Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza

Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza
przedsięwzięcia pn.:
Budowa drogi łączącej ul. Bursztynową z ul. Mickiewicza
Opracowanie: BIO-PLAN Pracownia ochrony przyrody i ekologii
dr Krzysztof Spałek
ul. Psie Pole 15, 46-040 Krasiejów
BIO-PLAN
Krasiejów, grudzień 2009
www.bio-plan.com.pl
1. Wprowadzenie
W Polsce jedne z najistotniejszych z punktu widzenia rozwoju kompetencje, w
zakresie gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska, przekazane zostały niemal w
całości na najniższy szczebel organizacji struktury państwa - gminę samorządową.
Oddanie kompetencji w tym zakresie samorządom lokalnym obciąża je dużą
odpowiedzialnością za kompleksowy rozwój społeczny i gospodarczy obszarów, którymi
administrują, w tym również za stan środowiska przyrodniczego. W usankcjonowanym
prawnie
rozwoju
zrównoważonym
konieczne
jest
zabezpieczenie
warunków
ekologicznych przestrzeni, które zapewniałyby stan równowagi ekologicznej gminy,
zachowanie unikalnych walorów przyrodniczych, ciągłości procesów ekologicznych i
warunków do prawidłowego rozwoju zdrowotnego i społecznego ludności. Warunki te
realizuje się przez:
• racjonalne
gospodarowanie
zasobami
przyrodniczymi
w
aspekcie
rodzajów
podejmowanych aktywności i skali tych aktywności,
• organizację i restytucję systemu ekologicznego w przestrzeni gminy, który zapewni:
-
ochronę walorom przyrodniczym, zwłaszcza rzadkim i chronionym gatunkom roślin
i zwierząt, zbiorowiskom roślinnym, ekosystemom, abiotycznym komponentom
środowiska i walorom krajobrazowym,
-
ciągłość i trwałość procesów ekologicznych, w tym obiegu materii, przepływu
energii i informacji, zwłaszcza genetycznej (migracji gatunków),
-
środowiskotwórcze zasilanie przestrzeni
zagospodarowanej
przez
regulację
stosunków hydrologicznych i hydrogeologicznych, tworzenie zdrowych warunków
mikro- i mezoklimatycznych, ochronę gleb przed erozją, stworzenie warunków dla
procesów samooczyszczania się środowiska, itp.
Podstawowym wymogiem zachowania równowagi ekologicznej przestrzeni jest
znajomość struktury i funkcjonowania środowiska przyrodniczego. Stanowią one o
walorach przyrodniczych przestrzeni gminy. Wiedza o stanie naturalnych struktur
ekologicznych
w
długiej
perspektywie
rozwojowej
jest
fundamentem
rozwoju
ekologicznie bezpiecznego.
1.1. Uwarunkowania prawne opracowania
Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz .U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880);
1
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na
środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227).
1.2. Cel i zakres opracowania
Celem opracowania jest inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza przedsięwzięcia
pn.: Budowa drogi łączącej ul. Bursztynową z ul. Mickiewicza.
Opracowanie zostało wykonane na zlecenie Gminy Strzelce Opolskie z siedzibą
Plac Myśliwca 1, 47-100 Strzelce Opolskie.
2. Walory środowiska fizyczno-geograficznego
2.1.Geologia
W budowie geologicznej osadów powierzchniowych opracowywanego terenu
uczestniczą (Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego 1997) (od osadów najmłodszych do
najstarszych):
− osady czwartorzędowe - to w większości osady moreny dennej i wodnolodowcowe
zlodowacenia południowopolskiego, środkowopolskiego (stadiał Odry) i osady
aluwialne interglacjałów, na które nakładają się utwory holoceńskie.
− grubo- i średnioławicowe wapienie ziarniste, wapienie detrytyczne i trachitowe, w
stropie wapienie ziarniste i zlepieńcowate (wapień środkowy - warstwy karchowickie),
eksploatowane były koło Strzelec Opolskich,
− margle cienkopłytowe przechodzące w wapienie detrytyczne, krynoidowe i trachitowe
oraz wapienie margliste i faliste (trias środkowy - warstwy terebratulowe), były
eksploatowane w Strzelcach Opolskich, mają miąższość do 15m,
− piaskowce w spągu, dolomity, margle z gipsami i anhydrytami (trias dolny) - nie
występują na powierzchni, nawiercone są pod osadami warstw gogolińskich i
młodszych, na wysokości Strzelec Opolskich mają miąższość ok. 60m.
