roczniknaukowy - Stowarzyszenie Idokan Polska

Kolejny artykuł przedstawia ogólniejsze refleksje po wymienionych konferencjach i wielu innych spotkaniach
naukowych. Jest tekstem z pogranicza filozoficznego namysłu dotyczącego problematyki kultury fizycznej, zdrowia
i epistemologii. Pracę W. J. Cynarskiego recenzował prof. K. Obodyński.
WOJCIECH J. CYNARSKI
This copy is for personal use only - distribution prohibited - This copy is for personal use only - distribution prohibited
Zdrowie a żywienie i ruch – refleksje pokonferencyjne
Autor przedstawia swe poglądy i refleksje z filozofii nauki i pogranicza nauk o człowieku. Szczególnie
interesujące dla tychże są konferencje, podejmujące tematy interdyscyplinarne i wypowiedzi na miarę nowych
wyzwań nauki. Toteż głównie takie właśnie wypowiedzi zostały tutaj przytoczone. By uniknąć podawania własnego
nazwiska przy opisie zdarzeń, w których autor brał czynny udział, przyjął on w narracji poniższego tekstu
występowanie w pierwszej osobie.
Refleksja epistemologiczna
Po zapoznaniu się z cytowanymi w naszym Roczniku Naukowym „Idō – Ruch dla Kultury”
koncepcjami nowych (tj. na miarę XXI wieku) ujęć poszczególnych dziedzin nauki, jak: J. Lipca,
J. Kosiewicza i S. K. Wertza – filozofia kultury fizycznej; K.-H. Bettego – socjologia i teoria sportu;
F. Capry – medycyna i ekologia; Z. Ważnego – teoria treningu, A. Wyki – metodologia badań
społecznych; A. Grzegorczyk – nauki humanistyczne; E. Fromma i K. Wilbera – psychologia;
D. Steindl-Rasta – teologia; J. Strzałki – antropologia, można by odnieść wrażenie, że nowy paradygmat wszedł już „pod strzechy” wszystkich uczelni wyższych naszego kraju i upowszechnił się w
praktyce badawczej. Tak jednak nie jest.
O ile bardzo ostrożny i zachowawczy w swych epistemologicznych poglądach J. Życiński wypowiada się jednoznacznie krytycznie o scientyzmie i pozytywizmie, jako sposobach uprawiania
nauki (Życiński 1996, s. 48-49, 130, 273), to np. P. K. Feyerabend krytykuje wszelki schematyzm
(Feyerabend 1970; Feyerabend 1978) (myślenia, metod badawczych, ich interpretacji, form wypowiedzi naukowej etc.). Hołdowanie metodologii nauk ścisłych (swoisty scientyzm) – algorytmowi
liniowego następstwa (Bette 1999, s. 42) w prezentacji wyników badań, ograniczającym horyzont
poznawczy wąskim specjalizacjom, mechanistycznym (biotechnicznym) modelom i anachronicznemu paradygmatowi nauki Kartezjusza występuje jeszcze w wielu ośrodkach akademickich. Najczęściej ten „XIX-wieczny model nauki” funkcjonuje jeszcze w środowiskach dziedzin
zdominowanych do niedawna przez nauki przyrodnicze, jak medycyna, antropologia, teoria sportu.
Badacz wykształcony i „wychowany” w duchu pozytywistycznym preferował będzie pomiar
i badania ilościowe – choćby nic nie wnoszące (lub niewiele) ani do teorii, ani do praktyki. Jak pisze
Życiński: „Podczas gdy Polanyi akcentował tezę, iż wiedza ma charakter osobowy (...), Bridgman
wyraził podobne treści, formułując tzw. I prawo dynamiki myślowej. Głosi ono, iż badacz nie jest
w stanie uwolnić się od pozaracjonalnych czynników zarówno psychologicznych, jak i społecznych.
Wywierają one istotny wpływ na upodobania interpretacyjne, związki z określoną tradycją badawczą, sposób ujmowania badanego problemu” (Życiński 1996, s. 186). Nota bene M. Polanyi podawał
w wątpliwość normatyw popperowskiej nauki (wiedzy) obiektywnej (Polanyi 1962).
