w miłości ojca

W MIŁOŚCI OJCA
1
2
Przewodnik metodyczny
W MIŁOŚCI OJCA
KLASA II GIMNAZJUM
„Żyj, aby wierzyć i kochać.
Kochaj i wierz, by żyć”.
(ks. T. Śmiech)
JEDNOή
Kielce 2008
3
Poradnik metodyczny do nauczania religii rzymsko-katolickiej według podręcznika
nr AZ-32-02/9-0 zgodnego z programem nauczania nr AZ-3-02/9.
Recenzenci
ks. dr Józef Stala
ks. dr Piotr Tomasik
Autor
ks. dr Tadeusz Śmiech
Autorzy rozdziału VII
mgr Anna Gajda
ks. mgr Andrzej Kwaśniewski
mgr Katarzyna Zalewska
Konsultacja dydaktyczna
dr hab. Krystyna Chałas
Konsultacja historyczna
dr Ryszard Skrzyniarz
Konsultacja teologiczna
ks. prof. dr hab. Stanisław Czerwik
Redakcja techniczna
Elżbieta Kondrak
Projekt okładki
Justyna Kułaga-Wytrych
Wydanie piąte
Za zezwoleniem władzy duchownej
OJ-97/01
Kielce, 18 czerwca 2001 r.
Ks. dr Jan Szarek
Wikariusz Generalny
© Copyright Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2002
ISBN 978-83-7224-929-6 (całość)
ISBN 978-83-7224-571-7
WYDAWNICTWO „JEDNOŚĆ”
25-013 Kielce, ul. Jana Pawła II nr 4
Dział sprzedaży tel. 041 349 50 50
Redakcja tel. 041 368 11 10
www.jednosc.com.pl, e-mail: [email protected]
Druk i oprawa:
Drukarnia im. A. Półtawskiego
www.drukarnia.kielce.pl
4
DRODZY KATECHECI!
Uczniowie klasy II gimnazjum to ludzie młodzi, którzy bardzo często burzliwie przeżywają swój czas dojrzewania i wchodzenia w dorosłość. Wielokrotnie
stają wobec problemów przerastających ich możliwości, co jest źródłem niepokoju i ujawnia się w agresji, niezadowoleniu czy buncie. Są to problemy akceptacji siebie i innych albo sprawa życiowych decyzji, np. wyboru szkoły, pierwszych
miłości i kłopotów z nią związanych, co niejednokrotnie prowadzi do kryzysu
wiary i jej osłabienia. Nie znajdując wspólnego języka w domu, szukają własnej
drogi życia. Pozornie zbuntowani, zimni, czasem cyniczni, właśnie w tym okresie
najbardziej potrzebują życzliwego słowa, dobrego przykładu i mądrej wskazówki, jak żyć.
Powierzając Waszej trosce tych młodych ludzi, prosimy przyjąć pomoc
w postaci podręcznika „W miłości Ojca”. Jest to zbiór scenariuszy katechez ukazujących piękno wiary i miłości oraz zagrożeń, jakie je niszczą. Są to propozycje,
które należy rozwijać w miarę potrzeb grupy, zwracając uwagę na zagrożenia
młodzieży najbliższe, z którymi spotyka się już teraz lub spotka w czasie szkoły
średniej. Umocniona wiara i czysta miłość będą dla niej często jedyną bronią
i pomocą w odkrywaniu własnego miejsca w Kościele i świecie, by stać się nadzieją świata i Kościoła.
W katechezach o miłości i życiu seksualnym warto poszerzyć program
o treści zawarte w książce przygotowanej przez Komisję Episkopatu Polski
ds. Wychowania Katolickiego „Przygotowanie do życia w małżeństwie i rodzinie.
Wychowanie seksualne”, Sandomierz 1997.
Katechezy związane z rokiem liturgicznym (rozdz. VI) należałoby wpleść w odpowiednim czasie w proponowany program, podobnie jak katechezy związane
z przygotowaniem do bierzmowania (np. według programu „Otrzymacie Jego
moc”), rezygnując z jednostek mniej istotnych dla danej grupy. Duży nacisk wychowawczy należałoby położyć na umiejętność bycia we wspólnocie (klasy, szkoły, parafii) i związane z tym obowiązki. Podobnie – na życie sakramentalne
i modlitwę.
Będziemy wdzięczni za uwagi i propozycje związanie ze stroną tak metodyczną, jak i merytoryczną podręczników. Wszelkie sugestie czy propozycje prosimy
przesyłać na adres Wydawnictwa.
Życzymy miłej i owocnej pracy dla dobra Kościoła i ludzi ze świadomością, że
miłość pozwala żyć, a wiara pozwala żyć wiecznie.
Autorzy
5
6
I
W NADZIEI POGŁĘBIANIA WIARY
„Wiara zaś jest poręką tych dóbr, których się spodziewamy,
dowodem tych rzeczywistości, których nie widzimy.
Przez wiarę poznajemy, że słowem Boga światy zostały stworzone”
„Przez wiarę Mojżesz... wytrwał, jakby na oczy widział
Niewidzialnego”.
„Inni zaś doznali zelżywości i biczowania,
a nadto kajdan i więzienia.
Kamienowano ich, przerzynano piłą, ‹kuszono›,
przebijano mieczem;
tułali się w skórach owczych, kozich,
w nędzy, w utrapieniu, w ucisku –
świat nie był ich wart –
i błąkali się po pustyniach i górach,
po jaskiniach i rozpadlinach ziemi”.
„I my zatem mając dokoła siebie takie mnóstwo świadków,
odłożywszy wszelki ciężar, [a przede wszystkim] grzech,
który nas łatwo zwodzi,
winniśmy wytrwale biec w wyznaczonych nam zawodach.
Patrzmy na Jezusa, który nam w wierze przewodzi
i ją wydoskonala”.
(por. Hbr 11–12)
7
1. MOJA POSTAWA WIARY
I AKCEPTOWANIE JEJ PRZEZ BOGA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie wartości wiary w życiu każdego człowieka.
Postawa szczerego oddania się Bogu. Potrzeba samooceny.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, kiedy człowiek podoba się Bogu i kiedy tak nie jest
– rozumie, co to znaczy wierzyć i dostrzega konieczność pogłębiania swojej wiary
– poda, co robić, jak żyć, by w wierze podobać się Bogu
– pamięta i rozumie treść analizowanych tekstów biblijnych
– poda konkretne propozycje, jak na co dzień podobać się Bogu
– pamięta tekst i melodię pieśni „Moim pasterzem Pan”.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, czym różni się spojrzenie Boga od spojrzenia ludzkiego
– potrafi wyjaśnić, dlaczego bez wiary nie można podobać się Bogu
– potrafi zaśpiewać pieśń „Moim pasterzem Pan”.
Postawy:
– Uczeń chętnie włącza się w rozmowę na temat wakacyjnych doświadczeń
i poznanych ludzi, którzy wywarli na nim dobre wrażenie
– wyraża pragnienie pogłębiania swojej wiary przez systematyczną katechezę,
życie sakramentami, religijne zaangażowanie i lekturę Pisma św.
Metody i formy pracy: pogadanka, świadectwo, analiza tekstów biblijnych, praca z
podręcznikiem, rozmowa kierowana, schematyczne przedstawienie treści.
Środki dydaktyczne: kartki w dwóch kolorach, napis z wersetem Hbr 11,6.
WPROWADZENIE
K. zapoznaje się z uczniami. Jeżeli ich nie zna, przedstawia się i prosi klasę o to
samo. Po powitaniu uczniów wyraża radość ze spotkania. Proponuje, by uczniowie
opowiedzieli o swoich wakacyjnych przygodach, nowych kolegach, osobach, które
spotkali i które wywarły na nich pozytywne wrażenie.
K. stawia pytania:
– Kto z ludzi nam się podoba?
– Dlaczego ludzie nam się podobają?
(bo mają piękne ciało, modne ubranie, pieniądze, samochód)
8
Można nawiązać do wyboru np. „miss lata” itp.
Wypowiedzi można notować na tablicy.
K. stawia pytanie:
– Kiedy podobamy się Bogu?
i informuje:
Dziś na ten temat chciałbym z wami porozmawiać.
K. proponuje modlitwę: Psalm 8.
PODANIE PRAWDY
K. rozdaje uczniom po dwie kartki o dwóch różnych kolorach papieru, na których
poleca napisać krótko, hasłowo, kiedy człowiek podoba się Bogu i kiedy tak nie jest
(2 i 2). K. przypina plansze na tablicy i poleca przymocować na nich kartki z wypowiedziami uczniów, które wcześniej głośno sami odczytują.
Uwaga: Kartki grupujemy pod hasłem „człowiek”; pozytywy po jednej, negatywy po drugiej stronie (tematycznie podobne – w układzie równoległym). Zebrany materiał staje się punktem wyjścia do rozmowy na temat „Kiedy podobamy się Bogu?”
K. zwraca uwagę na określenia, które występują najczęściej. Podkreśla rolę wiary.
POGŁĘBIENIE
K. przypomina wybór Dawida (1 Sm 16,4-13 – podręcznik ucznia), zwracając uwagę na poniższy werset:
„Nie zważaj ani na jego wygląd, ani na wysoki wzrost, gdyż nie wybrałem go, nie
tak bowiem człowiek widzi ‹jak widzi Bóg›, bo człowiek patrzy na to, co widoczne
dla oczu, Jahwe natomiast patrzy na serce” (1 Sm 16,7).
K. pyta: „Co znaczą te słowa?” Następnie wprowadza do przyjęcia tekstu Hbr 11,6.
– Czym różni się spojrzenie Boga od spojrzenia ludzkiego?
– Co znaczą słowa: „Bóg patrzy na serce”?
