FULL TEXT - Antropomotoryka

NR 34
AN TRO PO MO TO RY KA
2006
SKŁAD CIAŁA A MOC ANAEROBOWA DZIEWCZĄT
BODY COMPOSITION AND ANAEROBIC POWER
OF GIRLS
Stanisław Sterkowicz*, Stanisław Żak**
* prof. dr hab., Katedra Teorii i Metodyki Sportów Indywidualnych, AWF, al. Jana Pawła II 78, Kraków
** Prof. dr hab., Katedra Teorii i Metodyki Gier Sportowych i Rekreacyjnych, AWF, al. Jana Pawła II 78, Kraków
Słowa kluczowe: dziewczęta, skład ciała, wyskok dosiężny, moc anaerobowa
Key words: girls, body composition, vertical jump, anaerobic power
STRESZCZENIE • SUMMARY
Purpose of the paper. The aim of the study was to determine the kinetics and dynamics of the progression
of results during the tests of vertical jump and power of lower extremities (P) in girls aged 8-15 with regard to
changes in their basic body parts.
Material and methods. The results collected about 167 girls were evaluated during an 8-year continuous
research. They concerned the parameters of height, body mass, fat mass (FM) and fat-free mass (FFM), as well as
the indices of body mass (BMI) as well as those of fat mass (FMI) and fat-free mass index (FFMI), which like BMI,
eliminate the effect of the body size. At the same time, the results of the vertical jump were recorded, because
they were a factor when calculating the power of lower extremities. The Hattori chart illustrates an interrelation
occurring between FFMI, FMI, BMI and fat percentage (PF%) in the body mass. Developmental standards of the
above-mentioned parameters were analysed. Statistically significant differences between the consecutive results
of P were verified by means of ANOVA with a repetitive measurement. The following co-variates were taken into
account: body height and mass, FFM, FM, BMI, FFMI as well as FMI.
-
-
-
-
Cel pracy. Celem opracowania było określenie kinetyki i dynamiki rozwoju wyników w próbie wyskoku
dosiężnego i mocy kończyn dolnych (MKD) dziewcząt w wieku 8-15 lat z uwzględnieniem kształtowania się
ich podstawowych składników ciała.
Materiał i metody. Zebrane wyniki 167 dziewcząt oceniono w toku 8-letnich badań ciągłych. Dotyczyły
one parametrów wysokości, masy ciała, masy tłuszczu (FM) i ciała beztłuszczowego (FFM), jak również
wskaźników masy ciała BMI oraz masy tłuszczu (FMI) i masy ciała beztłuszczowego (FFMI), które podobnie jak
BMI wytrącają wpływ wielkości ciała. Jednocześnie rejestrowano rezultaty wyskoku dosiężnego, będące czynnikiem w obliczeniach mocy kończyn dolnych. Na wykresie Hattori zilustrowano współzależność zachodzącą
między FFMI, FMI, BMI i procentem tłuszczu (PF%) w masie ciała. Przeanalizowano prawidłowości rozwojowe
w/w parametrów. Istotność statystyczną różnic między kolejnymi rezultatami MKD weryfikowano metodą analizy
wariancji z powtarzanym pomiarem. Uwzględniono zmienne towarzyszące wysokość i masę ciała, FFM, FM,
BMI, FFMI oraz FMI.
Wyniki i wnioski. Stwierdzono wyraźny rozwój mocy kończyn dolnych, powodowany głównie czynnikiem czasu. Wprowadzenie do analizy ww. zmiennych towarzyszących nie modyfikowało istotnie tej naturalnej
zależności. W badanym okresie ontogenezy zaobserwowano intensywny przyrost wskaźnika masy tłuszczu
między 8-11 r.ż., natomiast w przedziale wieku 11-13 lat przeciwnie – zwiększającą się wielkość wskaźnika masy
beztłuszczowej, po czym (13-15 lat) ponowny szybki przyrost masy tłuszczu. Zmienność wskaźników FMI i FFMI
rzutowała na przebieg rozwoju BMI i PF%. Wyniki badań własnych były w dużym stopniu zbieżne z normami
populacyjnymi. Rezultaty wyskoku dosiężnego oraz MKD powinny być rozpatrywane w aspekcie momentu
wystąpienia skoku pokwitaniowego. Specyfika każdej zdolności motorycznej wymaga również relatywnej oceny
nie według wieku morfologicznego (uśrednienie), lecz konkretnych predyspozycji motorycznych osobnika.
