01 Gromska_seksuologia.p65

PRACA POGLĄDOWA
ISSN 1643–0956
Jadwiga Gromska
Klinika Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych i Wieku Podeszłego Akademii Medycznej w Gdańsku
Seksuologia dziecięca w aspekcie płci mózgu
Infant sexology and the sex of the brain
STRESZCZENIE
Płeć mózgu ma podstawowe znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka, a także dla rozwoju jego seksualności w zakresie zarówno psychofizjologicznym,
jak i psychopatologicznym. Płeć mózgu decyduje
o różnicach rozwoju dziewcząt i chłopców. Zróżnicowanie zależy od czynników biologicznych: anatomicznych, genetycznych, hormonalnych i neurofizjologicznych. W niniejszej pracy omówiono aspekty różnicujące obie płcie oraz uzasadniono ich znaczenie.
Słowa kluczowe: seksuologia dziecięca, płeć mózgu,
zróżnicowanie
ABSTRACT
The sex of the brain is the base of the proper development of an infant and its sexuality both in the
fields of psychophysiology and the psychopathology. The sex of the brain determines the differences
in development of girls and boys. The differentiation depends on biological factors: anatomical, genetic, hormonal, neurophysiological. The aim of this
paper is to review various aspects differentiating
both sexes
Key words: infant sexology, brain sex, diversity
Płeć mózgu ma podstawowe znaczenie dla prawidłowego ogólnego rozwoju dziecka, a także dla
rozwoju jego seksualności w zakresie zarówno psychofizjologicznym, jak i psychopatologicznym.
Adres do korespondencji:
prof. ndzw. dr hab. med. Jadwiga Gromska
Klinika Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych
i Wieku Podeszłego AMG
ul. Srebrniki 1, 80–282 Gdańsk
tel. (058) 341 80 81 w. 553, faks (058) 344 60 85
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003; 3 (3): 113–118
© 2003 Via Medica
Seksualność dziecka lokalizuje się w odniesieniu do dwóch parametrów: czasu i rozwoju. Czas
jako uniwersalny kształt istnienia materii jednakowo decyduje o zjawiskach życiowych w trakcie rozwoju i formuje je. Rozwój natomiast decyduje o etapach i przejawach ogółu fizjopsychopatologii w określonym czasie. Równoległość osi czasu i osi rozwoju
decyduje o wszystkich konsekwencjach wynikających
z podziału płci. Płeć mózgu jest faktem. Zróżnicowanie mózgu zależy od czynników biologicznych:
anatomicznych, genetycznych, hormonalnych i neurofizjologicznych. Płeć mózgu wpływa na odmienny
rozwój dziewcząt i chłopców, a także na dostrzegane u dzieci obojga płci różnice osobowości, umysłowości, zachowań, postaw i potrzeb. Na przykładzie
płci mózgu widzimy, że z upływem lat i postępu nauki
stare struktury mózgowia i funkcje biologiczne nabierają nowego znaczenia.
To już nie spekulacje, ale dane uzyskane na podstawie konkretnych doświadczeń badawczych kształtują nasze poglądy naukowe na strukturę i funkcję
mózgu i na ich znaczenie dla określonej symptomatologii w obrębie seksu.
Mózg sam nie widzi, nie słyszy i nie czuje. Można go porównać z komputerem. Konstruuje świat
z danych, jakie uzyskuje ze zmysłu wzroku, zmysłu
słuchu i zmysłu dotyku. Jeżeli któreś z tych urządzeń
zostanie uszkodzone, to komputer otrzymujący błędne informacje przetwarza je w nieprawidłowy sposób, co decyduje o charakterze i obrazie wytworzonych zaburzeń. Zależnie od tego, w której części
mózgu powstanie zakłócenie, w różny sposób zmienia ono całą wizję świata.
W dziecięcej psychosymptomatologii seksu
najczęściej dostrzegamy różnice występujące w zakresie autoerotyzmu.
