Nr 3 261 WYPOCZYNEK M£ODZIE¯Y BYDGOSKIEJ W WIEKU

Nr 3
Wypoczynek m³odzie¿y w wieku
pokwitania
ROCZN.
PZH, 2004, 55 NR 3, 261–268
261
MAREK NAPIERA£A, GRZEGORZ NOWICKI
WYPOCZYNEK M£ODZIE¯Y BYDGOSKIEJ W WIEKU POKWITANIA
HYGIENE OF BYDGOSZCZ YOUTH AT THE AGE OF PUBESCENCE
Zak³ad Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego
Katedra Kultury Fizycznej
Akademia Bydgoska im. K. Wielkiego
85-064 Bydgoszcz, ul. Chodkiewicza 30
Kierownik Katedry: dr hab. A. Michalski
W artykule zosta³y przedstawione wyniki ankietowych badañ, przeprowadzonych wœród uczniów w wieku 13,5-15,5 lat z gimnazjów szkó³ województwa kujawsko-pomorskiego. Badania mia³y na celu rozpoznanie sposobu zagospodarowania czasu wolnego i okreœlenie rodzaju wypoczynku preferowanego przez
uczniówbêd¹cych w okresie pokwitania.
WSTÊP
Wiek ¿ycia 13,5-15,5 lat to okres pokwitania i gwa³townych przemian zachodz¹cych
w organizmie. Procesy te nie omijaj¹ sfery psychomotorycznej. „Pubertalna niezrêcznoœæ”,
utrata pierwotnej harmonii ruchów to konsekwencje wynikaj¹ce ze znacznych przyrostów
wysokoœci cia³a oraz zmian proporcji budowy cia³a [4]. Zdaniem badaczy zajmuj¹cych siê
problemem motorycznoœci, ch³opcy w tym okresie przechodz¹ dojrzewania analizatora
kinestetycznego, który ma wp³yw na przyswajanie z³o¿onych umiejêtnoœci zwi¹zanych
z motoryk¹. Wiele cech motorycznych wykazuje dynamikê rozwoju. Dziewczêta natomiast przechodz¹ w wieku 14-15 lat stabilizacjê a nawet regres w wynikach zdolnoœci
motorycznych mierzonych testami sprawnoœci fizycznej [7]. Przyczyn¹ tego mo¿e byæ
znaczny przyrost nieaktywnej tkanki t³uszczowej, zw³aszcza w okolicy bioder i zmiany
w proporcjach cia³a. Okres pokwitania charakteryzuje siê obni¿eniem odpornoœci ustroju,
wewnêtrzne skupienie, chwiejnoœæ nastrojów, przewra¿liwienie. W tym szczególnym okresie
¿ycia wskazana by³aby zwiêkszona dba³oœæ o higienê osobist¹, prawid³owe ¿ywienie oraz
odpowiedni sposób wypoczynku.
Istotn¹ rolê w procesie rozwoju psychomotoryki odgrywa aktywnoœæ fizyczna, wiêc
w tej materii olbrzymie zadanie winna spe³niaæ wspó³czesna szko³a [5, 7, 8]. Teoria wychowania fizycznego wskazuje na „sport dla wszystkich”. Od szko³y oczekuje siê wiêkszej
skutecznoœci oddzia³ywañ w pobudzaniu dzieci i m³odzie¿y do systematycznej aktywnoœci ruchowej [2, 3, 5]. „Sport dla wszystkich” w Europie obj¹³ swym oddzia³ywaniem
w zakresie kultury fizycznej wiele milionów ludzi [6]. Jest to doskona³e antidotum na
M. Napiera³a, G. Nowicki
262
Nr 3
zagro¿enia cywilizacyjne. W przypadku dzieci i m³odzie¿y szczególn¹ rolê w umiejêtnym
zagospodarowaniu czasu wolnego pe³ni rodzina, a wraz z wiekiem tak¿e grupa rówieœnicza [1, 8, 9, 10].
Czas wolny jest zjawiskiem spo³ecznym, zmienia siê pod wp³ywem warunkuj¹cych go
zjawisk, które s¹ kszta³towane warunkami spo³eczno-ekonomicznymi, œrodowiskowymi,
tradycjami kulturowymi, poziomem intelektualnym [1, 8, 9], wiêc prawid³owe jego zagospodarowanie staje siê problemem spo³ecznym.