-
– 57 –
Stanisław Sterkowicz, Stanisław Żak
Results and conclusions. A marked development of P caused mainly by the time factor was found. An introduction of the above-mentioned co-variates to the variability analysis did not modify this natural relationship in
a significant way. During the examined period of ontogenesis an intensive increment of fat mass index in the 8-11
period was observed, whereas an increasing size of fat free mass index appeared in the 11-13 age bracket, and
then (between 13-15 years) a renewed quick increase of fat mass occurred. The variability of FMI and FFMI had
an effect on the course of BMI and PF% development. The results of our research were substantially convergent
with populational norms. The results of vertical jump and P should be considered in the aspect of the moment
when growth spurt occurs. The specificity of every motor ability also requires a relative evaluation not according
to the morphological age (its mean values) but according to the specific motor predispositions of the subject.
Sprawność motoryczna uwarunkowana jest nie tylko samym uprawianiem ćwiczeń. Wprawdzie zdolności motoryczne, rozumiane jako wielkości określające możliwości ruchowe człowieka, w ćwiczeniach w pełni przejawiają się tylko poprzez umiejętności, to znaczy technikę konkretnego ruchu
[1], to jednak zależne są one od: uwarunkowanych
genetycznie predyspozycji somatycznych, fizjologicznych i koordynacyjnych, wieku biologicznego,
warunków fizycznych, społecznych itp. Tak postawiony problem implikuje konieczność odpowiedniego spojrzenia na kinetykę i dynamikę rozwoju
motorycznego człowieka – określenie sprawności
motorycznej w kontekście jego biologicznych możliwości i predyspozycji.
Jak wiadomo, poziom sprawności motorycznej
można oceniać dwojako: w aspekcie absolutnym,
tj. rezultatów osiągniętych w konkretnych testach
bez względu na stan predyspozycji osobnika lub
w ujęciu względnym, gdy ocena warunkowana
jest poziomem podstawowych predyspozycji (np.
wynik wyskoku dosiężnego – uwzględniający masę
unoszonego ciała, wyrażony w jednostkach maksymalnej pracy anaerobowej). Pomiar pierwszy jest
stosowanie w sporcie wyczynowym, natomiast relatywne spojrzenie na sprawność motoryczną winno
być zawsze podstawą oceny szkolnej (aspekt pedagogiczny) oraz tych wszystkich działań, w których
sprawność motoryczna traktowana jest głównie
jako przejaw tzw. pozytywnego zdrowia [2]. Idea
pozyskiwania i utrzymania, przez długi okres życia,
„pozytywnego zdrowia” znajduje wyraz nie tylko
w stosowaniu relatywnej oceny sprawności motorycznej (każdy osobnik ma przecież prawo do własnej sprawności, zgodnej z jego predyspozycjami),
ale coraz częściej w rozwijającej się nowej koncepcji teoretycznych podstaw kształtowania sprawności fizycznej, jaką jest idea ”health related fitness”
[przegląd zagadnienia – 3]. Swoistej sublimacji ulegają więc podstawowe cele testowania sprawności
motorycznej. Tendencje te bardzo wyraźnie od-
daje definicja Howley’a i Franksa [4], którzy piszą
„...Celem sprawności fizycznej jest pozytywne zdrowie fizyczne, które warunkuje niskie ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych. Osiągnięcia zaś
mają na celu zdolność angażowania się w codzienne zadania z adekwatną energią oraz satysfakcjonujące uczestnictwo w wybranych sportach...” Z tych
też powodów do baterii testów wprowadza się systematycznie elementy cech diagnozujących m.in.
siłę mięśniową [3]. Zabiegi te – w swym założeniu
– dotyczą więc tych ingredientów, które wydają się
być efektem korzystnego lub negatywnego wpływu
naturalnej aktywności ruchowej, a także wiążą się
z poziomem ogólnego stanu zdrowia.
Jak łatwo zauważyć, poglądy te są bardzo bliskie definicji zdrowia głoszonej przez Światową
Organizację Zdrowia: „zdrowie to nie tylko nieobecność choroby i niedołęstwa, ale stan dobrego
fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia” [5]. Gwarancją tego jest higieniczny tryb życia,
uwzględniający również systematyczną i racjonalną
aktywność ruchową. Wnosi ona do życia człowieka szereg wartości biologiczno-zdrowotnych, kulturowo-społecznych i psychicznych [6, 3]. Jedną
z nich jest niewątpliwie optymalny skład ciała, co
ma istotne znaczenie m.in. w profilaktyce otyłości
[7]. Opisując rozwój jakiejkolwiek zdolności motorycznej dzieci i młodzieży znajdujących się w okresie progresywnego rozwoju, warto więc prześledzić
ten proces na tle zmian w obrębie elementarnych
komponentów ciała.