Z badań autorki niniejszego artykułu wynika, że
chłopcy częściej uprawiają samogwałt niż dziewczynki.
Wcześniej też się on u nich ujawnia. Ich autoerotyzm
jest wyraźniejszy w określonych fazach rozwoju. Uwa-
www.psychiatria.med.pl
113
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003, tom 3, nr 3
ża się wręcz, że samogwałt jest normą u chłopców.
Dziewczynki nie tylko rzadziej go uprawiają i bardziej
się go wstydzą, ale mają też mniejsze potrzeby seksualne również w zakresie autoerotyzmu.
Warto podkreślić, że autoerotyzm jest zawsze
substytutem prawidłowo zaspokojonego popędu
płciowego.
To, jacy jesteśmy, zależy od zespołu różnych
czynników, z których najważniejsze są czynniki kulturowo-socjologiczne i biologiczne. Pominiemy w niniejszej pracy ich znaczenie wynikające z prokreacyjnych obowiązków płci, rodzenia dzieci i utrzymania
gatunku, a skupimy się na tych rolach życiowych, które
różnicują kobiety i mężczyzn. W historii rozwoju ludzkości uwarunkowania kulturowo-socjologiczne i biologiczne wzajemnie się przeplatały i w różnych okresach miały odmienne oblicza i znaczenie.
W XX wieku na podkreślenie różnic płci wpłynęła filozofia egzystencjalizmu, a zwłaszcza stwierdzenie Simone de Beauvoir: „Nie przychodzę na świat
jako kobieta, lecz staję się nią” [1]. A więc nie natura,
lecz kultura miała decydować o naszej płciowości.
Przeobrażenia w kondycji płci analizuje wnikliwie Felicja Borzyszkowska-Sękowska w książce „Trzecia płeć” [2]. Wprawdzie zwraca uwagę na fakt, że
nie można podważyć tez o zróżnicowaniu biologii
i psychologii dziewcząt i chłopców, jednak dalej ukazuje wiele przykładów jak zmienia się kondycja obu
płci nie tylko w trakcie rozwoju osobniczego. Pokazuje więc, jak nie tylko poprzez wieki, ale również
współcześnie, w dobie przyspieszonego rozwoju
i burzliwego wpływu splotu różnych czynników, oddziaływań politycznych, ekonomicznych, a zwłaszcza socjologicznych zmienia się wiele elementów
struktury osobowości u przedstawicieli obu płci. Autorka „Trzeciej płci” ukazuje, jak ewoluuje sposób
myślenia, funkcjonowanie w życiu społecznym, zawodowym, w wypełnianiu ról rodzinnych, w tym
także seksualnych. Pokazuje, że zmiany te niejednokrotnie przybierają niekoniecznie pożądany kierunek,
ponieważ postulowane wcześniej tezy unifikacji płci
pozostają w sprzeczności z imperatywami wynikającymi z bezsprzecznej dziś teorii płci mózgu.
Istnieje teoria, że system wychowania i nauczania wpływa na wykształcenie zachowań kobiecych albo męskich. Tymczasem biologia dostarcza
coraz bardziej gruntownych podstaw naukowych
na rzecz asymetrii płciowej. Hormony determinują
nasz sposób zachowania, a ich wzajemne oddziaływanie z mózgiem kobiety lub mężczyzny warunkuje stereotypowe i określone reakcje. Biologia
wyznaczyła obu płciom określone i jednocześnie
odmienne funkcje.
114
Ewolucja wzmocniła i uwypukliła te różnice.
Cywilizacja je odzwierciedla, a edukacja i religia potęgują. Zamiast negować różnice między płciami,
należy je raczej uznać, zrozumieć i wykorzystać.