Zwłaszcza w przypadku dziedzin, w których tematem penetracji badawczej jest człowiek,
procesy społeczno-kulturowe, procesy osobowego wzrostu, dążenie do psychofizycznej jedności
i harmonii (jak w humanistycznie zorientowanej teorii sztuk walki), zawodzą w naukowej interpretacji metody starego, newtonowsko-kartezjańskiego paradygmatu. Osobowość i przekonania
badacza istotnie wpływają na wynik obserwacji (Cynarski 1999).
Wychowanie dla zdrowia i sportu
25 maja 2000 odbyła się na AWF w Poznaniu VIII Konferencja Naukowa z cyklu
„Wychowanie fizyczne i sport w badaniach naukowych”. Organizatorzy określili cel konferencji,
iż jest nim przedstawienie wyników badań naukowych prowadzonych w zakresie różnych
142
Electronic PDF security powered by Committee of Scientific Research, Stowarzyszenie Idokan Polska ®, Poland
This copy is for personal use only - distribution prohibited - This copy is for personal use only - distribution prohibited
dyscyplin nauki na potrzeby wychowania fizycznego i sportu. Do czynnego udziału zaprosili
nauczycieli akademickich różnych specjalności, trenerów i nauczycieli wychowania fizycznego
prowadzących badania naukowe na rzecz wychowania fizycznego i sportu. W szczególności
zaproszenie to kierowane było do młodych nauczycieli akademickich.
Oprócz Katedry Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego poznańskiej AWF imprezę tę
współorganizowały: Katedra Teorii i Metodyki Gimnastyki, Katedra Teorii i Metodyki Sportu,
Katedra Biomechaniki i Lekkiej Atletyki i Zakład Pływania i Ratownictwa Wodnego przy
współpracy Sekcji Polskiej International Association of Sport Kinetics, poznańskiego oddziału
PAN, PTNKF i Instytutu Wychowania Fizycznego PWSZ w Lesznie. Twórcą idei i inicjatorem
takiej cyklicznej konferencji oraz przewodniczącym jej Komitetu Naukowego był niedawno
zmarły prof. Eugeniusz Wachowski. Poświęcony mu referat pt. „Profesor Eugeniusz Wachowski
– jako twórca i organizator konferencji Wychowanie fizyczne i sport w badaniach naukowych”
przedstawił R. Strzelczyk.
Następnie J. Gracz (AWF Poznań) wygłosił referat plenarny Psychospołeczny model aktywności sportowej. Modelowanie stanowi podstawową czynność badania naukowego. Gracz w
odniesieniu do zagadnienia aktywności sportowej wyróżnił modele: behawiorystyczny, interakcjonistyczny, „personalogiczny” i psychospołeczny.
W. Starosta (IWF Gorzów Wlkp.) przedstawił interesujący referat pt. Znaczenie i składowe
samowychowania w sporcie. Nawiązując do ogólnej teorii samowychowania analizował on
zasadność stosowania w sporcie metod samopoznania, autosugestii, samoregulacji, samostymulacji, samozachęty i (przywołując koncepcje Zamiatina z 1957 r.) kategorycznego samorozkazu.
Na moje pytanie, czy w swoich badaniach odnosił się do form treningu mentalnego,
funkcjonujących w tradycji krajów Dalekiego Wschodu, dla przeniesienia ich na grunt
psychologii sportu, autor referatu określił to w odpowiedzi jako bardzo dobry pomysł.
Zaprezentowałem swoje opracowanie pt. Kształtowanie się teorii dalekowschodnich sztuk
walki – istotne dla ukonstytuowania się tej humanistycznej dziedziny „nauki obserwacji”. Mój
tekst (w skróconej wersji) pojawił się, wśród 58 innych artykułów, w ładnie wydanej pracy zbiorowej (Cynarski 2000).
Cele konferencji, jak przedstawienie wyników badań z różnych dyscyplin nauk o kulturze
fizycznej – zwłaszcza w ich biotechnicznej części – i umożliwienie wypowiedzi naukowej w tej
dziedzinie młodym pracownikom szkół wyższych, zostały osiągnięte.