Zasadniczym celem opracowania jest określenie kinetyki i dynamiki rozwoju wyników wyskoku
dosiężnego i mocy kończyn dolnych u dziewcząt
w wieku 8-15 lat w aspekcie kształtowania się ich
podstawowych składników ciała.
Materiał i metoda
Materiał opracowania stanowią wyniki kompleksowych badań ciągłych dzieci i młodzieży z wylosowanych krakowskich szkół podstawowych (nr nr 11,
12, 26, 91, 130), prowadzonych okresowo w latach
-
-
-
-
Wstęp
-
– 58 –
Skład a moc anaerobowa dziewcząt
1992-1999. Do oceny analizowanych zjawisk wykorzystano ich część dotyczący parametrów wysokości i masy ciała oraz grubości 3 fałdów skórno-tłuszczowych, mierzonych na tylnej powierzchni ramienia, na brzuchu i na plecach. Wszystkie pomiary
cech morfologicznych zostały dokonane techniką
Martina [8]. W obliczeniach wykorzystano wyniki
167 dziewcząt (8-letnie badania longitudinalne).
Zastosowano następujące metody statystyczne:
1) Oceny kinetyki i dynamiki rozwoju dokonano
na podstawie wielkości średnich arytmetycznych poszczególnych cech morfologicznych
i efektów motorycznych. Body Mass Index obliczono wg wzoru [za 9]: BMI = masa ciała (kg)/
wysokość ciała^2 (m). Masę tkanki tłuszczowej
FM obliczono według równań regresji Garna
[10], przystosowanych do populacji krakowskiej
przez Żaka [11]. Wykorzystując fakt występowania silnych związków między grubością fałdów
skórno-tłuszczowych a ogólną masą ciała, na
podstawie wielkości współczynników korelacji
i równań regresji Garna [10]: y = bx + a, b =
rxy (S · Dy/SDx) – gdzie: y oznacza masę ciała,
b – współczynnik regresji, x – sumę grubości 3
fałdów skórno-tłuszczowych (w cm), rxy – współczynnik korelacji między masą ciała a sumą
grubości trzech fałdów, S · Dx – odchylenie standardowe sumy fałdów, S · Dy – odchylenie standardowe masy ciała, natomiast a – masę ciała
szczupłego, skonstruowano własne równania
regresji przewidujące dla oszacowania masy
tłuszczu w kolejnych rocznikach wieku kalendarzowego dziewcząt [11].
2) Masę tkanki beztłuszczowej FFM oszacowano
na podstawie różnicy między ogólną masą ciała
i masą tłuszczu. Wskaźniki masy tłuszczu (FMI)
i masy ciała beztłuszczowego (FFMI), które podobnie jak BMI wytrącają wpływ wielkości ciała,
wyprowadzono zgodnie z wzorami [12]:
FMI (kg/m2) = FM/Wysokość ciała^2
FFMI (kg/ m2 ) = FFM/Wysokość ciała^2.
3) W przygotowaniu graficznej prezentacji relacji
między FFMI i FMI w jednostkach kg masy na
m^2 wysokości ciała, na tle wielkości pochodnych, a więc BMI i PF%, wykorzystano algorytm,
który pierwszemu autorowi (S.S.) udostępnił Taro
1
Yamauchi Ocenę dynamiki rozwoju mocy MKD,
którą obliczono według wzoru [13]: MKD =
( 4,9 (masa ciała)
D" ; gdzie masa ciała
w kg, D” – rezultat wyskoku dosiężnego w metrach (wartość MKD jest wówczas wyrażona w kgm/s). Po przekształceniu moc podano
w watach.
4) Powtarzane pomiary rezultatu MKD poddano
analizie wariancji, przy czym uwzględniono
zmienne towarzyszące: wysokość i masę ciała,
FFM, FM, BMI, FFMI oraz FMI.