Pierwsze systematyczne testy badające różnice
między płciami przeprowadził w 1882 roku w Londynie Gatton [3]. Zdefiniował on znaczące różnice
płciowe dające mężczyznom pierwszeństwo pod
względem siły chwytu, wrażliwości na wysokie dźwięki i zdolności do pracy w warunkach stresu. Wykryto
również, że chłopcy są bardziej wrażliwi na ból. Ellis
w monografii „Mężczyzna i kobieta” w 1894 roku
określił przewagę kobiet nad mężczyznami w zakresie pamięci, sprytu, umiejętności aktorskich, zdolności do współczucia i cierpliwości oraz przewagę emocji nad umiejętnościami analizy [4]. W badaniach
z lat 50. XX wieku, przeprowadzonych przez Wechslera, wykazano, że ponad 30 testów określa jedną lub
drugą płeć; wprowadzono nawet pozycję o „odchyleniu męskim” lub „kobiecym”, aby uzyskać równą
punktację. Ostatecznie Wechsler uznał, że kobiety
i mężczyźni myślą oraz zachowują się inaczej [5].
Gaulin i Harris w swoim badaniu wykazali różnice między płciami w zakresie wyobraźni przestrzennej, która u mężczyzn jest dwukrotnie bardziej rozwinięta niż u kobiet [6]. McGuinnes wykazał, że mózg
mężczyzny daje mu przewagę w radzeniu sobie
z teorią, a mózg kobiety lepiej reaguje na wszystkie
bodźce zmysłowe. Kobiety lepiej niż mężczyźni wypadają w testach sprawności werbalnej, przyjmują
w szerokim zakresie informacje zmysłowe, łatwo je
łączą i potrafią uchwycić ich relacje oraz wykorzystywać je w procesie komunikacji [7]. Garai i Scheinfeld podkreślają, że dziewczęta wcześniej zaczynają
mówić, mają lepszy i czulszy słuch, lepiej widzą
w nocy i mają lepszą pamięć wzrokową oraz szersze
widzenie obwodowe. Charakteryzują się wrażliwością dotykową i subtelniej odczuwają różnice smakowe. Ta większa wrażliwość zmysłów tłumaczy
lepszą intuicję u kobiet niż u mężczyzn. Kobiety również szybciej wychwytują sygnały społeczne. Chłopcy częściej niż dziewczynki uciekają z domu, aby korzystać ze swobody seksualnej, także częściej kierują
się popędami: biją, znęcają się nad zwierzętami,
kradną. Częściej należą do różnego rodzaju sekt.
Częściej występują też u nich fizjologiczne przejawy
pobudzenia seksualnego [8].
Karczewski stwierdza, że mimo niejasności,
a nawet sprzeczności, tezę, zgodnie z którą mózgi
dziewczynki i chłopca różnią się swoją organizacją
czynnościową, można już uznać za udowodnioną.
Na potwierdzenie przytacza prace z dziedziny neuropatologii i psychopatologii. Większość różnic mię-
www.psychiatria.med.pl
Jadwiga Gromska, Seksuologia dziecięca w aspekcie płci mózgu
dzy dziewczynką i chłopcem dotyczących funkcji
i struktury mózgu wywodzi się z okresu płodowego,
głównie z „burz hormonalnych” działających na płód.
W dorosłych już mózgach kobiet i mężczyzn istnieją
różnice w zakresie organizacji czynnościowej. Mężczyźni mają większe zdolności matematyczne, geometryczne oraz są lepsi w myśleniu przestrzennym
i konstrukcyjnym. Kobiety górują w układankach,
w spostrzegawczości, arytmetyce, precyzji manualnej
i w zdolnościach językowych.
Mózg nienarodzonego dziecka zaczyna kształtować się według męskiego lub dziewczęcego wzorca w 6 lub 7 tygodni po zapłodnieniu. Tożsamość
każdego z nas zawarta jest, w formie projektu, w 46
chromosomach w połowie pochodzących od matki,
a w połowie od ojca. Czterdzieści cztery z nich łączą
się po dwa, tworząc pary chromosomów determinujące określone cechy fizyczne człowieka, takie jak kolor
oczu czy długość i kształt nosa. Jednak ostatnia para
chromosomów ma inne znaczenie. Matka wnosi do
komórki jajowej chromosom X. Jeżeli w procesie zapłodnienia komórki jajowej ojciec także wnosi chromosom X, zazwyczaj w rezultacie rodzi się dziecko
płci żeńskiej [9].
