pobierz artykuł

JoMS 2/17/2013, ss. 437-452
Małgorzata Kaniewska
WSGE | 437
438 | WSGE
Climate change as a factor of increasing social
inequality
Zmiany klimatyczne jako czynnik pogłębiający
nierówności społeczne
dr Małgorzata Kaniewska
Wyższa Szkoła Gospodarki Euroregionalnej
im. Alcide de Gasperi w Józefowie
[email protected]
Abstract
Climate change is considered to be one of the most important and difficult –to-assess challenges facing humanity in the twenty-first century. It was
considered by the Secretary-General of United Nations Ban Ki - monna’a
as a key challenge faced by humanity in times of peace. It is because the aftereffects of the activities of certain countries have or will have a number of
consequences for the life and health of people around the world.
Climate change exacerbates global inequality and conditions of survival.
The consequences of these changes expose numerous geopolitical implications. They will be associated with flooding of lowland areas, the threat of
deprivation of areas of important economic and political importance as well
as endangering sovereignty of nations.
Zmiany klimatu uważane są za jedno z najważniejszych i trudnych do
oceny wyzwań, przed jakimi staje ludzkość w XXI wieku. Zostały one uznane przez Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych
Ban Ki – Monna’a za najważniejsze wyzwanie, przed jakim staje ludzkość
w czasach pokojowych. Dzieje się tak, gdyż następstwa działań określonych
państw mają lub będą miały szereg konsekwencji dla życia i zdrowia ludzi
na całym świecie.
Zmiany klimatu pogłębiają globalne nierówności sytuacji życiowej oraz
warunków przetrwania. Następstwa tych zmian unaoczniają liczne implikacje geopolityczne. Będą one wiązały się z zatopieniem nisko położonych obszarów, groźbą pozbawienia terenów ważnych ekonomicznie i politycznie,
zagrożeniem suwerenności państw.
WSGE | 439
Keywords:
Climate change, human rights, global justice, responsibility, social inequality
Zmiany klimatu, prawa człowieka, sprawiedliwość globalna, odpowiedzialność, nierówności społeczne
Wprowadzenie
Zmiany klimatu uważane są za jedno z najważniejszych i trudnych do
oceny wyzwań, przed jakimi staje ludzkość w XXI wieku. Zmiany klimatu
nie powinny niepokoić, zastanawiające jest natomiast tempo obserwowanych procesów. Stanowią one problem globalny, dotyczący w mniejszym lub
większym stopniu każdego człowieka. Szybkość zachodzących zmian może
stać się zagrożeniem dla całej ludzkości. O znaczeniu zmian klimatycznych świadczy fakt uznania ich przez Sekretarza Generalnego Organizacji
Narodów Zjednoczonych Ban Ki – Monna’a za najważniejsze wyzwanie,
przed jakim staje ludzkość w czasach pokojowych. Dzieje się tak, gdyż następstwa działań określonych państw mają lub będą miały szereg konsekwencji dla życia i zdrowia ludzi na całym świecie. Wskazuje się na takie
kwestie, jak:
- zagrożenia dla życia, zdrowia, mienia, będące następstwem niekorzystnych zmian pogodowych,
- dostęp do żywności (spadek plonów, zasobów ryb),
- dostęp do wody (ograniczenie zasobów wody słodkiej),
- ochrona zdrowia (zwiększony zasięg występowania chorób tropikalnych, biegunek, niedożywienie),
- migracje,
- konflikty o terytorium bądź kurczące się zasoby naturalne.