Wyniki
W tabeli 1 przedstawiono średnie i odchylenia standardowe wysokości i masy ciała, FFM, BMI, FFMI,
8
25 BMI
40% PF
35% PF
30% PF
25% PF
FMI (kg · m –2)
7
20% PF
6
15% PF
5
4
10% PF
3
10 BMI
2
6
7
8
9
10
11
12
13
14
5% PF
20 BMI
15 BMI
15
16
17
18
19
20
21
-
FFMI (kg · m –2)
Figure 1. Changes of the relations between FFMI and FMI which are present in the graph illustrating the girls’ body composition from
8 to 15 years old
-
-
Rycina 1. Zmiany relacji między FFMI i FMI na wykresie składu ciała dziewcząt w wieku od 8 do 15 lat
Department of Human Ecology, Graduate School of Medicine, The University of Tokyo.
-
1
-
– 59 –
-
-
-
131,0
136,6
143,1
149,2
155,6
159,9
162,5
9
10
– 60 –
11
12
13
14
15
6,32
5,55
6,29
6,41
6,32
5,45
5,30
5,23
52,8
49,0
44,2
39,0
34,3
30,4
27,4
24,1
126,1
8
6,90
6,75
6,99
6,76
5,80
4,97
4,26
3,69
S.D.
x–
x–
S.D.
Masa
ciała
Body wt
(kg)
Wysokość
ciała
Body ht
(cm)
34,9
33,8
30,9
26,6
21,9
19,9
19,2
17,7
–
x
FFM
(kg)
5,71
5,05
5,04
4,82
4,50
3,83
3,13
2,95
S.D.
17,9
15,1
13,3
12,3
12,4
10,6
8,3
6,4
x–
FM
(kg)
6,81
6,03
5,93
5,95
6,25
5,02
3,43
2,90
S.D.
20,0
19,1
18,2
17,4
16,7
16,3
15,9
15,1
x–
2,35
2,31
2,33
2,28
2,19
2,10
1,94
1,88
S.D.
BMI
(kg/m^2)
Table 1. Body height and mass, FFM, BMI, FFMI, FMI, vertical jump and power of lower extremities P
Tabela 1. Wysokość, masy ciała i jej składowe oraz wyskoku dosiężnego i mocy kończyn dolnych MKD
-
Wiek (lata) Age
(yrs)
-
13,25
13,35
12,85
11,86
10,62
10,62
11,14
11,09
x–
1,77
1,53
1,52
1,62
1,81
1,80
1,45
1,60
S.D.
FFMI
(kg/m^2)
6,8
5,9
5,5
5,5
6,1
5,6
4,8
4,0
x–
2,71
2,44
2,50
2,67
3,07
2,62
1,92
1,74
S.D.
FMI
(kg/m^2)
39,1
35,8
33,0
29,8
26,9
23,7
20,3
17,3
x–
4,73
4,52
4,45
4,10
4,10
3,63
3,80
3,92
S.D.
Wyskok dosiężny
Vertical jump (cm)
711,1
631,1
546,8
457,5
383,1
319,4
266,0
215,4
–
x
110,5
100,6
98,6
88,5
75,6
60,6
49,5
43,4
S.D.
MKD
P (kgm/s)
Stanisław Sterkowicz, Stanisław Żak
Skład a moc anaerobowa dziewcząt
FMI, wyskoku dosiężnego oraz MKD w grupach
wiekowych dziewcząt.
BMI składa się z dwóch wskaźników, tj. masy
ciała bez tłuszczu (FFMI) oraz masy tłuszczu (FMI),
do określenia których wykorzystuje się oszacowany
procent tłuszczu (PF%). Te komplementarne charakterystyki składu ciała 167 dziewcząt z Krakowa
w wieku 8-15 lat zilustrowano na ryc. 1.
Z analizy danych na wykresie wynika, że w wieku od 8 do 11 lat występuje intensywny przyrost
wartości wskaźników otłuszczenia FMI oraz PF%,
przy względnej stabilizacji, a nawet niewielkim
spadku wartości wskaźnika FFMI. Odwrotna tendencja przejawia się przyrostem FFMI, zwłaszcza
między 11 a 13 rokiem życia. W wieku od 13 do 15
lat ponownie zwiększa się otłuszczenie dziewcząt.
Jak zaobserwowano, średnie możliwości anaerobowe, szacowane wskaźnikiem MKD, u piętnastolatek wzrosły ponad trzykrotnie (x– = 711,1 W)
w stosunku do wartości cechujących ośmiolatki
(x– = 215,4 W). Jednocześnie masa ciała zwiększyła
się prawie 2,5 raza (por. tab. 1).
