05-03 - zszarzecze

Użytkowanie rozpłodowe świń
Celem użytkowania rozpłodowego jest uzyskanie od lochy licznego potomstwa.
Ekonomicznie uzasadnione jest takie użytkowanie, którego efektem jest osiągnięcie
wysokiej plenności loch, czyli liczby prosiąt odchowanych od lochy w okresie roku.
Czynniki wpływające na plenność loch
Dojrzałość płciowa i rozpłodowa
Długość okresu użytkowania
Dojrzałość płciowa jest to stan, w którym rozpoczyna się produkcja komórek rozrodczych,
komórek jajowych u loszek i plemników u knurków. Zwierzęta są potencjalnie zdolne do
rozrodu i uzyskiwania potomstwa, ale krycie (inseminacja) nie są wtedy zalecane. Loszki
osiągają dojrzałość płciową bardzo wcześnie, w wieku 5-6 miesięcy, knurki nieco później.
Krycie lub inseminacja mogą być wykonane po osiągnięciu stanu tzw. dojrzałości
rozpłodowej. Przypada ona na wiek 7-8 miesięcy u loszek. Knurki mogą kryć w wieku 8-9
miesięcy. Dojrzałość rozpłodowa loszek nie jest limitowana wyłącznie wiekiem. Loszka przy
pierwszym kryciu powinna mieć masę 120-125 kg, wiek 7-8 miesięcy, rezerwę tłuszczową w
punkcie P2 ok. 18-19 mm (grubość słoniny na wysokości ostatniego żebra). Kondycja loszki
określona w skali 5-punktowej powinna być większa niż 3,5 pkt.
Młoda samica powinna oprosić się w wieku jednego roku. Świnie są zwierzętami
wielorodnymi. Pierwiastka rodzi w miocie 8-9 prosiąt, locha wieloródka 12-14 sztuk.
Płodność rzeczywista (płodność rzeczywista - liczba urodzonych prosiąt) zwiększa się w
kolejnych oproszeniach. Największy potencjał rozrodczy przypada na 4-6. ciążę. Przy
kolejnym 7-8. oproszeniu płodność maleje.
Ze względu na obniżone wyniki w rozrodzie lochy starsze, wyeksploatowane należy
brakować ze stada. Brakowanie zamierzone przeprowadza się po odchowaniu 5-6. miotu.
Często zachodzi potrzeba brakowania ze stada loch młodszych.
Decyzję o brakowaniu należy podejmować indywidualnie dla każdej lochy.
Przyczyny brakowania niezamierzonego są następujące:
 zaburzenia w rozrodzie,
 słaba kondycja loch,
 uszkodzenia sutek,
 schorzenia kończyn.
Knury użytkowane są najczęściej przez 1-2 lata. Starsze osobniki szybko się zatuczają i mniej
chętnie kryją. Czas użytkowania knura zależy od intensywności i równomierności jego
eksploatacji. Knury kryjące zbyt często, użytkowane nierównomiernie są brakowane
szybciej. Naturalne użytkowanie knurów na punktach kopulacyjnych oraz w stacjach
unasienniania loch (SUL) ma znaczenie dla czasu użytkowania samca. Krycia wsobnego
(krycie wsobne - kojarzenie osobników spokrewnionych ze sobą) unikniemy, jeżeli na
punktach kopulacyjnych knury będą wymieniane po rocznym użytkowaniu, w stacjach mogą
pozostawać 2-3 lata, a niekiedy nawet nieco dłużej.
Knury są brakowane najczęściej z powodu zaburzeń w kryciu i złej jakości nasienia.
Przyczynami tych problemów są:

żywienie

nabyta niechęć knurów do krycia, którą powoduje:

przeciążenie

uszkodzenie kończyn


niewłaściwa obsługa i opieka
aberracje chromosomowe - zaburzenie polegające na zmianie struktury lub
liczby chromosomów
Intensywność brakowania loch w stadzie wynosi średnio 30-35% a knurów 50%.
Ruja i technika zapłodnienia
Ruja występuje u loch cyklicznie przez cały rok, co 21 ± 1-2 dni. Ruja trwa 2-3 dni. Krótszą,
trwającą nawet 1 dzień ruję wykazują loszki, dłuższa - 3-4 dniowa - może występować u loch
starszych, wieloródek. Ruja nie występuje u samic niedojrzałych płciowo, loch ciężarnych i
karmiących. Po odsądzeniu miotu ruja występuje stosunkowo szybko, średnio po 3-7
dniach. Moment wystąpienia rui po odsądzeniu może zmieniać się w czasie. Jeśli locha
manifestuje objawy rui po 3-4 dniach od odsadzenia prosiąt, to ruja ta jest stosunkowa
długa, a po kryciu i ciąży, przy kolejnym oproszeniu, płodność loch jest dobra. Jeżeli jednak
locha ma ruję późną, po 8-12 dniach od odsadzenia miotu, to czas jej trwania jest krótki, a
płodność obniżona.
W rui możemy wyróżnić trzy fazy: tzw. okres przedrujowy, ruję właściwą i okres porujowy.
Intensywność charakterystycznych dla rui objawów zewnętrznych, wewnętrznych i w
zachowaniu się zwierzęcia zależy od fazy i jest największa w rui właściwej.
Objawy rui
 Zmiany w zewnętrznych narządach płciowych,