Obserwowane następstwa zmian klimatycznych w XX i XXI wieku
Naukowcy alarmują, że już pod koniec poprzedniego stulecia można
było zaobserwować aberracje w systemie klimatycznym Ziemi, które stały
się zagrożeniem dla życia i zdrowia ludzi. Należy do nich zaliczyć:
1) w Afryce
- suszę z 1984 roku, która była powodem śmierci 300000 mieszkańców
Etiopii, 150000 Sudanu i 3000 Czadu,
- w 1985 roku na skutek suszy w Mozambiku śmierć poniosło 100000
440 | WSGE
osób,
- w 2005 roku Algieria doświadczyła największych opadów śniegu od 50
lat,
- w 2005 roku Kenię i Etiopię nawiedziły uporczywe susze, przerywane
powodziami;
2) w Azji
- powodzie z 1987 i 1988 roku pozbawiły warunków mieszkalnych 56
mln obywateli Bangladeszu,
- cyklon tropikalny z 1991 roku zabił 138866 mieszkańców Bangladeszu,
a z 1995 roku 10000 osób,
- fale upałów z 1998 i 2002 roku były przyczyną śmierci ponad 3500
mieszkańców Indii,
- cyklon z 1998 roku zniszczył domy 11 mln mieszkańców Chin,
- powodzie w Chinach z 1999 roku pochłonęły 1000 ofiar, ponad 24000
osób zostało rannych, rok wcześniej również na skutek powodzi swoje
domy straciło 15850000 mieszkańców Chin,
- suszą z 2002 roku zostało dotkniętych 300 mln mieszkańców Indii,
- w 2004 roku Chiny zostały doświadczone przez największą od 50 lat suszę oraz powodzie. Zjawiska pogodowe dotknęły 37 mln ha upraw,
- w 2005 roku Chiny zostały dotknięte przez największą od 200 lat powódź,
- w 2005 roku tajfun Matsa w prowincji Zheijang w Chinach zniszczył
domostwa ponad miliona osób,
- w 2005 roku na skutek rekordowych od 95 lat monsunowych ulew
w Bombaju zginęło 1500 osób (w ciągu jednego lipcowego dnia spadło
944 mm deszczu),
- w 2005 roku w Tajlandii na skutek susz, brakiem wody zostało dotkniętych 9 mln ludzi,
- w 2006 roku część mieszkańców Sri Lanki porzuciła swoje pola uprawne. Działanie to podyktowane było słabymi plonami ryżu, na skutek
wzrostu zasolenia gleby, spowodowanego podnoszącym się poziomem
morza oraz wysokimi temperaturami,
- na skutek największych susz w Indiach poszkodowanych zostało w 1982
100 mln mieszkańców;
3) W Australii
WSGE | 441
w 2006 roku przewidywania Australijskiego Biura Rolnictwa
i Gospodarki Zasobami (ang. Australian Bureau of Agricultural and
Resource Economics) mówiły o spadku rocznego dochodu z upraw
o 35% na skutek największej od stu lat suszy;
4) w Europie
- w sierpniu 2002 roku na skutek powodzi wzdłuż Łaby i Dunaju swoje domy musiało opuścić 200000 mieszkańców Czech, ze szpitali
w Niemczech zostało ewakuowanych 3600 pacjentów. Koszty powodzi
w tych dwóch państwach oszacowano na 10 mld dolarów,
- w 2003 roku odnotowano najgorętsze dni w: Londynie (37,9ºC),
Roth w Niemczech (40,4ºC), Amareleja w Portugalii (47,3ºC), Grono
w Szwajcarii (41,5ºC). Fala upałów z sierpnia 2003 roku spowodowała wzrost liczby zgonów we Francji o 15000, w Hiszpanii o 2000,
w Anglii i Walii o 2000, w Holandii o 4600, w Niemczech o 1000,
w Portugalii o 1300 oraz doprowadziła do największych od 20 lat pożarów w Portugalii (zginęło 6 osób),
- w 2006 roku właściciele kurortów w hiszpańskim Costa del Sol zaczęli
występować o pozwolenia na przywiezienie piasku, gdyż plaże w tym
regionie zaczęły się kurczyć na skutek podnoszącego się poziomu wód;
5) w Ameryce Południowej i Środkowej
- na skutek cyklonu w 1998 roku śmierć poniosło 14600 mieszkańców
Hondurasu,
- w 1999 roku powódź i lawiny błotne pochłonęły w Wenezueli 30000
ofiar,
- w 2004 roku podczas huraganu Jeanne na Haiti zginęło 3000 osób,
a 200000 straciło dach nad głową,
- w 2005 roku huragan Stan zabił 2000 osób,
- w 2005 roku huragan Wilma zanim uderzył we Florydę, zniszczył
Jukatan w Meksyku,
- w 2005 roku wystąpiło w tym rejonie 27 cyklonów i 14 huraganów,
- w 2009 roku roztopił się istniejący od 18 tys. lat lodowiec Chacaltaya
w Andach,
6) w Ameryce Północnej
- w sierpniu 2003 roku w Kanadzie wystąpiły największe od 50 lat pożary,
ewakuowano 8500 osób,
-
442 | WSGE
-
w 2005 roku huragan Katrina spowodował jedną z największych klęsk
żywiołowych w historii USA. Śmierć poniosło ponad 1800 osób.
