STERYLIZACJA I DEZYNFEKCJA

Sterylizacja
• Sterylizacja (wyjaławianie) jest to fizyczny lub
chemiczny proces prowadzący do całkowitego
zniszczenia lub usunięcia wszystkich form życia
mikroorganicznego wraz z ich formami
przetrwalnikowymi. Dotyczy bakterii, grzybów i ich
zarodników, wirusów, prionów, pierwotniaków wraz
z cystami i jajami pasożytów znajdujących się w
materiale wyjaławianym.
Dezynfekcja
• Dezynfekcja (odkażanie) jest zabiegiem prowadzącym
do zniszczenia lub usunięcia wegetatywnych form
drobnoustrojów, przeważnie nie niszczy zarodników
(endospor) i jest procesem nie zapewniającym
wyjałowienia środowiska.
• Dezynfekcja – proces redukcji ilości biologicznych
czynników chorobotwórczych przez zastosowanie
metod fizycznych i chemicznych (wg Ustawy o
zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaźnych u ludzi z 5 grudnia 2008)
• dekontaminacja – proces niszczenia
biologicznych czynników chorobotwórczych
przez mycie, dezynfekcję i sterylizację
• zabiegi sanitarne – działania służące poprawie
higieny osobistej, w tym mycie i strzyżenie,
higieny odzieży, higieny pomieszczeń,
podejmowane w celu zapobiegania oraz
zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych
• Antyseptyka – metoda niszczenia drobnoustrojów z
wykorzystaniem najczęściej chemicznych środków o
działaniu antydrobnoustrojowym ograniczona do
użycia w obrębie skóry, błon śluzowych.
• Sprzątanie (sanityzacja) zabieg higieniczny
polegający na usuwaniu zanieczyszczeń wraz z
drobnoustrojami.
• Aseptyka metoda mająca na celu utrzymanie
wszystkich mikroorganizmów poza polem pracy
lub obserwacji. Wymagana przy pracy lekarzy,
mikrobiologów, farmaceutów.
Etapy sterylizacji
• dezynfekcja wstępna
• mycie i mechaniczne oczyszczanie (zautomatyzowane i ręczne) lub
dodatkowa dezynfekcja (myjnie dezynfektory)
• płukanie i osuszanie
• pakowanie sterylizowanych przedmiotów (gwarancja jałowości po
sterylizacji właściwej)
• umieszczenie pakietów (wsadów) w sterylizatorze zgodnie z zaleceniami
producenta
• sterylizacja właściwa wraz z kontrolami
• transport wysterylizowanych pakietów celem właściwego ich
przechowywania
• czas przechowywania zgodny z zaleceniem producenta
• wyjmowanie narzędzi z opakowań z zachowaniem zasad aseptyki
• kontrola stanu technicznego sterylizatora zgodnie z zaleceniem
producenta
• regularne mycie i dezynfekcja sterylizatora
• środki transportu i miejsce przechowywania regularne mycie i dezynfekcja
Metody sterylizacji
• wysokotemperaturowa (> 100 o C )
• Sterylizacja parowa – autoklawowanie
– minimalny czas 15 min, 121 0C i ciśnienie 2 atmosfer lub
1340C przez 3,5-7 min; materiał: bielizna operacyjna,
materiały opatrunkowe, narzędzia chirurgiczne, wyroby
gumowe, płyny infuzyjne, podłoża bakteriologiczne, szkło
laboratoryjne oraz odpady zakaźne
• suche, gorące powietrze – wyjątkowo
sterylizacja szkła laboratoryjnego
Niskotemperaturowa
sterylizacja
•
•
•
•
•
•
•
•
Tlenek etylenu
Plazmowa
Ciekłym kwasem nadoctowym
Formaldehydem
Promieniowaniem jonizującym
H2O2
Ozonem
Filtracja w określonych warunkach
Filtracja
• Sterylność zapewnia tylko użycie
odpowiednich filtrów wykonanych z różnych
materiałów o średnicy 0,02 m. Metoda ta
jest wykorzystywana do przygotowania
płynnych postaci leków lub podłoży
hodowlanych.