Obrzęk i zaczerwienienie sromu,

Wyciek śluzu,

Lekkie obrzmienie gruczołu mlekowego,
 Zmiany w zachowaniu,

Niepokój, obskakiwanie się,

Zmniejszony apetyt,
 Zmiany wewnętrzne,

Przekrwienie błony śluzowej macicy,

Wyciek śluzu z macicy do pochwy,

Wzrost stężenia we krwi hormonów estrogennych LH i FSH,

Owulacja.
W rui właściwej następuje uwalnianie z pęcherzyków jajnikowych komórek jajowych,
największe między 12. a 36. godziną od rozpoczęcia rui. Towarzyszy jej odruch tolerancji.
Gotowość przyjęcia samca można sprawdzić, używając do tego knura próbnika lub przez
ucisk grzbietu lochy. Tolerancja na samca występuje od początku rui właściwej, a na
człowieka - po 12 godzinach od jej rozpoczęcia.
Żywotność komórek jajowych jest bardzo krótka, wynosi 4-6 godzin, plemników w drogach
rodnych dłuższa, 12-24 godzin, zależnie od jakości nasienia. Zaleca się dwukrotne krycie
loch w rui. Pierwsze krycie nie powinno być wykonane wcześniej niż po 10 godzinach od jej
rozpoczęcia i nie później niż po 24 godzinach. Drugie krycie należy wykonać po 12-18
godzinach od krycia pierwszego.
Loszki i lochy, u których może a nawet powinna wystąpić ruja, należy zgromadzić w jednej
części chlewni i przynajmniej raz dziennie kontrolować. Zaobserwowanie zewnętrznych
objawów rui stanowi podstawową, naturalną metodę jej wykrywania. Można też
kontrolować odruch tolerancji, przez naciskanie grzbietu, dosiadanie - najlepiej w bliskiej
obecności
knura.
Stwierdzenie
odruchu
tolerancji
jest
wskazaniem
do
krycia
(unasiennienia). Można stosować samcze substancje zapachowe w aerozolu (feromony).
Znane są różne techniki krycia loch. Podstawową jest krycie naturalne, tzw. dozorowane „z
ręki", wykonywane pod nadzorem, a nawet ze wspomagającym udziałem człowieka. Lochy
można też inseminować. Skuteczność krycia naturalnego wynosi około 80-85%, inseminacji
jest o około 5% mniejsza.
Krycie (inseminacja) loch prowadzi najczęściej do zapłodnienia i rozwoju ciąży. Warunkiem
jej utrzymania jest wytworzenie co najmniej pięciu ciałek żółtych ciążowych produkujących
progesteron. Odpowiedni poziom tego hormonu warunkuje utrzymanie ciąży. Ciężarność
samicy można potwierdzić, obserwując lochę (brak rui potwierdza skuteczność krycia) lub
wykonując badanie ultrasonograficzne między 28-30 dniem po pokryciu. U loch występują
czasami poronienia w okresie późniejszym, dlatego obserwacja samic pokrytych musi
obejmować okres 40-42 dni (2 cykle rujowe).
Przy trzykrotnym powtarzaniu rui (krycie nieskuteczne) lochę należy wybrakować.
Użytkowanie rozpłodowe
Użytkowanie rozpłodowe knuró w
Inseminacja
Spermatogeneza (wytwarzanie plemników) rozpoczyna się około 3. miesiąca życia, ale
dopiero w 5. miesiącu stwierdza się plemniki w najądrzach. W wieku 8-9 miesięcy knur jest
gotowy do użytkowania rozpłodowego. Początkowo intensywność użytkowania nie
powinna być duża. Bardzo młody knurek może wykonać 1-2 skoki tygodniowo. Knurek 1016-miesięczny może wykonać jeden lub dwa skoki co drugi dzień.
Dopiero knur dojrzały, w wieku powyżej 16 miesięcy, może być używany do krycia 1-2 razy
dziennie. Tygodniowo samiec może wykonać 4-8 skoków, maksymalnie 12. Oznacza to, że
jeden dzień w tygodniu knur powinien mieć wolny od krycia. Najlepiej, gdy po dwóch
dniach krycia następuje dzień przerwy. Dojrzały samiec może być używany do krycia około
40 razy miesięcznie.
W Stacjach Unasienniania Loch (SUL) nasienie od knurów jest pobierane średnio raz w
tygodniu, czasami dwa razy. Knury są przyuczane do skoków na tzw. fantom. Ejakulat jest
pobierany do specjalnego termoizolacyjnego zbiorniczka. Od objętości i jakości ejakulatu
zależy liczba porcji inseminacyjnych. Przeciętnie przygotowuje się około 15-16 porcji,
czasami mniej, co oznacza, że od jednego knura uzyskuje się około 800-900 porcji
inseminacyjnych rocznie. Daje to możliwość zapłodnienia około 200 loch rocznie przy
