czytaj cały referat

mgr Karolina Sikora
Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego
WOJNA POLSKO-ROSYJSKA 1919-1921 W ZBIORACH MUZEUM HISTORII
POLSKIEGO RUCHU LUDOWEGO
W ciągu niespełna 27 lat działalności Muzeum zgromadziło ponad 46 tysięcy
eksponatów. Są to bardzo cenne i ciekawe kolekcje, zarówno rzeczowe jak i tematyczne.
Zaliczają się do nich m.in.: eksponaty związane z walką o wolność Polski od XVIII do XX
wieku: pamiątki i przedmioty osobiste działaczy ruchu ludowego; dokumenty związane z
działalnością PSL na emigracji, z działalnością stronnictw chłopskich, wiejskich organizacji
młodzieżowych
i
społeczno-gospodarczych;
zdjęcia
dokumentujące
najważniejsze
wydarzenia z historii ruchu ludowego; plakaty; prasa i druki ulotne; afisze i obwieszczenia
wydane przez okupacyjne władze administracyjne w celach propagandowych z okresu I i II
wojny światowej; ulotki wyborcze organizacji i stronnictw chłopskich do sejmu i senatu od
1919 roku do czasów współczesnych; pieczęcie i tłoki pieczętne urzędów gminnych i starostw
zaboru rosyjskiego, austriackiego i pruskiego, zarządów gminnych II RP, Generalnego
Gubernatorstwa, kółek rolniczych, stronnictw i organizacji chłopskich. Zgromadziliśmy około
300 sztandarów stronnictw i organizacji ludowych działających w Polsce i na emigracji.
Muzeum dokumentuje również dzień dzisiejszy partii i organizacji związanych z
ruchem ludowym, gromadzi np. afisze, plakaty, odezwy, ogłoszenia z kampanii wyborczych
do samorządu, Sejmu i Senatu Muzeum systematycznie wzbogaca swe zbiory dzięki
zaangażowaniu działaczy ludowych, którzy przekazują pamiątki rodzinne oraz dokumenty
osobiste związane z działalnością społeczną czy polityczną.
Począwszy od 1984 r. to jest od momentu utworzenia Muzeum, placówka nasza
została
ukierunkowana
w
pracach
zbierackich,
naukowo-dokumentacyjnych
i
wystawienniczych m. in. na problematykę chłopskich dróg do niepodległości, w tym na walkę
o kształtowanie granic i utrwalenie odzyskanej niepodległości w latach 1919-1921.
W zbiorach Muzeum znalazły się m.in. plakaty z okresu wojny polsko-bolszewickiej,
które charakteryzuje mocne, przekonywujące hasło i odpowiednio dobrana ilustracja.
Przykładem może być plakat Tadeusza Waśkowskiego „Jeśli dziś nie pójdziesz w pole z
żołnierzem, Twym bratem, jutro oddasz wszystko pod bolszewickim batem” (nr inw. MHPRL
8597) lub anonimowy plakat "Albo - Albo. Albo chwycimy za broń i odpędzimy wroga - albo
obca dzicz zaleje kraj i zapanuje nad nami" (nr inw. MHPRL 1893), który ma tak
1
współczesną formę plastyczną, że i dzisiaj spełniłby swoją rolę. Autorem dwóch kolejnych
plakatów jest uczestnik wojny polsko-bolszewickiej Kamil Mackiewicz. Pierwszy z nich
„Hej, kto Polak na bagnety!!” (nr inw. MHPRL 119), jest to portret trzech mężczyzn, chłopa,
żołnierza i robotnika, ruszających do ataku. Każdy z nich z bronią w ręku, chłop trzyma kosę,
żołnierz karabin, robotnik granat. Dramaturgię sceny uwypukla „niespokojne” niebo, gdzie
ponad białymi chmurami, wielobarwne obłoki oddane za pomocą niebieskich, czarnych i
czerwonych linii, kolorystycznie współgrają z krwią na rękach żołnierzy. Drugi plakat
Mackiewicza to „Nam twierdzą będzie każdy próg” (nr inw. MHPRL 120). Tutaj artysta
przedstawił mężczyzn ustawionych na linii frontu z karabinami w ręku, gotowych do walki.