Na opracowywanym terenie, w sąsiedztwie muru znajduje się wystający nieco nad
powierzchnie gruntu (Fot. 1), okazały głaz narzutowy (odsłonięte 126 cm), który po
zakończeniu budowy drogi powinien być wyeksponowany w jej sąsiedztwie.
2
2.2. Rzeźba terenu
Opracowywany obszar położony jest na Dziale Strzeleckim, którego wysokości
wynoszą od 200 do 240 m n.p.m. Wśród czynnych procesów geomorfologicznych, jakie
występują na terenie objętym opracowaniem najważniejsza jest erozja wietrzna. Sprzyja jej
tu wielkoprzestrzenny charakter gruntów ornych, położonych w sąsiedztwie badanego
terenu.
2.3. Warunki klimatyczne
Opracowywany
obszar
charakteryzuje
się
dosyć
łagodnymi
warunkami
klimatycznymi. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi tu +8,1 0C. Najcieplejszym
miesiącem jest lipiec o średniej temperaturze +18 0C, a najchłodniejszym styczeń o
średniej temperaturze -1,9 0C. Porównując wartości temperatury charakterystyczne dla
jesieni i wiosny ocenia się, że porą cieplejszą jest jesień. Najwięcej dni z temperaturą
ujemną występuje w styczniu i w lutym, a najwięcej dni gorących (z temperaturą > 25 0C)
występuje w lipcu i sierpniu. Okres wegetacyjny trwa tutaj 218 dni, a jego średnia
temperatura wynosi +14,2 0C. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi
około 680 mm. Największe opady notuje się w czerwcu i sierpniu, są one dwa do trzech
razy większe od ilości opadów w lutym, w którym ich ilość jest najmniejsza. Maksymalne
dobowe sumy opadów najczęściej występują w miesiącu lipcu, czerwcu i sierpniu,
sporadycznie we wrześniu i październiku (Schmuck 1968). Na okres wegetacyjny
przypada aż 65-69% opadów rocznych. Z kolei w miesiącach późnojesiennych i zimowych
(listopad, grudzień, styczeń i luty) odnotowuje się największą wilgotność powietrza (5475%). Wówczas też najczęściej występują gęste mgły, które później pojawiają się tylko w
okresie wiosenno-letnim (kwiecień-czerwiec) (Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego 1997).
Przeważają tu wiatry zachodnie, stanowiące 19,4%, oraz wiatry południowo-zachodnie
(18%) i południowe (15,4%). Stosunkowo rzadko występują wiatry z kierunku północnowschodniego. Największe prędkości wiatru typowe są dla kierunku zachodniego i
północno-zachodniego (marzec, kwiecień i maj). Najmniej wietrznym miesiącem jest
sierpień.
2.4. Gleby
W pokrywie glebowej tego obszaru dominują rędziny i gleby brunatne.
Gwarantują one sprzyjające warunki do uprawy buraków cukrowych i zboża.
3
3. Szata roślinna
3.1. Roślinność potencjalna
Cały opracowywany obszar Strzelec Opolskich, w zależności od warunków
glebowych, powinny porastać różnego rodzaju zbiorowiska leśne (Matuszkiewicz red.
1991). Na opracowywanym obszarze powinny dominować grądy subkontynentalne Tilio
cordatae-Carpinetum betuli w odmianie małopolskiej, formie wyżynnej i serii ubogiej.
3.2. Zbiorowiska roślinne
Duże zróżnicowanie roślinności miasta Strzelce Opolskie jest odzwierciedleniem
dużej ilości siedlisk, jakie wykształciły się tu w wyniku zróżnicowanej rzeźby terenu,
różnego typu gleb, warunków klimatycznych, w tym głównie wilgotnościowych.
Zróżnicowanie warunków edaficznych umożliwiło rozwój wielu zbiorowiskom roślinnym,
zarówno naturalnym, jak i półnaturalnym i antropogenicznym.