– Co w naszym sercu może podobać się Bogu?
Autor Listu do Hebrajczyków powie:
„Bez wiary zaś
nie można podobać się Bogu”
K. umieszcza ten tekst na estetycznej kartce na tablicy (po zakończeniu katechezy
zostawia je na widocznym miejscu).
– Co to znaczy wierzyć?
– Dlaczego bez wiary nie można podobać się Bogu?
9
ZASTOSOWANIE
K. stawia pytanie:
– Dlaczego powinniśmy czynić starania, by podobać się Bogu?
K. może dać przykład, nawiązać do wydarzenia, które ilustruje prawdę, że dobrze
jest podobać się Bogu. Może też poprosić uczniów o własne świadectwo.
O ciało dbamy, pielęgnujemy je, by podobać się ludziom.
– Co zrobić, by w wierze podobać się Bogu?
K. stara się uzyskać konkretne wypowiedzi, co uczniowie zrobią dziś, w ciągu roku,
by podobać się Bogu, który ich kocha i o nich myśli.
K. zwraca uwagę na:
– systematyczną katechezę
– spowiedź na początku roku szkolnego
– Mszę św.
– religijne zaangażowanie
– lekturę Pisma św.
– bierzmowanie (jeśli rozpoczynają przygotowanie do niego lub je przyjmują w
bieżącym roku)
ZAKOŃCZENIE
K. poleca zapisać w zeszycie temat „Kiedy podobam się Bogu” lub „Wiem, komu
zawierzyłem”, a pod tematem tekst i wypowiedzi dotyczące pytania:
„Dlaczego powinniśmy czynić starania, by podobać się Bogu?”
Nauka pieśni:
Moim Pasterzem Pan.
Jego łaska trwa.
Wszystko mam, wszystko mam.
Moim pasterzem Pan.
K. na zakończenie katechezy proponuje „Wierzę w Ciebie, Boże żywy” lub modlitwę
spontaniczną.
10
2. ODKRYWANIE POTRZEBY BOGA PODSTAWĄ
MOJEJ HIERARCHII WARTOŚCI
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie prawd: Bóg nas kocha i wychodzi nam naprzeciw; Bóg jest
źródłem naszego szczęścia; „Pragnienie Boga jest wpisane w serce człowieka” (KKK 27).
Rozbudzenie potrzeby poszukiwania Boga.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, dlaczego człowiek potrzebuje Boga
– rozumie, że Bóg jest źródłem prawdziwego szczęścia
– wymieni wartości, które pomagają w odkrywaniu potrzeby Boga, oraz zagrożenia, które tę potrzebę zagłuszają
– pamięta i rozumie treść filmu „Krzyk z gór”.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi budować własną hierarchię wartości prowadzącą do Boga
i respektować ją w życiu.
Postawy:
– Uczeń wyraża chęć poszukiwania Boga w swoim życiu, odkrywania Go na
nowo, i podejmuje w tym kierunku konkretne działania (pogłębiona modlitwa, lektura, życie sakramentalne...)
– uważnie śledzi akcję filmu.
Metody i formy pracy: film, rozmowa kierowana, modlitwa, praca z tekstem,
krzyżówka.
Środki dydaktyczne: film „Krzyk z gór”, książka „Dar słowa”.
PROPOZYCJA I
WPROWADZENIE
K. wita serdecznie przybyłych i proponuje modlitwę słowami Psalmu 63:
„Boże, mój Boże, szukam Ciebie
i pragnie Ciebie moja dusza.
Ciało moje tęskni za Tobą,
jak zeschła ziemia, łaknąca wody.
Oto wpatruję się w Ciebie w świątyni,
by ujrzeć Twą potęgę i chwałę.
11
Twoja łaska jest cenniejsza od życia,
więc sławić Cię będą moje wargi.
Będę Cię wielbił przez całe me życie
i wzniosę ręce w imię Twoje.
Moja dusza syci się obficie,
a usta Cię wielbią radosnymi wargami,
Gdy myślę o Tobie na moim posłaniu
i o Tobie rozważam w czasie moich czuwań.
Bo stałeś się dla mnie pomocą
i w cieniu Twych skrzydeł wołam radośnie:
Do Ciebie lgnie moja dusza,
prawica Twoja mnie wspiera”.
(Ps 63,2-9)
PODANIE PRAWDY
K. proponuje obejrzeć film „Krzyk z gór”. Przed obejrzeniem filmu stawia pytania,
które mają na celu ukierunkowanie uwagi (K. może je zapisać na tablicy):
– Dlaczego starszy człowiek wierzył w Boga?
– Co decydowało o niewierze młodych ludzi?
– Kto w filmie się modli?
– Kiedy i dlaczego się modli?
– Do czego protestancki kaznodzieja Billy Graham wzywa słuchające go tłumy?
Jeżeli dysponujemy tylko jedną godziną lekcyjną, warto wybrać fragmenty tego filmu na
ok. 25-30 minut). Resztę czasu poświęcamy na omówienie jego treści i przesłania.
ZASTOSOWANIE
K. po wysłuchaniu uczniów podsumowuje ich wypowiedzi stwierdzeniem:
Bóg jest nam potrzebny zawsze i wszędzie, ale tę potrzebę można w sobie
zagłuszyć lub zniszczyć w natłoku codziennych spraw. Jeżeli to się stało, trzeba ją
na nowo w sobie obudzić: wyruszyć na spotkanie Boga, na poszukiwanie Go,
„dopóki daje się znaleźć”. Trzeba to zrobić już dziś, bo jak mówi św. Paweł: „Oto
teraz czas upragniony, oto teraz dzień zbawienia” (2 Kor 6,2).
ZAKOŃCZENIE
K. proponuje modlitwę. Może to zrobić w następujący sposób:
Cieszę się, że wierzycie, że jesteście na katechezie, że poszukujecie Boga. Będę
wam w tym chciał pomóc i towarzyszyć. Jednocząc się zatem w tej samej wierze,
módlmy się wspólnie. Wstańcie, by wyznać naszą wiarę: „Wierzę w Boga...”
K. proponuje zapisać w zeszycie temat „Krzyk z gór” i sentencję zapożyczoną z filmu.
12
PROPOZYCJA II
Jeżeli nie dysponujemy filmem, można przeprowadzić katechezę na temat „Potrzeba
Boga”.
WPROWADZENIE
– Czego potrzebują ludzie?
– Do czego potrzebują rzeczy, które wymieniliście?
PODANIE TREŚCI
– Do czego potrzebny jest człowiekowi Bóg?
(np.: do szczęścia; z Bogiem człowiek nie jest samotny, ma życie wieczne,
w Bogu znajduje swój wzór i przykład...)
Tekst do wykorzystania – „Buziak dla Jezusa” (teczka pomocy).
Można skorzystać z materiałów w podręczniku ucznia oraz z KKK 27-49.
13
3. BÓG PRZEDMIOTEM MOJEJ WIARY
Wiodące cele katechetyczne
Zapamiętanie i zrozumienie tajemnic wiary – Credo. Zrozumienie istoty
zagrożeń wiary.
Wzrost wiary w Boga Ojca, w Jezusa Chrystusa i Ducha Świętego. Potrzeba
samooceny w swojej wierze.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń pamięta i rozumie tajemnice wiary
– rozumie, na czym polega niebezpieczeństwo praktykowania magii i spirytyzmu
– pamięta i rozumie, co jest źródłem bałwochwalstwa i czarów
– określi, co jest karą za uprawianie wszelkich form wróżbiarstwa.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, co pogłębia wiarę w Boga, a co ją niszczy
– potrafi wydobyć z Credo przymioty poszczególnych prawd wiary
– potrafi uzasadnić, że wiara w Boga jest wielką wartością
– potrafi właściwie ocenić przedmiot wiary, nazywając zło złem, a dobro dobrem.
Postawy:
– Uczeń dokonuje oceny swojej postawy wiary
– podejmuje działania pogłębiające wiarę: lekturę Pisma św., prasy katolickiej.
Metody i formy pracy: modlitwa, „burza mózgów”, praca z tekstem, schematyczne przedstawienie treści.
Środki dydaktyczne: kserokopie dla każdego ucznia – wyznanie wiary (KKK s. 54),
napisy: wierzę, Bóg Ojciec, Jezus Chrystus, Duch Święty, Kościół.
WPROWADZENIE
K. proponuje modlitwę „Wierzę w Boga” .
K. umieszcza na tablicy lub pisze słowo WIERZĘ i przypomina, że ostatnio bardzo
dużo mówiło się w klasie na ten temat.
– W co ludzie wierzą?
Wybrany uczeń zapisuje odpowiedzi negatywne po lewej i pozytywne po prawej stronie.
14
WIERZĘ
prowadzi do pełni życia, do nieba
HOROSKOP
BÓG
MAGIA
JEZUS
WRÓŻBA
MARYJA
PRZESĄD
itp.
prowadzi do niewiary, do piekła
K. pyta:
– Dlaczego powinniśmy unikać tych form wiary, które są zgrupowane po lewej stronie?
K. rozmawia z uczniami, poświęcając temu odpowiednią ilość czasu w zależności od
potrzeb grupy. Przypomina, że takie pseudowartości prowadzą „w dół”, ku demonom,
do determinacji typu: „tak mi mówiła wróżka”, co w efekcie rodzi niewiarę.
