyć wartości 1kV/m.
5.5.4. Zadania długoterminowe do roku 2016
Głównym zadaniem długoterminowym jakie przyjęto dla gminy Chąśno, to
Praca zbiorowa pod redakcją dr inż. Marka Szuba „Linie i stacje elektroenergetyczne w środowisku
człowieka”, Informator wydanie II, Wydawnictwo Grupy Kapitałowe PSE, W-wa 2002
6
49
kontrola i ograniczenie emisji niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego
do środowiska.
50
6. Narzędzia i instrumenty realizacyjne
programu
6.1. Akty prawne i inne dokumenty niezbędne do
realizacji programu
Koncepcję Programu Ochrony Środowiska dla gminy Chąśno oparto o następujące
dokumenty:
USTAWY:
•
Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku ( Dz. U. Nr 62,
poz. 627 z późniejszymi zmianami),
•
Ustawa o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o
odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw z dnia 27 lipca 2001 roku (Dz.
U. Nr 100, poz 1085),
•
Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 roku (Dz. U. Nr 11 , poz. 1229 z póź..
zmianami),
•
Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku ( Dz. U. Nr 62, poz. 628
z póź. zmianami),
•
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku ( Dz. U. Nr 92,
poz. 880 z póź. zmianami),
•
Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu
ścieków z dnia 7 czerwca 2001 roku (Dz. U. Nr 72, poz.747 z póź.
zmianami),
•
Ustawa z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpadach
opakowaniowych ( Dz. U. Nr 63, poz. 638),
•
Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminie z 13 września 1996
roku ( Dz. U. Nr 132, poz. 622),
Oraz obowiązujące do w/w ustaw rozporządzenia i
INNE DOKUMENTY:
•
II Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 -2006 z uwzględnieniem
perspektyw na lata 2007 -2010,
•
Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa,
•
Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu
regionalnym i lokalnym, 2000,
•
Strategia Rozwoju i Program Ochrony Środowiska Województwa
Łódzkiego,
•
Strategia i Program Ochrony Środowiska Powiatu Łowickiego,
•
Plan rozwoju lokalnego Gminy Chąśno na lata 2004-2006.
6.2. Dostęp do informacji, edukacja ekologiczna, udział
społeczeństwa
Program Ochrony Środowiska stanowi dokument jawny, zgodnie z ustawą Prawo
51
ochrony środowiska organy administracji są zobowiązane udostępniać każdemu
obywatelowi informacje o środowisku będące w ich posiadaniu.
W ramach współuczestnictwa społeczeństwa i niektórych grup społecznych w
tworzeniu niniejszego opracowania będzie ono poddawane konsultacjom społecznym.
Wersja robocza „Programu” znajdzie się na stronie internetowej i każdy
zainteresowany będzie miał do niej wgląd. Wszelkiego rodzaju konsultacje i udział
społeczeństwa określa się pojęciem „instrumenty społeczne”. Narzędzia te
usprawniają współpracę i budowanie partnerstwa. Ważną rolę również odgrywa
budowanie powiązań między samorządami, a społeczeństwem, gdzie podstawą są
komunikacje społeczne, systemy konsultacji i debat publicznych oraz wprowadzanie
mechanizmów budowania świadomości.
W zakresie owego budowania świadomości organizuje się kampanie informacyjno
– edukacyjne. Takie kampanie w zakresie ochrony środowiska zwą się szeroko pojętą
edukacją ekologiczną. Różni się ona w zasadniczy sposób od innego typu
przedsięwzięć w dziedzinie ochrony przyrody czy ochrony środowiska. W edukacji na
efekty trzeba czekać latami, niełatwo jest o wybór priorytetów wobec zawsze
ograniczonych środków finansowych.
„Edukacja ekologiczna zależy od wielu podmiotów, którym trudno, zwłaszcza w
systemie demokratycznym, narzucić kierunki działania, łatwo nakazać pewne formy
działania szkołom, trudniej mass-mediom, a prawie niemożliwe organizacjom
pozarządowym. Priorytety zależą od pewnych posunięć ogólnokrajowych, od ogólnej
wizji rozwoju kraju, i w szczególności od kierunków rozwoju województwa” 7. W
zakresie edukacji ekologicznej najważniejszym celem, który należy osiągnąć jest
wykształcenie świadomości ekologicznej i przekonanie ludzi o konieczności myślenia i
działania według zasad ekorozwoju. Jest to cel dalekosiężny, pewnie wykraczający
poza horyzont 2015 roku, do którego można się zbliżać poprzez stopniowe
podnoszenie świadomości ekologicznej. Cel ten będzie możliwy do osiągnięcia przez
intensyfikację aktualnych działań, eliminowanie działań mało efektywnych i
poszerzenie sposobów edukowania o nowe formy, przede wszystkim sprawdzone
gdzie indziej, w kraju i na świecie.
Czynnikami, które decydują o sukcesie realizowanej akcji edukacji ekologicznej są
rzetelna informacja oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem. Z tego
powodu zadania w zakresie edukacji ekologicznej znalazły się w niniejszym
dokumencie, a każdej działce gospodarki środowiskowej. W zakresie wszystkich
aspektów ochrony środowiska potrzebne są działania edukacyjne zarówno dla dzieci i
młodzieży.
6.3. Możliwości ekonomiczne i finansowe w ochronie
środowiska
Realizacja zadań inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska wymaga
nakładów finansowych znacznie przewyższających możliwości budżetowe jednostek
samorządu terytorialnego. Istnieje zatem potrzeba pozyskania zewnętrznych źródeł
finansowego wsparcia przedsięwzięć inwestycyjnych.
Dla jednostek samorządowych dostępnymi sposobami finansowania inwestycji są:
•
środki własne,
7
Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 2000
52
•
•
•
•
kredyty i pożyczki udzielane w bankach komercyjnych,
kredyty i pożyczki preferencyjne udzielane przez instytucje wspierające
rozwój gmin,
dotacje państwowe z funduszy krajowych i zagranicznych,
emisja obligacji.
6.3.1. Fundusze Unii Europejskiej na lata 2004-2006
Realizując inwestycje w ochronie środowiska, można skorzystać z pomocy budżetu
unijnego, a mianowicie z funduszy strukturalnych (Europejski Fundusz Rozwoju
Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Orientacji i
Gwarancji Rolnych oraz Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa) i Fundusz
Spójności. Do dyspozycji pozostaje także instrument finansowy na rzecz ochrony
środowiska – LIFE.
6.3.1.1. Fundusze strukturalne
Pośród funduszy strukturalnych największe znaczenie dla inwestycji w tej
dziedzinie ma Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, którego głównym
zadaniem jest niwelowanie różnic w poziomie rozwoju regionalnego państw
członkowskich. W Polsce inicjatywy podejmowane w jego ramach mogą być
finansowane z dwóch programów operacyjnych – Zintegrowanego Programu
Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR – przeznaczonego dla podmiotów
publicznych) oraz Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost Konkurencyjności
Przedsiębiorstw” (SPO WKP – dla przedsiębiorców).
W ZPORR przewidziane są cztery działania, w ramach których można ubiegać się o
dofinansowanie inwestycji w zakresie ochrony środowiska. Są to:
•
Działanie 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska,
•
Działanie 3.1 Obszary wiejskie,
•
Działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji,
•
Działanie 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe.
Działanie 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska
Działanie ma na celu ograniczenie ilości zanieczyszczeń przedostających się do
powietrza, wód i gleb, poprawę stanu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego,
zwiększenie wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, a także
poprawę zarządzania środowiskiem. W wyniku realizacji powyższych celów nastąpi
poprawa stanu środowiska naturalnego, poprawią się także warunki życia
mieszkańców oraz stworzone zostaną korzystne warunki dla rozwoju przedsiębiorstw
działających zgodnie z zasadami poszanowania środowiska. Realizacja projektów
powinna przyczynić się do osiągnięcia standardów w zakresie ochrony środowiska
zawartych w Dyrektywach przeniesionych na grunt polskiego prawa.
W ramach Działania przewidziane do realizacji są projekty, które mają pozytywny
wpływ na zwiększenie atrakcyjności gospodarczej i inwestycyjnej oraz są zgodne ze
standardami w zakresie ochrony środowiska wymaganymi w Dyrektywach.
W ramach Działania przewidziane do realizacji są projekty, które przyczyniają się
do zapewniania dobra publicznego lub poprawy jakości istniejącego dobra
53
publicznego (z wyjątkiem projektów zawierających pomoc publiczną).
W ramach Działania realizowane będą projekty infrastrukturalne o wartości
całkowitej od 1 mln euro do 10 mln euro (projekty o wartości całkowitej
przekraczającej kwotę 10 mln euro dofinansowywane będą z Funduszu Spójności,
infrastrukturalne projekty środowiskowe o wartości całkowitej poniżej 1 mln euro
realizowane będą w ramach Priorytetu 3 ZPORR „Rozwój lokalny”). Do realizacji w
ramach Działania przewidziane są także projekty z zakresu zarządzania ochroną
środowiska o minimalnej wartości całkowitej 500 tys. Euro Rodzaje projektów
możliwych do realizacji w ramach Działania 1.2 obejmują następujące obszary:
•
Zaopatrzenie w wodę, pobór wody i oczyszczanie ścieków;
•
Gospodarkę odpadami;
•
Poprawę jakości powietrza;
•
Zapobieganie powodziom;
•
Wsparcie zarządzania ochroną środowiska;
•
Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii.
Działanie 3.1 Obszary wiejskie
Głównym celem Działania jest przeciwdziałanie marginalizacji społecznej i
ekonomicznej obszarów wiejskich i małych miast do 20 tys. mieszkańców.
Dodatkowo określone są następujące cele szczegółowe Działania:
•
wzrost mobilności zawodowej mieszkańców wsi i małych miast,
•
tworzenie warunków do dywersyfikacji działalności gospodarczej.
W ramach działania przewidziane do realizacji są projekty, które mają wpływ na
zwiększenie, atrakcyjności gospodarczej i inwestycyjnej obszaru objętego projektem
oraz tworzą warunki dla wzrostu zatrudnienia.
W ramach Działania do realizacji przewiduje się projekty inwestycyjne
zlokalizowane na obszarach wiejskich i miast do 20 tys. mieszkańców, wynikające z
planów/programów rozwoju lokalnego przygotowanych w formule partnerstwa na
poziomie gminnym, międzygminnym (np. przez związki gmin) lub powiatowym. W
ramach działania możliwa jest realizacja projektów z następujących dziedzin:
•
odprowadzania i oczyszczania ścieków,
•
zaopatrzenia w wodę i poboru wody,
•
odnawialnych źródeł energii,
•
poprawy jakości powietrza,
•
gospodarki odpadami,
•
przeciwdziałania powodziom,
•
budowy lub modernizacji dróg gminnych i powiatowych o znaczeniu
lokalnym,
•
kompleksowego uzbrojenia terenu pod inwestycje,
•
budowy lub modernizacji lokalnej bazy kulturalnej i turystycznej.
Projekty z zakresu kultury przewidziane w Działaniu nie będą związane z
działalnością gospodarczą, za wyjątkiem działalności statutowej nie nastawionej na
zysk realizowanej przez działające w imieniu samorządu terytorialnego jednostki
organizacyjne, instytucje kultury z sektora finansów publicznych dla których organem
założycielskim są jednostki administracji rządowej lub samorządowej, a także
organizacje pozarządowe, w tym stowarzyszenia, fundacje, kościoły i związki
wyznaniowe.
54
Projekty środowiskowe realizowane w ramach Działania 3.1. ZPORR realizowane
będą na obszarach spełniających kryterium demograficzne, wynikały będą z planów
rozwoju lokalnego, a ich wartość całkowita nie może przekraczać 1 mln euro.
Działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji
Głównym celem działania jest przeciwdziałanie marginalizacji społecznej i
ekonomicznej obszarów restrukturyzowanych.