założeniu 2-krotnej inseminacji i częstotliwości oproszeń wynoszącej 2. Stosując
inseminację jako jedyną metodę rozrodu, jednemu knurowi można przyporządkować 130140 loch. Przy kryciu naturalnym jeden rozpłodnik kryje rocznie 20-25 loch.
W produkcji towarowej można stosować heterospermię, czyli krycie lochy w jednej rui
dwoma różnymi knurami. Takie mieszanie nasienia w drogach rodnych samicy sprzyja
lepszemu wykorzystaniu knurów, poprawia też o 3-5% płodność loch.
W Polsce inseminuje się około 50% loch. Do inseminacji używa się nasienia świeżego. Porcje
nasienia są przydatne do wykonania zabiegu przez 72 godziny, pod warunkiem
prawidłowego pobrania, oceny i przygotowania nasienia oraz jego przechowywania i użycia.
Dawki nie wykorzystane są po 3 dobach niszczone.
Nasienie knurów można przechowywać w formie mrożonej. Ten sposób konserwacji nie jest
popularny ze względu na bardzo wysokie koszty i pracochłonność, osobniczą odporność
nasienia na procesy kriokonserwacji (zamrażania w ciekłym azocie), bardzo duże straty
nasienia w czasie jego rozmrażania oraz obniżoną płodność przy inseminacji nasieniem
mrożonym.
Wykorzystanie inseminacji jako biotechnologicznej metody rozrodu cieszy się w Polsce
coraz większym zainteresowaniem. Wynika to z zalet hodowlanych, ekonomicznych i
zdrowotnych tej metody. Nasienie najlepszych rozpłodników może być wielokrotnie
rozrzedzane, co zmniejsza zapotrzebowanie na knury użytkowane w Stacjach Unasienniania
Loch. Jednocześnie pozwala na ostrą selekcję i wybór do rozrodu osobników
najwartościowszych. Stacje dysponują bardzo bogatą ofertą rozpłodników różnych ras.
Hodowcy mają dzięki temu duże możliwości wyboru nasienia. Usługa inseminacji
wykonywana jest przez przeszkolonego i mającego uprawnienia inseminatora bezpośrednio
w gospodarstwie. Hodowca nie musi angażować swojego czasu i środków transportu.
Hodowcy mogą zrezygnować z utrzymania knurów w gospodarstwie, co obniża koszty.
Zabieg inseminacji wykonywany jest w za pomocą jednorazowego, jałowego sprzętu
(katetera), co zabezpiecza lochy przed infekcjami, głównie układu rozrodczego. Ważne jest
również to, że przy zagrożeniu epizootycznym wstrzymywany jest ruch zwierząt między
gospodarstwami. Inseminator niezależnie od sytuacji może jednak dojechać do
gospodarstwa i świadczyć usługi. Wadą inseminacji jest nieznacznie mniejszy wskaźnik
skuteczności zapłodnień oraz mniejsza o 0,5 sztuki liczebność miotu.
Okres, w którym notuje się najlepsze wyniki w rozrodzie, to miesiące od października do
kwietnia (okres krótkiego dnia). Słabsze manifestowanie rui i nieco mniejsza skuteczność
zapłodnień przypadają na miesiące letnie, o dłuższym dniu, czyli od czerwca do września.
Użytkowanie rozpłodowe loch
Użytkowanie loszki rozpoczynamy w wieku 7-8 miesięcy. Krycie powinno przypadać na 3
ruję. U loch wieloródek, najlepszym rozwiązaniem jest skuteczne krycie w pierwszej rui po
odsądzeniu miotu. Jest to możliwe u zwierząt zdrowych, w dobrej kondycji, prawidłowo
manifestujących objawy rui. Użytkując rozpłodowo lochy, możemy oczekiwać od nich
dwóch miotów rocznie. Oproszenia mogą mieć charakter sezonowy (dwa razy w roku, np.
wiosną i jesienią) lub ciągły (równomierne oproszenia przez cały rok). Utrzymywanie loch w
większych stadach jest rozwiązaniem lepszym. Pewne zdarzenia i czynności można w
sektorze rozrodu zaplanować na określone dni tygodnia, co jest organizacyjnie bardzo
korzystne. W stadzie można wprowadzić synchronizację rui i porodów poprzez odłączanie
prosiąt od grupy loch w tym samym dniu. Wspomaganie hormonalne jest stosowane rzadko
i dotyczy młodych samic - loszek.
Po kryciu (inseminacji) u loch rozwija się ciąża. Zagnieżdżenie zarodków jest równomierne w
obu rogach macicy. Po trwającej 114 +/- 2-3 dni ciąży (3 miesiące, 3 tygodnie, 3 dni)
następuje poród.