K. poleca przeczytać tekst KKK 2116-17 (podręcznik ucznia) wyjaśniając, że chiromancja to wróżenie z dłoni.
„Należy odrzucić wszystkie formy wróżbiarstwa: odwoływanie się do Szatana
lub demonów, przywoływanie zmarłych lub inne praktyki mające rzekomo odsłaniać przyszłość. Korzystanie z horoskopów, astrologia, chiromancja, wyjaśnianie
przepowiedni i wróżb, zjawiska jasnowidztwa, posługiwanie się medium są przejawami chęci panowania nad czasem, nad historią i wreszcie nad ludźmi, a jednocześnie pragnieniem zjednania sobie ukrytych mocy. Praktyki te są sprzeczne ze czcią
i szacunkiem – połączonym z miłującą bojaźnią – które należą się jedynie Bogu.
Wszystkie praktyki magii lub czarów, przez które dąży się do pozyskiwania
tajemnych sił, by posługiwać się nimi i osiągnąć nadnaturalną władzę nad bliźnim – nawet w celu zapewnienia mu zdrowia – są w poważnej sprzeczności z cnotą religijności. Praktyki te należy potępić tym bardziej wtedy, gdy towarzyszy im
intencja zaszkodzenia drugiemu człowiekowi lub uciekanie się do interwencji
demonów. Jest również naganne noszenie amuletów. Spirytyzm często pociąga
za sobą praktyki wróżbiarskie lub magiczne. Dlatego Kościół często upomina
wiernych, by wystrzegali się ich. Uciekanie się do tak zwanych tradycyjnych praktyk
medycznych nie usprawiedliwia ani wzywania złych mocy, ani wykorzystywania
łatwowierności drugiego człowieka” (KKK 2116-17).
– Przed czym ostrzega Kościół?
– Jakie niebezpieczeństwo niesie ze sobą magia i spirytyzm?
– Dlaczego ludzie często zaczynają dzień od horoskopu, a nie od modlitwy?
K. prosi o przeczytanie Ga 5,18-21 (podręcznik ucznia) i pyta:
– Co, według św. Pawła, jest źródłem bałwochwalstwa, czarów?
(zwrócenie się ku ciału)
– Dlaczego ludzie żyjący według ciała nie odziedziczą królestwa Bożego?
15
PODANIE PRAWDY
K. przechodzi do prawej strony tablicy i pyta:
– Dlaczego warto wierzyć w Boga i uznawać wartości, które wypisaliśmy po
prawej stronie?
Bóg prowadzi człowieka „w górę”, pozwala rozwijać się wewnętrznie, duchowo, roztacza przed nim nowy, optymistyczny horyzont życia.
K. rozdaje uczniom fotokopie tekstów – Credo (KKK, s. 54) i prosi, by podkreślili,
w jakie prawdy wierzymy. Prawdy te umieszczamy lub zapisujemy na tablicy.
BÓG
JEZUS CHRYSTUS
WIERZĘ
DUCH ŚWIĘTY
KOŚCIÓŁ
Następnie na paskach papieru lub od razu na tablicy uczniowie wypisują przymioty
poszczególnych prawd wiary, np.:
OJCIEC
BÓG
STWORZYCIEL
WSZECHMOGĄCY
POGŁĘBIENIE
W te prawdy wierzymy. To jest bogactwo naszej wiary.
Kiedy zapytano młodego człowieka, w co wierzy, ten po prostu wyrecytował:
„Wierzę w Boga Ojca...”
K. stawia pytania do refleksji:
– W co ty wierzysz?
– Jaka jest twoja wiara?
– Co w twej wierze podoba się Bogu?
Uczniowie mogą odpowiadać na to pytanie głośno bądź też chwilę nad nim pomyśleć.
ZASTOSOWANIE
– Dlaczego warto zastanawiać się nad swoją wiarą?
– Co pogłębia naszą wiarę?
– Co ją niszczy?
– Jak uwolnić się od „horoskopizmu”?
Zapisanie tematu „W co powinienem wierzyć” oraz zestawień z tablicy.
Modlitwa: „Wiarę, o Boże...” (podręcznik ucznia).
Praca domowa – jak w podręczniku ucznia.
16
4. ZADANIA WYPŁYWAJĄCE Z WIARY
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie prawd: Wiara bogactwem życia i pomocą w wypełnianiu powierzonych przez Boga zadań; Bóg chce naszego dobra, wybiera nas i posyła.
Wzrost wiary w opatrzność Bożą. Odkrywanie i realizacja swojego powołania.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, w czym pomaga mu wiara w Boga
– pamięta i rozumie analizowane teksty z KKK
– rozumie, na czym polega cel życia chrześcijanina
– poda przykłady wypełniania w codziennym życiu woli Bożej
– zdefiniuje pojęcia: cywilizacja miłości, misja kapłańska, prorocka i królewska, życie konsekrowane, życie kapłańskie.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi sformułować zadania chrześcijanina we współczesnym świecie
– potrafi określić cel swojego życia (jako gimnazjalisty) w aspekcie chrześcijańskim
– potrafi wyjaśnić, co to znaczy dobrze realizować swoje powołanie.
Postawy:
– Uczeń z zaangażowaniem włącza się w modlitwę o dobry wybór drogi życiowej i o roztropne decyzje
– z zaangażowaniem realizuje cele gimnazjalisty w aspekcie życia chrześcijańskiego.
Metody i formy pracy: modlitwa, pogadanka, praca z tekstem, graficzne przedstawienie treści, rozmowa kierowana, świadectwo.
WPROWADZENIE
K. wprowadza w temat:
Wybieramy się w drogę, np. w góry.
– Co powinniśmy zabrać?
– Co zabieramy do szkoły?
– Co bierzemy do sklepu?
K. pyta:
– Co weźmiemy ze sobą, aby dojść do nieba? (np.: Jezusa, wiarę)
17
K. przygotowuje do modlitwy. Może to zrobić następująco:
Pomódlmy się słowami św. Franciszka, który był zakochany w Bogu i pragnął
żyć wyłącznie dla Niego:
„O Panie, uczyń z nas narzędzia Twego pokoju,
abyśmy siali miłość tam, gdzie panuje nienawiść;
wybaczenie tam, gdzie panuje krzywda;
jedność tam, gdzie panuje zwątpienie;
nadzieję tam, gdzie panuje rozpacz;
światło tam, gdzie panuje mrok;
radość tam, gdzie panuje smutek.
Spraw, abyśmy mogli nie tyle szukać pociechy,
co pociechę dawać;
nie tyle szukać zrozumienia, co rozumieć;
nie tyle szukać miłości, co kochać;
Albowiem dając – otrzymujemy;
wybaczając – zyskujemy przebaczenie;
a umierając – rodzimy się do życia wiecznego,
przez Jezusa Chrystusa, naszego Pana”.
(Niech Pan obdarzy Cię pokojem, opr. T. Słotwiński, A. Maliszewski,
Wrocław 1994, s. 24)
PODANIE PRAWDY
– W czym pomaga nam wiara?
(w poszukiwaniu Boga, w pełnieniu woli Bożej, w odkrywaniu własnego powołania)
K. poleca napisać ciekawsze wypowiedzi na tablicy.
– Czego Bóg od nas oczekuje?
– Jakie stawia przed nami zadania?
K. poleca przeczytać z podręczników wypowiedź Soboru Watykańskiego II (KK 31),
cytowaną z KKK 898:
„Zadaniem ludzi świeckich, z tytułu właściwego im powołania, jest szukać
królestwa Bożego, zajmując się sprawami świeckimi i kierując nimi po myśli
Bożej... Szczególnym więc ich zadaniem jest tak rozświetlać wszystkie sprawy
doczesne... i tak nimi kierować, aby się ustawicznie dokonywały i rozwijały po
myśli Chrystusa i aby służyły chwale Stworzyciela i Odkupiciela”.
K. pyta:
– Do czego Sobór Watykański II wzywa wierzących?
Odpowiedzi notujemy na tablicy.
18
Tak realizując się w życiu, wypełniamy Bożą wolę i, posłuszni jej, realizujemy
swoje powołanie. Celem naszego życia nie stają się wówczas pieniądze, sława,
sukces, lecz Bóg i Jego wola. Zauważ, co się wówczas dzieje. Gdy ludzie zwracają
się ku Bogu, są bliżej siebie, patrzą w jedną stronę. Formują się w szkole Boga.
BÓG
K. rysuje na tablicy:
LEKARZ
NAUCZYCIEL
UCZEŃ
ROBOTNIK
Im są bliżej Boga, tym bliżej siebie.
Żyjąc wiarą, nie szukamy siebie, własnego zysku, wygody. Nie zaspokajamy
potrzeb naszego egoizmu. Zaczynamy żyć dla Boga i dla innych. Budujemy cywilizację miłości:
– słowem
– darem z siebie
– służbą.
K. może rozwinąć tę myśl, pokazując, że w ten sposób przedłużamy w życiu to, co
robił Jezus. Uczestniczymy w Jego misji kapłańskiej, prorockiej i królewskiej.
K. odwołuje się do doświadczeń uczniów i konkretnych przykładów z życia chrześcijańskiego.
ZASTOSOWANIE
Wśród tych wielu możliwości wierzący ma jeszcze jedną – oddanie się Bogu
do Jego dyspozycji. Mówimy w takich przypadkach: „na Jego służbę” .
Może to zrobić poprzez:
1. Życie konsekrowane (zob. KKK 914-945):
„Człowiek oddany umiłowanemu nade wszystko Bogu, ofiarowany Mu już
przez chrzest, w stanie życia konsekrowanego bardziej wewnętrznie poświęca się
służbie Bożej i oddaje się dla dobra całego Kościoła” (KKK 945).
2. Życie kapłańskie.
K. zachęca do modlitwy o dobry wybór życiowej drogi, o roztropne decyzje. Niech
młodzi często stawiają sobie pytanie nie tyle o to, co chcą osiągnąć, lecz kim chcą
być.