W ramach Działania przewidziane do realizacji są projekty, które mają wpływ na
zwiększenie atrakcyjności gospodarczej i inwestycyjnej obszaru objętego projektem
oraz tworzą warunki dla wzrostu zatrudnienia.
W ramach Działania wspierane będą projekty infrastrukturalne wynikające z
planów lub programów rozwoju lokalnego przygotowanych w formule partnerstwa na
poziomie gminnym, międzygminnym (np. przez związki gmin) lub powiatowym.
Wsparcie w ramach działania uzyskają inwestycje realizowane na obszarach
podlegających restrukturyzacji. Są to obszary o wysokiej stopie bezrobocia, dużym
udziale zatrudnionych w przemyśle i dużym spadku zatrudnienia w przemyśle*.
Wsparcie w ramach Działania będzie dotyczyło następujących obszarów:
•
budowy lub modernizacji urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków,
•
budowy lub modernizacji urządzeń zaopatrzenia w wodę,
•
wykorzystania odnawialnych źródeł energii,
•
poprawy jakości powietrza,
•
gospodarki odpadami,
•
budowy lub modernizacji dróg gminnych i powiatowych o znaczeniu
lokalnym,
•
kompleksowego uzbrojenia terenu pod inwestycje,
•
budowy lub modernizacji lokalnej bazy kulturalnej i turystycznej,
•
inkubatorów przedsiębiorczości
Projekty z zakresu kultury przewidziane w Działaniu nie będą związane z
działalnością gospodarczą, za wyjątkiem działalności statutowej nie nastawionej na
zysk realizowanej przez działające w imieniu samorządu terytorialnego jednostki
organizacyjne, instytucje kultury z sektora finansów publicznych, dla których
organem założycielskim są jednostki administracji rządowej lub samorządowej, a
także organizacje pozarządowe, w tym stowarzyszenia, fundacje, kościoły i związki
wyznaniowe.
Działanie 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe.
Celem działania jest zachęcanie do rozwijania nowych form aktywności
gospodarczej generujących miejsca pracy poprzez oferowanie infrastruktury do
prowadzenia działalności dostosowanej do potrzeb nowych przedsiębiorstw, przy
równoczesnej trosce o ochronę stanu środowiska naturalnego warunkującego
zrównoważony rozwój gospodarczo-społeczny.
Zasadniczym celem działania jest ożywienie gospodarcze i społeczne, a także
55
zwiększenie potencjału turystycznego i kulturalnego, w tym nadanie obiektom i
terenom zdegradowanym nowych funkcji społeczno-gospodarczych poprzez:
•
rewitalizację i odnowę zdegradowanych obszarów miast i dzielnic
mieszkaniowych w miastach;
•
rewitalizację obiektów i terenów poprzemysłowych, przez zmianę
dotychczasowych funkcji na gospodarcze, społeczne, edukacyjne, zdrowotne,
rekreacyjne i turystyczne;
•
rewitalizację obiektów i terenów po-wojskowych, przez zmianę z
przeważającej, dotychczas funkcji zabudowy po-wojskowej na usługową,
gospodarczą, społeczną, edukacyjną, zdrowotną, rekreacyjną i turystyczną.
Projekty infrastrukturalne dotyczące rewitalizacji obszarów miejskich oraz terenów
poprzemysłowych i po-wojskowych będą wdrażane w powiązaniu z projektami z
zakresu ożywienia gospodarczego oraz rozwiązywania problemów społecznych i
ułatwienia przedsiębiorstwom warunków prowadzenia działalności gospodarczej –
poprzez dostarczenie im dogodniejszych warunków, uzupełniając tym samym
działania podejmowane w ramach ZPORR Priorytetu 2 – „Wzmocnienie Regionalnych
Zasobów Ludzkich” oraz SPO „Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006” i SPO „Wzrost
Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata 2004-2006”, a także Inicjatywy Wspólnotowej
EQUAL. Wdrażanie projektów rewitalizacji miast i dzielnic miast, w ramach tego
działania, wpłynie również na stworzenie potencjału dla przyszłej realizacji w Polsce
Inicjatywy Wspólnotowej URBAN.
Rewaloryzacja urbanistyczna będzie polegać na wsparciu kompleksowych działań
technicznych, takich jak: remonty, modernizacja infrastruktury podstawowej oraz
rewaloryzacja zabudowy, poprawa funkcjonalności ruchu kołowego i ruchu pieszego,
zwiększenie funkcjonalności i estetyki przestrzeni publicznych, w tym renowacja
obiektów o wartości architektonicznej i znaczeniu historycznym znajdujących się na
terenach rewitalizowanych. Projekty obejmować będą także działania na rzecz walki z
patologiami społecznymi. Ich koncentracja na obszarach problemowych pozwoli na
przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego pewnych grup, które w wyniku
trudnej sytuacji na rynku pracy znalazły się na marginesie życia społecznego.
W ramach Działania 3.3. realizowane będą dwa poddziałania:
3.3.1. – Rewitalizacja obszarów miejskich,
3.3.2. – Rewitalizacja obszarów poprzemysłowych i po-wojskowych.
6.3.1.2. Fundusz LIFE
Program LIFE jest instrumentem finansowym wspierającym politykę ochrony
środowiska Wspólnoty. Został on utworzony w 1992 roku w celu współfinansowania
działań w dziedzinie ochrony środowiska, które są podejmowane przez państwa Unii
Europejskiej, przez kraje Europy Środkowej i Wschodniej kandydujące do UE, a także
państwa trzecie leżące u wybrzeży Morza Śródziemnego i Morza Bałtyckiego.
Głównym celem programu LIFE jest wspieranie działań mających na celu
wdrażanie prawa wspólnotowego oraz wzmocnienie polityki w zakresie ochrony
środowiska, jak również wskazywanie nowych rozwiązań problemów związanych z
wdrażaniem i realizacją polityki ochrony środowiska.
56
Celem programu LIFE, jedynego europejskiego instrumentu finansowego w całości
koncentrującego się na dziedzinie środowiska, jest wspieranie Szóstego Programu
Działań na rzecz Środowiska.
Program LIFE składa się z trzech tematycznych komponentów: LIFE- Przyroda,
LIFE- Środowisko i LIFE- Kraje Trzecie.
LIFE- Przyroda
Środki dostępne w ramach Programu LIFE -Przyroda przeznaczone są na
finansowanie działań w zakresie ochrony przyrody tzn. działań „wymaganych dla
zachowania lub odtworzenia naturalnych siedlisk i populacji gatunków dzikiej fauny i
flory w stanie sprzyjającym ich ochronie".
W praktyce LIFE- Przyroda jest zobowiązany uczestniczyć we wdrażaniu
Dyrektywy Ptasiej (79/409/EEC) i Siedliskowej (92/43/EEC) oraz w szczególności w
tworzeniu Europejskiej Sieci Ekologicznej specjalnych obszarów ochrony - NATURA
2000 - której celem jest zachowanie i ochrona w naturalnym zasięgu najcenniejszych
gatunków flory i fauny oraz ich siedlisk na terenie Wspólnoty.
O przyznanie pomocy w ramach LIFE- Przyroda mogą ubiegać się:
1.
projekty w zakresie ochrony przyrody stwarzające możliwość wdrożenia
dyrektywy Ptasiej i dyrektywy Siedliskowej oraz projekty w zakresie ochrony
przyrody służące utrzymaniu lub odbudowie siedlisk naturalnych i/lub
populacji gatunku co zapewni korzystny stan ochrony w znaczeniu dyrektywy
92/43/EWG;
2.
działania towarzyszące stwarzające możliwość realizacji głównego celu i
podejmowane z zamiarem:
•
przygotowania projektów angażujących partnerów z różnych Państw
Członkowskich (działania „uruchamiające"),
•
wymiany doświadczeń zdobytych w ramach różnych projektów (działania
„kooperacyjne"),
•
monitorowania i oceny realizacji projektów oraz rozpowszechniania informacji
o osiągniętych rezultatach, w tym rezultatach projektów, o realizacji których
decyzję podjęto w czasie poprzednich etapów LIFE (działania
"wspomagające").
W ramach programu LIFE- Przyroda maksymalny udział wsparcia finansowego
Wspólnoty wynosi 50% kosztów kwalifikowanych i 100% w przypadku działań
towarzyszących. W wyjątkowych okolicznościach udział ten może zostać zwiększony
do maksymalnie 75% dla projektów, których oczywistym celem jest ochrona siedlisk
naturalnych o priorytetowym znaczeniu (tylko tych wskazanych w Załączniku I
Dyrektywy Siedliskowej) lub gatunków o priorytetowym znaczeniu (tylko gatunki
wskazane w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej lub wymienione w załączniku 2
niniejszego podręcznika). Możliwość ta nie dotyczy rodzajów siedlisk lub gatunków
zdefiniowanych jako priorytetowe tylko w ramach Konwencji Berneńskiej. W tych
przypadkach maksymalny udział wsparcia Wspólnoty pozostaje na poziomie 50%.
W ramach programu LIFE- Przyroda Komisja Europejska preferuje finansowanie
projektów, których całkowity budżet jest wyższy niż 500.000 EURO.
LIFE- Środowisko
57
Podstawowym celem, jaki został określony dla LIFE- Środowisko jest przyczynianie
się do opracowywania innowacyjnych i zintegrowanych technik oraz metod do
dalszego rozwoju polityki Wspólnoty w zakresie ochrony środowiska.
Środki z Programu LIFE- Środowisko nie są przeznaczone na badania bądź
inwestycje w istniejące technologie lub infrastrukturę. Celem LIFE- Środowisko jest
uzupełnienie luki pomiędzy wynikami prac badawczych i rozwojowych a szerokim
wdrożeniem danych rozwiązań.
Środki dostępne w ramach Programu LIFE- Środowisko przeznaczone są na
finansowanie innowacyjnych działań o charakterze demonstracyjnym oraz działań o
charakterze przygotowawczym.
W ramach programu LIFE- Środowisko poziom łącznych kosztów pojedynczego
projektu powinien wahać się w granicach od 2 000 000 do 10 000 000 Euro. Niższe
lub wyższe przewidziane koszty można uzasadnić celami projektu i jego
spodziewanymi wynikami.
Maksymalna stopa finansowania ze środków Wspólnoty wynosić będzie 50%
łącznych kosztów kwalifikujących się do współfinansowania.
Komisja Europejska udziela dofinansowania do projektów w wysokości do 30% i
do 50% (do 30 % - dla projektów, które w przyszłości będą uzyskiwać dochód, do 50
%- dla pozostałych projektów).
6.3.1.3. Fundusz Spójności
Fundusz Spójności powstał na mocy Traktatu z Maastricht o utworzeniu Unii
Europejskiej z 1992 roku, który wszedł w życie w 1993 roku. Z Funduszu Spójności
udzielane jest wsparcie finansowe krajom członkowskim Unii Europejskiej, których
Produkt Narodowy Brutto (PNB) na mieszkańca nie przekracza 90 % średniej PNB dla
wszystkich państw członkowskich
Fundusz ten finansuje inwestycje w zakresie ochrony środowiska i w sektorze
transportu.
Fundusz Spójności nie należy do funduszy strukturalnych, ale jest instrumentem
polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Różni się od funduszy strukturalnych:
•
krajowym, a nie regionalnym zasięgiem pomocy,
•
podejmowaniem finalnej decyzji o przyznaniu środków na dofinansowanie
przez Komisję Europejską, a nie indywidualnie przez państwo członkowskie;
(kompetencją państwa aplikującego do funduszu jest wskazanie propozycji
do dofinansowania).
Pomoc z Funduszu Spójności na określony projekt może wynieść maksymalnie od
80% do 85 % kosztów kwalifikowanych. Pozostałe co najmniej 15 % musi zostać
zapewnione przez beneficjenta. Środki te mogą pochodzić np. z:
•
budżetu gminy;
•
środków własnych przedsiębiorstw komunalnych;
•
środków NFOŚIGW (dotacji, kredytów);
•
budżetu państwa;
•
innego niezależnego źródła (np. z Europejskiego Banku Inwestycyjnego,
Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju).