Zbiorowiska leśne i zaroślowe
Zbiorowiska leśne na tym terenie nie występują. Do zbiorowisk zaroślowych na
omawianym terenie należą kadłubowe, fragmentarycznie wykształcone pod wzgledem
florystycznym zarośla ligustru i tarniny Pruno-Crataegetum, w których dominuje śliwa
tarnina Prunus spinosa z mniejszym udziałem głogu dwuszyjkowego Crataegus laevigata.
Występują tu również zarośla z dominacją bzu czarnego Sambucus nigra i gatunków jeżyn
Rubus sp. oraz antropogeniczne zarośla z dominacja śliwy wiśniowej (ałyczy) Prunus
cerasifera.
Zbiorowiska nieleśne
Zbiorowiska nieleśne występują tu na niewielkich powierzchniach. Są to
zbiorowiska z dominacją trzcinnika piaskowego Calamagrostis epigejos, wrotyczu
pospolitego Tanacetum vulgare oraz nawłoci kanadyjskiej Solidago canadensis. W
sąsiedztwie drogi występują niewielkie powierzchniowo zbiorowiska ruderalne z klasy
Artemisietea
vularis
oraz
kadłubowe
zbiorowiska
łąkowe
z
klasy
Molinio-
Arrhenatherretea. Na obszarze tym występują również grunty orne, stąd też
zbiorowiskami na terenie planowanego przedsięwzięcia są również zbiorowiska segetalne,
czyli chwastów towarzyszących uprawom rolnym z klasy Stellarietea mediae. Są to
zarówno zbiorowiska chwastów towarzyszące uprawom roślin zbożowych (rząd
Centauretalia cyani) i okopowych (rząd Polygono-Chenopodietalia). W tej części gminy
4
Strzelce Opolskie zajmują bardzo duże powierzchnie i stanowią ważny element
krajobrazu. Ze względu na intensywną gospodarkę rolną na tym terenie zbiorowiska roślin
segetelnych wykształcają się rzadko i zazwyczaj w formie kadłubowej, zubożałej pod
względem florystycznym. Na obszarze planowanego przedsięwzięcia do acidofilnego
związku Aperion spicae-venti należą wykształcone glebach gliniasto-piaszczystych
zespoły: zespół maka piaskowego Papaveretum argemones oraz zespół wyki
czteronasiennej Vicietum tetraspermae. Najczęściej tu spotykanym zespołem upraw
zbożowych jest zespół maka piaskowego Papaveretum argemones. Zbiorowiska upraw
okopowych reprezentujące acidofilny związek Panico-Setarion wykształcają się rzadziej i
należą do zespołu chwastnicy jednostronnej i włośnicy sinej Echinochloo-Setarietum.
Zbiorowiska roślinne stwierdzone na obszarze planowanego przedsięwzięcia należą
do fitocenoz o małych walorach przyrodniczych.
3.3. Siedliska przyrodnicze podlegające ochronie
Na
tym
terenie
nie
stwierdzono
występowania
siedlisk
przyrodniczych
podlegających w Polsce ochronie prawnej na mocy prawa polskiego lub europejskiego.
3.4. Rośliny chronione i rzadkie
Na obszarze planowanego przedsięwzięcia stwierdzono występowanie jednego
gatunku objętego w Polsce ochroną częściową. Jest to bluszcz pospolity Hedera helix –
liczne osobniki tego gatunku, w tym okazy kwitnące, porastają pojedyncze drzewa oraz
znajdujący się w sąsiedztwie wapienny mur (Fot. 2). Roślina ta rośnie na obszarze całego
kraju, głównie w lasach liściastych. W województwie opolskim bluszcz pospolity
występuje dość pospolicie zarówno na stanowiskach naturalnych, tj. w różnego rodzaju
lasach liściastych, w szczególności w grądach, jak i antropogenicznych w parkach,
skwerach, cmentarzach (Nowak, Spałek, Nowak 2002). Gatunek ten chroniony jest tylko
na stanowiskach naturalnych. Stanowiska nienaturalne na siedliskach antropogenicznych,
powstałe ręka człowieka, nie są objęte ochroną. Analiza siedliska i występowania tego
gatunku na opracowywanym terenie pozwala na wysnucie tezy, że stanowisko to jest
nienaturalnego pochodzenia i stąd też bluszcz pospolity nie jest w tym miejscu objęty
ochroną.