19
ZAKOŃCZENIE
Modlitwa o dobry wybór życiowej drogi:
„Panie Jezu,
znasz moje serce,
rozumiesz jego tęsknoty.
Wiesz, że jest zdolne kochać.
Dziś proszę Cię o łaskę powołania.
Jeżeli jestem godzien, to ześlij ją dla mnie.
Jeżeli mnie widzisz gdzie indziej,
to proszę Cię o nią dla innych.
Potrzebujesz przecież swoich apostołów.
Potrzebujesz naszych rąk, by dobrze czynić,
naszych serc, by kochać,
naszych ust, by głosić Ewangelię.
Potrzebujesz naszych nóg, by docierać do każdego.
Wejrzyj, Panie, na moją młodość,
nie dopuść, bym się zagubił,
daj mi gorliwość, bym dobrze czynił,
wrażliwość, bym dostrzegał potrzeby
i pochylał się nad nimi,
wymowę, bym dobrze mówił o Tobie,
zdrowie, bym Cię zaniósł tam, gdzie być pragniesz.
Spraw, bym tak żyjąc przygotował się
do tej jedynej decyzji –
bycia z Tobą na wieki”.
(Otrzymaliście Jego moc – bądźcie Mu świadkami. Pamiątka bierzmowanych,
Kielce 1995, s. 48)
Praca domowa:
1. Spróbuj wyrazić graficznie syntezę tekstu KK 31.
2. W oparciu o KK 31 napisz, jakie zadania powinni podjąć ludzie w drodze
do królestwa Bożego.
3. W czasie piątej pielgrzymki do Polski Jan Paweł II wyniósł na ołtarze św.
Jadwigę Królową, św. Jana z Dukli, bł. Marię Karłowską, bł. Bernardynę Marię
Jabłońską. Napisz, co wiesz o życiu tych świętych.
Jeżeli czas pozwoli, uczniowie mogą wypisać (na katechezie lub w domu) z KKK
898 zadania ludzi świeckich na drodze do królestwa Bożego.
K. może polecić krzyżówkę (teczka pomocy). Gdyby zadanie 3 (podręcznik ucznia)
sprawiało uczniom trudność, K. powinien przybliżyć wspomniane postacie, korzystając z pomocy zamieszczonych w teczce.
Lektura dla katechety: Katechizm Kościoła Katolickiego 898-945.
20
5. SAKRAMENT BIERZMOWANIA OTWARCIEM
SIĘ NA DUCHA ŚWIĘTEGO
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie istoty sakramentu bierzmowania i poznanie prawdy o Duchu
Świętym i Jego darach; pogłębienie świadomości faktu, że potrzebujemy
mocy Ducha Świętego.
Otwartość na Ducha Świętego, podjęcie decyzji Jego przyjęcia.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie nazwę „bierzmowanie”
– wymieni dary Ducha Świętego przyjmowane w sakramencie bierzmowania
– wymieni warunki otrzymania Ducha Świętego
– poda, kto udziela sakramentu bierzmowania i kto może go otrzymać
– pamięta tekst i melodię pieśni „Przyjdź, Duchu Święty”
– pamięta i rozumie analizowane teksty biblijne i paragrafy KKK.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić wartość sakramentu bierzmowania
– potrafi zinterpretować tekst Dz 8,14-24.
Postawy:
– Uczeń wyraża pragnienie przyjęcia darów Ducha Świętego w sakramencie
bierzmowania
– z zaangażowaniem włącza się w modlitwę o dobre przygotowanie do sakramentu bierzmowania i podejmuje w tym kierunku odpowiednie kroki.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, modlitwa, zabawa „Życiowa podróż”, medytacja, rozwiązywanie krzyżówki, praca z tekstem.
Środki dydaktyczne: Pismo św.
WPROWADZENIE
K. sprawdza pracę domową, a następnie rozmawia z uczniami, stawiając problem,
co mogą nam dać ludzie czy instytucje na drogę życia:
Macie po piętnaście lat, chodzicie do szkoły i przygotowujecie się do czekających was zadań.
– Co na drogę życia mogą wam dać rodzice? (życie, środki materialne)
– W jaki sposób do życia przygotowuje nas szkoła? (wiedza)
– Co w życiu może nam zapewnić zakład pracy? (zatrudnienie, pieniądze)
K. zapowiada, że przedmiotem bieżącej katechezy będzie Boże obdarowanie na życiową drogę czyli dar Ducha Świętego.
21
K. zaprasza do modlitwy „Duchu Święty, który oświecasz...”
PODANIE PRAWDY
K. pyta:
– Co już wiecie o Duchu Świętym?
K. (wraz z uczniami) porządkuje odpowiedzi:
– Jakimi słowami Jezus obiecał Ducha Świętego?
– Kiedy i jak otrzymali Go apostołowie? (w dniu Pięćdziesiątnicy)
Uczniowie mogą opowiedzieć o tym wydarzeniu.
K. rozdaje Pismo św. (lub uczniowie korzystają z własnych egzemplarzy) i poleca
znaleźć Dz 8,14-24. Tekst zostaje odczytany na głos.
– Co było warunkiem otrzymania Ducha Świętego?
(przyjęcie Bożego słowa, modlitwa apostołów, chrzest, nałożenie rąk apostołów)
K. stara się zwrócić uwagę na cztery wyżej wymienione warunki.
– Na czym polegał błąd Szymona?
– Co daje Duch Święty w sakramencie bierzmowania?
K. poleca znaleźć tekst KKK 1303 (podręcznik ucznia) i wymienić skutki sakramentu bierzmowania.
– Kto udziela sakramentu bierzmowania? (zob. KKK 1312-14)
(biskup lub jego delegat, a w niebezpieczeństwie śmierci – każdy kapłan)
Biskup może też przy udzielaniu sakramentu bierzmowania poprosić do pomocy kapłanów.
POGŁĘBIENIE
K. może rozdać uczniom kserokopię KKK 1306-1310 i stawia pytanie:
– Kto może otrzymać sakrament bierzmowania?
ochrzczony
w odpowiednim wieku – „wiek rozumny”
w stanie łaski (po spowiedzi)
przygotowany
trwający na modlitwie
Omawianie poszczególnych warunków uzależnione jest od poziomu grupy.
ZASTOSOWANIE
Jeżeli uczniowie rozpoczynają systematyczne przygotowanie lub przyjmują sakrament
bierzmowania w bieżącym roku, K. czyta i komentuje KKK 1309, następnie zachęca do
przemyśleń, podjęcia decyzji, naśladowania wiernych z Samarii w otwarciu na Boże
słowo i w modlitwie. Zachęca, by uczniowie poprosili rodziców, chrzestnych i swoich
znajomych o modlitwę w tej intencji.
22
K. zachęca do modlitwy indywidualnej w skupieniu. Każdy może też publicznie wyrazić wolę przyjęcia sakramentu bierzmowania. K. może wówczas pytać poszczególne osoby, zwracając się do nich imieniem i nazwiskiem.
K. kończy katechezę miłym słowem uznania i radości z podjęcia takich postanowień.
Można również zapowiedzieć przygotowanie i uwzględnić je w programie klasy II.
Jeśli grupa jest nieśmiała, młodzi mogą decyzję przedstawić na kartkach, podpisać
je i wrzucić do przygotowanej w tym celu skrzynki.
K. może zrobić później listę tych, którzy podjęli decyzję pozytywną, i wywiesić w salce,
ogłosić w kościele czy przekazać do grupy, która poprze ich decyzje swoją modlitwą.
Na zakończenie – nauka pieśni „Przyjdź, Duchu Święty” lub, jeśli brakuje czasu,
można posłużyć się tekstem pieśni jako modlitwą.
Propozycja zabawy
(Można ją wykorzystać w ramach wprowadzenia lub na zakończenie.)
K. zapowiada przygotowanie do najważniejszej podróży życia. Poleca narysować na
pięciu małych kartkach pięć walizek lub toreb podróżnych różnej wielkości i różnego
kształtu. Na każdej z nich uczniowie wpisują, co chcieliby zabrać ze sobą w życiową
podróż.
Pierwszy etap odbywamy pociągiem. Jedyny pociąg, jakim możemy wyjechać,
jest przepełniony i dlatego konduktor pozwala nam zabrać tylko cztery walizki –
jedną musimy zostawić.
K. poleca, aby każdy wyrzucił do przygotowanego wcześniej kosza jedną ze swoich
„walizek”.
Drugi etap odbywamy samolotem. Ale kapitan pozwala nam wziąć na pokład
tylko trzy walizki. Znów jedną musimy zostawić.
Po wylądowaniu podstawiono dla nas autokar, ale niezbyt duży. Innego nie
będzie. Kierowca pozwala wsiąść tylko z dwiema walizkami – z jednej znów musimy zrezygnować.
Autokar zawozi nas do stóp wspaniałej góry. Dalsza droga wiedzie przez jej
szczyt. Droga ta jest stroma i wąska. Musimy iść pieszo i możemy wziąć ze sobą
tylko jedną walizkę.
Zdobyliśmy szczyt góry, cel naszej podróży. Przed nami brama. Jest to brama
niebios. Wystarczy ją tylko otworzyć, aby spełniła się nasza życiowa podróż. Nie
ma jednak klucza. Zajrzyjmy do naszych walizek, każdy do swojej.
– Czy to, co w niej dźwigasz, może być kluczem do otwarcia bramy?
K. proponuje chwilę wyciszenia do medytacji nad własnym życiem lub do rozmowy
o tym, co naprawdę w życiu jest najważniejsze i co potrzebne jest w drodze do nieba.