Refleksja dotycząca zdrowia
Miejscem spotkania uczestników I Ogólnopolskiej Konferencji „Żywienie – Ruch – Zdrowie” (Zajączkowo, 25-27 maja 2000) był pałac hr. Żółtkowskiego na terenie jego posiadłości
w Zajączkowie koło Pniew. 25 maja przyjezdni uczestnicy zostali tam zakwaterowani, a właściwe obrady rozpoczęły się następnego dnia.
Tematyka obrad obejmować miała różnorodne aspekty: żywienia człowieka, aktywności
ruchowej i promocji zdrowia. Organizatorem był Zakład Żywności i Żywienia AWF w Poznaniu. Jerzy Smorawiński w liście do uczestników konferencji wskazał, że jej celem było spotkanie
osób z różnych ośrodków naukowych kraju, zainteresowanych wymienioną tematyką oraz
umożliwienie wymiany doświadczeń, poglądów i metod badawczych dotyczących promocji
zdrowia poprzez aktywność ruchową i zdrowe żywienie. Według zacytowanego J. R. Openheimera: „W wybranej dziedzinie wiedzy nikt z nas nigdy nie będzie wiedział i robił
wszystkiego, ale za to wszyscy możemy wiedzieć i robić coraz więcej”.
Sesję plenarną otworzył T. Kasperczyk (AWF Kraków) interesującym wykładem pt. Poziom
sprawności i aktywności fizycznej a zdrowie. Na bazie „filozoficznej” (pokrewnej naukom
Wschodu i systemowej koncepcji zdrowia) definicji zdrowia M. Gogacza określającej, iż „zdrowie jest harmonią wszystkich działań duszy i ciała”, Kasperczyk określił ruch jako „najlepszy
czynnik doskonalenia autosystemów regulacyjnych”. Słuchacze dowiedzieli się o braku związku
Electronic PDF security powered by Committee of Scientific Research, Stowarzyszenie Idokan Polska ®, Poland
143
This copy is for personal use only - distribution prohibited - This copy is for personal use only - distribution prohibited
czynnika energetycznego ze zdrowiem oraz o istotnej korelacji zdrowia z siłą odporności
organizmu i utrzymywaniem odpowiedniej masy ciała. Aby np. spalić 1 kg tłuszczu należy
przejść dystans „z Krakowa do Opola na piechotę”. Nb. najbardziej jednak energochłonna jest
tkanka nerwowa (mózg). Prof. Kasperczyk zwrócił ponadto uwagę na „wyższość wschodnich
systemów ruchowych” w zakresie złożoności czy też w aspekcie „informacyjności”.
Drugi referat – o konieczności i skuteczności stosowania antyoksydantów u sportowców –
przedstawił K. Szyszka (IWF Gorzów Wlkp.). Według badań fizjologii wysiłku stres oksydacyjny
pojawia się nawet do 48 godzin po wysiłku fizycznym. Najwyższy poziom uszkodzeń wystąpił
u kulturystów, piłkarzy nożnych i kajakarzy. Antyoksydanty – zwłaszcza witamina E (do 800 mg) –
chronią tkanki przed uszkodzeniami. Następnie K. A. Sobiech (AWF Wrocław) przedstawił interesujący wykład z biochemii wysiłku fizycznego, dotyczący biochemicznych markerów wysiłkowych
(enzymy, hormony, elektrolity, niektóre białka, a także pierwiastki – żelazo, sód, fosfor, magnez i wapń).
Kolejne sesje referatowe realizowane były w trzech sekcjach. Sekcja obradująca na sali A
analizowała kolejno tematykę: „Sposób żywienia i stan odżywienia różnych grup ludności”
(prowadzący: W. Chalcarz i J. Korczak, a następnie G. Duda i J. Przysławski), „Promocja zdrowia i aktywności ruchowej” (prowadzący: S. Kowalik i K. A. Sobiech). W pierwszym wystąpieniu J. Czeczelewski (IWFiS Biała Podlaska) przekazał wyniki badań zespołu według grantu dotyczącego Współzależności pomiędzy sposobem żywienia, cechami somatycznymi
i sprawnością fizyczną dzieci warszawskich w okresie dojrzewania. J. Czarnocińska (AR Poznań) w badaniu preferencji żywieniowych podkreślała wpływ czynników środowiskowych –
cech społecznych, takich jak: płeć, wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie, stan materialny.