Celem badañ jest uzyskanie odpowiedzi, w jaki sposób spêdza czas wolny m³odzie¿
bêd¹ca w okresie pokwitania z wybranych szkó³ w województwie kujawsko-pomorskim.
MATERIA£ I METODY
Badania ankietowe przeprowadzono w paŸdzierniku 2002 roku w losowo wybranych 7 bydgoskich gimnazjach. Wœród 498 uczniów w wieku 13,5-15,5 lat by³o 237 dziewcz¹t i 261 ch³opców.
Grupy wieku kalendarzowego ustalono zgodnie z zasadami ogólnie stosowanymi w badaniach typu
rozwojowego [4]. Za dziecko 13,5-letnie przyjêto takie, które w dniu badania znajdowa³o siê
w przedziale wiekowym pomiêdzy 13 lat i jeden dzieñ do 14 lat. Charakterystyki liczbowe badanych z uwzglêdnieniem wieku i p³ci przedstawia tabela I.
Tabela I. Charakterystyka liczbowa badanych
Numerical characteristies of the tested
:LHNEDGDQ\FK
$JHRIWKHWHVWHG
2JyáHP±7RWDO
&KáRSF\
%R\V
Q
']LHZF] WD
*LUOV
Q
2JyáHP
7RWDO
Q
M³odzie¿ z badanych bydgoskich szkó³ mo¿e uczestniczyæ w zajêciach o charakterze pozaszkolnym w placówkach o charakterze wychowawczym i rekreacyjnym wystêpuj¹cych w Bydgoszczy:
stadiony, baseny kryte i otwarte, sztuczne lodowisko, hale sportowe, tor kartingowy, ³uczniczy, regatowy, strzelnice, przystanie kajakowe, wioœlarskie, ¿eglarskie, liczne kluby sportowe, ogniska
TKKF, Towarzystwa Gimnastyczne „Sokó³”, Uczniowskie Kluby Sportowe, Kompleks Rekreacyjno-Sportowy „Leœny Park Kultury i Wypoczynku” w Myœlêcinku (m.in. wyci¹g narciarski, tor saneczkowy, Oœrodek Rekreacji Konnej, autodrom); oœrodki dzia³aj¹ce w zakresie kultury: Teatr Polski, Opera Nova, muzea, galerie, kina, placówki biblioteczne, kluby muzyczne i in.
W badaniach pos³u¿ono siê technik¹ sonda¿u diagnostycznego z zastosowaniem ankiety, czyli
technik¹ gromadzenia informacji poprzez wype³nienie przez respondentów specjalnych kwestionariuszy. Przeprowadzono je na lekcjach wychowawczych w obecnoœci wychowawców klas. W ka¿dym z badanych gimnazjów zostali przebadani uczniowie po jednym z oddzia³ów klasowych
I, II i III.
Ca³okszta³t czynnoœci badañ ujêto zgodnie z etapami badañ statystycznych: wysuniêto tezy, dobrano jednostki badawcze, zaprojektowano odpowiednie instrumenty badawcze w postaci kwestionariusza, skompletowano i opracowano statystycznie wyniki badañ, dokonano oceny merytorycznej
i wyci¹gniêto wnioski.
Wypoczynek m³odzie¿y w wieku pokwitania
Nr 3
263
WYNIKI
Poni¿sze dane prezentuj¹ iloœci czasu wolnego badanych uczniów w ci¹gu tygodnia.
Opinie m³odzie¿y na temat iloœci czasu wolnego do dyspozycji s¹ doœæ zró¿nicowane.
Badana m³odzie¿ najliczniej (ponad 70%) wymienia 5 i wiêcej godzin, najmniej 1-2 godzin w tygodniu wymienia tylko 2%. Iloœæ czasu wolnego z uwzglêdnieniem p³ci przedstawia tabela II.