K. może polecić rozwiązanie krzyżówki (teczka pomocy).
23
6. TOLERANCJA W ASPEKCIE ŻYCIA
CHRZEŚCIJAŃSKIEGO
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie prawdy, że Chrystus domaga się szacunku należnego każdej
osobie, bo każdy człowiek jest bliźnim. Zapamiętanie pojęć „tolerancja”
i „akceptacja” oraz zrozumienie ich następstw.
Akceptacja i tolerancja wobec spotykanych osób. Poszanowanie godności
osoby ludzkiej.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, na czym polega miłość nieprzyjaciół
– zdefiniuje pojęcia: tolerancja, akceptacja
– rozumie istotę i następstwa tolerancji wobec innych oraz jej braku
– wskaże granice tolerancji i wymieni jej owoce.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, na czym polega chrześcijański wymiar tolerancji
– potrafi opisać, jak w codziennym życiu zwyciężać zło dobrem
– potrafi dokonać krytycznej oceny wypaczonego definiowania tolerancji (akceptowanie zła, hołdowanie ludzkiej słabości czy skłonnościom do złego).
Postawy:
– Uczeń wyraża chęć bycia człowiekiem tolerancyjnym
– wyraża postawę tolerancji
– sprzeciwia się nietolerancji oraz tolerancji błędnie formułowanej.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, sondaż, praca z tekstem, schematyczne przedstawienie treści, dyskusja.
WPROWADZENIE
K. zachęca do modlitwy wyrażającej jedność dzieci Bożych: „Ojcze nasz”.
K. może rozpocząć od pytań:
– Czym ludzie nas drażnią?
– Od czego to zależy?
K. zwraca uwagę, by w odpowiedziach uzupełnić, że dużo wprawdzie zależy od innych,
ale niejedno i od nas, od naszego samopoczucia, zdolności rozumienia drugiej osoby.
PODANIE PRAWDY
W życiu musimy akceptować ludzi, a jeśli to dla nas niemożliwe, wtedy ich
tolerujemy.
K. poleca grupom napisać na kartkach hasło „tolerancja” i odpowiedzieć na pytania:
24
– Co oznacza słowo „tolerancja”?
– Do kogo się odnosi?
– Kogo obowiązuje?
Po upływie 10 minut praca w grupach staje się punktem wyjścia do dyskusji. Przedstawiciele grup odczytują odpowiedzi, które można uzupełniać i rozwijać.
K. zwraca uwagę na słowa Pisma św. (podręcznik ucznia), a następnie wraz z klasą
analizuje tekst Mt 5,43-48:
– Do czego zobowiązał nas Jezus Chrystus?
– Na czym polega miłość nieprzyjaciół?
– Czym różni się chrześcijańska doskonałość od tego, co tylko ludzkie?
– Kto jest dla nas wzorem tej miłości?
K. podsumowuje:
Bycie człowiekiem zobowiązuje. Chcąc być prawdziwym uczniem Jezusa Chrystusa, musimy nieustannie dążyć do ideału, jakim jest dla nas Bóg Ojciec.
POGŁĘBIENIE
K. zwraca uwagę na słowa z podręcznika młodzieży: „Jeżeli płacisz...”
Dużo zależy od każdego z nas. Od tego, co nosimy w naszym sercu i co odkrywamy jako motywację naszego działania. Wszędzie jednak obowiązuje nas wymóg zapisany w Liście do Rzymian 12,21.
K. umieszcza te słowa na tablicy:
„Nie daj się zwyciężyć złu,
ale zło dobrem zwyciężaj”
K. pyta:
– W jaki sposób możemy zło zwyciężyć dobrem?
– Dlaczego jest to konieczne?
– Jak możemy pogodzić tolerancję z proponowaną przez Chrystusa postawą
Jego uczniów?
– Na czym polega chrześcijański wymiar tolerancji?
(na potępianiu zła, ale nie na potępianiu ludzi)
ZASTOSOWANIE
Tolerancja wobec siebie:
Tolerancja wobec siebie, której pełnią jest dobrze pojęta miłość własna, zbliża
do ludzi.
25
Sytuację tę ukazuje model:
tolerancja wobec siebie
brak tolerancji wobec siebie
Brak takiej miłości oddala od środowiska, tworzy bariery między ludźmi. Wydaje się nam wówczas, że to inni są źli i nas nie lubią, nie tolerują.
(na podstawie: M. Kwiek, J. Nowak, Dorastanie do miłości, s. 20)
Tolerancja wobec nauczycieli:
Oni też mają prawo do błędów. Nie musimy wszystkich lubić, niektórych trzeba po prostu tolerować.
Tolerancja wobec rodziców:
Rodzice różnią się od nas i mają do tego prawo. Należałoby jednak mówić im,
czego od nich oczekujemy. I odwrotnie: oni powinni wiedzieć, czego można oczekiwać od nas.
Tolerancja wobec kolegów:
Różnimy się od siebie i mamy do tego prawo. Ale innym też wolno być sobą.
– Czy jednak istnieją granice tolerancji?
K. pozwala na swobodę w wypowiedziach uczniów, uczulając na wypaczone pojęcia
tolerancji (akceptowanie zła, narzucanie swoich poglądów innym, hołdowanie ludzkiej słabości czy skłonnościom do złego).
Dziś mówi się np.: „Kościół jest nietolerancyjny wobec homoseksualistów” (por. KKK
2357–2359). Akceptacja człowieka nie może być akceptacją jego grzechu.
ZAKOŃCZENIE
K. wraz z uczniami formułuje wnioski w oparciu o pytanie:
– Jakie są owoce tolerancji?
(utrzymuje pokój, daje poczucie bezpieczeństwa, buduje wspólnotę)
K. prosi o zaproponowanie tematu i zapisanie go w zeszytach. Pod tematem uczniowie zapisują notatkę z tablicy.
Lektura dla Katechety:
„Orędzie biskupów polskich o potrzebie dialogu i tolerancji w warunkach
budowy demokracji” (Dokument 278 Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski,
w: Niedziela 46/95).
26
7. PRACA SŁUŻBĄ NA RZECZ INNYCH
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie wartości pracy, jej uwarunkowań i efektów. Zrozumienie prawdy, że praca jest czynnikiem rozwijającym osobowość.
Rzetelność i wierność w wykonywaniu obowiązków, poszanowanie pracy,
twórcza postawa wobec obowiązków i wykonywanych zadań.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje pojęcie pracy
– rozumie, czym jest praca i potrafi wskazać jej wartość
– wymieni czynniki ułatwiające i utrudniające pracę
– poda przykłady twórczej postawy wobec obowiązków
– rozumie, dlaczego warto znosić trud swojej pracy w łączności z Bogiem
– rozumie, że swoją pracą służy innym
– pamięta i rozumie analizowane teksty z KKK.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, na czym polega rzetelność w wykonywaniu obowiązków
– potrafi dokonywać oceny własnej postawy wobec pracy i obowiązków
– potrafi dokonać interpretacji wybranego utworu poetyckiego.
Postawy:
– Uczeń wyraża przekonanie, że każda praca ma swoją wartość
– wyraża pragnienie rozwijania w sobie twórczej postawy wobec obowiązków
– rzetelnie wykonuje swoje obowiązki w domu i szkole, ofiarując ten trud Bogu.
Metody i formy pracy: prezentacja, praca z tekstem KKK, rozmowa kierowana,
praca z podręcznikiem, modlitwa.
Środki dydaktyczne: tekst wiersza „Ziemia, chleb i miłość” dla każdego ucznia,
gliniany dzbanek, kartki z tekstem KKK 378.
WPROWADZENIE
K. zachęca do modlitwy:
Boże, Ty już na początku stworzenia uczyniłeś pracę ludzką zadaniem powierzonym każdemu. Przyjmij nasze wysiłki, zechciej nas wysłuchać i obdarz swym
błogosławieństwem każdy trud. Prosimy Cię o to błogosławieństwo dla naszych
rodziców, nauczycieli i dla nas, na lekcjach i na katechezie. Przez Chrystusa, Pana
naszego. Amen.
27
K. pokazuje gliniany dzbanek i stawia pytanie:
– Jak długo mógł go formować garncarz?
K. zapisuje na tablicy:
– Ile trzeba czasu, by go zniszczyć?
– Dlaczego budowanie, tworzenie, trwa długo, a niszczenie krótko?
– Dlaczego nie ma sytuacji odwrotnej?
Tworzenie trwa długo, bo prowadzi do życia, a niszczenie – do śmierci. Tworzeniu towarzyszy trud, inteligencja, czas, koszty. To tworzenie nazywamy pracą.
Zatem praca to tworzenie.
PODANIE PRAWDY
Następnie K. prosi o odpowiedź na pytanie:
– Czym jest praca?
Odpowiedzi zapisuje na tablicy.
K. zachęca uczniów do zapoznania się z tekstem KKK 2427 (podręcznik ucznia).
Może również podać tekst:
„Znakiem «zażyłości» człowieka z Bogiem jest to, że Bóg umieszcza go w ogrodzie. Człowiek żyje w nim, aby «uprawiał go i doglądał» (Rdz 2,15); praca nie
jest ciężarem, ale współpracą mężczyzny i kobiety z Bogiem w doskonaleniu stworzenia widzialnego” (KKK 378).
W rozmowie z uczniami K. zwraca uwagę na definicję pracy, podaną przez katechizm. Uczniowie mogą ją podkreślić. Po wypowiedziach można kontynuować rozmowę nt. „Czym jest praca?” Wypowiedzi piszemy na tablicy.
PRACA TO:
– tworzenie
– służba
– obowiązek
– zadatek na wieczność
– źródło radości
– źródło zysku
– samorealizacja
POGŁĘBIENIE
CO UTRUDNIA LUDZKĄ PRACĘ?