Z badań przeprowadzonych przez W. Chalcarza i Z. Hodyrę wynika zaś, że na stężenie cholesterolu we krwi nie ma istotnego wpływu BMI, lecz stanowisko i rodzaj wykonywanej pracy: otóż
u pracowników fizycznych stwierdzono wyższy poziom stężenia cholesterolu.
W sesji pojawiło się także powiązanie techniki z kinezjologią. Inż. A. Skripko (Uniwersytet
w Mińsku) referował o konstrukcji urządzeń użytkowanych na placach rekreacyjnych dla dzieci.
Holistyczne ujęcie Marty Dudek (Zakład Antropologii IWFiZ WSP Rzeszów) pt. Żyć
w zgodzie z naturą, dotyczące żywienia, ruchu i ekologii, nie zostało zakwalifikowane do
prezentacji. Ja (reprezentując Zakład Historii Wychowania Fizycznego IWFiZ WSP Rzeszów)
przedstawiłem japońskie budō jako godny spopularyzowania model kultury fizycznej i zdrowotnej w referacie: Perpetualny ruch i wschodnioazjatycki wzorzec kultury fizycznej. Kolejne
interesujące referaty dotyczyły: tańca współczesnego – jako alternatywnej propozycji dla
rozwijania cech motorycznych (A. Karpińska, AWF Poznań) i propozycji zastosowania w wychowaniu fizycznym metody hoppe (J. Pelczar, ZSM Nowy Sącz). S. Kowalik analizował
problem niedostatecznej skuteczności promowania zdrowego stylu życia wśród dzieci i młodzieży pod kątem psychologii społecznej. Wskazał on na wagę przeżycia i doświadczenia
(pozytywnego lub negatywnego), poprzedzającego stronę refleksyjną.
Nie mniej interesujące były dyskusje. Zaproponowałem zastosowanie ściślejszego ujęcia
socjologicznego w badaniach w zakresie żywienia – socjologia żywienia funkcjonować powinna na
wspólnym polu zakresowym socjologii kultury fizycznej i socjologii zdrowia (z uwzględnieniem
dorobku tychże subdyscyplin). Zasugerowałem też nawiązanie do wzorów żywieniowych kultury
japońskiej (kuchnia japońska wpływa na zdrową długowieczność mieszkańców tego kraju) i wnioskowałem o sformułowanie konkretnych konkluzji z konferencji (zaleceń normatywnych), oraz ich
popularyzację. Uwaga metodologiczna J. Gawęckiego (AWF Poznań) dotyczyła wiarygodności
wyników wycinkowych badań eksperymentalnych. W. Chalcarz zarzucił kilku prezentacjom brak
właściwej formy i komunikatywności (środki audiowizualne). Szczupłość czasu nie pozwalała
jednak na rozwinięcie prezentowanej w referatach tematyki. T. Kasperczyk zwrócił uwagę na
wartości budō, tańca czy także metody hoppe dla współczesnej rekreacji, wychowania fizycznego
i sportu, i na szczególnie cenne dla integracji psychofizycznej metody sztuk walki, wysoko oceniając
poświęcone im referaty. Prof. Sobiech zaproponował, aby tematykę tę uwzględnić w plenarnej sesji
przyszłorocznej konferencji.
144
Electronic PDF security powered by Committee of Scientific Research, Stowarzyszenie Idokan Polska ®, Poland
This copy is for personal use only - distribution prohibited - This copy is for personal use only - distribution prohibited
Wieczorem 26 maja organizatorzy przewidzieli aplikację głoszonych teorii w postaci rekreacyjnych zajęć ruchowych (m. in. strzelanie z różnych typów broni pneumatycznej i dancing).