Na podstawie analizy wariancji stwierdzono, że
czynnik czasu powodował naturalnie przyrost wartości MKD u dziewcząt w wieku rozwojowym (F =
2992,459; p < 0,001).
Różnice między średnimi MKD poszczególnych kategorii wiekowych były istotne statystycznie (test HSD Tukey’a). Tej bardzo silnej zależności
nie zmieniło wprowadzenie w kowariancji takich
zmiennych, jak: wysokość ciała (F=4,079), masa
ciała (F=7,86), FFM (F=69,15), FM (F=472,37),
BMI (F=362,41), FFMI (F=534,38) oraz FMI (F =
957,67).
Przystępując do interpretacji wyników, warto przypomnieć zwięźle istotę struktury krótkotrwałych –
intensywnych wysiłków fizycznych, ze szczególnym
uwzględnieniem ich biologicznego i ruchowego
podłoża. Antropomotorycy zgodnie twierdzą, że
są one warunkowane głównie poziomem zdolności szybkościowych [6]. Można więc powiedzieć, iż
chodzi tutaj o rozładowanie możliwie maksymalnej
energii w jak najkrótszym czasie – nadanie ciału
maksymalnego przyspieszenia. Takie podejście jednoznacznie wskazuje na elementy integrujące ten
typ zdolności (MMA), którymi z jednej strony są źródła beztlenowe (podłoże energetyczne), z drugiej
zaś rozwinięcie siły maksymalnej (szybkość skurczu
mięśnia), zależy w znacznym stopniu od sfery koordynacyjnej. Najistotniejszymi predyspozycjami są
więc: proporcje włókien mięśniowych (FT), spraw-
-
-
-
-
Dyskusja
ność układów enzymatycznych rozpadu fosfokreatyny i glikolizy beztlenowej, czas reakcji i częstotliwość ruchów (koordynacja nerwowo-mięśniowa)
oraz proporcje dźwigni kostnych. Charakterystyczne
efekty motoryczne, w których przejawiają się zdolności szybkościowe, to m.in. skoki, rzuty i uderzenia
– oparte na MMA niekwasomlekowej. Ich pomiar
powinien więc uwzględniać zarówno aspekt energetyczny, jak i koordynacyjny. W badaniach populacyjnych zaleca się pomiar polegający na określeniu
tzw. maksymalnej pracy anaerobowej (np. MPA lub
MKD), wyliczonej z wyników testów skoku w dal
z miejsca lub wyskoku dosiężnego. W takim ujęciu używane potocznie pojęcie „siły eksplozywnej”
należy przypisać zdolnościom szybkościowym, nie
zaś siłowym. Można również powiedzieć, iż stanowi
ono niejako pomost łączący oba te typy zdolności.
W świetle powyższego wywodu wydaje się, że
wynik wyskoku dosiężnego zależy w dużym stopniu
od składu ciała badanych dziewcząt. Cięższe, ale
mające przewagę masy ciała szczupłego, powinny
więc osiągać lepsze efekty w tej próbie od swoich
rówieśniczek, odznaczających się znaczniejszym
otłuszczeniem ciała.
W naszych badaniach zastosowaliśmy graficzną metodę prezentacji składu ciała i jego pochodnych, co umożliwiło uchwycenie ogólnej tendencji
zmian ich rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem okresu dojrzewania dziewcząt (11-13 lat).