Głównym celem strategi środowiskowej Funduszu Spójności w Polsce jest wsparcie
zadań inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska,
wynikających z wdrażania prawa Unii Europejskiej. Priorytety jakie są realizowane
58
przy wsparciu z Funduszu Spójności w ochronie środowiska to:
•
poprawa jakości wód powierzchniowych,
•
polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia,
•
poprawa jakości powietrza,
•
racjonalizacja gospodarki odpadami,
•
ochrona powierzchni ziemi,
•
zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.
Poprawa jakości wód powierzchniowych oraz polepszenie jakości wody
pitnej
Jednym z głównych celów realizacji części „środowiskowej” Funduszu Spójności
jest wsparcie dla budowy, rozbudowy i/lub modernizacji systemów kanalizacji
zbiorczej oczyszczalni ścieków w aglomeracjach. Władze samorządowe muszą zatem
przywiązywać szczególne znaczenie do inwestycji w największych miastach, gdzie
efekt ekologiczny i ekonomiczny tych inwestycji będzie największy. Dopuszcza się
jednak, że również mniejsze aglomeracje będą objęte wsparciem w ramach
projektów grupowych, szczególnie na obszarach, gdzie jakość wody jest
niezadowalająca.
Najpilniejszym kierunkiem działania, wspieranym przez Fundusz Spójności w
zakresie gospodarki wodno-ściekowej jest osiągnięcie poprawy czystości wód
powierzchniowych ujmowanych przez wodociągi. Poważnym problemem w Polsce,
szczególnie w ostatnich latach, jest zagrożenie powodziowe na znacznych obszarach
dolin rzecznych, dlatego dopuszczono również możliwość wsparcia ze środków
Funduszu Spójności działań przeciwpowodziowych.
Racjonalizacja gospodarki odpadami
Celem nadrzędnym polskiej polityki ekologicznej w zakresie gospodarowania
odpadami jest zapobieganie powstawaniu odpadów, rozwiązywanie problemu
odpadów „u źródła”, poddawanie odpadów odzyskowi, w tym recyklingowi, a także
bezpieczne dla środowiska unieszkodliwienie odpadów, jeżeli nie udało się ich poddać
odzyskowi. Zgodnie z dyrektywami UE postulowanym kierunkiem działania jest
dążenie do zastąpienia małych, nie spełniających wymogów składowisk, dużymi
składowiskami o charakterze regionalnym.
Ochrona powietrza
Głównym zadaniem władz samorządowych jest ograniczenie tzw. niskiej emisji w
miastach. Dofinansowanie z Funduszu Spójności będą więc mogły uzyskać inwestycje
wspierające działania ochronne w najbardziej zanieczyszczonych aglomeracjach
miejsko-przemysłowych. Chodzi tu zwłaszcza o instalacje ochronne w miejskich
przedsiębiorstwach ciepłowniczych i energetycznych, służące ograniczeniu dwutlenku
siarki, tlenków azotu oraz innych szkodliwych dla zdrowia zanieczyszczeń.
Ochrona gleb i zasobów kopalin
Działania w ramach tego priorytetu powinny koncentrować się na rekultywacji
59
terenów zdegradowanych. Głównymi przyczynami zanieczyszczenia gruntów są:
górnictwo oraz oddziaływanie gazów i pyłów emitowanych przez przemysł i źródła
mobilne. Najtrudniejsza sytuacja w tym zakresie występuje na obszarach silnie
rozwiniętego przemysłu i o wysokim stopniu jego koncentracji. Zanieczyszczenia
metalami ciężkimi występują w otoczeniu zakładów przemysłowych, na terenach
miast i aglomeracji, w pobliżu dużych ciągów komunikacyjnych oraz w rejonach
składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych. W celu poprawienia tej sytuacji
samorządy terytorialne i przedsiębiorstwa komunalne powinny przygotować wnioski o
dofinansowanie projektów z zakresu rekultywacji terenów zdegradowanych.
Odbiorcami pomocy tj. beneficjentami Funduszu Spójności mogą być jedynie
podmioty publiczne, czyli samorządy terytorialne (gminy, związki gmin) i
przedsiębiorstwa komunalne.
6.3.1.4. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i
Norweski Mechanizm Finansowy
Europejski Obszar Gospodarczy1 (EOG) stanowi 25 krajów Unii Europejskiej oraz
Norwegia, Lichtenstein i Islandia. Polska stała się członkiem EOG na mocy podpisanej
w dniu 14 października 2003 r. przez przedstawiciela Rządu Polskiego (Ministra
Spraw Zagranicznych RP) Umowy o rozszerzeniu Europejskiego Obszaru
Gospodarczego.
Jednym z elementów podpisanej umowy było przyznanie Polsce, podobnie jak i
pozostałym ówcześnie kandydującym krajom do członkostwa w Unii Europejskiej,
środków finansowych w postaci dwóch instrumentów: Mechanizmu Finansowego
Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego.
Łącznie Polska w ramach obu mechanizmów otrzymała 533,51 mln euro na lata
2004-2009.
To wsparcie finansowe zostało udzielone w zamian za możliwość korzystania z
czterech swobód (swobodnego przepływu towarów, kapitału, usług i osób) jakie
obowiązują w ramach wspólnego rynku Unii Europejskiej.
Darczyńcami pomocy są 3 kraje (spośród 4 krajów EFTA- Europejskiego
Stowarzyszenia Wolnego Handlu): Norwegia, Lichtenstein i Islandia.
Podstawowym celem mechanizmów jest przyczynianie się do zmniejszenia różnic
społecznych i ekonomicznych w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego
W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego jest 6
obszarów priorytetowych:
1.
Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję
zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii,
2.
Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i
zarządzanie zasobami,
3.
Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i
odnowa miast,
4.
Rozwój zasobów ludzkich poprzez m.in. promowanie wykształcenia i szkoleń,
wzmacnianie w samorządzie i jego instytucjach potencjału z zakresu
60
administracji lub służby publicznej, a także wzmacnianie wspierających go
procesów demokratycznych,
5.
Opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem,
6.
Badania naukowe.
W ramach działania "Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez
m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii"
realizowane będą projekty:
1.
Ograniczanie korzystania z indywidualnych systemów ogrzewania na rzecz
podłączenia do zbiorczych/komunalnych sieci cieplnych.
2.
Zastąpienie przestarzałych źródeł energii cieplnej nowoczesnymi,
energooszczędnymi i ekologicznymi źródłami energii.
3.
Prace termomodernizacyjne w budynkach użyteczności publicznej.
4.
Inwestycje w zakresie odnawialnych źródeł energii, tj. wykorzystania:
a) Energii wodnej (małe elektrownie wodne do 5 MW),
b) Energii słonecznej,
c) Energii pochodzącej ze spalania biomasy (indywidualne systemy
grzewcze),
5.
Budowa, przebudowa i modernizacja komunalnych oczyszczalni ścieków oraz
systemów kanalizacji zbiorczej.
6.
Organizacja selektywnej zbiórki odpadów, a następnie zagospodarowywanie
ich poprzez odzysk.
W ramach działania „Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze
wykorzystanie i zarządzanie zasobami” realizowane będą projekty:
1.
Zmniejszanie energo-, materiało- i wodochłonności produkcji i usług poprzez
poprawę efektywności wykorzystania zasobów produkcyjnych,
2.
Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii,
3.
Wspieranie procesu tworzenia "zielonych" miejsc pracy i "zielonych
zamówień,"
4.
Działania na rzecz poprawy poziomu edukacji ekologicznej, poprzez
tworzenie sieci nauczania na rzecz środowiska,
5.
Działania zachęcające do ochrony, poprawy i przywracania różnorodności
biologicznej, w tym zasobów morskich oraz obszarów włączonych do sieci
Natura 2000,
6.
Działania na rzecz wsparcia gospodarki leśnej.
Norweski Mechanizm Finansowy
W ramach z Norweskiego Mechanizmu Finansowego mogą być wspierane działania
podejmowane w ramach wszystkich sześciu priorytetów Mechanizmu Finansowego
EOG, oraz na zasadach pierwszeństwa następujące 4 obszary priorytetowe:
1.
Wdrażanie przepisów z Schengen, wspieranie Narodowych Planów Działania
z Schengen, jak również wzmacnianie sądownictwa,
2.
Ochrona środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem wzmocnienia zdolności
administracyjnych do wprowadzania w życie odpowiednich przepisów
istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych,
3.
Polityka regionalna i działania transgraniczne,
4.
Pomoc techniczna przy wdrażaniu acquis communautaire.
W ramach działania "Ochrona środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem
61
wzmocnienia zdolności administracyjnych do wprowadzania w życie odpowiednich
przepisów istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych" realizowane będą
projekty służące wzmocnieniu instytucjonalnemu polegającemu na pomocy w
osiąganiu wymaganych standardów pracy i zachowań przez agendy i urzędy
odpowiedzialne za stan środowiska (doradztwo, szkolenia).
Rodzaje kwalifikujących się projektów w ramach w/w działania:
1.
Usprawnienia wdrażania i egzekucji prawa z zakresu ochrony środowiska
2.
Wspierania budowy zdolności instytucjonalnych administracji odpowiedzialnej
za ochronę środowiska
3.
Gromadzenia i upowszechniania informacji, np. o najlepszych dostępnych
technikach (zgodnie z Dyrektywą 96/61/EC) i o "czystej produkcji"
4.
Rozwoju systemów zarządzania środowiskowego
6.3.2. Proponowane zmiany w budżecie Unii Europejskiej na
lata 2007 – 2013
Okres budżetowy Unii trwa 7 lat. Obecny kończy się w roku 2006. Następny to
okres 2007-2013. Komisja Europejska proponuje, aby priorytety polityki strukturalnej
w latach 2007-2013 były osiągane w ramach trzech nowych celów:
1.
Konwergencja.
2.
Regionalna konkurencyjność i zatrudnienie.
3.
Współpraca terytorialna.
Źródłami finansowania nowej polityki spójności miałyby być trzy fundusze:
1.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.
2.
Europejski Fundusz Społeczny.
3.
Fundusz Spójności.
Pomoc w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego obejmuje
inicjatywy w następujących dziedzinach:
•
modernizacja i dywersyfikacja struktur gospodarczych w państwach
członkowskich i regionach, ze szczególnym uwzględnieniem priorytetów
Strategii Lizbońskiej,
•
rozwijanie i ulepszanie infrastruktury podstawowej,
•
ochrona środowiska,
•
wzmocnienie zdolności instytucjonalnej krajowej i regionalnej administracji
zarządzającej funduszami europejskimi.
Z Europejskiego Funduszu Społecznego (jako podstawowego instrumentu dla
realizacji Europejskiej Strategii zatrudnienia) można bedzie uzyskać dofinansowanie
na projekty, których celem jest:
•
poprawa funkcjonowania instytucji rynku pracy, systemów szkolenia i
kształcenia oraz polityki społecznej,
•
inwestycja w kapitał ludzki (wzrost poziomu wykształcenia, przystosowanie
umiejętności pracowników do nowych wyzwań, zapewnienie dostępu dla
wszystkich do rynku pracy),
•
wspieranie dostosowań w administracji publicznej z zakresie budowania
zdolności administracyjnej.
Nowe priorytety, które będzie wspierał Fundusz Spójności to:
•
transeuropejskie sieci transportowe,
62
•
•
•
•
•
infrastruktura ochrony środowiska,
połączenia kolejowe, morskie, śródlądowe
programy transportu multimodalnego poza sieciami transeuropejskimi,
zrównoważony rozwój transportu miejskiego,
inwestycje środowiskowe (projekty energooszczędne oraz w zakresie źródeł
energii odnawialnej),
Inwestycje w zakresie ochrony środowiska w latach 2007-2013 współfinasowane
będą z Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,
podobnie jak to ma miejsce w tym okresie programowania.