Obok dwóch żołnierzy w mundurach widzimy robotnika w fartuchu i chłopa w sukmanie. Za
nimi obok skrzyni z amunicją i granatami stoi kobieta trzymająca dwa bochenki chleba. W
ujęciu tego tematu dominuje kolorystycznie czerwone niebo, a na jego tle drzewa.
W grupie realiów uwagę zwraca obraz Jerzego Kossaka „Pogoń” z 1937 r. (nr inw.
MHPRL 13756). Autor wielokrotnie malował sceny pościgu żołnierzy polskich za
bolszewikami, obrazujące wojnę polsko-bolszewicką 1920 r. W obrazie tym artysta uwypuklił
dramatyzm akcji, pokazując jednego z bolszewików leżącego na śniegu po upadku z konia.
Blask bijący od śniegu rozświetla scenę pościgu, która ma miejsce o zmroku.
W grupie numizmatów posiadamy: Krzyż Walecznych o nr 12968 z legitymacją
nadany Czesławowi Pasiakowi przez Dowództwo 13 Dywizji Piechoty w Równem 11 grudnia
1920 r.; znaczek „Stanęli w potrzebie” (nr inw. MHPRL 8574) na agrafkę, w kształcie koła ze
ściętymi bokami. W środku sześciokąt z orzełkiem wojskowym (orzeł w koronie trzyma w
szponach tarcze heraldyczną). Wokół orzełka splecione węże, symbol lekarzy, w otoku napis
„Stanęli w potrzebie, 1920”. Otrzymywali go lekarze, uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej
oraz odznakę Obywatelskiego Komitetu Obrony Państwa, (nr inw. MHPRL 8593) na
zakrętce, w kształcie ośmioramiennej gwiazdy. Na ramionach której zaznaczono promienie a
w środku orzeł w koronie i napis „OKOP” i „1920”.
W zespole archiwaliów znajdują się m.in. dokumenty urzędowe. Rząd Witosa wydał
wiele odezw do społeczeństwa i armii, nawołujących do walki, obrony stolicy i
wyjaśniających intencje bolszewików. Głównym zadaniem rządu W. Witosa była mobilizacja
społeczeństwa. Kilka odezw znalazło się w muzealnych zbiorach, m.in. z 30 lipca 1920 r.(nr
inw. MHPRL 1230). Wówczas premier Witos wydal odezwę do chłopów, w której zachęcał
do ofiarności tej najliczniejszej warstwy społecznej i do wyrzeczeń dla obrony kraju.
Apelował „Niech każdy z Was spełni swój obowiązek! Kto z Was zdolny do noszenia broni
na front! Dzisiaj największy obowiązek każdego Polaka, to służba w obronie Ojczyzny. Na
2
polu walki, na froncie, miejsce jest dzisiaj dla każdego, kto broń udźwignąć potrafi”. Dalej
czytamy „by w żadnej wsi nie było ani jednego dezertera, by z każdej wsi zdolni do broni
poszli do armii, by każdy, kto może, kupił Pożyczkę Państwową, by spieszył z wszelką dla
państwa pomocą. To Wam nakazuje Ojczyzna”.
Rząd Witosa w odezwie z 5 sierpnia podpisanej przez wszystkich ministrów,
informował społeczeństwo o odrzuceniu przez stronę rosyjską propozycji rozejmu i
nadziejach przeciwnika na zdobycie Warszawy i podyktowanie pokoju na swoich warunkach,
dlatego rząd wzywał cały naród do walki w obronie niepodległości kraju. Czytamy w niej:
„...Rząd postanowił bronić Polski do ostatniego kawałka ziemi ojczystej. Rozkazujemy naszej
armii, rozkazujemy każdemu żołnierzowi, aby walczył nieustraszenie, przy pomocy chłopa,
robotnika i wszystkich żywiołów patriotycznych.
Natomiast w odezwie z 15 lipca 1920 r. „Ziemia dla ludu” (nr inw. MHPRL 938) rząd
wyjaśnia i przybliża główne zasady i założenia reformy rolnej oraz sposoby jej wykonania,
wzywa lud do obrony państwa przed najazdem bolszewickim.
Nie datowana odezwa Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej "Program Rządu
Bolszewickiego w Polsce" (nr inw. MHPRL 11901) krytykowała program rządu
bolszewickiego w Polsce. Jej autorzy przeciwstawiali się propagandzie sowieckiej i wzywali
do broni.