Takie podejście metodologiczne pozwoliło również
na wyszczególnienie tych etapów rozwoju, które
charakteryzują się intensywnym narastaniem tkanki tłuszczowej, znormalizowanej na wysokość ciała
(w watach). Zjawisko to uwidoczniło się wyraźnie
między 8 a 11 rokiem życia oraz bezpośrednio po
zakończeniu okresu dojrzewania. Na tle norm dla
dziewcząt [14] wartości przeciętne %PF oscylują od
optymalnych (15-20%) w wieku 8-9 lat, do umiarkowanie wysokich (25-31%) w wieku 9-10 lat i wysokich (31-36%) w wieku 11 lat. Ponownie okazują
się umiarkowane od 12 do 15 roku życia. Fakt stabilizacji i niekiedy redukcji tkanki tłuszczowej można
tłumaczyć skokiem pokwitaniowym wysokości ciała
(PHV), swoistą konwersją w obrębie proporcji poszczególnych jego odcinków oraz zmianami ściśle
endokrynologicznymi, fizjologicznymi, a niekiedy
nawet zaburzeniami typu psychicznego [przegląd
zagadnienia – 15]. Warto przy tym podkreślić, iż
ten burzliwy okres w życiu dziewcząt przejawia się
– co oczywiste – nie tylko zmianami procentowej
zawartości tłuszczu w organizmie, ale również poważnymi zmianami w zakresie wskaźnika BMI, którego wielkości rosną równolegle z obserwowanym
w tym okresie skokiem pokwitaniowym wysokości
-
– 61 –
Stanisław Sterkowicz, Stanisław Żak
dowała w tym przypadku znaczną czułość efektów
motorycznych na oddziaływanie czynnika otłuszczenia ciała FM, czy też masy ciała beztłuszczowego FFM. Biorąc pod uwagę syntetyczny charakter
wskaźnika MKD oraz oczywistą korelację uwzględnionej tam masy ciała z wysokością ciała, skontrolowaliśmy (ANCOVA) wpływ tej ostatniej zmiennej
na otrzymane pierwotnie wyniki. Stwierdziliśmy
rozluźnienie zależności wartości MKD od czynnika
grupy. Istotne zmniejszenie się efektu czynnika grupy w zakresie MKD zaobserwowaliśmy również po
wprowadzeniu zmiennej towarzyszącej w postaci
sumy pomiarów trzech fałdów tłuszczowych oraz
obwodu uda, przy czym wpływ wieku wystąpienia
PHV i jego interakcja z czynnikiem czasu nadal były
istotne statystycznie (p < 0,001). Jest to ewidentny
dowód na to, że przy tworzeniu norm do relatywnej oceny sprawności motorycznej nie można posługiwać się wielkościami średnich arytmetycznych.
Owszem, należy dokonać podziału na frakcje zróżnicowane pod względem zaawansowania wieku
rozwojowego, ale relatywizacji wyników sprawności motorycznej trzeba dokonywać odrębnie w tych
grupach z uwzględnieniem immanentnych dla danej zdolności motorycznej predyspozycji.
Nie negując bynajmniej idei względnej oceny
sprawności motorycznej, należy mieć świadomość,
iż sposób relatywizacji efektów motorycznych wymaga dalszych przemyśleń i badań. Predyspozycje
– jak się okazuje – są bowiem specyficzne dla każdej wyodrębnionej zdolności motorycznej. Warto
więc zastanowić się czy relatywizując wynik nie jest
lepiej zastąpić – stosowane już w praktyce – uśrednione formy wieku morfologicznego konkretnymi
predyspozycjami, charakterystycznymi dla poszczególnych zdolności motorycznych. Takie badania
są już prowadzone w Katedrze Teorii i Metodyki
Gier Sportowych i Rekreacyjnych AWF w Krakowie. Ich efektem – oprócz analizy teoretycznej
– będą aplikacje praktyczne, polegające m.in. na
skonstruowaniu nowego testu relatywnej oceny
sprawności motorycznej dzieci i młodzieży szkolnej.
W zaproponowanych normach zostaną uwzględnione zarówno czynniki zaawansowania rozwojowego, jak i właściwe dla danej zdolności motorycznej predyspozycje.
-
-
-
-
ciała. Wiarygodność tych spostrzeżeń wzmacnia
paralela między naszymi wynikami a normami populacyjnymi. Mieszczą się one w wąskiej normie,
sięgając –x ± 0,5 S.D. dziewcząt z Krakowa [16].
Jeśli jednak te porównania nie budzą żadnych
wątpliwości w zakresie uzyskanych wyników w obszarze parametrów somatycznych, to przyznać należy, iż przebieg zmian z wiekiem, wyników wyskoku dosiężnego oraz ich pochodnej MKD dostarcza
nieoczekiwanych informacji. Zarówno rezultaty
w ujęciu bezwzględnym, jak i relatywnym (maksymalna moc anaerobowa) posiadają – w badanym
okresie przebieg liniowy. Co ciekawe, ten charakter
ich zmian utrzymuje się nawet po wprowadzeniu
do analizy wariancji zmiennych towarzyszących,
w postaci parametrów określających skład ciała,
a te miały przecież przebieg odmienny – krzywoliniowy. Nawiązując do przeprowadzonego na początku dyskusji wywodu, można by przypuszczać,
iż brak interakcji pomiędzy wynikami mocy a parametrami składu ciała powodowany jest jeszcze innymi czynnikami, np. odmiennym rozwojem zdolności koordynacyjnych (istotnych w realizacji prób
szybkościowych), zmieniającymi się w ontogenezie
proporcjami dźwigni kostnych, czy nawet niezbyt
precyzyjnym określeniem masy ciała szczupłego
(masa mięśni + masa kości).