W sobotę 27 maja obrady konferencyjne prowadzone były w dwóch sekcjach. Na sali A
sesję „Żywienie a ruch” poprowadzili Ł. Szczęśniak, J. Jeszka i H. Milnerowicz. Z. Kasprzak
(AWF Poznań) przedstawił wyniki badań zespołu, wskazujące na korzystny (istotny statystycznie) wpływ stosowania wspomagania sportowego – odżywek białkowych i węglowodanowych –
na wydolność u lekkoatletów. Trzy referaty dotyczące tematu Wpływ kadmu i wysiłku fizycznego
na wybrane markery w tkankach szczura przedstawił zespół K. A. Sobiecha i Haliny Milnerowicz (AM i AWF Wrocław). Opracowany przez zespół marker metalotioneina jest białkiem
wiążącym metale, ratującym przed toksycznym działaniem nie tylko kadmu. Zebrani dowiedzieli
się także o fakcie, że paląca kobieta przekazuje skumulowaną porcję kadmu do płodu, a następne
porcje wraz z mlekiem podczas karmienia.
W podsumowaniu konferencyjnych obrad przewodniczący sekcji przedstawili konkluzje
dotyczące treści wygłaszanych i dyskutowanych w poszczególnych grupach i sesjach tematycznych.
Była to pierwsza tego typu konferencja o charakterze interdyscyplinarnym, gdzie specjaliści
z uczelni medycznych i rolniczych oraz przedstawiciele nauk o kulturze fizycznej zajmowali się
wspólnie zróżnicowaną problematyką ludzkiego zdrowia. Brakło jedynie tak istotnych dla zdrowia
biopsychospołecznego człowieka zagadnień seksu i analiz podstawowego czynnika zdrowia, jakim
jest relaksacja. Niewiele było ujęć humanistycznych i społecznych etiologii zdrowia. Dominował
schemat biotechniczny (biomedyczny) czy wręcz technologiczny, cybernetyczny algorytm: problem
– metoda – wyniki – analiza statystyczna – liczby, tabele, wykresy – wnioski. Ogółem wygłoszone
zostały 54 referaty i komunikaty podejmujące tematykę z różnych dziedzin – od techniki i biologii,
przez dietetykę, biochemię i fizjologię, antropologię fizyczną i teorię rekreacji ruchowej, po ujęcia
psychologiczne i społeczne. Interesujące szczegółowe, lecz wycinkowe analizy nie umożliwiły
jeszcze dokonania holistycznej syntezy, ale konferencja stanowiła ważny krok we właściwym
kierunku. Zamierzone przez organizatorów cele zostały osiągnięte.
Materiały pokonferencyjne ukazać się mają w Nowej Medycynie, ale zawierać będą jedynie
krótką informację o wynikach badań danego zagadnienia (limit 5 stron). Miejmy nadzieję, że
wartościowa inicjatywa zorganizowania tego typu konferencji przerodzi się w coroczną lub
cykliczną imprezę naukową, odpowiadając na nowe wyzwania nauki i cywilizacji XXI wieku.
Ostatnia konkluzja
Kluczem do postępu w nauce, a także w praktyce kultury zdrowotnej i różnych dziedzin
wiedzy, wydaje się być łączenie wysiłków badaczy z różnych dyscyplin nauki i stosowanie
metodologicznego pluralizmu.
BIBLIOGRAFIA
1. Cynarski W. J., Das subjektive Verstehen Budō, Budo-Info. Berichte, Meinungen, Informationen, 1999, nr 2, s. 19-21.
2. Cynarski W. J., Kształtowanie się teorii dalekowschodnich sztuk walk (w:) Osiński W., Muszkieta R. (red.),
Wychowanie fizyczne i sport w badaniach naukowych, Wyd. AWF, Poznań 2000, s. 77-83.
3. Feyerabend P. K., Against Method, London 1970.
4. Feyerabend P. K., Science in a Free Society, London 1978.
5. Polanyi M., Personal Knowledge. Towards a Post-Critical Philosophy, London 1962.
6. Życiński J., Elementy filozofii nauki, Wyd. Biblos, Tarnów 1996.
PS
Instytut Żywności i Żywienia zorganizował w dniach 18-20 grudnia 2000 r. V Konferencję
Naukowo-Szkoleniową Nauczycieli Akademickich Żywność, Żywienie a Zdrowie.
Electronic PDF security powered by Committee of Scientific Research, Stowarzyszenie Idokan Polska ®, Poland
145