5
4. Świat zwierząt
4.1. Przegląd gatunków
Ssaki
Wykaz stwierdzonych gatunków (pogrubienie – gatunki chronione,
CZ
– gatunki
objęte ochroną częściową):
kret Talpa europeaCZ
kuna domowa Martes foina
lis Vulpes vulpes
polnik Microtus arvalis
sarna Capreolus capreolus
zając szarak Lepus europaeus
Stwierdzono występowanie 6 gatunków ssaków, w tym 1 gatunek chroniony.
Przegląd najważniejszych gatunków:
Zając szarak Lepus europaeus
Kategoria zagrożenia: wojewódzka – NT
Prawne podstawy ochrony: CHł
Wymagania siedliskowe: głównie tereny uprawne, pojawia się także na skrajach
lasów i na większych uprawach leśnych.
Ptaki lęgowe
Wykaz stwierdzonych gatunków (pogrubienie – gatunki chronione,
objęte ochroną częściową):
bogatka Parus major
cierniówka Sylvia communis
kapturka Sylvia atricapilla
kos Turdus merula
piecuszek Phyloscopus trochilus
piegża Sylvia curruca
pierwiosnek Phyloscopus collybita
sroka Pica picaCZ
szczygieł Carduelis carduelis
6
CZ
– gatunki
szpak Sturnus vulgaris
trznadel Emberiza citrinella
zięba Fringilla coelebs
Stwierdzono występowanie 12 gatunków chronionych ptaków lęgowych.
Gady
Na badanym terenie stwierdzono występowanie 1 chronionego gatunku gada jaszczurka zwinka Lacerta agilis
Płazy
Wykaz stwierdzonych gatunków (pogrubienie – gatunki chronione,
2
- gatunki
wymagające ochrony czynnej):
ropucha szara Bufo bufo2
żaba trawna Rana temporaria2
Na badanym terenie stwierdzono żerowanie 2 chronionych gatunków płazów.
Chronione i zagrożone bezkręgowce
Wykaz stwierdzonych gatunków (pogrubienie – gatunki chronione,
CZ
– gatunki
objęte ochroną częściową):
biegacze Carabus sp.
trzmiel rudy Bombus pascuorum
trzmiel ziemny Bombus terrestrisCZ
trzmiel kamiennik Bombus lapidariusCZ
ślimak winniczek Helix pomatiaCZ
świerszcz polny Gryllus campestris
Objaśnienia do użytych w tekście oznaczeń kategorii zagrożeń:
NT (Near Threatened) gatunki bliskie zagrożenia nie są jeszcze bezpośrednio
zagrożone ale przejawiają oznaki spadku populacyjnego i wymagają specjalnego nadzoru.
Akty prawne dotyczące ochrony inwentaryzowanych gatunków (w nawiasie
podano skróty używane w tekście):
7
Ochrona gatunkowa (CH) – gatunki chronione w Polsce zgodnie z rozporządzeniem
Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. (Dz. U. Nr 220,
poz. 2237) w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt
objętych ochroną).
Ochrona czynna (CH2) – gatunki chronione w Polsce zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Środowiska z dnia 28 września 2004 r. (Dz. U. Nr 220, poz.
2237) w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt
objętych ochroną, które w ww. rozporządzeniu zostały określone
jako wymagające ochrony czynnej.
Ochrona gatunkowa częściowa (CHcz) – gatunki chronione w Polsce zgodnie z
rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004
r. (Dz. U. Nr 220, poz. 2237) w sprawie gatunków dziko
występujących zwierząt objętych ochroną, w stosunku do
których wojewoda może zezwolić na wykonywanie czynności
podlegających zakazom bądź ograniczeniom.
Ochrona łowiecka (CHł) – gatunki chronione poza okresami polowań określonymi w
rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r.
(Dz. U. Nr 48, poz. 459) w sprawie określenia okresów polowań
na zwierzęta łowne.