Zasady na jakich będzie można korzystać z w/w funduszy oraz wielkość
dostępnych środków określa dokument - Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia
2007-2013 (NSRO). Są tam wskazane cele które będą realizowane za pomocą
programów i projektów współfinansowanych ze strony instrumentów strukturalnych,
tj.:
•
•Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko – EFRR i FS
•
•Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka – EFRR
•
•Program Operacyjny Kapitał Ludzki – EFS
•
•16 Regionalnych Programów Operacyjnych – EFRR
•
•Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej – EFRR
•
•Program Operacyjny Pomoc Techniczna – EFRR
•
•Programy Operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej – EFRR
6.3.2.1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
Jednym z najważniejszych źródeł finansowania przedsięwzięć w ochronę
środowiska w Polsce, w nowym okresie programowym na lata 2007-2013 będzie
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Będzie to największy z
punktu widzenia dostępnych środków program operacyjny nie tylko w Polsce, ale
także w całej Unii Europejskiej. Na jego realizację w latach 2007–2013 Polska
otrzyma z unijnego budżetu ponad 21 mld euro, z czego na inwestycje w ochronę
środowiska przeznaczone będzie ponad 4 mld euro (według projektu Programu
przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 1 sierpnia 2006 roku). Środki unijne na PO
Infrastruktura i Środowisko pochodzą z dwóch źródeł finansowania – z Funduszu
Spójności (18,9 mld euro) oraz z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (2,3
mld euro).
Program obejmie wsparciem takie dziedziny jak: transport, środowisko,
energetykę, kulturę i dziedzictwo kulturowe, a także ochronę zdrowia.
W zakresie ochrony środowiska przewidziano dofinansowanie dla dużych inwestycji
komunalnych, inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwach, projektów ochrony
przyrody i bezpieczeństwa ekologicznego, a także edukacji ekologicznej. Wsparcie z
Programu otrzymają zarówno samorządy i przedsiębiorcy, jak również m.in.
organizacje pozarządowe, parki narodowe i Lasy Państwowe.
Środowiskowe priorytety w projekcie Programu Operacyjnego (wybrane
najistotniejsze dla ochrony środowiska):
•
Priorytet 1 - Gospodarka wodno-ściekowa, którego celem jest zredukowanie
ilości zanieczyszczeń odprowadzanych ze ściekami do wód i ziemi oraz
zapewnienie odpowiedniej jakości wody pitnej, więcej
•
Priorytet 2 - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi. Priorytet ma
63
•
•
•
•
na celu zmniejszenie presji na powierzchnię ziemi - zmniejszenie udziału
odpadów
komunalnych
składowanych
i
rekultywację
terenów
zdegradowanych, więcej
Priorytet 3 - Bezpieczeństwo ekologiczne, którego celem jest ograniczenie
ryzyka zagrożeń ekologicznych poprzez inwestycje i system monitorowania,
więcej
Priorytet 4 - Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorców do wymogów
ochrony środowiska. Celem priorytetu jest ograniczanie negatywnego
wpływu istniejącej działalności przemysłowej na środowisko i dostosowanie
przedsiębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego, więcej
Priorytet 5 - Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, który
ma na celu ograniczenie degradacji środowiska naturalnego oraz strat
zasobów różnorodności biologiczne, w tym działania z zakresu edukacji
ekologicznej, więcej
Priorytet 10 - Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku, którego
celem jest poprawa bezpieczeństwa energetycznego państwa w zakresie
oddziaływania sektora energetycznego na środowisko. Wsparcie będzie
udzielane na podwyższenie sprawności wytwarzania, przesyłania, dystrybucji
i użytkowania energii, w tym wzrost wykorzystania energii odnawialnej i
biopaliw, więcej.
6.3.2.2. Regionalne Programy Operacyjne
Na inwestycje związane z ochroną środowiska będzie można otrzymać
dofinansowanie z funduszy unijnych nie tylko z Programu Infrastruktura i Środowisko
ale również z regionalnych programów operacyjnych. W latach 2007-2013 każde
województwo będzie miało swój regionalny program. Regionalne programy będą
umożliwiały finansowanie inwestycji w różnych dziedzinach, w tym także działań
związanych ze środowiskiem naturalnym.
Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007-2020 realizowana będzie
w latach 2007-2013 między innymi poprzez Regionalny Program Operacyjny
Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013. W dniu 12 października 2006 r. Zarząd
Województwa Łódzkiego podjął uchwałę Nr 929/06 w sprawie przyjęcia projektu
Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013
celem przedstawienia Radzie Ministrów.
Ważnym instrumentem osiągnięcia zakładanych w RPO 2007-2013 celów jest
stworzenie planu inwestycyjnego. Projekty infrastruktury (m.in. środowisko,
transport, infrastruktura społeczna), powinny się zawierać w przedziale wartości
całkowitej od 5 mln Euro do 25 mln Euro, choć mogą być również projekty o
większych wartościach całkowitych przekraczających 25 mln Euro, kiedy są
planowane do zrealizowania na poziomie regionalnym w latach 2007 - 2013. Projekty
o wartości nie przekraczającej 5 mln Euro również mogą być umieszczane w karcie
opisu inwestycji, jeśli instytucja zarządzająca uzna je za istotne dla realizacji strategii.
Umieszczenie projektu w planie inwestycyjnym nie oznacza, że projekt będzie tym
samym oceniony i pozytywnie zaopiniowany przez odpowiednie instytucje krajowe
czy unijne.
Najistotniejszym priorytetem w Regionalnym Programie Operacyjnym dla
Województwa Łódzkiego związanym z finansowaniem działań z zakresu ochroną
64
środowiska jest Priorytet II: Ochrona środowiska, zapobieganie zagrożeniom
naturalnym i poważnym awariom oraz ich zwalczanie.
Cel szczegółowy Priorytetu II.
Poprawa stanu środowiska naturalnego i wzrost konkurencyjności ekologicznej
województwa.
Cele operacyjne Priorytetu II.
•
racjonalizacja gospodarki w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków
komunalnychi przemysłowych oraz zaopatrzenia w wodę,
•
racjonalizacja gospodarki odpadami komunalnymi i przemysłowymi, ze
szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych, w tym zapobieganie
i redukcja ilości powstawania oraz odzysk i unieszkodliwianie,
•
ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych,
•
poprawa jakości powietrza,
•
przeciwdziałanie powstawaniu zagrożeń środowiskowych i zmniejszanie ich
skutków.
Główne typy projektów do realizacji w Priorytecie II.
1.
Budowa, rozbudowa lub modernizacja zbiorczych sieci kanalizacyjnych.
2.
Budowa, rozbudowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków, w tym
przydomowych oczyszczalni ścieków.
3.
Budowa, rozbudowa lub modernizacja urządzeń służących do zaopatrzenia w
wodę, w tym urządzeń służących do uzdatniania wody do celów socjalnobytowych.
4.
Budowa specjalistycznych instalacji do prowadzenia procesów odzysku lub
unieszkodliwiania (np. poprzez termiczne przekształcanie, „mokre utlenianie”)
osadów ściekowych.
5.
Budowa instalacji do suszenia osadów ściekowych.
6.
Budowa, rozbudowa lub modernizacja systemów selektywnej zbiórki
odpadów komunalnych.
7.
Budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do segregacji odpadów
komunalnych.
8.
Budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do odzysku, w tym
recyklingu odpadów komunalnych.
9.
Budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do unieszkodliwiania
odpadów komunalnych w procesach innych niż składowanie.
10. Budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do termicznego
przekształcania odpadów komunalnych z odzyskiem energii.
11. Rekultywacja terenów zamkniętych składowisk odpadów komunalnych.
12. Likwidacja mogilników wraz z unieszkodliwieniem ich zawartości.
13. Budowa składowisk odpadów zawierających azbest.
14. Demontaż z budynków prywatnych elementów zawierających azbest i ich
unieszkodliwianie.
15. Zachowanie różnorodności gatunkowej.
16. Ochrona siedlisk.
17. Budowa infrastruktury służącej promocji obszarów Natura 2000, w tym
ośrodków edukacji ekologicznej.
18. Budowa przejść dla zwierząt i likwidacja barier w celu zachowania drożności
korytarzy ekologicznych.
65
19. Edukacja ekologiczna.
20. Kampanie promocyjne i informacyjne mające na celu podnoszenie
świadomości ekologicznej mieszkańców.
21. Regulacja cieków wodnych.
22. Tworzenie polderów (w tym zalesianie) oraz odtwarzanie naturalnych
terenów zalewowych.
23. Budowa lub modernizacja małych zbiorników wielozadaniowych o pojemności
mniejszej niż 10 mln m sześc. oraz stopni wodnych.
24. Utrzymanie rzek oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie.
25. Budowa, modernizacja lub poprawa stanu technicznego urządzeń
przeciwpowodziowych, w tym przepompowni, polderów, suchych zbiorników,
wałów przeciwpowodziowych.
26. Zwiększanie naturalnej retencji dolin rzecznych z zachowaniem równowagi
stanu ekologicznego i technicznego utrzymania rzeki.
27. Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej.
28. Budowa lub doskonalenie stanowisk do analizowania i prognozowania
zagrożeń naturalnych i poważnych awarii, w tym wyposażenie w sprzęt
specjalistyczny.
29. Zakup specjalistycznego sprzętu niezbędnego do skutecznego prowadzenia
akcji ratowniczych i usuwania skutków zagrożeń naturalnych i poważnych
awarii (np. samochodów ratownictwa chemicznego, samochodów
ratownictwa ekologicznego, samochodów ratowniczo-gaśniczych).
30. Wsparcie techniczne regionalnego systemu reagowania kryzysowego oraz
ratowniczo-gaśniczego w zakresie ratownictwa ekologicznego i chemicznego.
31. Realizacja przedsięwzięć w zakresie metod i narzędzi do analizowania
zagrożeń poważnymi awariami.
32. Wdrażanie nowych narzędzi i metod obserwacji stanu środowiska.
33. Przygotowanie nowych lub modernizacja istniejących baz danych do
gromadzenia i przetwarzania informacji o środowisku.
34. Modernizacja sprzętu do badań monitoringowych stanu środowiska.
35. Wsparcie systemów zarządzania środowiskowego MŚP.
36. Racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami przemysłowymi.
37. Racjonalizacja gospodarki wodno – ściekowej MŚP.
38. Przedsięwzięcia służące poprawie jakości powietrza.
39. Gospodarka odpadami przemysłowymi lub odpadami niebezpiecznymi.
40. Wdrażanie najlepszych dostępnych technik (BAT).
66
Tabela 19. Wysokość dofinansowania poszczególnych kategorii interwencji w
Priorytecie II Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa
Łódzkiego.
Kod
Nazwa kategorii interwencji
%
interwencji
100
PRIORYTET II - Ochrona środowiska, zapobieganie zagrożeniom
naturalnym i poważnym awariom oraz ich zwalczanie
44
Gospodarka odpadami komunalnymi i
12
przemysłowymi
45
Woda pitna (gospodarka i dystrybucja)
8
46
Gospodarka wodno-ściekowa
55
47
Jakość powietrza
10
48
Zintegrowane zapobieganie i kontrola
4
zanieczyszczeń
51
Promocja bioróżnorodności i ochrona przyrody (w
1
tym
program NATURA 2000)
53
Zapobieganie zagrożeniom (w tym
10
opracowanie i wdrażanie
planów i działań w celu zapobiegania ryzyku
naturalnemu
i technologicznemu)
Źródło: Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Łódzkiego
Kwota w EURO
146 850 000,00
17 622 000,00
11 748 000,00
80 767 500,00
14 685 000,00
5 874 000,00
1 468 500,00
14 685
000,00
6.3.2.3. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka
Celem głównym Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na lata 20072013 (PO IG) jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne
przedsiębiorstwa.