Prognozowane następstwa zmian klimatycznych w XXI wieku
Zmiany klimatyczne wiążą się przede wszystkim z dostępem do żywności. Prognozuje się, że zasięg występowania większości plonów przesunie
się w kierunku wyższych szerokości geograficznych. Stanie się tak z powodu zmian temperatury, opadów oraz nasłonecznienia. „Każdy gatunek ma
określone wymagania życiowe, swoje optimum rozwoju i zakres tolerancji.
Aby organizm mógł istnieć i rozwijać się w określonym środowisku, muszą
działać w nim określone czynniki i znajdować się w nim podstawowe substancje, które są mu konieczne do rozmnażania i do wzrostu. Różne gatunki
roślin i zwierząt wymagają różnych, często odmiennych warunków środowiska. Sposób oddziaływania na organizmy większości czynników warunkujących środowiska zależy od ich natężenia (...) W pewnych zakresach
zmienności czynników środowiska procesy biologiczne ustają i życie nie jest
możliwe” (Wiąckowski, 1998, s. 31). Zmiany w występowaniu niektórych
roślin uprawnych przedstawia rysunek 1.
Ważnej próby oszacowania wpływu globalnego ocieplenia na niektóre
gatunki podjęły się w 2003 roku dwie grupy naukowców. Pierwsza grupa badaczy, której przewodzili Camille Parmesan i Gary Yohe, na podstawie analizy występowania 1700 gatunków na półkuli północnej, doszła do wniosku,
że aż 460 z nich zmieniło swój zasięg występowania w XX wieku. Naukowcy
twierdzą, że 80% spośród nich zrobiło to pod wpływem zmian klimatu.
Koordynatorem badań drugiej grupy był natomiast prof. Chris Thomas
z uniwersytetu w Leeds, który wraz z naukowcami m.in. z Wielkiej Brytanii,
Meksyku, Republiki Południowej Afryki, Stanów Zjednoczonych próbował
precyzyjnie oszacować konsekwencje, jakie dla gatunków mogą mieć występujące obecnie zmiany klimatu. Grupa badaczy nie starała się znaleźć odpowiedzi na pytanie dotyczące konkretnej liczby gatunków, która wyginie.
Skupiła się natomiast na procentowym oszacowaniu liczby gatunków, jaka
może wyginąć, jeśli spełnią się scenariusze klimatologów. „Punktem wyjścia
do prognoz sporządzonych przez zespół Thomasa było założenie, że każdy
gatunek potrzebuje do swobodnego rozwoju ściśle określonych warunków
klimatu, swego rodzaju, jak to zdefiniowali badacze, osłony klimatycznej.
Posługując się modelem komputerowym, opisali takie osłony dla wszystkich roślin i zwierząt, które uwzględnili w swoim raporcie” (Hołdys, 2004,
s. 12). Grupę badaną stanowiły 1103 gatunki roślin i zwierząt, których wy-
WSGE | 443
stępowanie jest charakterystyczne dla danego obszaru. Badania objęły ssaki,
płazy bezogoniaste, gady, owady oraz rośliny. Kolejnym punktem prac było
sprawdzenie zmian, jakie mogą zajść w położeniu geograficznym oraz powierzchni osłon klimatycznych, które odpowiadają określonym gatunkom
i jak może to wpłynąć na zdolności przystosowawcze organizmów. Możliwe
to było dzięki analizie trzech scenariuszy globalnego ocieplenia. Pierwszy
został sporządzony przez Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (ang.
Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC), który zakładał, że temperatura na Ziemi do 2050 roku wzrośnie o 0,8-1,7°C. Drugi wariant zakładał, że temperatura będzie wyższa od obecnej o 1,8-2°C, trzeci natomiast,
najbardziej pesymistyczny, twierdził, że w 2050 roku odnotujemy wzrost
temperatury o 2°C w porównaniu z początkami XXI wieku. Naukowcy, którzy swój raport opublikowali w „Nature”, zauważyli, że jeśli spełni się pierwszy scenariusz, z lądów zniknie 18% gatunków, jeśli drugi 24%. Wręcz katastrofalne dla przyrody mogą okazać się wizje zawarte w trzecim scenariuszu.
Jeśli faktycznie on się sprawdzi, z ziemskiego globu może zniknąć aż 35%
wszystkich lądowych zwierząt i roślin. Najbardziej przerażająco wypadają
badania dotyczące niektórych płazów i gadów australijskich oraz ptaków
europejskich, których straty mogą sięgać 50% gatunków, jeśli globalne ocieplenie będzie następowało w tempie 2°C na pięćdziesiąt lat (Hołdys, 2004,
s. 12).
Zdaniem IPCC nawet nieznaczne globalne ocieplenie przyczyni się do
zmniejszenia wydajności produkcji rolnej w krajach tropikalnych i subtropikalnych. Zmiany, które nastąpią w rolnictwie, trudno jest obecnie ocenić.
Można jednak odnotować okresy znaczących wzrostów cen żywności na
świecie. Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rozwoju
(ang. Food and Agriculture Organization of the United Nations – FAO) podała za przykład 2007 rok, gdzie indeks cen żywności wzrósł o 40%, w 2006
było to zaledwie 9%. Autorzy raportu „Ekonomia ekosystemów i bioróżnorodności” podkreślają, że oprócz zmian w dostępie do żywności może wystąpić również problem niedoboru wody. Obecnie 1,3 mld osób na świecie nie
ma dostępu do czystej wody. Rejony dotknięte chronicznym brakiem wody
to głównie Afryka, Azja Południowo-Wschodnia oraz Ameryka Łacińska.
Sytuacja to na skutek zmian klimatu może się jeszcze pogorszyć. Wg prognoz
do roku 2080 liczba ludności pozbawiona dostępu do czystej wody może
wzrosnąć do 3 mld. „Istnieje ryzyko, że ilość wody w Eufracie zmniejszy się
o 30% w stosunku do chwili obecnej, a w Jordanie nawet o 80%. W Libanie
eksperci szacują do roku 2025 spadek dostępnych zasobów wody o 15%.
444 | WSGE
W Syrii (…) do roku 2025 dostępne zasoby wody świeżej mogą zmaleć nawet o 50%. Bardziej sucha stanie się również Ameryka Północna” (Hilbig,
Kowalzig, s. 21).
Ograniczony dostęp do wody potęguje coraz bardziej uprzemysławiające
się rolnictwo oraz gwałtowana urbanizacja. Zdaniem Komisji Europejskiej
„w Azji, w następstwie zmian klimatu, istnieje ryzyko wyczerpania wody niezbędnej do nawadniania pól uprawnych, które żywią ludność Chin i Indii.
Globalne ocieplenie powoduje topnienie lodowców zasilających największe
rzeki Azji w porze suchej – czyli dokładnie w tym okresie, gdy woda jest
najbardziej potrzebna do nawadniania upraw, od których zależy egzystencja
setek milionów ludzi” (2008, s. 16). Oprócz zmian klimatycznych na deficyt
zasobów wodnych wpływ ma także wzrost ludności świata oraz rozwój gospodarczy. Prognozuje się, że „wzrost ekstremalnych zjawisk pogodowych,
takich jak susze i powodzie, będzie stopniowo zmniejszać wydajność deficytowych źródeł wody” (Tamulewicz, 1997, 351 – 352).