Kontrola procesów sterylizacji
• Każdy proces sterylizacji wymaga odpowiednio
przeprowadzonych kontroli
• W tym celu stosuje się wskaźniki:
– fizyczne
– chemiczne
– biologiczne
Dokumentacja sterylizacji
• Zawiera
– datę sterylizacji
– numer sterylizatora
– załadunek wsadu – osoba
– uruchomienie cyklu – osoba
– numer cyklu
– parametry sterylizacji
– rodzaj programu
– wynik testu fizycznego, chemicznego i biologicznego
Cel dezynfekcji
• zmniejszenie ilości drobnoustrojów do
poziomu niestanowiącego zagrożenia
zdrowia w określonych warunkach
Największa
oporność na
dezynfekcję
Priony (CJD, BSE)
Pierwotniaki (Cryptosporidium; oocysty)
Zarodniki (Bacillus, C. difficile)
Prątki (M. tuberculosis, M. avium)
Pasożyty (Giardia)
małe wirusy bezosłonkowe (Polio)
Trofozoity (Acanthamoeba)
bakterie Gram-ujemne (niezarodnikujące)
(Pseudomonas, Providencia)
Grzyby (Candida, Aspergillus)
duże wirusy bezotoczkowe
(Enterovirusy, Adenowirusy)
Najmniejsza
oporność na
dezynfekcję
bakterie Gram-dodatnie (S. aureus, Enterococcus)
wirusy osłonkowe (HIV,HBV)
Clin Microbiol Rev.
1999, 12: 147–179.
Poziomy dezynfekcji
• wysokiego stopnia
– wymagana jałowość, a rodzaj sprzętu nie pozwala na
wyjałowienie w autoklawie
• średniego stopnia
– sprzęt, narzędzia nie wnikające do jałowych przestrzeni
organizmu, mający kontakt z błonami śluzowymi lub
uszkodzoną skórą (endoskopy, wzierniki)
• niskiego stopnia
– obiekty wykazujące kontakt z nienaruszonymi powłokami
lub niemające bezpośredniego kontaktu z pacjentem
(podłogi, sufity, zlewy)
Metody dezynfekcji
• fizyczna:
– UV (wycofywana),
– ultradźwiękowa
– filtracja
• termiczna:
– ciepło suche
– wilgotne
• termiczno-chemiczna
• chemiczna
Wybór metody dezynfekcji zależy od:
• ryzyka zakażenia sprzętem, narzędziami,
powierzchniami, pacjenta i personelu
• właściwości sprzętu, narzędzi, powierzchni
do środków dezynfekcyjnych
• właściwości środków dezynfekcyjnych
Stopnie ryzyka zagrożenia zakażeniem
• najwyższy stopień zagrożenia
– narzędzia, urządzenia kontaktujące się z uszkodzoną skórą,
błonami śluzowymi, wprowadzane do jałowych przestrzeni
ciała
• średni stopień zagrożenia
– narzędzia, urządzenia, materiały medyczne niekontaktujące
się z uszkodzoną skórą, błonami śluzowymi, nienaruszające
ciągłości powłok (wzierniki, endoskopy)
• niski stopień zagrożenia:
– przyrządy wchodzące w kontakt z nieuszkodzoną skórą
(aparaty do mierzenia ciśnienia, stetoskopy)
Zasady doboru metod dezynfekcji
• Dezynfekcja aparatów
do hemodializy
– chemiczna
– chemiczno-termiczna
• Dezynfekcja bielizny
– chemiczno-termiczna
– chemiczna
• Dezynfekcja powierzchni (wg
substancji aktywnych)
–
–
–
–
–
–
–
alkohole
aldehydy
związki fenolowe
związki chloru
związki nadtlenowe
czwartorzędowe związki amoniowe
inne substancje aktywne
• Dezynfekcja narzędzi (wg substancji
aktywnych)
–
–
–
–
aldehydy
związki chloru
związki nadtlenowe