Wydaje się jednak, że problem tkwi w zgoła
innych zagadnieniach, a mianowicie w sposobie
prezentacji wyników, opartych na uśrednionych
wielkościach. Pamiętać należy, że wiek progresywnego rozwoju odznacza się olbrzymim międzyosobniczym zróżnicowaniem w zakresie tempa dojrzewania [11]. Dotyczy to wieku biologicznego, morfologicznego, psychicznego itp. Wielkości średnie
mogą zacierać te ewidentne różnice. Jak wiadomo, z tych też powodów wszelkich charakterystyk,
dotyczących zjawisk biologicznych, dokonuje się
z uwzględnieniem ich kinetyki. Bardzo pomocne są
w tym względzie siatki centylowe, które uwzględniają różne „kanały” (poziomy) rozwojowe [16].
O słuszności tego podejścia można się przekonać,
śledząc wyniki innej pracy, w której wpływ zmiennych towarzyszących (parametrów składu ciała)
określono we frakcjach dziewcząt według momentu
wystąpienia PHV [17]. Jednorodność grup w zakresie zaawansowania w rozwoju biologicznym spowo-
-
– 62 –
Skład a moc anaerobowa dziewcząt
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
[11] Żak S: Zdolności kondycyjne i koordynacyjne dzieci
i młodzieży z populacji wielkomiejskiej na tle wybranych
uwarunkowań somatycznych i aktywności ruchowej. Wyd.
Monograficzne, Kraków, AWF, 1991; 43.
[12] Hattori K, Tatsumi N, Tanaka S: Assessment of body
composition by using a new chart method. Am J Hum
Biol, 1997; 9: 573-578.
[13] Mathews DK, Fox EL: The physiological basis of physical
education and athletics. Toronto. WB Saunders, 1976.
[14] Morrow JR, Jackson AW, Disch JG, Mood DP: Physical
fitness assessment in youth (in:); Measurement and
evaluation in human performance. Champain IL, Human
Kinetics, 1995; 245-267.
[15] Tanner JH: Rozwój w okresie pokwitania. Warszawa,
PZWL, 1963.
[16] Chrzanowska M, Gołąb S, Żarów R, Sobiecki J, Brudecki
J: Dziecko krakowskie. Studia i Monografie, Kraków, AWF,
2002, 18.
[17] Sterkowicz S, Żak S: Rozwój mocy u dziewcząt w wieku 815 lat w aspekcie skoku pokwitaniowego wysokości ciała
(PHV). Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska,
2006 (w druku).
-
-
-
-
[1] Raczek J: Motoryczność człowieka w świetle współczesnych poglądów i badań. Wychowanie Fizyczne i Sport,
1987; 1: 5-25.
[2] Przewęda R: Jak się zmienia kondycja fizyczna polskiej
młodzieży. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 2002.;
6-7: 4-9.
[3] Osiński W: Antropomotoryka. Poznań, Podręcznik AWF;
2003; 49: 23-36.
[4] Howley ET, Franks BD: Health Fitness Instructors. Handbook. Champain, Ill: Human Kinetics, 1997.
[5] Demel M: Od ćwiczeń cielesnych do kultury fizycznej. Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna, 1980; 9: 341-344.
[6] Szopa J, Mleczko E, Żak S: Podstawy antropomotoryki.
Warszawa-Kraków. PWN, 2000.
[7] Przewęda R: Uwarunkowania sprawności fizycznej
polskiej młodzieży szkolnej. Z warsztatów badawczych.
Warszawa, AWF, 1985.
[8] Wolański N: Metody kontroli i normy rozwoju dzieci
i młodzieży. Warszawa, PZWL, 1975.
[9] Gołąb S, Chrzanowska M (red.): Przewodnik do ćwiczeń
z antropologii. Podręczniki i skrypty, Kraków, AWF, 2000, 2.
[10] Garn SM: Roentgenogrammetic determination of body
composition. Hum. Biol. 1957; 29(4): 337-353.
-
– 63 –