5. Obszary chronione
Na obszarze planowanego przedsięwzięcia nie występują formy ochrony
obszarowej ani indywidualnej. Planowane przedsięwzięcie nie jest położone na obszarze
Natura 2000. Nie występują na nim obszary z siedliskami przyrodniczymi oraz gatunkami
roślin i zwierząt, dla których ochrony został utworzony obszar Natura 2000 wyznaczony w
trybie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880). W
oparciu o tę wiedzę oraz ze względu na charakter zamierzenia zdecydowanie stwierdza się
brak oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na tereny związane z ochroną takiego
obszaru.
W sąsiedztwie planowanego przedsięwzięcia znajdują się dwa projektowane
obszary specjalnego obszaru ochrony siedlisk (SOO) Natura 2000 – Góra Świętej Anny
oraz Kamień Śląski”. W sąsiedztwie planowanego przedsięwzięcia znajduje się również
Park Krajobrazowy Góra Świętej Anny. Planowane przedsięwzięcie nie wpłynie na
8
spójność sieci obszarów Natura 2000 w województwie opolskim oraz nie wpłynie również
na spójność pozostałych form ochrony przyrody w tym regionie.
6. Opis przewidywanych oddziaływań planowanego przedsięwzięcia na środowisko
przyrodnicze
Na opracowywanym terenie, w sąsiedztwie muru znajduje się wystający nieco nad
powierzchnie gruntu, okazały głaz narzutowy, który po zakończeniu budowy drogi
powinien być wyeksponowany w jej sąsiedztwie.
Na terenie planowanego przedsięwzięcia nie stwierdzono występowania siedlisk
objętych w Polsce ochroną. Spośród roślin, występuje tu tylko jeden gatunek objęty
ochrona częściową - bluszcz pospolity, spotykany dosyć często w całym województwie
opolskim. Jednakże ze względu na siedlisko jego występowania, należy uznać, że jest to
stanowisko antropogeniczne, nie objęte ochroną. Waloryzacja przyrodnicza obszaru
planowanego przedsięwzięcia wykazuje, że teren ten porastają zbiorowiska o małych
walorach przyrodniczych i należy on również do obszarów o małej wartości pod względem
faunistycznym. Występują na tym obszarze jedynie pospolite gatunki zwierząt, o szerokich
możliwościach przystosowawczych.
Planowane przedsięwzięcie w minimalnym stopniu będzie oddziaływać na
środowisko przyrodnicze.
Literatura i materiały źródłowe
Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego. 1997. Pracownia Atlasu Dolnego Śląska. Uniwersytet
Wrocławski. PAN Oddz. we Wrocławiu, Wrocław.
Hebda G. (red.) 2003. Strategia ochrony fauny w województwie opolskim ze wskazaniem
obszarów o najwyższych walorach faunistycznych grupujących stanowiska zwierząt
objętych ochrona prawną, rzadko występujących, zagrożonych wyginięciem oraz
opracowaniem propozycji regionalnych kierunków ochrony różnorodności fauny. Opole
(maszynopis).
Matuszkiewicz W. (red.) 1991. Potencjalna roślinność naturalna Polski. Mapa 1: 300 000.
Polska Akademia Nauk. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania.
Nowak A., Spałek K., Nowak S. 2002. Waloryzacja florystyczna województwa opolskiego
ze wskazaniem siedlisk gatunków roślin objętych ochroną prawną, rzadko występujących,
endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz opracowaniem
propozycji regionalnych kierunków czynnej i biernej ochrony różnorodności florystycznej.
BIO-PLAN, Krasiejów (maszynopis).
9
Schmuck A. 1968. Warunki termiczne i opadowe w województwie opolskim. Studia
geograficzno-fizyczne z obszaru Opolszczyzny 1: 205-239. Instytut Śląski w Opolu,
Opole.
Spałek K. (red.) 2005. Waloryzacja zbiorowisk roślinnych województwa opolskiego ze
wskazaniem zagrożeń i określeniem propozycji programu czynnej i biernej ochrony. BIOPLAN, Krasiejów (maszynopis).
Spałek K. (red.) 2007. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza gminy Strzelce
Opolskie. BIO-PLAN, Krasiejów (maszynopis).
10
Fot. 1. Głaz narzutowy. Fot. K Spałek
Fot. 2. Owocujący bluszcz pospolity na wapiennym murze. Fot. K. Spałek
11
Mapa 1. Lokalizacja głazu narzutowego
12