Aberracje w systemie klimatycznym mają również szereg kompleksowych powiązań ze stanem zdrowia. Wzrost średniej temperatury oraz wilgotności stwarza sprzyjające warunki do rozwoju wirusów, grzybów, bakterii. Negatywnie na długość oraz jakość życia, oprócz zmiany wzorców
chorób, wpłynie także niedobór wody, żywności, ekstremalne zjawiska klimatyczne. Czasopismo naukowe „The Lancet” wskazuje zmiany klimatyczne jako największe zagrożenie dla zdrowia ludzi w XXI wieku. Szacuje się,
że „w skali świata w przyszłości może wystąpić dodatkowo 10 milionów
przypadków malarii, w tym 55000 przypadków śmiertelnych, które należy
zapisać wyłącznie na konto zmian klimatu” (Hilbig, Kowalzig, s. 23 – 24).
Wpływ zmian klimatycznych na pogłębianie się ubóstwa na
świecie
Niedobory w dostępie do żywności, wody oraz nasilające się ekstremalne zjawiska pogodowe dotkną przede wszystkim kraje słabo rozwinięte,
które obecnie nie radzą sobie ze zjawiskami głodu, niedożywienia, chorób.
„Zagrożenia te mogą mieć różne, współistniejące ze sobą wymiary (…) Najwyższe zagrożenie zdrowotne istnieje tam, gdzie zarówno warunki sanitarne, jak i dostępność wody są poniżej standardów. Z 10 krajów o najwyższych
wskaźnikach śmiertelności z powodu chorób środowiskowych, 6 znajduje się
także w czołówce 10 krajów pod względem Wskaźnika Wielowymiarowego
Ubóstwa (ang. Multidimensional Poverty Index – MPI)” (Klugman, 2012,
WSGE | 445
s. 17). Należy zauważyć, że postępująca degradacja środowiska naturalnego oraz zmiany klimatyczne wpływają na środowisko społeczne i fizyczne,
zasoby, wiedzę oraz zachowania ludności. Najbardziej zagrożone państwa
następstwami zmian klimatu to kraje słabo rozwinięte społecznie, które już
dotknięte są zjawiskami głodu i niedożywienia. Zdaniem International Food
Policy Research Institute wskaźnik GHI (ang. Global Hunger Index) w 2011
roku osiągnął stopień alarmujący w takich krajach, jak: Czad, Kongo, Erytrea, bardzo poważny w Nigrze, Togo, Liberii, Sierra Leone, Sudanie, Etiopii,
Ghanie, Angoli, Zambii, Zimbabwe, Mozambiku, Malawi, Kenii, Jemenie,
Tanzanii, Indiach, Pakistanie, Bangladeszu (2011, s. 13). Wszystkie wyżej
wymienione państwa poza Indiami to kraje o najniższym wskaźniku rozwoju społecznego (ang. Human Development Index – HDI).
Następstwa zmian klimatycznych oraz wzrost liczby ludności na świecie
stwarzają zagrożenie wystąpienia konfliktów o zasoby naturalne oraz miejsce do życia. Według prognoz United Nations Population Devisions populacja świata do 2050 roku będzie oscylowała na poziomie 8,7-9,3 mld ludzi.
Szacuje się, że do dynamicznego wzrostu liczby ludności dojdzie na kontynencie afrykańskim oraz azjatyckim. Populacja Afryki zwiększy się do 2050
roku o 1,1 mld ludzi i będzie liczyła 2 mld, Azji zaś o 1,3 mld i będzie wynosiła 5,2 mld (Carius, Maass, Tänzler, 2008, s. 21). Obecnie prowadzone są
liczne analizy dotyczące powiązań zmian klimatycznych z konfliktami o zasoby i tereny do egzystencji. Raport pozarządowej organizacji, działającej
na rzecz budowania pokoju na świecie, International Alert z 2007 roku pt.:
„Klimat konfliktu. Powiązania między zmianami klimatycznymi, pokojem
i wojną” (ang. A Climate of Conflict. The links between climate change, peace
and war) był punktem przełomowym w ukazaniu zależności występujących
pomiędzy zmianami klimatu a konfliktami. Jego celem była próba rozwiązania tego podwójnego wyzwania. Podkreślono w nim istnienie realnego ryzyka wystąpienia gwałtownych konfliktów na skutek zmian klimatycznych.
„Na świecie jest 46 krajów – zamieszkałych przez 2,7 mld ludzi – w których
skutki zmian klimatu w połączeniu z problemami gospodarczymi, społecznymi i politycznymi będą stwarzały duże ryzyko gwałtownych konfliktów.