Jednak nie same geny decydują o płci. Zależy
ona również od drugiego determinującego ją czynnika: hormonów, szczególnie decydujących o płci
hormonów męskich. Niedostatek hormonu męskiego może spowodować, że w męskim ciele pozostanie niezupełnie męski mózg. Wiadomo, że podając
hormony w okresie płodowym, można trwale zmienić zachowanie u zwierząt (doświadczenia na szczurach); potwierdzają to następstwa niezamierzonych
manipulacji dokonywanych na płodach ludzkich, na
przykład zabiegów terapeutycznych u kobiet w ciąży, lub chorób nadnerczy u płodów. Tak więc, o ile
w życiu płodowym pojawi się hormon męski, wówczas niezależnie od zestawu chromosomów zarodka urodzi się chłopiec. Wówczas, gdy hormon się
nie pojawi, urodzi się dziewczynka. Należy podkreślić, że wpływ hormonów jest dwustopniowy: podczas rozwoju mózgu w łonie matki hormony kontrolują powstanie sieci neuronów, w okresie dojrzewania hormony uruchamiają tę sieć. Tożsamość płciowa związana z wpływem hormonów na płód ostatecznie zostaje określona mniej więcej 6 tygodni po
zapłodnieniu.
Źródłem różnic między mózgami obu płci jest
część kontrolująca zachowania seksualne: podwzgórze. Odkryto odmienności w strukturze sieci komórek nerwowych w tej części mózgu u samców i samic. Wykryto także różnice w długości niektórych
połączeń komórek nerwowych, odmienny schemat
odgałęzień i różne drogi, jakimi hormony docierają
do rozmaitych miejsc przeznaczenia w ośrodkowym
układzie nerwowym. Hormony męskie zmieniają sposób ułożenia sieci połączeń w mózgu. Jeżeli hormony te występują — schemat jest męski, a gdy ich brak
— żeński. Wykazano istnienie bezpośredniego związku albo przynajmniej zależności między zachowaniem, hormonami i strukturą mózgu. Według kanadyjskiej psycholog Witleson, której zawdzięczamy
najnowsze odkrycia w zakresie badań nad różnicami
między płciami, „mózg jest narządem płciowym” [10].
U kobiet podział funkcji między prawą i lewą
półkulą jest mniej wyraźny niż u mężczyzn, których
mózgi są bardziej wyspecjalizowane. Zasadniczo jednak u obu płci lewa półkula odpowiada za funkcje
werbalne, a prawa za funkcje przestrzenne. Kimura
i Mateer twierdzą, że funkcje mózgu odnoszące się
do mechanizmów językowych (gramatyka, ortografia i fonetyka) są zlokalizowane u chłopców z przodu i z tyłu lewej półkuli, a u dziewcząt są skupione
tylko w okolicy przedniej. Sprawność pełnienia odpowiedniej funkcji w określonej dziedzinie zależy od
tego, czy jej lokalizacja w mózgu jest skupiona, czy
rozproszona. Schemat męski, w którym więcej funkcji mózgu jest kontrolowanych przez obszar mózgu
specyficzny tylko dla danej funkcji, powoduje, że
mężczyźni nie rozpraszają się zbędnymi informacjami. Także dzięki temu mogą oni wykonywać dwie
różne czynności jednocześnie. Te same czynności
u kobiet są kontrolowane przez obszary z obydwu
półkul, co może stanowić przyczynę kolizji uniemożliwiającej na przykład jednoczesne mówienie i odczytywanie mapy. Również orientacja przestrzenna
u kobiety jest kontrolowana przez obydwie półkule.
Taka organizacja mózgu powoduje, że kobieta usiłująca wykonać dwie czynności naraz często posługuje się tym samym obszarem mózgu. Inna różnica
polega na tym, że do rozwiązywania abstrakcyjnych
zadań matematycznych kobiety często używają metod werbalnych [11].