Tabela II. Iloœæ posiadanego czasu wolnego w ci¹gu tygodnia
Amount of free time in a week
,OR üF]DVXZROQHJR
$PRXQWRIIUHHWLPH
JRG]LQ
JRG]LQ
LZL FHM
:GQLZROQHRG]D
M üV]NROQ\FK
%UDNF]DVXZROQHJR
KRXUV
KRXUV
DQGPRUH
2QIUHHIURPVFKRRO
GD\V
1RIUHHWLPH
&KáRSF\
%R\V
Q
']LHZF] WD
*LUOV
Q
2JyáHP
7RWDO
Q
Na aktywne formy spêdzania czasu wolnego, m³odzie¿ poœwiêca najczêœciej 5 i wiêcej
godzin w ci¹gu tygodnia. Mniej ni¿ godzinê na aktywne wypoczynek ma 8% badanych.
Tabela III przedstawia szczegó³owe tygodniowe zagospodarowanie czasu wolnego przeznaczonego na aktywny wypoczynek. Badani ch³opcy preferuj¹ zajêcia sportowo-rekreacyjne i komputerowe natomiast dziewczêta najwiêcej uwagi kieruj¹ na zajêcia artystyczne. Tabela IV ukazuje zainteresowania, które wype³niaj¹ czas wolny m³odzie¿y.
Analiza form spêdzania czasu wolnego w ci¹gu tygodnia ukaza³a (tabela V) ¿e: 90%
badanych najczêœciej korzysta z komputera (92% ch³opców i 88% dziewcz¹t), muzyki
Tabela III. Czas przeznaczony na aktywne formy wypoczynku w tygodniu
Time for active forms of recreation in a week
,OR üF]DVXZROQHJR
$PRXQWRIIUHHWLPH
JRG]LQ
JRG]LQ
LZL FHM
7\ONRZGQLZROQH
RG]DM üV]NROQ\FK
KRXUV
KRXUV
DQGPRUH
2QO\RQIUHHIURP
VFKRROGD\V
&KáRSF\
%R\V
Q
']LHZF] WD
*LUOV
Q
2JyáHP
7RWDO
Q
(badani mieli wiêcej ni¿ jedn¹ mo¿liwoœæ odpowiedzi)
(the tested could choose more than one answers)
M. Napiera³a, G. Nowicki
264
Nr 3
Tabela IV. Zainteresowania m³odzie¿y
Interests of young people
=DLQWHUHVRZDQLD
,QWHUHVWV
6SRUWRZR
UHNUHDF\MQH
.RPSXWHURZH
.XOWXUDOQH
$UW\VW\F]QH
3U]\URGQLF]H
%UDN]DLQWHUHVRZD &KáRSF\
%R\V
Q
']LHZF] WD
*LUOV
Q
2JyáHP
7RWDO
Q
VSRUW±UHFUHDWLRQ
FRPSXWHU
FXOWXUH
DUW
QDWXUH
QRLQWHUHVWV
(badani mieli wiêcej ni¿ jedn¹ mo¿liwoœæ odpowiedzi)
(the tested could choose more than one answers)
Tabela V. Czynnoœci wype³niaj¹ce czas wolny w ci¹gu tygodnia
Activities filling in free time in a week
)RUP\
8SUDZLDPVSRUW SUDFWLVLQJVSRUWV
2JO GDPWHOHZL]M ZDWFKLQJ79
.RU]\VWDP
XVLQJFRPSXWHU
]NRPSXWHUD
2ERZL ]NLGRPRZH KRPHGXWLHV
6áXFKDPPX]\NL OLVWHQLQJWRPXVLF
&]\WDP
UHDGLQJ
6SDFHUXM ZDONV
6SRW\NDPVL ]H]QDMRP\PL PHHWLQJIULHQGV
&KRG] QDG\VNRWHNL JRLQJWRGLVFR
&KáRSF\
%R\V
Q
']LHZF] WD
*LUOV
Q
2JyáHP
7RWDO
Q
(badani mieli wiêcej ni¿ jedn¹ mo¿liwoœæ odpowiedzi)
(the tested could choose more than one answers)
s³ucha (87%), ogl¹da telewizjê (66%). Mo¿na stwierdziæ, ¿e najczêœciej czas wolny jest
zagospodarowany w sposób bierny.