Drugą grupę stanowi 56 krajów, w których instytucje rządowe będą miały
ogromne trudności w podjęciu dodatkowych obciążeń, będących następstwami zmian klimatycznych. Ryzyko konfliktu zbrojnego nie jest natychmiastowe, jednak interakcje zmian klimatycznych i innych czynników mogą
stworzyć wysokie ryzyko niestabilności politycznej oraz wystąpienia konfliktów w dłuższej perspektywie czasowej. Państwa te zamieszkuje 1,2 mld
446 | WSGE
ludzi” (Smith, Vivekananda, 2007, s. 3). Następstwa zmian klimatycznych
unaoczniają liczne implikacje geopolityczne. Będą one wiązały się z zatopieniem nisko położonych obszarów, groźbą pozbawienia terenów ważnych
ekonomicznie i politycznie, zagrożeniem suwerenności państw.
German Advisory Council on Global Change (WGBU) w raporcie
„Zmiany klimatu i bezpieczeństwo: wyzwanie dla niemieckiej współpracy na rzecz rozwoju” (ang. Climate Change and Security. Challenges for
German Development Cooperation) prognozuje, że największe prawdopodobieństwo konfliktów dotknie takie państwa, jak Algieria, Libia, Nigeria,
Kamerun, Czad, Republika Środkowoafrykańska, Sudan, Etiopia, Botswana,
Republika Południowej Afryki, wyspy leżące na Morzu Karaibskim, Peru,
Brazylia, Indie, Pakistan, Afganistan, Chiny. Do przyczyn ich wystąpienia
należy zaliczyć brak dostępu do wody, zmiany w produkcji żywności, podnoszenie się poziomu wód oraz ekstremalne zjawiska pogodowe, migracje.
Prognozowane rejony wystąpienia konfliktów na skutek zmian klimatu
przedstawia rysunek 2.
Zmiany klimatu pogłębiają globalne nierówności sytuacji życiowej oraz
warunków przetrwania. Obecnie trudno jest określić, jakie mogą być następstwa prognozowanych konfliktów. Herald Welzer w „Wojnach klimatycznych” zauważa, że w XXI wieku nasileniu ulegnie rozwiązywanie problemów za pomocą przemocy. Na intensywności przybiorą konflikty o prawo
do wody, surowców (Welzer, 2010, s. 23).
Realizacja praw człowieka jako niezbędny element „walki” ze
zmianami klimatu
Należy zauważyć, że powiązanie zmian klimatycznych z prawami
człowieka jest zagadnieniem, które dopiero w 2007 roku zostało włączone do programu Rady Praw Człowieka ONZ jako kolejny kierunek badań.
Następstwem tych działań było przyjęcie 28 marca 2008 roku rezolucji 7/23
w sprawie praw człowieka i zmian klimatu. W powyższym dokumencie czytamy, że „zmiany klimatu stanowią bezpośrednie i dalekosiężne zagrożenie
dla ludzi i społeczności na całym świecie oraz mają wpływ na pełne korzystanie z praw człowieka”. W dokumencie podkreślono, że w centrum działań na rzecz zrównoważonego rozwoju znajduje się człowiek, którego prawo
do rozwoju musi zostać zaspokojone, by możliwe było realizowanie praw
przyszłych pokoleń. Zaakcentowano, że najbardziej na negatywne skutki
zmian klimatu narażone są państwa biedne o ograniczonych zdolnościach
WSGE | 447
adaptacyjnych. Drugim ważnym dokumentem Rady Praw Człowieka ONZ,
ukazującym powiązania zmian klimatycznych z prawami człowieka, jest rezolucja 10/4 z dnia 25 marca 2009 roku. Zmiany klimatyczne zostały w nim
przedstawione jako problem, mający bezpośredni i pośredni wpływ na skuteczne korzystanie z praw człowieka takich jak: „prawo do życia, prawo do
odpowiedniego wyżywienia, prawo do jak najwyższego poziomu zdrowia,
prawo do odpowiednich warunków mieszkaniowych, prawo do samostanowienia i zobowiązań dotyczących praw człowieka związanych z dostępem do wody pitnej i urządzeń sanitarnych, przypominając, że w żadnym
przypadku nie można pozbawiać narodu jego własnych środków egzystencji”. Zaznaczono, że zmiany klimatu są problemem globalnym i dlatego też
wymagają globalnych rozwiązań. Wspieranie krajowych wysiłków na rzecz
realizacji praw człowieka powiązane jest w dużej mierze ze skuteczną współpracą międzynarodową, która umożliwiałaby skuteczne i trwałe wdrażanie
Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu
zgodnie z jej przepisami i zasadami.