Cel ten zostanie osiągnięty poprzez realizację następujących celów szczegółowych:
•
zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw,
•
wzrost konkurencyjności polskiej nauki,
•
zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym,
•
zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku
międzynarodowym,
•
tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy.
Instytucją Zarządzającą (IZ) PO IG jest Ministerstwo Rozwoju Regionalnego
(MRR). Oprócz IZ są również instytucje, które pośredniczą w realizacji Programu –
tzw. Instytucje Pośredniczące:
•
Ministerstwo Gospodarki (MG),
•
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW),
•
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA).
Lista instytucji, które będą przyjmować wnioski dla poszczególnych działań,
jeszcze nie jest ustalona. Jak tylko będzie ona znana, adresy instytucji zostaną
umieszczone na tej stronie.
PO IG realizowany będzie w różnych dziedzinach nauki i gospodarki, również tych
związanych z ochroną środowiska.
Wybrane priorytety, w ramach których mogą być realizowane projekty związane z
67
ochroną środowiska
Priorytet 1- Badania i rozwój technologii
Opis: W ramach priorytetu finansowane będzie prognozowanie kierunków badań,
w tym technologii środowiskowych, które mogą wywrzeć wpływ na tempo rozwoju
społeczno-gospodarczego kraju. Priorytet obejmuje wsparcie prowadzenia badań
naukowych i prac rozwojowych służących budowie gospodarki opartej na wiedzy,
realizowanych przez jednostki naukowe, przedsiębiorców oraz sieci i konsorcja
naukowe. Wsparciu temu podlegać będą m.in. duże multi- i transdyscyplinarne
projekty badawcze, które wpisywać się będą w priorytety tematyczne określone w
Krajowym Programie Ramowym lub programach wieloletnich oraz wynikać będą z
foresightu.
Beneficjencentami Priorytetu 1 mogą być m.in.: jednostki naukowe, sieci i
konsorcja naukowe, polskie platformy technologiczne, przedsiębiorcy, brokerzy
wynalazków/technologii, naukowcy (zwłaszcza młodzi) i zespoły naukowców,
studenci i absolwenci, podmioty działające na rzecz nauki.
Priorytet 2 Infrastruktura sieci B+R
Opis: W ramach priorytetu oferowane będzie wsparcie dla inwestycji w aparaturę
naukowo-badawczą, w tym np. aparatura do monitoringu stanu środowiska, oraz,
gdzie to niezbędne, w budynki i budowle, realizowanych przez ośrodki o wysokim
potencjale badawczym.
Beneficjencentami Priorytetu 2 mogą być m.in.: jednostki naukowe, sieci i
konsorcja naukowe (Centra Zaawansowanych Technologii i Centra Doskonałości),
szkoły wyższe, przedsiębiorcy.
Priorytet 3 Kapitał dla innowacji
Opis: W ramach tego priorytetu wspierane będą działania mające na celu
kompleksowe wsparcie od momentu powstania innowacyjnego pomysłu, poprzez
doradztwo w procesie tworzenia nowej firmy, skończywszy na udzieleniu wsparcia
kapitałowego nowopowstałemu przedsiębiorcy. W ramach priorytetu będzie można
również realizować działania innowacyjne z zakresu ochrony środowiska.
Beneficjencentami Priorytetu 3 mogą być m.in.: podmioty zarządzające
funduszami podwyższonego ryzyka, instytucje otoczenia biznesu, organizacje
zrzeszające potencjalnych inwestorów, instytucje wspierające powstawania nowych
firm innowacyjnych, przedsiębiorcy.
Priorytet 4 Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia
Opis: Instrumenty zaprojektowane w ramach Priorytetu 4. stanowią uzupełnienie
procesu inicjowania działalności innowacyjnej wspieranego w ramach Priorytetu 3.
poprzez umożliwienie dofinansowania w zakresie prowadzenia działalności B+R w
przedsiębiorstwach oraz wdrożeń wyników prac B+R, a także opracowania,
przygotowania oraz uruchomienia produkcji nowych i unowocześnionych produktów.
Beneficjencentami Priorytetu 4 mogą być m.in.: przedsiębiorcy.
6.3.3. Fundusze krajowe
6.3.3.1. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest instytucją
68
finansującą przedsięwzięcia w ochronie środowiska. Narodowy Fundusz działa od 1
lipca 1989 roku, a powstał na podstawie ustawy z dnia 31 stycznia 1980 roku o
ochronie i kształtowaniu środowiska.
Celem działalności Narodowego Funduszu jest finansowe wspieranie inwestycji
ekologicznych o znaczeniu i zasięgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zadań
lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska.
Dystrybucja środków finansowych z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej odbywa się w ramach następujących dziedzin:
•
Ochrona powietrza
•
Ochrona wód i gospodarka wodna
•
Ochrona powierzchni ziemi
•
Ochrona przyrody i krajobrazu oraz Leśnictwo
•
Geologia i górnictwo
•
Edukacja ekologiczna
•
Państwowy Monitoring Środowiska
•
Programy międzydziedzinowe
•
Nadzwyczajne Zagrożenia Środowiska
•
Ekspertyzy i prace badawcze
Wnioskodawcami ubiegającymi się o środki finansowe z Narodowego Funduszu
mogą być:
•
jednostki samorządu terytorialnego,
•
przedsiębiorstwa,
•
instytucje i urzędy,
•
szkoły wyższe i uczelnie,
•
jednostki organizacyjne ochrony zdrowia,
•
organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia),
•
administracja państwowa,
•
osoby fizyczne.
Wszyscy wnioskodawcy powinni posiadać status prawny umożliwiający im
zawarcie umowy cywilno - prawnej.
W Narodowym Funduszu stosowane są trzy formy dofinansowywania:
•
finansowanie pożyczkowe ( pożyczki udzielane przez NF, kredyty udzielane
przez banki ze środków NF, konsorcja czyli wspólne finansowanie NF z
bankami, linie kredytowe ze środków NF obsługiwane przez banki),
•
finansowanie dotacyjne (dotacje inwestycyjne, dotacje nieinwestycyjne,
dopłaty do kredytów bankowych, umorzenia),
•
finansowanie kapitałowe ( obejmowanie akcji i udziałów w zakładanych bądź
już istniejących spółkach w celu osiągnięcia efektu ekologicznego),
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska ma bardzo istotne znaczenie dla ochrony
środowiska i gospodarki kraju:
•
finansuje ochronę środowiska,
•
uruchamia środki innych inwestorów,
•
stymuluje nowe inwestycje,
•
wspomaga tworzenie nowych miejsc pracy,
•
ważny dla zrównoważonego rozwoju.
69
Wojewódzki Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Łodzi
Zadaniem Funduszu jest współfinansowanie wszelkiej działalności związanej z
ochroną środowiska i gospodarki wodnej. Pieniądze przekazywane są w trzech
podstawowych formach: pożyczek, dotacji i dopłat do kredytów komercyjnych.
Pożyczki stanowią uzupełnienie środków własnych pożyczkobiorcy do wysokości
80% kosztów całkowitych zadania. Oprocentowanie pożyczek w roku 2006 wynosi od
2% - do 5% w skali roku w zależności od rodzaju inwestycji oraz realizującego ją
podmiotu. Warunkiem rozpatrywania wniosku o umorzenie jest min. osiągnięcie
planowanego efektu ekologicznego oraz terminowe spłacenie co najmniej 65%
kapitału pożyczki wraz z należnymi od tej kwoty odsetkami.
Dotacje stanowią uzupełnienie środków własnych dotowanego do wysokości 40%
wartości kosztorysowej zadania, za wyjątkiem zadań z zakresu edukacji ekologicznej,
ochrony przyrody i krajobrazu na terenach chronionych ustawą o ochronie przyrody
oraz uproszczonych planów urządzania i inwentaryzacji lasów – 80%.
Dopłaty do oprocentowania kredytów komercyjnych polegają na spłacie
części odsetek płaconych od kredytów komercyjnych na zadania proekologiczne
przez WFOŚiGW w Łodzi. Zgodnie z "Regulaminem dopłat WFOŚiGW w Łodzi do
kredytów komercyjnych udzielanych przez banki na zadania z zakresu ochrony
środowiska" wielkość kredytu objętego dopłatą nie powinna przekroczyć 70 %
wartości zadania.
Środki finansowe w określonych powyżej formach kierowane są na rożnego
rodzaju zadania związanej z ochroną środowiska i gospodarką wodną.
Gospodarka Wodna
Budowę nowych zbiorników wodnych, regulację rzek na terenie województwa
łódzkiego. Ponadto pieniądze są przeznaczane na budowę ujęć wody oraz
powstawanie nowych lub modernizację starych stacji uzdatniania wody.
Dofinansowaniu podlegają także budowy sieci wodociągowych czy budowy
zbiorników małej retencji.
Ochrona Atmosfery
Dofinansowanie otrzymują inwestycje, które zmierzają do redukcji emisji
zanieczyszczeń w przemyśle, wymiany lokalnych kotłowni, modernizacje istniejących
sieci cieplnych i gazociągowych. Fundusz wspiera inwestycje wykorzystujące tak
zwane odnawialne źródła energii czyli energię z biomasy, energii słonecznej, energii
geotermalnej, energii z biogazu czy energii wiatrowej. Ponadto przeznaczane są
pieniądze na zastosowanie energooszczędnych technologii, wykorzystanie nadwyżek
ciepła czy realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych.
Ochrona Powierzchni Ziemi
Inwestycje, których autorzy mogą liczyć na dofinansowanie to: budowa i
rekultywacja składowisk, powtórne wykorzystanie oraz unieszkodliwienie odpadów
70
komunalnych i przemysłowych, likwidacja dzikich wysypisk, zwiększanie wysypisk już
działających, zmniejszanie ilości odpadów kierowanych na wysypiska poprzez
selektywną zbiórkę odpadów, przedsięwzięcia zmierzające do unieszkodliwiania
odpadów niebezpiecznych.
Ochrona Wód
Fundusz dofinansowuje budowę i modernizację oczyszczalni ścieków, budowę i
rozbudowę kanalizacji sanitarnej i deszczowej, budowę przydomowych oczyszczalni
ścieków. Pieniądze kierowane są ponadto na "Program Pilica", który ma poprawić i
ochronić czystość wód Zalewu Sulejowskiego oraz "Program Pilica" dotyczący
ochrony czystości Zbiornika Jeziorsko, Warty i jej dopływów.
Ochrona Przyrody i Krajobrazu, Gospodarka Leśna
WFOŚiGW w Łodzi przeznacza pieniądze na tworzenie nowych parków i zakładanie
terenów zielonych, prace leczniczo - pielęgnacyjne, pielęgnacje starodrzewia w
parkach, konserwacje pomników przyrody, rekonstrukcje starych założeń parkowych,
odnawianie już istniejących parków.
Promocja i Edukacja Ekologiczna
To jeden z najważniejszych działów pracy funduszu. Pieniądze przeznaczane są na
prace ośrodków ekologicznych dla młodzieży, konferencje, seminaria, warsztaty
metodyczne, publikacje folderów i ulotek rozpowszechniających tematykę ochrony
środowiska, a także filmy przyrodnicze czy programy radiowe o tej samej tematyce.
Współfinansujemy imprezy i festiwale o charakterze ekologicznym, akcję "Sprzątanie
świata", konkursy przyrodnicze i proekologiczne.
Ponadto fundusz wspiera badania naukowe, zakup specjalistycznych urządzeń,
które likwidują i zapobiegają awariom i katastrofom ekologicznym.
Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodne
Powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (PFOŚIGW)
utworzone zostały na początku 1999 r. wraz z utworzeniem powiatowego szczebla
administracji państwowej. Fundusze te nie mają osobowości prawnej.