Wiedząc, że wyobrażenia wizualne z prawostronnego pola widzenia są przekazywane do lewej
półkuli, a obrazy z lewostronnego pola widzenia do
prawej, Witleson badała determinację uczuć w obydwu półkulach. Okazało się, że kobiety rozpoznały
cały obraz i reagowały na niego emocjonalnie niezależnie od tego, do której półkuli był przekazywany,
a mężczyźni tylko wtedy, gdy był on przekazywany
do półkuli prawej. Upoważniło to ją do stwierdzenia, że reakcje emocjonalne zachodzą u kobiet
w obu półkulach, zaś u mężczyzn tylko w prawej półkuli. Informacje są przekazywane między półkulami
przez ciało modzelowate, które u kobiet jest więk-
www.psychiatria.med.pl
115
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003, tom 3, nr 3
sze i ma lepsze przewodnictwo, a tym samym przekazuje większą ilość informacji niż u mężczyzn. Ustalono też, że im więcej jest połączeń między prawą
a lewą półkulą, tym sprawniejsze są zdolności i czynności werbalne. Kobiety mają sprawniejszy system
łączy i dzięki temu charakteryzują się większymi
umiejętnościami łączenia i kojarzenia ze sobą informacji werbalnych i wizualnych. Siedlisko uczuć u kobiet jest rozmieszczone w obydwu półkulach, ale przepływ informacji między półkulami jest sprawniejszy
niż u mężczyzn. Następstwem tego jest inny sposób
postrzegania świata [12].
Niewspółmierność osiągnięć kobiet i mężczyzn
należy przypisać biologicznym podstawom umysłowości. Mózg każdej płci jest lepiej przystosowany do
wykonywania odmiennych zadań. Na pewnym obszarze zróżnicowania uzdolnień, które można zaobserwować między kobietami a mężczyznami, decydującą rolę pełnią hormony.
Diamond uważa, że kobiety i mężczyźni przychodzą na świat z właściwymi sobie genetycznymi
i hormonalnymi skłonnościami behawioralnymi i z wrodzonymi wzorcami zachowań [13]. Wrodzone predyspozycje są wzmacniane przez postawy społeczne, które zresztą także mają podłoże biologiczne. W trakcie
rozwoju dziewczynki, które mają w mózgu bardziej
wyspecjalizowane ośrodki mowy, wcześniej niż chłopcy mówią, a ich słownictwo jest bogatsze. Chłopcy
bardziej spontanicznie angażują się w zadania doskonalące umiejętności przestrzenne, a dziewczynki
wcześniej włączają się w doświadczenia wzmacniające zdolności interpersonalne. Chłopcy chcą badać
przestrzeń, teren, przedmioty, ponieważ ukształtowanie mózgu sprawia, że zwracają uwagę na te aspekty środowiska. Dziewczynki potrafią mówić i słuchać,
ponieważ ich mózgi są zaprojektowane do lepszego
wykonywania tych czynności. Chłopcy interesują się
bardziej rzeczami i przedmiotami, uczą się przez znaki
wzrokowe i przestrzenne. Dziewczynki interesują się
ludźmi, stosunkami interpersonalnymi, a uczą się
przez znaki słuchowe. Chłopcy lepiej widzą niż słyszą.
Dziewczynki uczą się czytać szybciej niż chłopcy, gdyż
podstawę nauki czytania stanowi nie widzenie, a słyszenie, a właśnie ośrodek odpowiedzialny za słyszenie i naukę czytania jest zlokalizowany w lewej półkuli, która jest lepiej rozwinięta u kobiet. Chłopcy
lepiej rozwiązują testy wizualne, dziewczynki zadania słuchowe. Dziewczynki wykazując swoje zdolności werbalne, dużo pytają i korzystają z odpowiedzi.
