Materiał dla uczestników konferencji „Wykorzystanie metod

Materiał dla uczestników konferencji „Wykorzystanie metod wspomagających w
profilaktyce i terapii dzieci z zaburzeniami komunikacji językowej”, 22. 05. 2013 r.,
Samorządowy Ośrodek Doskonalenia w Częstochowie
„Gdy brakuje słów…” - wykorzystanie wspomagających
i alternatywnych sposobów komunikacji w porozumiewaniu się osób
z problemami w mówieniu
AAC (ang.)
Augmentive and Alternative Communication
Wspomagające i alternatywne sposoby porozumiewania się
lub
wspomagająca i alternatywna komunikacja
Materiał dla uczestników konferencji „Wykorzystanie metod wspomagających w
profilaktyce i terapii dzieci z zaburzeniami komunikacji językowej”, 22. 05. 2013 r.,
Samorządowy Ośrodek Doskonalenia w Częstochowie
„Nie mogę mówić, ale… mam prawo…
… upominać się o rzeczy, czynności, zdarzenia lub spotkania z ludźmi,
… mówić co mi się podoba, a co nie,
…aby dawano mi wybór,
…mówić „nie” i nie wybrać niczego,
…upominać się o uwagę innych i o to, by rozmawiali ze mną,
… domagać się informacji,
…otrzymywać pomoc w nauce porozumiewania się,
…aby ludzie dostrzegali, że próbuję porozumiewać się tak, jak potrafię,
… mieć dostęp do odpowiednich dla mnie pomocy do porozumiewania się,
… by ludzie szanowali mój sposób komunikacji i zachęcali mnie, bym go używał,
… by ludzie informowali mnie, co się będzie ze mną działo,
… by ludzie byli dla mnie uprzejmi i traktowali mnie z szacunkiem,
… by ludzie używali języka zrozumiałego dla mnie.”
(Źródło: Sally Millar, University of Edinburgh, opracowanie wersji polskiej:
Alina Smyczek)
Komunikacja
„ Każde działanie, dzięki któremu osoba nadaje lub otrzymuje informacje od
innej osoby, dotyczące osobistych potrzeb, pragnień, percepcji, wiedzy lub
emocji. Może się to dokonywać na drodze gestów, znaków, języka mówionego
i/lub znaczeń słownych. Komunikacja jest generalnie uważana jako
intencjonalna i włączająca interakcje społeczne. Cały proces jest osadzony w
specyficznym kontekście i środowisku.”
(Beukelman, Mirenda 1998; Lloyd, Fuller, Aridson; 1997; Johnson, Baumgart,
Helmstetter, Curry, 1996)
Materiał dla uczestników konferencji „Wykorzystanie metod wspomagających w
profilaktyce i terapii dzieci z zaburzeniami komunikacji językowej”, 22. 05. 2013 r.,
Samorządowy Ośrodek Doskonalenia w Częstochowie
•
•
•
•
•
Komunikacja alternatywna Obejmuje wszystkie sposoby porozumiewania się osób niemówiących,
osób które porozumiewają się– inaczej niż za pomocą mowy.
Komunikacja wspomagająca - to komunikacja wspierająca, interwencja
wykorzystująca alternatywne środki komunikacji mająca na celu
wzmacnianie i uzupełnianie mowy, gwarantująca zastępczy sposób
porozumiewania się w przypadku osoby, która nie zaczyna mówić.
Komunikacja wspomagana- wszystkie formy porozumiewania się,
w których ekspresja dokonuje się przez selekcję znaków istniejących w
formie fizycznej poza użytkownikiem.
Komunikacja niewspomagana- występuje, gdy osoby niepełnosprawne
dokonują aktu ekspresji językowej samodzielnie. Są one „nośnikami”
znaków manualnych.
Komunikacja zależna- zachodzi, kiedy osoba niepełnosprawna pozostaje
zależna od osoby drugiej, której zadanie polega na przetłumaczeniu, lub
ułożeniu w całość treści przekazu.
Komunikacja niezależna powstaje w sytuacji, gdy osoba
niepełnosprawna w całości formułuje informację.
Komunikacja intencjonalna– okazywanie swoich życzeń za
pomocą różnych znaków i kierowanie uwagi dorosłych na
przedmioty i zdarzenia.
Charakterystyka osób wymagających wspomagających sposobów
porozumiewania się.
1.Grupa języka ekspresyjnego.
Grupę tę charakteryzuje spory rozdźwięk pomiędzy rozumieniem a ekspresją
słowną.
Oddziaływania ukierunkowane są na ekspresję porozumiewania się.
Osoby z tej grupy potrzebują systemów alternatywnych we wszystkich
sytuacjach i przez całe życie.