Odzwierciedlenie postaw wobec realizacji zainteresowañ sportowych przedstawia tabela VI. Analizuj¹c j¹ spostrzec mo¿na dwie formy jej realizacji: czynn¹ – poprzez uprawia-
Wypoczynek m³odzie¿y w wieku pokwitania
Nr 3
265
Tabela VI. Sposoby realizacji zainteresowañ sportowych
Ways of realization of sports interests
6SRVyEUHDOL]RZDQLD
:D\VRIUHDOL]DWLRQ
&KáRSF\ ']LHZF] WD
%R\V
*LUOV
Q Q 2JyáHP
7RWDO
Q 8SUDZLDPVSRUW
LQVW\WXFMRQDOQLH
,QVWLWXWLRQDOSUDFWLVLQJ
VSRUW
ûZLF] LQG\ZLGXDOQLH
2JO GDP]DZRG\
ZWHOHZL]ML
8F] V]F]DPQD]DZRG\
ZUROLNLELFD
&]\WDPSUDV VSRUWRZ .ROHNFMRQHUVWZR
VSRUWRZH
1LHPDP]DLQWHUHVRZD VSRUWRZ\FK
,QGLYLGXDOH[HUFLVLQJ
:DWFKLQJVSRUWV
FRPSHWLWLRQVRQ79
$WWHQGLQJVSRUWVPHHWLQJV
DVDIDQ
5HDGLQJVSRUWVPDJD]LQHV
6SRUWVFROOHFWRUVKLS
1RVSRUWVLQWHUHVWV
(badani mieli wiêcej ni¿ jedn¹ mo¿liwoœæ odpowiedzi)
(the tested could choose more than one answers)
Tabela VII. Preferowane formy aktywnoœci
Preferable forms of activity
)RUP\DNW\ZQR FL
)RUPVRIDFWLYLW\
3á\ZDQLH
VZLPPLQJ
-D]GDQDURZHU]H
F\FOLQJ
-D]GDQDQDUWDFK
VNLLQJ
-D]GDQDá\ ZDFK
VNDWLQJ
-D]GDQDURONDFK
UROOHUVNDWLQJ
-D]GDQDGHVNRUROFH
ERDUGVNDWLQJ
*UDZSLáN QR Q SOD\LQJIRRWEDOO
*UDZSLáN NRV]\NRZ SOD\LQJEDVNHWEDOO
*UDZSLáN VLDWNRZ SOD\LQJYROOH\EDOO
*UDZSLáN U F]Q SOD\LQJKDQGEDOO
(badani mieli wiêcej ni¿ jedn¹ mo¿liwoœæ odpowiedzi)
(the tested could choose more than one answers)
&KáRSF\
%R\V
Q
']LHZF] WD
*LUOV
Q
M. Napiera³a, G. Nowicki
266
Nr 3
Tabela VIII. Pojêcie „zdrowego stylu ¿ycia”
The idea of „healthy life style”
3RM FLD
7KHLGHD
+LJLHQDRVRELVWD
%UDNQDáRJyZ
=GURZD \ZQR ü
$NW\ZQR üIL]\F]QD
6HQLZ\SRF]\QHNELHUQ\
.RQWURODOHNDUVND
SHUVRQDOK\JLHQH
QRDGGLFWLRQV
KHDOWK\IRRG
SK\VLFDODFWLYLW\
VOHHSDQGSDVVLYHUHSRVH
PHGLFDOFRQWURO
&KáRSF\
%R\V
SXQNW\
']LHZF] WD
*LUOV
SXQNW\
(badani mieli wiêcej ni¿ jedn¹ mo¿liwoœæ odpowiedzi)
(the tested could choose more than one answers)
nie instytucjonalnie i indywidualnie sportu w klubach sportowych i ogniskach rekreacji
(76% ch³opców i 64% dziewcz¹t) i biern¹ poprzez ogl¹danie telewizji, kibicowanie, czytanie prasy i kolekcjonerstwo sportowe (33,5% ch³opców i 19% dziewcz¹t). Zaskakuj¹cym
jest fakt, i¿ dziewczêta dorównuj¹ ch³opcom w uczêszczaniu na zawody w roli kibica.
Mêska czêœæ badanych dominuje nad ¿eñsk¹ w kolekcjonerstwie sportowym i czytaniu
prasy sportowej.
Najbardziej preferowan¹ przez ch³opców form¹ aktywnoœci jest jazda na rowerze (99%)
oraz gra w pi³kê no¿n¹ (98%), dziewczêta, podobnie jak ich rówieœnicy, najchêtniej je¿d¿¹
na rowerze (96%) i p³ywaj¹ (82%). Deklaracja preferowanych form aktywnoœci badanej
m³odzie¿y ukazuje tabela VII.