inne substancje aktywne
Kinetyka dezynfekcji
• Skuteczność preparatów dezynfekcyjnych zależy
–
–
–
–
–
–
czasu działania
stężenia preparatu
temperatury
pH
twardości wody
ilości drobnoustrojów
• zanieczyszczenia białkowe
• obecność związków powierzchniowo czynnych
Aktywność antydrobnoustrojowa
wybranych środków dezynfekcyjnych
Aldehydy
Czwartorzędowe
zasady amonowe
Alkohole
Związki chloru
i jodu
Chlorheksydyna
Peroksydanty
łącznie
z nadwęglanem
sodu
+++
+++
+++
+++
+++
+++
+++
+++
+++
++
+++
+++
+
+++
+++
+++
Prątki
++
-
+
++
-
++
++
++
Przetrwalniki
++
-
-
++
-
++
++
-
Grzyby
++
++
+
+
+
++
++
++
++
++
++
++
+/-
++
++
++
+
-
+/-
+/-
-
++
++
++
Drobnoustroje
Bakterie
Gram(+)
Bakterie
Gram(-)
Wirusy
osłonkowe
Wirusy
bezosłonkowe
Legenda:
+++
++
+
+/-
wysoka aktywność
średnia aktywność
słaba aktywność
słabe działanie do wybranych drobnoustrojów
brak aktywności
Poliamina
Chlorowodorek
oktenidyny
Dekontaminacja aparatów
endoskopowych
• czyszczenie mechaniczne
• dezynfekcja (zawsze wysokiego stopnia)
• sterylizacja (decyduje producent)
• przechowywanie
Sterylizacja
• Dotyczyć może całego endoskopu lub
wybranych tylko jego części
• Ilość przeprowadzonych procesów sterylizacji
może wpływać na żywotność endoskopu
Inaktywacja prionów
• autoklawowanie 132 °C 4,5 h (zakażone tkanki,
materiały)
• 1N NaOH
• 4.0 M hydrochlorowodorek lub izocjanian
guanidyny
• podchloryn sodu (2%wolnego chloru)
Sterylizacja prionów – instrumenty
medyczne (CDC, WHO)
• Zanurzyć w 1N NaOH lub podchlorynie sodu
(20,000 ppm Cl) 1 h; wyjąć, przepłukać w
wodzie, następnie autoklawować w otwartym
naczyniu (121°C) lub w przypadku materiałów
porowatych (134°C) przez 1 h; wypukać i
poddać rutynowej sterylizacji
Mycie rąk – wg Ayliff’a 30-60 sek
1
Pocieranie
wewnętrznych
części dłoni
3
Pocieranie wewnętrzną
częścią prawej dłoni o
grzbietową część lewej
dłoni, a następnie w
zmienionej kolejności.
Pocieranie
wewnętrznych części
dłoni z przeplecionymi
palcami, aż do zagłębień
między palcami
Pocieranie górnych
części palców prawej
dłoni o wewnętrzną
część lewej dłoni z
palcami złączonymi, a
następnie odwrotnie
Obrotowe pocieranie
kciuka prawej dłoni o
wewnętrzną część
zaciśniętej na niej
lewej dłoni, a
następnie odwrotnie
Obrotowe pocieranie
wewnętrznej części
prawej dłoni
złączonymi palcami
lewej dłoni, a
następnie odwrotnie
Piśmiennictwo
• McDonnell G, Denver Russel A. Antiseptics and Disinfectants:
Activity, Action, and Resistance. Clin Microbiol Rev. 1999, 12:
147-179.
• Heczko P. Mikrobiologia. Podręcznik dla pielęgniarek,
położnych i ratowników medycznych. 2006 PZWL Warszawa
• http://www.cdc.gov/hicpac/Disinfection_Sterilization/acknow
ledg.html ; Guideline for Disinfection and Sterilization in
Healthcare Facilities, 2008
• Mikrobiologia – PR Murray, KS Rosenthal, MA Pfaller, red.
wyd. pol. Anna Przondo-Mordarska, Elsevier Urban & Partner,
Wrocław 2011