Chłopcy sami szukają rozwiązań, wykorzystując
swoją przewagę w widzeniu i kojarzeniu. Nadrabiają
słabsze zdolności werbalne zdolnościami przestrzennymi (odtwarzają wzory, montują przedmioty).
116
Dziewczynki rozwiązują spory za pomocą argumentów słownych, chłopcy się poszturchują. Są oni w bezustannym ruchu, a ich hormonalnie zdeterminowana skłonność do agresji wyraża się w zabawach opartych na działaniu, współzawodnictwie, dominacji
i przywództwie. Ich świat to świat działania, eksploracji — świat przedmiotów. We wczesnych latach
szkolnych dzieci zajmują się przede wszystkim czytaniem i pisaniem, a są to umiejętności w znacznym
stopniu faworyzujące dziewczynki. Wielu chłopców
uczy się czytać wolniej niż ich rówieśniczki. Umiejętności werbalne zajmują swoje miejsce obok w pełni
rozwiniętych umiejętności wizualnych i przestrzennych. Po zaangażowaniu do codziennej pracy języka
i matematyki, chłopcy mogą skutecznie odwoływać
się do swoich większych zdolności pojmowania pojęć abstrakcyjnych oraz relacji między nimi. W tym
czasie dziewczynek nie zachęca się do rozwijania
umiejętności wizualno-przestrzennych, ponieważ
i tak mają większe zdolności werbalnie. A tymczasem w późniejszych latach szkolnych chłopcy zdobywają przewagę myśleniem abstrakcyjnym.
U mężczyzn ośrodki emocji są rozproszone
w mózgu i mieszczą się w prawej półkuli, a ośrodki
werbalizacji są zlokalizowane w lewej półkuli. Dlatego mężczyźni wypowiadają się raczej przez czyny, podczas gdy kobietom łatwiej wypowiadać się słowami.
Zarówno męski, jak i kobiecy mózg ma „wbudowane” predyspozycje stanowiące biologiczne podstawy
dla agresji i dominacji oraz rodzajów zainteresowań.
Jak twierdzi Mead, nadal to, co robią mężczyźni, jest
ważniejsze, niezależnie od tego, co to jest. Kobiety
wykazują większą wrażliwość na uczucia ludzi, a mężczyźni na rzeczy. Mężczyźni łatwiej podejmują decyzje, bo obce są im osobiste aspekty wyboru, a udział
emocji postrzega się jako oznakę słabości [14].
Kobiety są wrażliwsze na kontekst społeczny
i osobisty. Z większą wprawą odbierają dodatkowe
informacje zawarte w mimice czy gestach i szybciej
przetwarzają informacje zmysłowe i werbalne. W mniejszym stopniu czują się związane regułami.
Mężczyźni wykazują się większą sprawnością
w czynnościach, które wymagają uzdolnień przestrzennych. Są bardziej agresywni, pewniejsi siebie
i chętniej współzawodniczą. Potrzebują hierarchii
i reguł, ponieważ bez nich nie zdołaliby stwierdzić,
czy znajdują się w czołówce, czy nie — a dla większości mężczyzn ma to istotne znaczenie. Dziewczęta są bardziej wrażliwe niż chłopcy. Silniej reagują
na dotyk, zapach i dźwięk. Więcej widzą i bardziej
szczegółowo pamiętają to, co widzą. Skłonności ich
mózgu powodują, że zwracają większą uwagę na
to, co wiąże się z życiem osobistym i kontaktami
www.psychiatria.med.pl
Jadwiga Gromska, Seksuologia dziecięca w aspekcie płci mózgu
między ludźmi. Od samego początku, od momentu
wczesnego kontaktu wzrokowego kilka godzin po
urodzeniu, bardziej interesują się ludźmi. Mają większe umiejętności, jeśli chodzi o nadawanie i odbieranie sygnałów społecznych zapisanych w języku ciała. Częściej niż chłopcy śmieją się, kiedy nie są szczęśliwe, i częściej są miłe dla ludzi, których nie lubią