Pojêcie „zdrowego stylu ¿ycia” odczytywana jest przez ankietowanych ch³opców jako
higiena osobista oraz brak na³ogów, dziewczêta natomiast uwa¿aj¹, ¿e najwa¿niejszym
elementem jest sen, wypoczynek oraz higiena osobista.
DYSKUSJA I WNIOSKI
Nawyki aktywnego wypoczynku nabyte w trakcie pobytu w szkole rzutuj¹ na postêpowanie w wieku doros³ym. St¹d te¿, szczególne znaczenie ma szkolne wychowanie fizyczne w procesie zachowañ zdrowotnych. Przekonanie m³odzie¿y bêd¹cej w okresie pokwitania do odpowiedniego wypoczynku z wykorzystaniem aktywnoœci ruchowej nie nale¿y do
naj³atwiejszych. Obni¿ona wydolnoœæ spowodowana gwa³townym rozrostem d³ugoœci cia³a
i wolniej rosn¹cymi narz¹dami wewnêtrznymi powoduje szybsze zmêczenie, co wp³ywa
na ograniczenie aktywnoœci. Mo¿e te¿ wyst¹piæ trudnoœæ w uczeniu siê nowych ruchów,
zaœ u dziewcz¹t stronienie od aktywnoœci ruchowych [9]. Dorastaj¹ca m³odzie¿ szuka swych
autentycznych wzorów. Zaczynaj¹ naœladowaæ swych idoli, nierzadko takich, których osobowoœæ i zachowanie dalekie s¹ od wzorów akceptowanych spo³ecznie. Wydaje siê, ¿e
pewn¹ propozycj¹ na ³agodzenie niew¹tpliwych problemów wystêpuj¹cych w tym czasie,
mo¿e stanowiæ aktywnoœæ sportowa. Odpowiednia postawa nauczyciela wychowania fi-
Nr 3
Wypoczynek m³odzie¿y w wieku pokwitania
267
zycznego, animatora aktywnoœci, mo¿e skierowaæ ujœcie energii poprzez wy¿ycie siê
w sporcie. Wzorcem, czy te¿ idolem, mo¿e siê staæ sprawny nauczyciel, trener, który poprzez atrakcyjnie zorganizowane zajêcia sportowe daje mo¿liwoœæ „wy³adowania siê” m³odzie¿y a przez to i aktywnego wypoczynku. U m³odzie¿y, zw³aszcza w wieku pokwitania,
powinno siê pobudzaæ zainteresowania i potrzeby rekreacyjne, kszta³towaæ postawy prorekreacyjne, utrwalaæ nawyki aktywnego wypoczynku.
Po ka¿dej pracy powinien nast¹piæ wypoczynek, czyli proces prowadz¹cy do zniwelowania zmêczenia, które os³abiaj¹ funkcje organizmu. Wypoczynek zatem mo¿e wystêpowaæ poprzez np. rekreacjê ruchow¹ i turystykê.
Z badañ Charzewskiego [3] wynika, ¿e najczêœciej uprawian¹ dyscyplin¹ sportu s¹ wœród
ch³opców gry sportowe jak pi³ka no¿na, pi³ka koszykowa, a w rodzinach dysponuj¹cych
wy¿szym bud¿etem dochodz¹ takie sporty jak p³ywanie, tenis ziemny hippika czy taniec.
Równie¿ Maciaszek [5] stwierdza, ¿e najchêtniej ch³opcy graj¹ w pi³kê no¿n¹ i koszykow¹
a z ulubionych form aktywnoœci wymieniaj¹ jazdê na rowerze, bieganie i p³ywanie. Dziewczêta natomiast chêtniej biegaj¹, je¿d¿¹ na rowerze, p³ywaj¹ i tañcz¹. Preferowane s¹ gry
sportowe niemal u wszystkich badanych [8].