Dochodami PFOŚIGW są wpływy z:
•
opłat za składowanie i magazynowanie odpadów i kar związanych z
niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem lub magazynowaniem
(10% tych wpływów),
•
opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska a także z wpływów z
administracyjnych kar pieniężnych (także 10% tych wpływów poza opłatami i
karami za usuwanie drzew i krzewów, które w całości stanowią przychód
gminnego funduszu).
Dochody PFOŚiGW przekazywane są na rachunek starostwa, w budżecie powiatu
mają charakter działu celowego.
Obecnie środki powiatowych funduszy przeznacza się na wspomaganie działalności
w zakresie określonym jak dla gminnych funduszy, a także na realizację
71
przedsięwzięć związanych z ochroną powierzchni ziemi i inne zadania ustalone przez
radę powiatu, służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z
zasady zrównoważonego rozwoju, w tym na plany gospodarki odpadami.
Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Narzędziem ekonomicznym Programu ochrony środowiska w gminie jest Gminny
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (GFOŚiGA). Służy on do
finansowania przedsięwzięć z zakresu szeroko rozumianej ochrony środowiska i
gospodarki wodnej.
Na dochód GFOŚiGW składa się:
•
całość wpływów z opłat za usuwanie drzew i krzewów,
•
50% wpływów z opłat za składowanie odpadów na terenie gminy,
•
10% wpływów z opłat i kar z terenu gminy za pozostałe rodzaje
gospodarczego korzystania ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz
szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych. Dysponentem GFOŚiGW
jest zarząd gminy.
Dochody te mogą być wykorzystane na m.in.:
•
dotowanie i kredytowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych
służących ochronie środowiska,
•
realizacje przedsięwzięć związanych z gospodarczym wykorzystaniem
odpadów,
•
wspieranie działań zapobiegających powstawanie odpadów.
Wójtowie są zobowiązani do corocznego przedstawiania Radzie Gminy oraz
zatwierdzania zestawienia przychodów i wydatków tego funduszu.
Gminne fundusze nie są prawnie wydzielone ze struktury organizacyjnej gminy, a
więc podobnie jak PFOŚiGW nie mają osobowości prawnej i nie mogą udzielać
pożyczek. Celem działania GFOŚIGW jest dofinansowywanie przedsięwzięć
proekologicznych na terenie własnej gminy. Zasady przyznawania środków ustalane
są indywidualnie w gminach.
6.3.3.2. Fundacja EKOFUNDUSZ
EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992 r. przez Ministra Finansów dla
efektywnego zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części
zagranicznego długu na wspieranie przedsięwzięć w ochronie środowiska (tzw.
ekokonwersja długu). Dotychczas decyzję o ekokonwersji polskiego długu podjęły
Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja (do końca 2003 r.) i
Norwegia.
Zadaniem Fundacji jest finansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony
środowiska, które mają nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale
także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych w skali europejskiej, a nawet
światowej uznanych za priorytetowe przez społeczność międzynarodową.
PRIORYTETY EKOFUNDUSZU
W Statucie EkoFunduszu
priorytetowe. Są nimi:
pięć
sektorów
72
uznanych
zostało
za
dziedziny
1.
Ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu
oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji (ochrona powietrza).
2.
Ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów
wody pitnej (ochrona wód).
3.
Ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (ochrona
klimatu).
4.
Ochrona różnorodności biologicznej (ochrona przyrody).
5.
Racjonalizacja gospodarki odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych
(gospodarka odpadami).
Poniżej wymienione zostały typy projektów, które mogą ubiegać się o
dofinansowanie EkoFunduszu w poszczególnych sektorach priorytetowych:
Sektor I - Ochrona powietrza
•
•
•
•
likwidacja niskich źródeł emisji w miastach o udokumentowanym
ponadnormatywnym stężeniu dwutlenku siarki;
budowa kotłów z paleniskami fluidalnymi;
budowa turbin gazowo-parowych (preferowane będą układy wykorzystujące
biogaz, gaz odpadowy lub lokalne złoża gazu ziemnego);
zmniejszenie emisji zanieczyszczeń atmosfery z pojazdów samochodowych w
miastach.
Sektor II - Ochrona wód
•
•
•
•
•
budowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnej w
ramach Krajowego Programu Budowy Oczyszczalni Ścieków Komunalnych w
aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) 15 - 100 tys.,
położonych w pasie nadmorskim o szerokości 50 km i w zlewniach Zalewu
Wiślanego, Zalewu Szczecińskiego, rzek Przymorza, Wisły – poniżej ujścia
Brdy, Odry – poniżej ujścia Warty;
budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji w aglomeracjach powyżej 15 tys.
RLM mających wpływ na jakość wody pitnej dla mieszkańców Warszawy i
Krakowa;
budowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków i kanalizacji niezbędnych dla
zachowania czystości jezior o dużej wartości przyrodniczej lub wód w obrębie
parków narodowych i rezerwatów przyrody;
budowa systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków na obszarach
wybranych Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w strefach bardzo
wysokiego zagrożenia określonych przez Państwowy Instytut Geologiczny;
budowa instalacji do utylizacji osadów ściekowych w komunalnych
oczyszczalniach ścieków.
Sektor III - Ochrona klimatu
•
•
oszczędność energii w miejskich systemach zaopatrzenia w ciepło;
wykorzystanie biomasy do celów energetycznych w sektorze komunalnobytowym i w zakładach przemysłowych;
73
•
•
•
•
•
•
•
•
gospodarcze wykorzystanie biogazu z odpadów pochodzenia rolniczego, z
wysypisk odpadów komunalnych i z oczyszczalni ścieków oraz gazu
odpadowego z procesów przemysłowych;
produkcja biopaliwa z rzepaku;
wykorzystanie energii solarnej (kolektory słoneczne i panele fotowoltaiczne);
wykorzystanie energii wiatru;
wykorzystanie energii geotermalnej w zakresie naziemnej części
ciepłowniczej wraz z centralą geotermalną;
wykorzystanie płytkiej geotermii (pompy ciepła);
promocja technologii ogniw paliwowych;
wykorzystanie energii odpadowej z procesów przemysłowych i z procesów
spalania.
Sektor IV - ochrona przyrody
•
•
•
•
•
•
ochrona gatunków fauny i flory zagrożonych wyginięciem;
ochrona cennych przyrodniczo obszarów wodno-błotnych;
czynna ochrona przyrody w parkach narodowych i krajobrazowych;
ochrona obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej „Natura 2000”;
budowa infrastruktury edukacji ekologicznej w parkach narodowych;
dostosowanie składu gatunkowego lasu do siedlisk w parkach narodowych i
w ich otulinach.
Sektor V - Gospodarka odpadami
•
•
•
•
organizacja kompleksowych systemów zbiórki, recyklingu i zagospodarowania
odpadów komunalnych obsługujących 50 - 250 tys. mieszkańców;
unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych;
budowa instalacji do recyklingu odpadów komunalnych i niebezpiecznych;
modernizacje technologii przemysłowych prowadzące do eliminacji
powstawania odpadów niebezpiecznych (tzw. „czyste technologie”).
WARUNKI FINANSOWANIA PROJEKTÓW
Dofinansowanie ze środków EkoFunduszu uzyskać mogą jedynie projekty
dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie
implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty
nieinwestycyjne. Środki EkoFunduszu mają charakter bezzwrotnej pomocy
zagranicznej i stosują się do nich preferencje wynikające z obowiązujących
przepisów.
EkoFundusz nie dofinansowuje projektów dotyczących prowadzenia badań
naukowych, akcji monitoringowych, konferencji i sympozjów oraz innych form
działalności edukacyjnej. Wyjątkami od tej reguły są zadania edukacyjne i
szkoleniowe stanowiące integralną część projektów innowacyjnych oraz projektów w
dziedzinie ochrony przyrody.
Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są według obowiązujących procedur
EkoFunduszu
na
podstawie
kryteriów:
ekologicznego,
technologicznego,
ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać dotację wszystkie te oceny muszą
74
być pozytywne, a wnioskodawca musi wykazać się wiarygodnością finansową, a
także zapewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej dotacją
EkoFunduszu.
EkoFundusz może wspierać finansowo zarówno projekty dopiero rozpoczynane,
jak i będące w fazie realizacji, jeżeli ich zaawansowanie finansowe nie przekracza
60% w dniu złożenia wniosku do EkoFunduszu. Odstępstwo od tej zasady jest
traktowane jako wyjątkowe i wymaga odrębnego uzasadnienia.
Ze względu na ponoszone koszty administracyjne dotacja EkoFunduszu dla
pojedynczego projektu nie może być niższa niż 50 tys. zł.
Wszystkie projekty rozpatrywane przez EkoFundusz można podzielić na projekty
techniczne oraz przyrodnicze. Projekty techniczne mogą być typowe albo
innowacyjne. Przez projekty innowacyjne Fundacja rozumie takie, które prowadzą do
pierwszego zastosowania nowej technologii w Polsce lub stwarzają warunki dla jej
wprowadzenia na polski rynek. Zadaniem EkoFunduszu jest upowszechnianie takich
sprawdzonych, a nie stosowanych dotąd w kraju nowoczesnych i efektywnych
rozwiązań. Wśród projektów technicznych dominują projekty typowe, reprezentujące
standard techniczny uznany i stosowany szeroko w krajach gospodarczo
rozwiniętych. Są one najczęściej zgłaszane i finansowane z dotacji EkoFunduszu.
Projekty przyrodnicze dotyczą aktywnej ochrony bioróżnorodności zgodnie z
priorytetami sektora IV.
EkoFundusz nie finansuje projektów, które uzyskały, bądź starają się o dotację z
Funduszu Spójności, ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju
Regionalnego Unii Europejskiej, a także z Funduszu EOG (tzw. fundusz norweski).
6.3.4. Partnerstwo Publiczno-Prywatne (PPP)
Partnerstwo publiczno-prywatne może stanowić formę realizacji przedsięwzięcia w
przypadku gdy przynosi to przeważające korzyści dla interesu publicznego w
stosunku do korzyści wynikających z innych sposobów wykonania tego
przedsięwzięcia. Korzyścią dla interesu publicznego jest w szczególności:
1.
zapewnienie kapitału na realizację inwestycji,
2.
oszczędność w wydatkach podmiotu publicznego,
3.
podniesienie standardu świadczonych usług,
4.
poprawa parametrów technicznych lub obniżenie uciążliwości dla otoczenia.
W partnerstwie publiczno-prywatnym partner prywatny zobowiązuje się do
wykonania konkretnego przedsięwzięcia za wynagrodzeniem od partnera
publicznego, bądź za prawo do pobierania opłat lub uzyskiwania innych korzyści z
przedsięwzięcia.
Kto tworzy PPP?
Zgodnie z Ustawą o PPP partnerem prywatnym może być:
•
przedsiębiorca,
•
organizacja pozarządowa,
•
kościół lub inny związek wyznaniowy,
•
podmiot zagraniczny, jeżeli jest przedsiębiorcą w rozumieniu prawa kraju
rejestracji i spełnia warunki do wykonywania w Rzeczypospolitej Polskiej
działalności gospodarczej;
75
Partnerem publicznym mogą być:
•
organy administracji rządowej,
•
jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki,
•
fundusze celowe,
•
państwowe szkoły wyższe,
•
jednostki badawczo-rozwojowe,
•
samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
•
państwowe lub samorządowe instytucje kultury,
•
Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,
•
państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie
odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem
przedsiębiorstw, banków i spółek handlowych;
Partnerzy prywatni mogą zawrzeć umowę lub porozumienie, w celu wspólnego
ubiegania się o zawarcie umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym, ustanawiając
pełnomocnika do reprezentowania ich w postępowaniu poprzedzającym zawarcie
umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym i do jej zawarcia.