Warto podkreślić istotną rolę, jaką odegrały sprawy precedensowe przed uchwaleniem powyższych dokumentów. ,,W 2005 r. sojusz
Innuitów z Kanady i USA wniósł szeroko komentowaną petycję do
Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka, dowodząc, że skutki globalnego ocieplenia stanowią naruszenie przysługujących Innuitom praw
człowieka, za co odpowiedzialność ponoszą Stany Zjednoczone – w tym
ich praw do ziemi, własności, kultury, środków egzystencji, ochrony zdrowia, życia i bezpieczeństwa” (Raworth, 2008, s. 14). Przypadek ten skierował uwagę społeczeństw na kwestię wyrządzonych szkód i ponoszonych za
nie odpowiedzialności. Drugim ważkim wydarzeniem było nadanie przez
ONZ podczas konferencji klimatycznej w Montrealu w 2005 roku statusu
ofiar globalnego ocieplenia stu mieszkańcom wioski Lateau, leżącej na wyspie Tegua, należącej do państwa Vanuatu. „Los mieszkańców wyspy Tegua
w najbliższym czasie podzieli 2 tys. ludzi, zasiedlających Cantaret, należący do Papui Nowej Gwinei. Pacyfik nie oszczędzi również atolu koralowego
Palmyra, który stanowią 54 wysepki, znajdujące się w odległości 1,5 km od
Hawajów” (Kaniewska, 2010, s. 168).
Podsumowanie
Obserwowane zmiany klimatyczne skutkują coraz większymi abberacjami w systemie klimatycznym Ziemi. Ma to konsekwencje nie tylko środowiskowe, ale również społeczne, ekonomiczne oraz polityczne. Zakres
448 | WSGE
tych następstw obecnie jest trudny do określenia. Pomimo coraz większego
zainteresowania naukowców tą problematyką i możliwością stosowania coraz dokładniejszych modeli klimatycznych, nie jesteśmy w stanie ze 100%
pewnością przewidzieć, jakie konsekwencje dla całej ludzkości będą miały
te zmiany. Źródłem informacji w dużej mierze są raporty opracowywane
na zlecenie organizacji pozarządowych, ale również decydentów politycznych różnych krajów. Ukazują one możliwą skalę zagrożeń wynikających
ze zmian klimatycznych. Alarmujące dane dotyczące zwiększenia częstotliwości występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak huragany, tornada, susze, powodzie, przedstawiane w dokumentach, pozwalają
nakreślić obszar problemów, które mogą wystąpić bądź już występują na
określonych obszarach. Możemy do nich zaliczyć trudności w dostępie do
żywności i wody pitnej, wzrost zachorowań na choroby tropikalne, zmiany
w populacjach różnych gatunków, ryzyko wystąpienia konfliktów o zasoby
i miejsce do życia.
Należy zauważyć, że największe trudności z adaptacją do zmian będą
miały państwa słabo rozwinięte, które już borykają się z problemem ubóstwa, brakiem dostępu do czystej wody, nierównomiernym dostępem do
zasobów, brakiem podstawowej opieki zdrowotnej, konfliktami oraz epidemiami chorób tropikalnych oraz HIV/AIDS. Zdolności do adaptacji są silnie powiązane ze stopniem rozwoju społecznego i gospodarczego. Tak więc
kraje o najniższym wskaźniku rozwoju społecznego (HDI) oraz najwyższym
wskaźniku wielowymiarowego ubóstwa (MPI) będą uzależnione od pomocy, której udzielą im państwa rozwinięte. Wydaje się, że główną częścią
działań mających na celu przezwyciężenie kryzysu klimatycznego powinno
być opracowanie odpowiednich strategii adaptacyjnych oraz obowiązek pomocy krajom, które same nie poradzą sobie z obserwowanym już zmianami
klimatycznymi.