Wyniki badañ ankietowych upowa¿niaj¹ do wyci¹gniêcia nastêpuj¹cych wniosków:
1. W deklarowanych przez m³odzie¿ wypowiedziach spostrzec mo¿na dwie formy realizacji aktywnoœci: czynn¹ – poprzez uprawianie instytucjonalne i indywidualne sportu
w klubach sportowych i ogniskach rekreacji i biern¹, poprzez ogl¹danie telewizji, kibicowanie, czytanie prasy i kolekcjonerstwo sportowe. Zaskakuj¹cym jest fakt, i¿ dziewczêta
dorównuj¹ ch³opcom w uczêszczaniu na zawody w roli kibica.
2. Zgodnie z przewidywaniem, preferowan¹ przez ch³opców i dziewczêta form¹ aktywnoœci jest jazda na rowerze oraz gra w pi³kê no¿n¹ przez ch³opców a u dziewcz¹t p³ywanie.
3. Pojêcie „zdrowego stylu ¿ycia” odczytywane jest przez ankietowanych ch³opców
jako higiena osobista oraz brak na³ogów, dziewczêta natomiast uwa¿aj¹ ¿e najwa¿niejszym elementem jest sen, wypoczynek oraz higiena osobista.
M. N a p i e r a ³ a, G. N o w i c k i
HYGIENE OF BYDGOSZCZ YOUTH AT THE AGE OF PUBESCENCE
Summary
The article presents results of inquiry carried out in October 2002 among 498 pupils selected by
chance, from gymnasiums in Bydgoszcz: 297 girls and 261 boys aged 14- 16.
The aim of the inquiry was to distinguish hygiene of recreation of young people at the age of
pubescence, as well as to show dependence in exploiting free time.
For statistic evaluation the program of computing sheet EXCEL was used. Comprehensive study
activities were presented according to stages of statistic survey: inquiry theses were prepared, inquiry measures selected and adequate inquiry tools chosen – in form of a questionnaire, results of the
research were completed and statistically worked out, substantial valuation carried out and conclusions drown.
In declared by the youth interests in sports, there are two form of realization: active – through
institutional and individual practising sport in athletic clubs and centres of recreation and passive –
through watching tv, looking on, reading press and sports collectorship. Surprising is the fact that
girls are equal to boys in attending competitions as lookers – on.
268
M. Napiera³a, G. Nowicki
Nr 3
As expected, the preferable form of activity for boys is riding a bicycle and playing football, girls
alike boys most willingly ride a bicycle and swim.
The conception of ‘healthy life style’ is understood by boys as ‘personal hygiene and lack of
addictions’, while girls are of opinion that the most important element is sleep, recreation and personal hygiene.
PIŒMIENNICTWO
1. Bombol M., D¹browska A.: Czas wolny. K. E. Liber, Warszawa 2003.
2. Charzewski J.: Aktywnoœæ fizyczna dzieci z dwóch skrajnych warstw spo³ecznych. Wychowanie
Fizyczne i Sport 2003, t. 47, s. 5-16.
3. Charzewski J.: Aktywnoœæ sportowa Polaków. AWF Warszawa 1997.
4. Malinowski A.: (red.) Dziecko Wielkopolskie. Normy rozwoju fizycznego dzieci i m³odzie¿y
z ró¿nych œrodowisk Wielkopolski. UAM 1978, Seria: Antropologia, nr 5.
5. Maciaszek J.: Aktywnoœæ ruchowa dzieci i m³odzie¿y w czasie wolnym. Wychowanie Fizyczne
i Zdrowotne 1996, nr 2, s.70-75.
6. Palm J.: Sport for All – approaches from utopia to reality. Verlag Karl Hofman, Schorndorf 1991.
7. Przewêda R.: Wychowanie fizyczne. [w]: Raport o kulturze fizycznej w Polsce. KNoKF PAN
Warszawa 1989.
8. Wolañska T., Salita J., Piotrkowska H.: Sport dla wszystkich w cyklu ¿ycia, Wychowanie Fizyczne i Sport 1998, nr 2, s. 3-13.
9. Wolañska T.: Spo³eczno-wychowawcze wartoœci rekreacji w cyklu ¿ycia cz³owieka. Monografie
AWF Poznañ nr 287, 1990, s. 29-40.
10. ¯ak S.: Spo³eczne i pedagogiczne skutki zró¿nicowania aktywnoœci ruchowej dzieci i m³odzie¿y.
Wychowanie Fizyczne i Sport 1994, nr 1, s. 3-32.
Otrzymano: 2003.05.15