Odezwa Józefa Piłsudskiego
z 3 lipca 1920 r. „Obywatele Rzeczypospolitej!
Ojczyzna w potrzebie!” (nr inw. MHPRL 13450) wzywała wszystkich "zdolnych do noszenia
broni" do obrony ojczyzny przed najazdem wroga, do oporu przeciw nawale bolszewizmu.
Ponadto zgromadziliśmy szereg ulotek z tego okresu. M.in. ulotka Polskiego
Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie” skierowana „Do rezerwistów i poborowych” (nr inw.
MHPRL 9725). Wydana była w związku z trudną sytuacją na froncie, która wymagała
powołania pod broń rezerwistów oraz kolejnych roczników poborowych. Autorzy tej ulotki
apelowali do uczuć patriotycznych. Tekst zaczynał się od słów "Polskie Stronnictwo Ludowe
„Wyzwolenie"
od początku swego istnienia wierzyło, obecnie silnie w to wierzy i
niezmiennie przy tym trwać będzie, że tylko własne niepod1egłe Państwo Polskie da
polskiemu chłopu i robotnikowi możność swobodnego rozwoju”. Tekst kończył się
wezwaniem "Idźcie więc z wiarą i mocnem postanowieniem zwycięstwa".
Ulotka członków Komisji Organizacyjnej Franciszka Wojciechowskiego, Józefata
Błyskosza, Jakuba Bojki, Jana Dębskiego i Franciszka Kmiecia „Do Wszystkich Członków
Komisji
Organizacyjnej Obrony Granic Ziem Rzeczypospolitej i Wszystkich Obywateli
Wolnych i Męczeńskich Ziem Polski" (nr inw. MHPRL 8135) wzywała do udziału w zjeździe
3
członków Komisji Organizacyjnej Obrony Granic Ziem RP celem wybrania Rady Naczelnej
Komisji i zajęcia stanowiska wobec wydarzeń politycznych, Warszawa, maj 1920 r.
Ulotka „Do Włościan!” podpisana przez "Chłopskie syny z frontu" (nr inw. MHPRL
7234) wzywała chłopów do broni w czasie wojny polsko-bolszewickiej. "Do broni Bracia!
Ojczyzna w niebezpieczeństwie! ... Za wiarę, ziemię, dobytek do broni! - Dla ziemi świętej,
która chleb wam daje dla miłości pokoju i ładu zamieńcie pług na oręż...".
Ulotka Związku Stowarzyszeń Pomocy dla Żołnierza Polskiego „Do mieszkańców
wsi, miast i miasteczek wschodniej Małopolski” (nr inw. MHPRL 1577) skierowana została
do ludności miast i wsi, a zwłaszcza do kobiet polskich z wezwaniem do zorganizowania
działań na rzecz walczących z bolszewikami żołnierzy "gromadźcie fundusze, składając
dobrowolny podatek obywatelski od okien, składajcie dary ze zbioru pracowitych rąk
waszych i stójcie z wiarą niezachwianą przy żołnierzu i wodzu a zwyciężymy, da Bóg! ".
W wydzielonej grupie dokumentów osobistych, znajdują się m.in.: zaświadczenie nr
4905 wydane przez Ministerstwo Skarbu, Urząd Pożyczek Państwowych i Skarbu
Narodowego (nr inw. MHPRL 4647), potwierdzające, że Stanisław Osiecki ofiarował na
Skarb Narodowy dwie złote obrączki, Warszawa luty 1919 r.; świadectwo tymczasowe nr
6882 Ministerstwa Skarbu wystawione na nazwisko Jana Florka (nr inw. MHPRL 10199) i
Józefa Solarza ( nr inw. MHPRL 13843) dot. długoterminowej wewnętrznej pożyczki
państwowej z września 1920 r. zaświadczenie prezydenta Ministrów Wincentego Witosa z 20
sierpnia 1920 r. (nr inw. MHPRL 4650) o powołaniu Stanisława Osieckiego w skład komisji
do zbadania zarzutów zgłoszonych 6 sierpnia 1920 przez księdza Stanisława Adamskiego
Radzie Obrony Państwa oraz sprawozdanie Komisji (nr inw. MHPRL 4651) utworzonej na
podstawie uchwały Rady Obrony Państwa z dnia 12 sierpnia do zbadania zarzutów
zgłoszonych Radzie przez posła Adamskiego; karta wojskowa nr 1179 Ignacego Solarza
oficera administracyjnego "Obozu południowego" ( nr inw. MHPRL 13738), wystawiona
przez Dowództwo I/II Baonu Wartowniczego z lipca 1920 r. i książeczka wojskowa z 1920 r.