– niepewność
– brak kompetencji
– niewłaściwa atmosfera
– brak organizacji
– lenistwo
28
CO POMAGA W PRACY? (zob. KKK 1939-42)
– solidarność
K. może posłużyć się niżej podanymi tekstami lub w oparciu o nie przykładami
z życia:
„Od dwóch tysięcy lat... żyje i... trwa w duszy Kościoła (to) poczucie... z którego czerpały i czerpią dusze zachętę, aż do pełnego miłości heroizmu mnichów
– rolników, wybawicieli niewolników, uzdrowicieli chorych, apostołów wiary, cywilizacji, kultury we wszystkich epokach i wśród wszystkich ludów, by w ten sposób stworzyć warunki społeczne, które jedynie zdolne są umożliwić wszystkim
i ułatwić życie godne człowieka i chrześcijanina” (KKK 1942).
– modlitwa
„«Módl się i pracuj. Módlcie się tak, jakby wszystko zależało od Boga, a pracujcie tak, jakby wszystko zależało od was». Po wykonaniu naszej pracy otrzymamy jako dar pożywienie od naszego Ojca; jest rzeczą dobrą prosić Go o nie,
składając Mu jednocześnie dziękczynienie. Taki jest sens błogosławienia posiłków w rodzinie chrześcijańskiej” (KKK 2834).
– nauka
„Życie ukryte w Nazarecie pozwala każdemu człowiekowi jednoczyć się z Chrystusem na najbardziej zwyczajnych drogach życia: Nazaret jest szkołą, w której
zaczyna się pojmować życie Jezusa: jest to szkoła Ewangelii... Lekcja życia rodzinnego. Niech Nazaret nauczy nas, czym jest rodzina, jej wspólnota miłości, jej
surowe, a proste piękno, jej święty i nierozerwalny charakter... Przykład pracy.
O Nazaret, domu Syna cieśli, tu właśnie chcielibyśmy zrozumieć i umocnić surowe, a przynoszące zbawienie prawo ludzkiej pracy...” (KKK 533).
K. porządkuje wypowiedzi uczniów i zwraca uwagę na osobowy wzór Jezusa.
ZASTOSOWANIE
K. zachęca do przeczytania „recepty na sukces” (podręcznik ucznia) i pyta, które
zdanie jest najbardziej przekonujące i dlaczego.
K. zwraca uwagę na modlitwę przed i po jedzeniu, dlaczego się nią modlimy i co
w niej wyrażamy, oraz na modlitwę z Mszy św.: „Błogosławiony jesteś...” (podręcznik
ucznia).
ZAKOŃCZENIE
Modlitwa – „Ziemia, chleb i miłość”:
„Błogosławiony Twój kłos w łanie zboża,
Twój rolnik idący za pługiem,
Twoja rosa, co w winnicę ziemię zamienia
I niedostatku cierpieć nie daje.
Błogosławiony Twój chleb i zapach zaczynu w dzieży,
29
Matka staruszka, co każdy trud przetrwać potrafi
I wybrać spośród kąkolu
Złoto ziaren dających uśmiech życia.
Błogosławiona jest miłość, pachnąca wonią wiosny,
I słońce, co od brzasku głaszcze uśpiony kwiat i ziele,
Wieczór pełen modlitwy i ciszy
I śladów idącego przez świat Pana.
Błogosławiona miłość w całego świata domach,
Niosąca pokój, uciszająca złość i bunt wszelki,
Będąca samą ciszą i oddechem Pana,
Żywicielką duszy łaknącej szczęścia”.
(Otrzymaliście Jego moc – bądźcie Mu świadkami. Pamiątka bierzmowanych,
Kielce 1995, s. 47.)
K. poleca zapisanie tematu „Pracuję z innymi i dla innych” oraz notatki z tablicy.
Rozdaje uczniom kartki z wierszem „Ziemia, chleb i miłość”, aby wkleili go do zeszytów, i prosi o jego interpretację.
30
II
MIŁOŚĆ, MAŁŻEŃSTWO, RODZINA
MIŁOŚĆ
„jest miłość trudna
jak sól czy po prostu kamień do zjedzenia
jest przewidująca
taka co grób zamawia wciąż na dwie osoby
niedokładna jak uczeń co czyta po łebkach
jest cienka jak opłatek bo wewnątrz wzruszenie
jest miłość wariatka
egoistka
gapa
jak jesień lekko chora z księżycem kłamczuchem
jest miłość co była ciałem a stała się duchem
i ta co nie nadejdzie – bo znów niemożliwa”
(ks. Jan Twardowski)
31
8. MIŁOŚĆ, JEJ ISTOTA I WYMAGANIA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie istoty miłości. Zrozumienie prawdy: Jestem odpowiedzialny
za miłość.
Gotowość do urzeczywistnienia miłości, poszanowanie prawdy o miłości –
zadaniach, obowiązkach, wartościach.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie istotę prawdziwej miłości w różnych aspektach życia ludzkiego
– rozumie, że został powołany do miłości, więc musi się do niej przygotować
i być za nią odpowiedzialny
– wymieni cechy prawdziwej miłości między mężczyzna i kobietą
– wymieni wartości, które wypływają z miłości i do niej prowadzą.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wskazać różnice między miłością a zakochaniem, miłością
a seksem
– potrafi scharakteryzować zadania i obowiązki wypływające z miłości.
Postawy:
– Uczeń wyraża chęć urzeczywistniania miłości w swoim życiu, troski o osoby,
które kocha (rodziców, rodzeństwo, koleżankę, kolegę)
– wyraża postawę miłości i odpowiedzialności za miłość.
Metody i formy pracy: praca z tekstem, sondaż, graficzne przedstawienie treści,
rozmowa kierowana, analiza wiersza.
WPROWADZENIE
Modlitwa.
K. wprowadza w temat, czytając list uczennicy kl. II gimnazjum:
Kochana Siostro!
29.06.1995
Z wielkim żalem piszę ten list, ale muszę to Siostrze powiedzieć. Zawsze myślałam, że jesteśmy przyjaciółkami, a teraz już wiem, że to nieprawda. Odkąd
przyszła do naszego zespołu Ania, Siostra przestała na mnie zwracać uwagę. Tylko nią się Siostra zajmuje, do niej uśmiecha, a ja już się nie liczę. Szkoda, bo
myślałam, że to będzie wielka przyjaźń.
Mimo wszystko życzę Siostrze udanych wakacji i proszę, jeśli to możliwe, czasem mnie wspomnieć.
Justyna
32
– Co było przyczyną rozgoryczenia Justyny?
– Dlaczego czuła się odrzucona?
– Dlaczego nie potrafiła dzielić się miłością Siostry z nikim innym?
PODANIE PRAWDY
K. przytacza świadectwo księdza:
W 1981 roku byłem w Jerozolimie i miałem mówić kazanie w wieczerniku.
Miejsce mnie paraliżowało. Przecież tu dokonały się tak wielkie rzeczy. Jezus
umył nogi apostołom, spożył ostatnią wieczerzę.
Pytam kolegę, o czym można by powiedzieć.
– O miłości – odpowiedział. – Powiedz im o miłości, bo „o niej się mówi,
śpiewa, a ci, co jej nie przeżyli, gotowi są przysiąc, że jej nie ma” – doradził mi
cytatem z jakiegoś autora.
K. wychodzi od prawdy oczywistej:
Wszyscy potrzebujemy miłości.
i czyta wiersz:
„Miłość nie jest fruwaniem w obłokach
ani śmiechem tak szerokim, że nieszczerym
nie jest workiem serdecznych słów
ani kolekcją ciepłych gestów
Ty uczysz nas trudnej miłości
kochania bez twarzy
bez myśli o swym nosie
bez scen teatralnych
najprościej
Ty uczysz nas wytrwałej miłości
drogi pod górę
wśród niepowodzeń
obrywania po głowie
zagubienia w ciemności
Ty uczysz nas miłości prawdziwej
krążenia po Twojej orbicie
i wrażliwości ludzkiej twarzy
A my tak słabymi uczniami jesteśmy”
(ks. Roman Trzciński)
33
Po zebraniu wypowiedzi na temat „Czym jest miłość?” K. zaznacza, że:
MIŁOŚĆ
MIŁOŚĆ
to nie
to nie
ZAKOCHANIE
SEKS
K. komentuje:
Zakochanie mija, miłość trwa; może być miłość bez seksu i seks bez miłości.
Zanim pogłębimy odpowiedź na pytanie, co to jest miłość, odpowiedzmy sobie:
– Kogo powinniśmy kochać?
K. poleca narysować na tablicy duże serce, w środku napis „ja”, następnie wokół
serca tych, których powinniśmy kochać.
Oni też nas kochają.
K. dorysowuje serca przy wymienionych osobach i mówi, że wśród tych wielu miłości rodzi się miłość między dziewczyną a chłopakiem:
Miłość między dziewczyną a chłopakiem, początkowo mała, nieśmiała, może
doprowadzić do wielkiej miłości, która ich połączy tak, że zostaną razem w małżeństwie i rodzinie.
Do takiej miłości powołuje nas Bóg. To On stworzył mężczyznę i niewiastę.
O ich związku Jezus powiedział: „Dlatego opuści człowiek ojca i matkę i złączy się ze swoją żoną, i będą oboje jednym ciałem” (Mt 19,5).
To jest piękne. Dwoje ludzi łączy się, by być razem na zawsze.
K. rysuje sylwetki dwojga ludzi, obwiedzione kształtem serca:
34
To Bóg dał nam ciało. Różnimy się jako mężczyźni i kobiety, chłopcy i dziewczęta, w małżeństwie zaś wzajemnie się uzupełniamy. Potrzebujemy siebie, nic
więc dziwnego, że poszukujemy się w świecie i z tylu tysięcy spotykanych ludzi
wybieramy później tylko tego jednego czy tylko tę jedną.