— możliwe, że jest to mechanizm obronny rekompensujący ich słabość fizyczną w porównaniu z chłopcami. Utrzymują bliższe, dłuższe i bardziej regularne
kontakty z przyjaciółmi, którym powierzają więcej
ze swoich nadziei i lęków. Mają lepszą pamięć twarzy i charakterów. Lepiej niż chłopcy rozumieją, o co
chodzi kobiecie i mężczyźnie, nawet kiedy pozornie
ona lub on nic nie komunikują. Dzieje się tak, dlatego
że mózg kobiety jest wyspecjalizowany do pełnienia
tej właśnie funkcji. Prawa półkula mózgowa kontrolująca emocje jest połączona lepiej niż u mężczyzn
z półkulą lewą, kontrolującą ekspresją słowną. Świadomość seksualna oraz potrzeby seksualne są u kobiety słabsze i bardziej zróżnicowane. Kobietę bardziej
podniecają inne wrażenia zmysłowe, a zwłaszcza uczuciowa i towarzyska strona seksu. W mózgu kobiety
ośrodki rozsądku i emocji są fizycznie lepiej połączone. Kobiety są naturalnie predysponowane do analizowania i racjonalizowania. Młodzi mężczyźni zakochują się częściej niż kobiety, ponieważ ośrodki odpowiadające za kontrolę tych funkcji w ich mózgu nie
mają tak dobrej łączności ze sobą jak u kobiet. Można
przypuszczać, że immanentna niezgodność upodobań
kobiet i mężczyzn staje się źródłem niegasnącego wzajemnego zainteresowania, chociaż szanując wzajemne różnice, dążymy do zgody z rzeczywistością. Symons uważa, że uznanie różnic między płciami zniweczy tak zwaną walkę płci. Uważa on, że u mężczyzn
seks prowadzi czasami do intymności, natomiast
u kobiet intymność czasami prowadzi do seksu. Potrzeby seksualne kobiet i mężczyzn diametralnie się różnią. Mężczyźni pragną różnorodności, a kobiety tradycyjnej bliskości, stałości i bezpieczeństwa [15]. Kinsey
uważa odmienność popędu płciowego mężczyzn i kobiet za jedną z głównych przyczyn braku szczęścia [16].
Jak widać, mężczyźni i kobiety rodzą się z odmiennie uformowanymi mózgami. Myślą w różny sposób. Inne są ich mocne strony, skale wartości i strategie życiowe. Te skłonności mózgu są wzmacniane i doskonalone przez całe życie, szczególnie zaś, gdy pobudzają je hormony w okresie dojrzewania. Wtedy
przepływy i odpływy hormonów aktywizują i podkreślają te różnice. W skrajnych przypadkach skłania
to mężczyzn do przemocy, a kobiety do irracjonalnych i destrukcyjnych zmian nastroju i zachowania.
Znając, rozumiejąc i uznając omawiane różnice możemy je kompensować. Ciekawe, że historia zna więcej ciekawych dzieci wybitnych matek (Einstein, Chopin, Wagner, Czajkowski, Słowacki, Byron, Goethe,
Dostojewski, Poe, Darwin) niż wybitnych ojców.
Złość i łagodność, agresywność i skłonność do
kompromisu, uspołecznienie i indywidualizm, dominacja i uległość, posłuszeństwo i obstawanie przy
własnym zdaniu — wszystkie te cechy razem wzięte
stanowią znaczną część tego, co określamy jako osobowość. W każdym z tych aspektów zaobserwowano
wyraźne wymierne różnice między chłopcami a dziewczynkami, mężczyznami a kobietami — różnice, o których wiadomo, że mają podłoże w układzie połączeń neurohormonalnych w mózgu.