(nr inw. MHPRL 13742) z wpisem dot. przebiegu służby w szeregach Batalionów
Wartowniczych jako podchorąży ochotnik.
O udziale w działaniach wojennych świadczą odpowiednie wpisy w książeczkach
wojskowych m.in. Wawrzyńca Bajorka, Franciszka Piaścika, Ignacego Solarza, w
tymczasowym zaświadczeniu demobilizacyjnym Solarza, książeczce inwalidzkiej nr 2193
Franciszka Piaścika
W zbiorach numizmatycznych zgromadziliśmy obligacje, losy loteryjne, asygnaty,
znaczki kwestarskie i nalepki okienne. M.in. znaczek kwestowy przedstawiający orła
4
siedzącego na cokole z napisem „Cześć poległym”. Obok symboliczna postać kobieca z
wieńcem laurowym w dłoni, w tle panorama Lwowa (nr inw. MHPRL 8022); znaczek "Na
sieroty wojenne w bursie T.S.L.im.Boberskiej" (nr inw. MHPRL 10385); na Polski Biały
Krzyż (nr inw. MHPRL 8498);
na Skarb Narodowy w formie biało-czerwonej flagi
narodowej, na białym tle czerwona tarcza z orłem w koronie (nr inw. MHPRL 8498); Na
Ofiary Wojen Kresowych z lipca 1920 r. (nr inw. MHPRL 8058); znaczek "Dar Grunwaldzki
Dla Żołnierza Polskiego 1410 15.VII.1919". (nr inw. MHPRL 10386); znaczek Aktorzy
Krakowscy Żołnierzowi w Polu 11 XII 1919" (nr inw. MHPRL 8081).
Omawiając eksponaty powstałe w związku z działaniami wojennymi sprzed 90 lat
należy wymienić broń jakiej używali żołnierze na froncie. W zbiorach muzealnych
przechowujemy pistolet samopowtarzalny Mauser wz. 1910 (nr inw. MHPRL 8515);
karabinek iglicowy, powtarzalny Mannlicher wz.1895,( nr inw. MHPRL 8658); KarabinMosin z bagnetem wz.91 (nr inw. MHPRL 10091).
Muzeum pozyskało również do zbiorów korespondencję żołnierzy z pola walki. Są to
listy i karty pocztowe Stefana i Tadeusza Osieckich (nr inw. MHPRL /AN-6266-6270, 64496487), synów Stanisława, Ludwika Świątka (nr inw. MHPRL/AN-3218, 3241-3244,
3245,3250,3253,3255,3269) do siostry Katarzyny Świątek-Balalowej. Na podstawie
zachowanej korespondencji zapoznajemy się m.in. z warunkami życia na froncie. Pisane na
gorąco, charakteryzują się spontanicznością i szczerością. Odzwierciedlają osobiste przeżycia
młodych bo zaledwie 19-20 chłopaków. Jeden z nich Tadeusz Osiecki, tak jak setki innych
oddał życie w okolicach Radzymina w 1920 r.
Gromadzimy również obiekty upamiętniające wydarzenia 1920 r. Np. Znaczek
kwestarski "Składka na Tow. Opieki nad Ofiarami Wojen Kresowych" (nr inw. MHPRL
8058), Medal pamiątkowy za wojnę 1918-1921 (nr inw. MHPRL 12036). Sukcesywnie
uzupełniamy zbiory związane z okresem walk o odzyskanie i utrzymanie niepodległości.
Dokumentujemy nie tylko czyn zbrojny, pragniemy ukazać rolę jaką chłopi odegrali w dziele
odzyskania niepodległości.
Całość zgromadzonych zbiorów jest zdigitalizowana i udostępniana tym wszystkim
którzy interesują się historią lat 20-tych XX wieku..
5