– Kiedy można mówić o prawdziwej miłości między chłopcem
a dziewczyną?
– Jakimi cechami powinna się odznaczać?
K. pozwala na swobodne wypowiedzi uczniów, korygując je. Będą mogli się wypowiedzieć szerzej na następnych katechezach. Obecnie chodzi o zainteresowanie tematem. Można wykorzystać wiersz ks. Jana Twardowskiego „Miłość” z podręcznika
ucznia.
K. poleca odczytać tekst 1J 4,7-8 (podręcznik ucznia). W komentarzu zwraca uwagę
na związek prawdziwej miłości z Bogiem.
ZASTOSOWANIE
Do prawdziwej miłości trzeba się przygotować.
– Jak powinno wyglądać to przygotowanie?
– Dlaczego prawdziwa miłość jest trudna? (jest dawaniem siebie)
Miłość jest dążeniem
do prawdziwego dobra kochanej osoby
K. może porozmawiać z uczniami, korzystając z pytań postawionych w podręczniku
pod hasłem „Pomyśl”.
K. umieszcza na tablicy napis. Uczniowie zapoznają się z jego treścią.
MIŁOŚĆ jest piękna, ale pamiętajcie: to, co piękne,
jest zwykle bardzo kruche,
a po stłuczeniu – mocno rani i kaleczy
ZAKOŃCZENIE
K. poleca zapisać temat „Jestem powołany do miłości”, a pod spodem zdanie z ramki.
K. proponuje modlitwę „Panie, ja proszę”:
„Aby była zawsze w każdej pustyni:
oaza pokoju
chwila światła
gest czułości
Aby źródło wysychające
35
wypełniła na nowo
woda czysta jak kryształ
Aby serca zniechęcone
rozpoczęły na nowo
swój dzień
Aby oczy smutne i puste
wypełniła nowa nadzieja
nowa radość.
W tylu gniazdach rodzinnych, Panie,
miłość umiera.
Intrygi, niewierności
i brak zrozumienia.
Lista zaprzeczeń miłości
że aż strach patrzeć.
Szczęście, że są ludzie
rozumiejący miłość
i kochający naprawdę.
Panie, ja proszę:
niechaj miłość ciągle się odradza”.
(ks. J. Nowiński, w: Otrzymaliście Jego moc – bądźcie Mu świadkami,
Kielce 1995, s. 56)
Warto skorzystać z katechezy Marii Kwiek „Płciowość jako zadanie”, w: Abyśmy się
wzajemnie miłowali. Pomoce do katechezy dzieci i rodziców, Wrocław 1994, s. 55-60.
36
9. GODNE DOJRZEWANIE CHŁOPCÓW
I DZIEWCZĄT
Wiodące cele katechetyczne
Budzenie świadomości problemów występujących w okresie dojrzewania.
Zrozumienie prawd: Prawo Boże pomaga pokonywać trudności, Bóg jest
razem z nami.
Umiejętność radzenia sobie z problemami okresu dojrzewania. Poszanowanie norm i wymagań chrześcijańskich. Odpowiedzialność za swoje postawy.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie wartość czasu dorastania
– rozumie, że trudności związane są z okresem dojrzewania
– pamięta i rozumie treść przykazań szóstego i ósmego
– rozumie, dlaczego Jezus oczekuje od nas postawy szacunku wobec drugiej
osoby.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi opisać, jak pokonywać trudności związane z okresem dojrzewania
– potrafi poddać krytycznej ocenie takie zachowania, jak homoseksualizm,
samogwałt, gwałt, kazirodztwo, ekshibicjonizm, masochizm.
Postawy:
– Uczeń jest świadomy problemów występujących w okresie dojrzewania
– prezentuje postawę odpowiedzialności za swoje ciało i uczucia
– wyraża szacunek wobec norm i wymagań chrześcijańskich
– docenia wartość swojego ciała i swoich uczuć.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, metoda pytań i odpowiedzi, praca
z tekstem, analiza artykułów z gazet młodzieżowych, skrzynka pytań.
WPROWADZENIE
K. wyraża radość, że może porozmawiać o sprawach związanych z dojrzewaniem.
Jeżeli K. jest kobietą, może zaprosić kogoś, kogo chłopcy obdarzyliby większym zaufaniem i szczerze z nim porozmawiali, i odwrotnie – w odniesieniu do dziewcząt.
K. proponuje modlitwę:
„O Panie, który na wysokościach mieszkasz,
a nie masz w nienawiści żadnej rzeczy, którąś stworzył,
ukaż mi drogę, którą mam iść.
Rozprzestrzeń miłość moją,
37
aby na kształt Twego słońca
dosięgła promieniami swymi
każde najmniejsze stworzenie świata”.
(Otrzymaliście Jego moc – bądźcie Mu świadkami, Kielce 1995, s. 13)
K. wprowadza w temat poruszający problemy okresu dojrzewania. Może to zrobić
w następujący sposób:
Czytacie z pewnością wiele gazet, książek mówiących o miłości, seksie i tym
podobnych sprawach.
– Co wam się w tych artykułach, obrazkach podoba?
– Co wam się nie podoba?
– Jakie mielibyście krytyczne uwagi pod ich adresem?
Można posłużyć się tekstami, które przyniosą uczniowie, bądź artykułami z „Dziewczyny”, „Popcornu” itp. i dopiero wtedy postawić pytania.
Temat miłości jest z pewnością frapujący. Odkrywamy nowy świat, związany z
płciowością. Do tej miłości i małżeństwa przygotowujemy się, z natury bowiem
do niej jesteśmy powołani.
Ten czas przygotowań, zwany dojrzewaniem, to okres dorastania do bycia mężem
i ojcem, żoną i matką. Niesie on ze sobą wiele problemów, niepokojów. Dużo zależy
od domu rodzinnego: na ile możemy się przygotować, rozmawiając z ojcem czy matką, dużo od środowiska i jego pozytywnej czy negatywnej wizji tych spraw.
PODANIE PRAWDY
K. zachęca, żeby uczniowie na kartkach postawili pytania lub poruszyli tematy, o których warto porozmawiać w grupie właśnie z K., pamiętając o Bogu, który nas stworzył i do małżeństwa powołuje. W tym celu potrzebne będzie specjalne pudełko (warto przedtem rozdać jednakowe kartki, by ułatwić anonimowość i tym zachęcić wszystkich do szczerych wypowiedzi czy stawiania trudnych pytań). Pytania staną się treścią katechezy. Warto jednak poruszyć następujące problemy:
1. Zmiany w naszym organizmie, budowie ciała.
2. Kłopoty związane z dojrzewaniem, kłótnie w domu, nieporozumienia,
krnąbrność, samowola.
3. Tęsknota za przygodą.
4. Popęd i kłopoty z nim związane.
5. Chęć zaspokajania popędu.
6. „Męskie rozmowy”, najczęściej wulgarne, na temat seksu, zwanego
„miłością”, chwalenie się chłopców swoimi „podbojami” w tej dziedzinie.
7. Poszukiwanie seksualnych atrakcji: filmy, gazety, zdjęcia (nie ukazują one
szlachetnej strony prawdy o kobiecie czy mężczyźnie).
8. Niebezpieczeństwo artykułów i filmów schlebiających najniższym instynktom.
38
9. Różnice psychiczne między dziewczyną i chłopakiem (zob. tekst w podręczniku): skłaniają się ku sobie, ale z różnym oczekiwaniem – ona chce być
kochana, on pożąda. U dziewcząt uczucia i pożądanie są scalone u chłopców seks i uczucia są rozdzielone, i muszą je scalić.
10.Wzajemne prowokowanie się: ona kokietuje, często nieświadomie zwraca na
siebie uwagę, on – zaczepia, uszczypie, popchnie.
11. Dziewczęta są bardzo podatne w tym wieku na miłe słówka starszych od
nich chłopców, na które łatwo dają się nabrać.
12. Chłopcy lubią się chwalić przeżyciami seksualnymi: nie współżył, ale o tym
mówi, popisuje się, by nie być „gorszy” od innych.
13. Dorastająca dziewczyna, która mieszka z rodziną, rodzeństwem może budzić czasem zainteresowanie (np. ojczyma, ojca czy starszego brata)
prowadzące do jej krzywdy. Musi się przed tym bronić, umieć wtajemniczyć
w swój problem kogoś zaufanego.
K. może skorzystać z listu:
Chciałam napisać o czymś, co mnie boli, może nie tylko mnie, może ktoś też
przeżywa to samo. Nie potrafię o tym nikomu powiedzieć, choć potrzebuję pomocy.
Zaczęło się to, kiedy miałam 8 lat. Często jeździłam na wakacje czy ferie do rodziny. Było fajnie, ale to zmieniło się z czasem w koszmar. Początkowo nie domyślałam
się niczego, wszystko wydawało się w porządku, a to, że wujek mocniej mnie przytulił, wcale mi nie przeszkadzało. Jednak te uściski stawały się coraz mocniejsze i coraz
częstsze. Zaczynało mnie to krępować, ale niczego nie podejrzewałam. To ciągnęło
się przez kilka lat. Któregoś lata coś obudziło mnie w nocy, właściwie ktoś. Nietrudno odgadnąć, że był to wujek. Zaczął się do mnie przytulać i kiedy chciałam coś
powiedzieć, zamykał mi usta, nie ręką, lecz swoimi ustami.
Nie będę pisać więcej tych okropności, to jest zbyt straszne. I to właśnie, że
ktoś chciał mnie wykorzystać, tak bardzo mnie boli. Nie powiedziałam tego nigdy rodzicom, bo zawsze tak się cieszyli z wyjazdu do rodziny. Nie powiedziałam
tego również cioci, bo nie chciałam jej cierpienia. Nie mogę tego powiedzieć
nikomu innemu, bo się po prostu wstydzę.