References
Brodawka, D. (2009), Zmiany klimatu jako nowe zagrożenie bezpieczeństwa.
Warszawa: Wydawnictwo Fundacji Studiów Międzynarodowych.
Carius, A., Tänzler, D., Maas, A. (2008), Climate Change and Security.
Challenges for German Development Cooperation, Eschborn: Deutsche
Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ).
Cowie, J. (2009), Zmiany klimatyczne. Przyczyny, przebieg i skutki dla człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
WSGE | 449
Fry, C. (2008), Świat. Największe wyzwania ekologiczne. Poznań: Wydawnictwo Elipsa.
Henson, R. (2006), The Rough Guide To Climate Change, London: Rough
Guides Ltd.
Hilbig, S., Kowalzig, J., Dla klimatu przeciw ubóstwu, Wydawnictwo Polska
Zielona Sieć.
Hołdys, A. (2004), Nie te klimaty, Gazeta Wyborcza.
International Food Policy Research Institute, (2011). Global Hunger Index
2011. The Challenge of Hunger: Taming Price Spikes and Excessive Food
Price Volatilty, Dublin.
Kaniewska, M. (2010), Problematyka zmian klimatu a prawa człowieka.
[w:] E. Jarmoch, A.W. Świderski, I.A. Trzpil, Bezpieczeństwo człowieka
a wartości. Aspekty filozoficzne i edukacyjne (ss. 165 – 171 ). Siedlce:
Wydawnictwo Akademii Podlaskiej.
Klugman, J. (2012), Raport o rozwoju społecznym 2011. Zrównoważony rozwój i równość: Lepsza przyszłość dla wszystkich. Washington.
Komisja Europejska, Ekonomia ekosystemów i bioróżnorodności. Raport
wstępny. Luksemburg 2008.
PAH, (2011), Zmiany klimatyczne – impas i perspektywy. Punkt widzenia
krajów globalnego Południa. Warszawa: Wydawnictwo PAH.
Raworth, K. (2008), Problem klimatu a prawa człowieka. Oxfam International.
Resolution 10/4 Human rights and climate change, tekst dokumentu: www2.
ohchr.org/english/issues/climatechange/docs/resolution10_4.doc.
Resolution 7/23 Human rights and climate change, tekst dokumentu: http://
ap.ohchr.org/documents/E/HRC/resolutions/A_HRC_RES_7_23.pdf.
Roberts, J.T., Parks, B.C. (2007), A Climate of Injustice, Massachusetts:
Massachusetts Institute of Technology.
Smith, D., Vivekananda, J. (2007). A Climate of Conflict. The links between
climate change, peace and war. Interantional Alert.
Tamulewicz, J. (1997), Wielka Encyklopedia Geografii Świata. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz.
Welzer, H. (2010), Wojny klimatyczne. Za co będziemy zabijać w XXI wieku?.
Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Wiąckowski, S. (1998), Ekologia ogólna. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
450 | WSGE
Rysunek 1. Północne granice zasięgu występowania niektórych roślin
uprawnych w roku 1975 (a) i 2075 (b)
Źródło: Kędziora, A. (1999). Podstawy agrometeorologii. Poznań:
Wydawnictwo PWRiL.
Objaśnienia:
A - ziemniaki,
B - jęczmień,
C - pszenica ozima,
D - buraki cukrowe,
E - kukurydza,
F - winorośl,
G - oliwki,
J – bawełna.
WSGE | 451
Rysunek 2. Prognozowane rejony wystąpienia konfliktów na skutek
następstw zmian klimatu
Źródło: Carius, A., Tänzler, D., Maas, A. (2008), Climate Change and
Security. Challenges for German Development Cooperation, Eschborn:
Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ).
Objaśnienia:
Konflikt spowodowany niedoborem wody
Konflikt spowodowany podnoszeniem się poziomu wód oraz ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi
Konflikt spowodowany zmianami w dostępie do żywności
Konflikt spowodowany migracjami
Rejony konfliktu
452 | WSGE