Kategorie struktur PPP
Istnieją cztery kategorie struktur PPP, każda kolejna zakłada wyższy stopień
zaangażowania sektora prywatnego:
1.
kontrakt – umowa dotycząca zaprojektowania i zbudowania obiektu, którego
działalność finansuje partner publiczny i to on jest właścicielem, czynnikiem
motywującym jest przeniesienie ryzyka dotyczącego projektu i budowy na
partnera prywatnego;
2.
BOT – (Build- Operate- Transfer) – umowa z partnerem prywatnym dotyczy
zaprojektowania, zbudowania i obsługi obiektu publicznego przez określony
czas a następnie zwrócenie go w ręce partnera publicznego, działalność
obiektu jest finansowana przez partnera publicznego i to on jest właścicielem
obiektu przez cały czas trwania umowy, czynnikiem motywującym jest
przeniesienie, obok ryzyka dotyczącego projektu i budowy, również ryzyka
operacyjnego na prywatnego partnera;
3.
DBFO – (Design-Build-Finance-Operate) - umowa z partnerem prywatnym
dotyczy zaprojektowania, zbudowania, sfinansowania i obsługi obiektu
publicznego przez określony czas a następnie zwrócenie go w ręce partnera
publicznego, właścicielem przez cały czas trwania umowy jest partner
publiczny;
4.
Koncesja – umowa, która upoważnia partnera prywatnego do korzystania z
obiektu, który wcześniej został przez niego zaprojektowany, zbudowany,
sfinansowany i obsługiwany oraz do pobierania wszelkich opłat związanych
ze świadczeniem przez partnera prywatnego usług o charakterze publicznym
przez ściśle określony czas.
Przygotowanie PPP
•
Zgodnie z wymogami ustawy, zanim podejmie się realizację przedsięwzięcia
w ramach PPP trzeba przeprowadzić odpowiednie analizy, m.in.:
76
•
•
•
•
ryzyka związanego z realizacją projektowanego przedsięwzięcia, z
uwzględnieniem różnych sposobów jego podziału między podmiot publiczny i
partnera prywatnego oraz wpływu na poziom długu publicznego i deficytu
sektora finansów publicznych;
aspektów ekonomicznych i finansowych, w tym porównania kosztów
realizacji przedsięwzięcia w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego z
kosztami jego realizacji w inny sposób;
porównania korzyści związanych z realizacją przedsięwzięcia w ramach
partnerstwa publiczno-prywatnego z korzyściami i zagrożeniami społecznymi
związanymi z realizacją przedsięwzięcia w inny sposób;
Analizy te powinny potwierdzić, czy dany projekt powinien być realizowany
właśnie według tej formuły i czy jest to wariant najkorzystniejszy z punktu
widzenia interesu publicznego.
Wybór partnera
Przy wyborze oferty w ramach PPP, zostało przyjęte, że najkorzystniejsza jest ta
oferta, która przedstawia najkorzystniejszy bilans wynagrodzenia i innych kryteriów,
takich jak proponowany przez oferentów podział zadań i ryzyka oraz terminy i
wysokość przewidywanych płatności. W przypadku szczególnie skomplikowanych
zamówień publicznych czy przedsięwzięć wymagających innowacyjnych rozwiązań,
część kosztu przygotowania ofert przez wszystkich oferentów może zostać poniesiona
przez podmiot publiczny. Ma to na celu zmobilizowanie oferentów do opracowywania
kreatywnych rozwiązań w ofercie. Często bowiem wysokie koszty przygotowania
takich ofert zniechęcają oferentów do przygotowania innowacyjnych rozwiązań. W
stosunku do kwestii, które nie zostały uregulowane w projekcie ustawy o
partnerstwie publiczno-prywatnym, stosuje się przepisy ustawy o zamówieniach
publicznych
Jakie inwestycje można realizować w ramach PPP?
Przedsięwzięciami realizowanymi za pomocą umowy PPP są inwestycje ze sfery
zadań publicznych należących do zakresu działania podmiotu publicznego. Obejmują
one eksploatację, utrzymanie lub zarządzanie danym elementem majątku partnera
publicznego przez partnera prywatnego, lub świadczenie powiązanych z nim usług
dla partnera publicznego. Przedsięwzięciem PPP może być także:
1.
działanie na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego, w tym rewitalizacji
albo zagospodarowania miasta lub jego części albo innego obszaru, jeśli
wynagrodzenie partnera prywatnego nie będzie zapłatą sumy pieniężnej
przez podmiot publiczny;
2.
przedsięwzięcie pilotażowe, promocyjne, naukowe, edukacyjne lub
kulturalne, wspomagające realizację zadań publicznych, jeśli wynagrodzenie
partnera prywatnego będzie pochodziło w przeważającej części ze źródeł
innych niż środki podmiotu publicznego.
Czyli...
Partnerstwo Publiczno-Prywatne można w skrócie określić jako porozumienie
77
między podmiotem publicznym (krajowym, regionalnym lub lokalnym) i dostawcą z
sektora prywatnego. Na mocy tego porozumienia umiejętności i środki każdego
sektora (publicznego i prywatnego) łączone są w trakcie dostarczania usługi lub
tworzenia obiektu użyteczności publicznej. Dzielone są natomiast zarówno ryzyko, jak
i korzyści płynące z tego faktu.
6.3.5. Banki
Coraz więcej banków wykazuje zainteresowanie inwestycjami w zakresie ochrony
środowiska. Dzięki współpracy z funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej
rozszerzają one swoją ofertę kredytową o kredyty preferencyjne przeznaczone na
przedsięwzięcia proekologiczne oraz nawiązują współpracę z podmiotami
angażującymi swoje środki finansowe w ochronie środowiska (fundacje,
międzynarodowe instytucje finansowe). Kredyty preferencyjne pochodzą ze środków
finansowych gromadzonych przez banki, zaś fundusze ochrony środowiska i
gospodarki wodnej udzielają dopłat do wysokości oprocentowania. W ten sposób
ulega obniżeniu koszt kredytu dla podejmującego inwestycje proekologiczne. Banki
uruchamiają też linie kredytowe w całości ze środków funduszy ochrony środowiska i
gospodarki wodnej i innych instytucji.
Szczególną rolę na rynku kredytów na inwestycje proekologiczne odgrywa Bank
Ochrony Środowiska. Oferuje on najwięcej środków finansowych w formie
preferencyjnych kredytów i dysponuje zróżnicowaną ofertą dla prywatnych i
samorządowych inwestorów, a także osób fizycznych.
78
7. Harmonogram działań proekologicznych w
gminie Chąśno
W – zadania własne. Pod zadaniami własnymi należy rozumieć te
przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących
w dyspozycji gminy.
K – zadania koordynowane. Pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć
zadania, związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów
naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków
zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego,
wojewódzkiego i centralnego.
Harmonogram działań proekologicznych związany z gospodarką odpadami został
przedstawiony w dokumencie pt. „Plan gospodarki odpadami dla gminy Chąśno” w
rozdziale 8.2. Natomiast pozostałe działania proekologiczne zostały umieszczone w
poniższym harmonogramie.
79
Tabela 20. Przewidywane proekologiczne zadania krótkoterminowe do 2008 r realizowane na terenie gminy Chąśno.
Lp
.
Nazwa zadania
1
Edukacja oraz
propagowanie postaw i
zachowań proekologicznych
2
Wymiana wodociągu w
miejscowości Wyborów na
odcinku 2,5 km
Termin
Termin
Jednostka
rozpoczęc zakończen odpowiedzial
ia
ia zadania
na
zadania
2006
2008
Urząd Gminy
2008r
2008
Urząd Gminy
80
Charakter
zadania
W
W
Planowa
Źródła
ny koszt finansowa
inwestycji
nia
(PLN)
WFOŚiGW,
2500
200 000
PFOŚi GW,
GFOŚiGW,
środki
pomocowe
UE środki
własne
WFOŚiGW,
PFOŚi GW,
GFOŚiGW,
środki
pomocowe
UE środki
własne
Uwa
gi
Tabela 21. Przewidywane proekologiczne zadania długoterminowe do 2016 r realizowane na terenie gminy Chąśno.
Lp
.
1
Nazwa zadania
Termin
Termin
Jednostka
rozpoczęc zakończen odpowiedzial
ia
ia zadania
na
zadania
Promowanie agroturystyki
2006
2016
Urząd Gminy
i rolnictwa ekologicznego
Charakter
zadania
W,K
2
Propagowanie tzw. Dobrej
praktyki rolniczej w celu
zmniejszenia zanieczyszzń i
produkcji zdrowszej żywności
2006
2016
Urząd Gminy
W
3
Objęcie ochroną drzew
(propozycji pomników
przyrody) oraz prace
pielęgnacyjno-konserwacyjne
istniejących i proponowanych
pomników przyrody
2006r
2016
Urząd Gminy
W,K
4
Budowa oczyszczalni
ścieków w miejscowości
Mastki wraz z siecią
kanalizacji sanitarnej o
długości 10 km
2014
2016
Urząd Gminy
W,K
81
Planowa
Źródła
ny koszt finansowa
inwestycji
nia
(PLN)
3000
PFOŚi
GW,
GFOŚiGW
2500
WFOŚiGW
, PFOŚi GW,
GFOŚiGW,
środki
pomocow
e UE środki
własne
4500
WFOŚiGW
, PFOŚi GW,
GFOŚiGW,
środki
pomocow
e UE środki
własne
2 200
WFOŚiGW
000
, PFOŚi GW,
GFOŚiGW,
środki
pomocow
e UE środki
własne
Uwa
gi
8. Realizacja i monitoring programu
Istota monitoringu polega na prowadzeniu stałych obserwacji, dokonywania
ciągłych, systematycznych pomiarów, określaniu narzędzi pomiarów przebiegu
procesów, które nas interesują. Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki
Odpadami są jednocześnie narzędziami planowania i zarządzania środowiskiem przez
władze samorządowe. Mają na celu wspomagać rozwój obszaru i ochronę jego
dziedzictwa naturalnego. Stosownie do tych dwóch funkcji powstaje zasadne
wyróżnienie dwóch sfer jej obserwacji i oceny. Jedną sferą jest obserwacja Programu
jako dokumentu planowania działań wspomagających rozwój i ochronę środowiska z
całą logiką uzasadniania tych działań, drugą zaś jest obserwacja i ocena wdrażania
działań w życie.
Monitoring Programu powinien odbywać się co roku, raz na 2 lata będzie
przeprowadzana analiza porównawcza stanu wyjściowego i obecnego. Wzorcem dla
takiego monitoringu mogą być wskaźniki oceny realizacji planowanych zadań.
Wskaźniki te można podzielić na trzy podgrupy:
1.
Wskaźniki produktu - opisujące rozmiar podejmowanych przedsięwzięć w
ramach danego projektu, na przykład liczba zamkniętych dzikich wysypisk.
2.
Wskaźniki rezultatu - związane z bezpośrednimi i natychmiastowymi efektami
przedsięwzięcia (projektu). Informują one o zmianach, jakie nastąpiły tuż po
wdrożeniu danego przedsięwzięcia. Efekty bezpośrednie mogą być mierzone
wartościowo i ilościowo, w tym ilość zutylizowanych odpadów.
3.
Wskaźniki oddziaływania - opisujące efekty odległe w czasie lub efekty
pośrednie nie ograniczające się do korzyści beneficjentów (korzyści
zewnętrzne). Pomiar tego typu efektów pośrednich jest tylko częściowo
możliwy na wybranych przykładach, dających się zidentyfikować i zmierzyć.
Całość efektów pośrednich może nie być jednoznacznie określona, może być
jednak szacowana, np. % zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska
Wskaźniki monitorowania projektowanych przedsięwzięć powinny być realne,
trafnie dobrane, mierzalne - umożliwiające porównania, wiarygodne i dostępne. Na
przykładzie monitorowania działań będzie możliwe tworzenie warsztatu oceny
oddziaływania na środowisko. Stworzenie w miarę pełnego indeksu wskaźników
monitorowania projektów może stanowić podstawę do określenia monitorowania całe
Programu. Powinny być monitorowane bezpośrednie działania, a pośrednio również
priorytety. Efekty wdrażania projektowanych przedsięwzięć powinny mieć wpływ na
korekty układu priorytetów, opartych na diagnozie stanu istniejącego.