Materiał dla uczestników konferencji „Wykorzystanie metod wspomagających w
profilaktyce i terapii dzieci z zaburzeniami komunikacji językowej”, 22. 05. 2013 r.,
Samorządowy Ośrodek Doskonalenia w Częstochowie
2. Grupa wsparcia językowego.
a) podgrupa rozwojowa
nie wymaga stałego systemu komunikacji alternatywnej, system AAC stanowi
„platformę” do nabywania języka mówionego. Rozumienie w tej grupie jest
różne, więc rozwijanie mowy biernej jest tu włączone w oddziaływania.
Komunikacja alternatywna ma być podstawą dla rozwoju naturalnej mowy.
b) podgrupa sytuacyjna.
system komunikacji alternatywnej nie jest tu główną formą
porozumiewania się. Wsparcie potrzebne jest w nowych sytuacjach, wśród
nieznanych osób. Oddziaływania skupiają się na uświadomieniu osobie
sytuacji, w których potrzebne jest wspomaganie mowy, nauczenie danej osoby
jak kontrolować rozumienie partnera dialogu.
Do tej grupy zaliczamy wszystkich, którzy nauczyli się mówić ale ich
artykulacja jest tak niezrozumiała, że nie można ich zrozumieć.
3. Grupa języka alternatywnego.
Grupa ta uwzględnia osoby, które używają i rozumieją mowę w małym zakresie
lub wcale.
System alternatywny będzie tu główną formą porozumiewania się.
Oddziaływania obejmują tu zarówno rozumienie jak i ekspresję porozumiewania
się.
Osoby korzystają z alternatywnej pomocy przez całe życie (nieznacznie
rozwinięta mowa, lub jej brak).
Poszukując sposobów komunikowania się z dzieckiem, zwracamy uwagę
na:
•
•
•
•
•
•
Możliwości fizyczne dziecka.
Możliwości intelektualne.
Poziom rozwoju mowy czynnej i prognozy (możliwości) jej rozwoju.
Dotychczasowe doświadczenia dziecka w komunikacji.
Środowisko.
Względy pragmatyczne.
Materiał dla uczestników konferencji „Wykorzystanie metod wspomagających w
profilaktyce i terapii dzieci z zaburzeniami komunikacji językowej”, 22. 05. 2013 r.,
Samorządowy Ośrodek Doskonalenia w Częstochowie
Najważniejsze składniki indywidualnego systemu komunikacji małego
dziecka to:
• Przygotowani partnerzy interakcji,
• Zaadaptowane siedzisko,
• Aktualne sposoby ekspresji dziecka,
• Wspomagany przekaz,
• Zidentyfikowane i zaaranżowane sytuacje poznawcze,
• Zidentyfikowane i zaaranżowane sytuacje komunikacyjne,
• Zaadaptowane czynności rutynowe,
• System symboli i znaków.
Etapy procesu wspierania rozwoju komunikacji z użyciem AAC
(cele dla terapeuty):
• Rozpoznanie umiejętności i możliwości dziecka (diagnoza funkcjonalna).
• Przygotowanie partnerów interakcji z dzieckiem.
• Dobór pozycji i przygotowanie odpowiedniego miejsca do zabawy.
• Aranżowanie sytuacji poznawczych.
• Rozwijanie umiejętności społecznych.
• Aranżowanie sytuacji komunikacyjnych.
• Rozwijanie języka.
W zależności od możliwości i potrzeb poszczególnych dzieci proponuje
się korzystanie z następujących systemów komunikacji alternatywnej:
•
•
•
•
systemy symboli jednoznacznych,
systemy gestów,
systemy graficzne,
systemy kombinowane.
Komunikacja wspomagająca nie jest tylko metodą, ale podejściem do
człowieka z niepełnosparwnością, jego życia i edukacji. Zakłada ono
podmiotowość tej osoby, jej prawo do własnych opinii, wyborów, decyzji.
Obliguje nauczycieli, rodziców, by wydobywali te umiejętności, wzmacniali
poprzez tworzenie jasnych sytuacji komunikacyjnych, interakcyjnych
Materiał dla uczestników konferencji „Wykorzystanie metod wspomagających w
profilaktyce i terapii dzieci z zaburzeniami komunikacji językowej”, 22. 05. 2013 r.,
Samorządowy Ośrodek Doskonalenia w Częstochowie
zaadaptowanych tak, by nawet uczeń o niewielkich możliwościach
poznawczych i ruchowych mógł zaistnieć jako odrębna osoba.
Opracowano na podstawie:
Błeszyński J., „Alternatywne i wspomagające metody komunikacji”, oficyna
IMPULS, Kraków 2006
Grycman M., Smyczek A. (red.), „Wiem czego chcę!” Z praktyki polskich
użytkowników i terapeutów AAC”, Stowarzyszenie „Mówić bez słów”, Kraków
2004
Loebl W., Szwiec J., Szczawiński P. (red), III Regionalna Konferencja Krajów
Europy Środkowej i Wschodniej” Wspomagające sposoby porozumiewania
się”, Stowarzyszenie „Mówić bez słów”, Warszawa 2001
Opracowała: Katarzyna Patrzykont, neurologopeda, doradca metodyczny
w Samorządowym Ośrodku Doskonalenia