Kobiety i mężczyźni różnią się. Społeczeństwo,
w którym dorastamy, wpływa na nas. W toku historii zmieniały się role społeczne i rodzinne kobiet
i mężczyzn. Dzieje się tak wskutek odmiennego obecnie procesu uspołeczniania dziewcząt i chłopców,
mimo że pewne różnice zostają w nas wpisane przez
interwencję substancji chemicznych. Zróżnicowane
dawki owych substancji przydają męskim umysłom
pewnych cech kobiecych, a umysłom kobiecym
— pewnej dozy męskości. U wszystkich ludzi mózg
zostaje ukształtowany w specyficzny, wpływający na
zachowanie sposób na długo przedtem, zanim rozpocznie się wpływ wartości przyjętych przez społeczeństwo w toku filogenezy czy też hormony w okresie dojrzewania.
Źródło problemów zdrowia psychicznego kobiet i mężczyzn tkwi w zróżnicowaniu ich mózgu. Te
same przyczyny, czynniki i bodźce działają inaczej
u obydwu płci i mogą wpływać na pojawienie się
pożądanych lub niepożądanych następstw. Uwzględnienie tych mechanizmów w diagnostyce i terapii
powinno być obowiązkowe.
Ludzka biologia trwa wiecznie, nasze geny się
powtarzają, nasze mózgi są odmienne w zależności
od płci, nasza kultura nas kształtuje, nasza psychopatologia może być zmienna zależnie od płci.
Istnieje więc pojęcie „trzeciej płci” wprowadzone przez Felicję Borzyszkowską-Sękowską, do której
autorka zalicza osoby płci anatomicznie kobiecej,
a socjopsychologicznie męskiej z jednoczesną maskulinizacją kobiet i również często spotykaną feminizacją mężczyzn. Można przynależeć do płci kobiecej lub płci męskiej, ale kobiety wybitne mogą być
też „trzecią płcią”, ponieważ obok ról tradycyjnie męskich wypełniają także role zdeterminowane przez
biologię. Tak samo trudno dostać się do tej kategorii płci jak do piekła Sartre’a.
www.psychiatria.med.pl
117
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2003, tom 3, nr 3
PIŚMIENNICTWO
1. de Beauvoir S. Druga płeć. Jacek Santorski, Warszawa 2003.
2. Borzyszkowska-Sękowska F. Być kobietą. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1982.
3. Moir A., Jessel D. Płeć mózgu. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993.
4. Ellis H. Man and Women. William Heinemann (Medical Books), Londyn 1934.
5. Wechsler D. Sex differences in intelligence. The measurement
and appraisal of adult intelligence. Williams and Wilking, Baltimore 1958.
6. Gaulin S.C.J. i wsp. Sex differences in spatial ability. An evolutionary hypothesis and test. Am. Nat. 1986; 127: 74–888.
7. McGuinnes D. How schools discriminate against boys. Human
Nature 1979: 82–88.
8. Garai J.E., Scheinfeld A. Sex differences in mental and behavioural traits. Genet. Psychol. Monogr. 1968; 77: 169–299.
118
9. Karczewski W. Mózg kobiety, mózg mężczyzny. Charaktery
1977; 9: 24–27.
10. Witleson S.F. Sex differences in the neurology of cognition: psychological, social, educational and clinical implications. W: Sullerot E. (red.). Le Fait Feminin. Fayard, France 1978: 287–303.
11. Kimura D. Are men’s d women’s brains really different? Can.
Psycho. 1987; 28: 133–147.
12. Witleson S.F. Sex differences in the neurology of cognition: psychological, social, educational and clinical implications. W: Sullerot E. (red.). Le Fait Feminin. Fayard, France 1978: 287–303.
13. Diamond M. Human sexual development: biological foundations for social development. W: Beach F.A. (red.). Human
Sexuality in Four Perspectives, Johns Hopkins University Press,
Baltimore 1977: 38–61.
14. Mead M. Male and Female. Pelican Books, London 1950.
15. Symons D. The evolution of human Sexuality. Oxford University Press 1979.
16. Kinsey A. i wsp. Sexual Behaviour in the Human Male. WB
Saunders, Philadelphia 1948.
www.psychiatria.med.pl