Lista przykładowych wskaźników:
•
liczba zlikwidowanych dzikich wysypisk
•
liczba wybudowanych przyzagrodowych oczyszczalni ścieków
•
liczba uszczelnionych szamb
•
liczba obiektów poddanych termomodrenizacji
•
% zmniejszenia zanieczyszczenia atmosferycznego
•
% wzrost świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży
•
% wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa dorosłego
•
wzrost wielkości terenów chronionych – w ha
•
liczba nowopowstałych gospodarstw ekologicznych
•
liczba nowopowstałych przedsiębiorstw ekologicznych
82
•
•
liczba zmodernizowanych kotłowni
liczba zmodernizowanych kotłowni z wykorzystaniem odnawialnych źródeł
energii
•
liczba nowopowstałych zbiorników retencyjnych
•
liczba wdrożonych programów rolno – środowiskowych
By wskaźniki mogły być realne, trafnie dobrane, mierzalne, należy przy ich
doborze znać dane wyjściowe.
83
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Program Ochrony Środowiska dla województwa łódzkiego na lata 2003-2010
Program Ochrony środowiska dla Powiatu Łowickiego na lata 2004- 2010
Strategia rozwoju województwa łódzkiego na lata 2000- 2015
Strategia powiatu łowickiego Uchwała nr XXXIX/233/2002 Rady Powiatu
Łowickiego z dnia 27. 02.2002
Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2003-2006,
z uwzględnieniem perspektyw na lata 2007- 2010
Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem
perspektyw na lata 2007-2010
Geografia Regionalna Polski J. Kondracki 2002, Warszawa, PWN
Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2003 roku, Łódź
2004, Praca zbiorowa
Poradnik
do
opracowania
gminnego
i
powiatowego
programu
zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, M. Kistowski, W. Staszek,
Gdańsk : Wydaw. DJ, 1999.
Geografia Polski: środowisko przyrodnicze, red. nauk. Leszek Starkel, Wyd.
Naukowe PWN, Warszawa 1999
Ekonomiczne problemy ochrony środowiska, Śleszyński J., ARIES, Warszawa
2000
Zwarty system zagospodarowania odpadów, Ambroziewicz P, Białystok
1999r.
Techniczne i społeczne aspekty gospodarki odpadami, III Międzynarodowe
Forum Gospodarki Odpadami, Poznań 1999r.
Strategia gospodarki odpadami komunalnymi, Żygadło M., Poznań 2001r.
Ochrona środowiska, wybrane zagadnienia , Kozłowska B, Łódź 2001r.
Podręcznik gospodarki odpadami teoria i praktyka, Bernd Bilitewski, Georg
Hardtle, Klaus Marek, Warszawa 2003
84
Spis tabel
Tabela 1. Liczba ludności gminy Chąśno w poszczególnych latach.................................11
Tabela 2. Liczba mieszkańców w sołectwach.....................................................................12
Tabela 3. Struktura agrarna...............................................................................................12
Tabela 4. Zestawienie powierzchni siedliskowych typów lasów prywatnych w
poszczególnych miejscowościach gminy Chąśno....................................................................18
Tabela 5. Siedliskowe typy lasu i przyjęte dla nich typy drzewostanów...........................18
Tabela 6. Powierzchnia lasów na terenie gminy Chąśno – z podziałem na miejscowości według uproszczonych planów urządzenia lasów oraz inwentaryzacji stanu lasów na okres
od 01.01.1997r. do 31.12.2006r...............................................................................................19
Tabela 7. Zestawienie powierzchni gatunków panujących w lasach prywatnych gminy
Chąśno – według uproszczonych planów urządzenia lasów oraz inwentaryzacji stanu lasów
na okres od 01.01.1997r. do 31.12.2006r................................................................................19
Tabela 8. Struktura użytkowania gruntów w Gminie........................................................23
Tabela 9 Zawartość fosforu, potasu i magnezu w glebach powiatu łowickiego...............25
Tabela 10. Skład jakościowy wód rzeki w poszczególnych grupach zanieczyszczeń za rok
2004..........................................................................................................................................29
Tabela 11. Bilans ścieków bytowo – gospodarczych..........................................................33
Tabela 12. Ilość pobranej w gminie Chąśno wody w latach 2002–2005...........................34
Tabela 13. Przeciętny skład spalin silnikowych (w % objętościowo)...............................38
Tabela 14. Średnia roczna imisja SO2 oraz NO2 – metoda próbników pasywnych µg/m3
2004 r. ......................................................................................................................................39
Tabela 15. Wartość opadu pyłu i zawartego w nim ołowiu i kadmu na stanowiskach
pomiarowych zlokalizowanych na terenie powiatu łowickiego. ............................................39
Tabela 16. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń
zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków
gdy jest określony margines tolerancji....................................................................................41
Tabela 17. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna
strefy, uzyskane w ocenie rocznej (OR), dokonanej z uwzględnieniem kryteriów
ustanowionych w celu ochrony zdrowia.................................................................................41
Tabela 18. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna
strefy, uzyskane w ocenie rocznej (OR) dokonanej z uwzględnieniem kryteriów
ustanowionych w celu ochrony roślin.....................................................................................41
Tabela 19. Wysokość dofinansowania poszczególnych kategorii interwencji w
Priorytecie II Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Łódzkiego...........67
Tabela 20. Przewidywane proekologiczne zadania krótkoterminowe do 2008 r
realizowane na terenie gminy Chąśno....................................................................................80
Tabela 21. Przewidywane proekologiczne zadania długoterminowe do 2016 r
realizowane na terenie gminy Chąśno....................................................................................81
85
86
Spis treści
1. WSTĘP..............................................................................................................................2
2. Uwarunkowania zewnętrzne.............................................................................................3
2.1. Polityka ekologiczna ............................................................................................................3
2.2. Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego.................................................4
2.3. Program Ochrony Środowiska Powiatu Łowickiego.........................................................8
3. Ogólna charakterystyka gminy Chąśno.........................................................................10
3.1. Położenie.............................................................................................................................10
3.2. Ukształtowanie terenu i geologia.......................................................................................10
3.3. Klimat..................................................................................................................................11
3.4. Sytuacja społeczna i gospodarcza......................................................................................11
4. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych.............................................................14
4.1. Ochrona przyrody i krajobrazu........................................................................................14
4.1.1. Walory przyrodnicze......................................................................................................................14
4.1.2. Szata roślinna.................................................................................................................................14
4.1.3. Formy ochrony przyrody oraz dziedzictwo kulturowe na terenie gminy......................................15
4.1.4. Stan przyrody i planowane działania.............................................................................................15
4.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów...........................................................................16
4.2.1. Stan wyjściowy..............................................................................................................................17
4.2.1.1. Obszary leśne.........................................................................................................................17
4.2.1.2. Racjonalne gospodarowanie zasobami leśnymi.....................................................................20
4.2.1.3. Wnioski..................................................................................................................................21
4.3. Ochrona gleb ......................................................................................................................21
4.3.1. Stan wyjściowy..............................................................................................................................22
4.3.1.1. Rodzaje gleb...........................................................................................................................22
4.3.1.2. Sposób użytkowania gleb.......................................................................................................22
4.3.1.3. Odczyn gleb i potrzeby wapnowania, zawartość makro i mikroelementów..........................23
4.3.1.4. Rolnictwo...............................................................................................................................25
4.3.1.5. Identyfikacja potrzeb..............................................................................................................26
4.3.2. Zadania krótkoterminowe do roku 2008........................................................................................27
4.3.3. Zadania długoterminowe do roku 2016.........................................................................................27
5. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego w gminie Chąśno.........28
5.1. Gospodarka wodno-ściekowa............................................................................................28
5.1.1. Stan wyjściowy..............................................................................................................................28
5.1.1.1. Hydrografia............................................................................................................................28
5.1.1.2. Wykorzystanie zasobów wodnych.........................................................................................28
5.1.2. Identyfikacja potrzeb......................................................................................................................34
5.1.3. Zadania krótkoterminowe – do roku 2008.....................................................................................35
5.1.4. Zadania długoterminowe – do roku 2016......................................................................................35
5.1.5. Wnioski..........................................................................................................................................35
5.2. Ochrona powietrza atmosferycznego................................................................................36
5.2.1. Stan wyjściowy..............................................................................................................................36
5.2.1.1. System ciepłowniczy..............................................................................................................36
5.2.1.2. Komunikacyjne źródła zanieczyszczeń..................................................................................37
5.2.1.3. Ocena stanu jakości powietrza...............................................................................................38
5.2.2.1. Zadania krótkoterminowe do roku 2008................................................................................42
87
5.2.2.2. Zadania długoterminowe do roku 2016.................................................................................42
5.3. Gospodarowanie odpadami...............................................................................................42
5.4. Oddziaływanie hałasu........................................................................................................42
5.4.1. Stan wyjściowy..............................................................................................................................44
5.4.1.1. Hałas przemysłowy...............................................................................................................44
5.4.1.2. Hałas komunikacyjny.............................................................................................................45
5.4.1.3. Hałas drogowy.......................................................................................................................45
5.4.1.4. Hałas kolejowy.......................................................................................................................46
5.4.1.5. Hałas lotniczy.........................................................................................................................46
5.4.3.1. Zadania długoterminowe do roku 2016.................................................................................47
5.5. Oddziaływanie pól elekromagnetycznych.........................................................................47
5.5.1. Stan wyjściowy..............................................................................................................................48
5.5.4. Zadania długoterminowe do roku 2016.........................................................................................49
6. Narzędzia i instrumenty realizacyjne programu............................................................51
6.1. Akty prawne i inne dokumenty niezbędne do realizacji programu................................51
6.2. Dostęp do informacji, edukacja ekologiczna, udział społeczeństwa..............................51
6.3. Możliwości ekonomiczne i finansowe w ochronie środowiska........................................52
6.3.1. Fundusze Unii Europejskiej na lata 2004-2006.............................................................................53
6.3.1.1. Fundusze strukturalne............................................................................................................53
6.3.1.2. Fundusz LIFE.........................................................................................................................56
6.3.1.3. Fundusz Spójności.................................................................................................................58
6.3.1.4. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski Mechanizm
Finansowy.................................................................................................................................................60
6.3.2. Proponowane zmiany w budżecie Unii Europejskiej na lata 2007 – 2013....................................62
6.3.2.1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko.................................................................63
6.3.2.2. Regionalne Programy Operacyjne.........................................................................................64
6.3.2.3. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka....................................................................67
6.3.3. Fundusze krajowe..........................................................................................................................68
6.3.3.1. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej .........................................................68
6.3.3.2. Fundacja EKOFUNDUSZ.....................................................................................................72
6.3.4. Partnerstwo Publiczno-Prywatne (PPP).........................................................................................75
6.3.5. Banki..............................................................................................................................................78
7. Harmonogram działań proekologicznych w gminie Chąśno........................................79
8. Realizacja i monitoring programu.................................................................................82
Bibliografia.........................................................................................................................84
Spis tabel.............................................................................................................................85
88

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY CHĄŚNO

Transkrypt

Podobne dokumenty

Raport Oddziaływania na Środowisko

Plik PDF

6.4 Monitoring wdrażania programu 6.5 Oceny oraz raporty z

Spis pytań egzaminacyjnych

Ograniczanie wpływu na środowisko

Ramowy Plan Realizacji Działania dla Działania 2.3 ZPORR

zestaw pytań

karta katalogowa separator koalescencyjny z osadnikiem nixor nko