Wiem, że w obecnych czasach często zdarza się coś takiego. I najczęściej ludzie o tym nie mówią. Krępują się. Ja właśnie do tych należę, ale myślę, że jestem
coś winna wszystkim tym, którzy potrafili mi przekazać, że warto mówić o tym,
co czujemy. Że warto się tym dzielić. Dlatego jeśli kiedykolwiek spotka was coś
takiego, ostro się sprzeciwiajcie, bo ja zbyt długo czekałam. Tłumaczyłam sobie,
że może coś mi się wydaje. Zbyt długo przymykałam oczy, a potem okazało się za
późno. Moje niezdecydowanie sprawiło, że ten epizod mojego życia wciąż mnie
prześladuje. Sprawia też często, że zaczynam nienawidzić człowieka, który mnie
upokorzył, bo tak się właśnie czułam, poniżona i upokorzona. I często ta nienawiść nie pozwala mi przyjąć Jezusa do swego serca. Nie wiem, co zrobić w chwilach, kiedy zaczyna mnie dręczyć. Nie potrafię z tym walczyć, ale nie mogę się też
39
z tym pogodzić. Wiem bowiem, że jeśli zaakceptuję nienawiść do tego człowieka,
ona mnie zniszczy i upodli. Ale co zrobić, kiedy przychodzi ze zdwojoną siłą?...
Licealistka
14. Samogwałt: próba zaspokajania popędu tą drogą utrwala nawyk, prowadzi
do nałogu. (W czasopismach dla młodzieży ta forma zniewolenia jest akceptowana.)
15. Skłonności do tej samej płci – homoseksualizm (pederastia, miłość lesbijska).
Jeżeli istnieje taka potrzeba, K. może rozszerzyć temat o niebezpieczeństwa wynikające ze zboczeń, takich jak: ekshibicjonizm, zoofilia, nekrofilia, masochizm, kazirodztwo.
Powinien wówczas wyjaśnić pojęcia, a także podać ich ocenę.
ZASTOSOWANIE
K. zwraca uwagę na słowa Jezusa – Mt 5,27-32 (podręcznik ucznia), i rozmawia
z uczniami:
– Dlaczego Jezus jest tak surowy?
(uwrażliwia nas na niebezpieczeństwo „robienia sobie furtki”)
Wyłom zrobiony w zasadach powoduje, że cały system się wali. Jeżeli rzeka
zrobi sobie małe ujście w wałach, może dojść do powodzi. Dlatego woda musi
pozostać w korycie. Ona je podgryza, niszczy, ale nie wolno jej pozwolić, by
przerwała brzeg. Tylko gdy jest w brzegach, można ją wykorzystać. Poza nimi
staje się niszczycielską siłą. Naszymi „brzegami” w życiu seksualnym są przykazania.
K. wiesza na tablicy plansze:
Nie cudzołóż
Nie pożądaj żony bliźniego swego
i sygnalizuje, że o tym będzie mowa na następnych spotkaniach.
ZAKOŃCZENIE
K. poleca zapisać temat samodzielnie sformułowany przez uczniów lub „Dorastam
do miłości”.
Praca domowa:
1. Zapoznaj się z treścią podaną w podręczniku.
2. Napisz, dlaczego nie warto rozpoczynać współżycia seksualnego
przed ślubem.
40
K. może rozdać teksty, dotyczące menstruacji i polucji (teczka pomocy).
Lektura dla katechety:
1. J. Dobson, Rozmowy z rodzicami, WAM, Kraków 1990, s. 211.
2. K. Meissner OSB, B. Suszka, Twoje życie, Poznań 1991.
3. K. Meissner OSB, B. Suszka, Twoja przyszłość, Poznań 1991.
41
10. WZÓR OSOBOWY MOJEGO CHŁOPCA,
MOJEJ DZIEWCZYNY
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie prawdy, że na miłość trzeba czekać, w miłości trzeba wybierać, miłości trzeba się uczyć.
Kryteria wyboru współmałżonka. Poszanowanie prawdy o uwarunkowaniach miłości.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, że miłości trzeba się uczyć
– wymieni cechy osobowe swojego chłopaka, swojej dziewczyny, podkreślając
wartości (dobro, prawda, piękno).
Umiejętności:
– Uczeń potrafi opisać ideał osobowy chłopca i dziewczyny
– potrafi ocenić zagrożenia płynące z niewłaściwych wyborów
– potrafi uzasadnić, co to znaczy dojrzewać do miłości.
Postawy:
– Uczeń przejawia postawę odpowiedzialności za swoje życie i dokonywane
wybory
– rozumnie podchodzi do sprawy wyboru chłopca/dziewczyny, męża/żony.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, analiza tekstu biblijnego.
WPROWADZENIE
Modlitwa.
K. podprowadza do tematu:
Wszyscy pragniemy przeżyć piękną, wielką, szaloną miłość. Spieszymy się do
niej. Stąd niebezpieczeństwo pomyłki, błędów, czasem wręcz tragedii na całe
życie. Trzeba nauczyć się wybierać, nie każda bowiem miłość uszczęśliwia:
„Są trzy biedy na świecie,
lecz najgorsza nędza
kochać oficera, studenta lub księdza.
Ksiądz się nie ożeni,
oficer zawiedzie,
a student się wyuczy
i w czorty pojedzie”.
42
To wprawdzie tylko zabawa słowna, ale jest w niej wiele prawdy. O tym będziemy dzisiaj rozmawiać.
PODANIE PRAWDY
K. stawia pytanie:
– W kim się zakochać nie wolno, bo jest to przyczyną wielu nieszczęść?
Wypowiedzi uczniów K. poleca notować na tablicy i w miarę możliwości uzupełnia:
1. Tych, którzy na naszą miłość nie mogą i nie powinni odpowiedzieć, np. żonaci.
Zakochując się w takich osobach, jesteśmy podobni do człowieka, który sadzi
różę w nie swoim ogródku lub kradnie różę, by ją posadzić we własnym. Człowiek żonaty należy już do kogoś innego. Zobaczmy, co na ten temat mówi sam
Chrystus.
K. poleca odczytać z Pisma św. tekst Mt 5,31-32:
„«Jeśli kto chce oddalić swoją żonę, niech jej da list rozwodowy». A Ja wam
powiadam: Każdy, kto oddala swoją żonę – poza wypadkiem nierządu – naraża
ją na grzech cudzołóstwa; a kto by oddaloną wziął za żonę, dopuszcza się cudzołóstwa” (Mt 5,31-32).
Uwodzenie żonatego łączy się z tragedią żony czy męża, potem dzieci, rodzi
konflikt sumienia, burzy wiarę. Łącząc się z żonatym, nie możemy przystępować
do sakramentów świętych, bo on należy do kogoś innego. Do nas już należeć nie
może. Ślub jest decyzją jedyną, wiążącą na całe życie.
2. Tych, którzy nie rokują nadziei na dobrego męża, np. ktoś pije, i to dużo,
zażywa narkotyki, prowadzi wyniszczający tryb życia.
Możemy tym ludziom dać szansę, pomóc im, ale jeżeli planujemy małżeństwo, warto (długo, zdecydowanie i mocno) stawiać im wymagania. Często ludzie ci wracają do swoich przyzwyczajeń, nawet po długim okresie poprawy.
Przykład z Kielc:
Iza miała ponad 20 lat, chciała mieć męża, ale się jej nie trafiał. Więc przyjęła
do domu „pijaka”. Ponieważ był żonaty, nie mogli zawrzeć małżeństwa. Zostali
razem. Nie zmienił się, nadal pije. Inaczej nie potrafi. Jest przystojny, ale kiedy
wraca po wódce, jest bardzo ciężko. Przedwcześnie się postarzała. Aż żal, bo
chyba mogła poczekać.
3. Zbyt młodych czy zbyt starych. Potem różnica wieku może się okazać nieznośna. Różnice oczekiwań narastają z biegiem lat.
43
ZASTOSOWANIE
K. ujmuje problem od strony pozytywnej:
– Kogo możemy pokochać szczególną miłością?
K. poleca odpowiedzi notować na tablicy:
– tych, którzy mogą nas pokochać
– tych, którzy rokują nadzieję na dobrego męża czy żonę
– tych, którzy chcą z nami tworzyć dalsze życie
– z którymi łączy nas przyjaźń i miłość
– którzy są odpowiedzialni w życiu i przed Bogiem
– mogą stać się ojcem lub matką naszych dzieci
K. podsumowuje:
Decyzję podejmuje każdy indywidualnie, i nikt za niego tego nie zrobi. Warto
jednak pamiętać o tych radach na drogę dobrej miłości, dobrego wyboru.
K. poleca odczytać tekst 1 Kor 7,1b-5.9b-11 i Pnp 8,6-7 (podręcznik ucznia) i zadaje
pytania:
– Co radzi ludziom św. Paweł?
– Dlaczego wzywa do ostrożności?
– Co znaczy „nie rozporządzać własnym ciałem”?
– Jak rozumieć, że „miłość jest potężna jak śmierć”?
– Dlaczego nie można oddać miłości za bogactwo?
ZAKOŃCZENIE
Jeśli czas pozwoli, można rozwinąć temat różnych faz miłości:
– przyjaźń
– zakochanie
– narzeczeństwo.
K. może je omówić i powiedzieć młodzieży, że tych poszczególnych faz w drodze do
miłości nie można utożsamiać z miłością małżeńską, choć mogą one do miłości
prowadzić.
Uwaga: Można skorzystać z: M. Kwiek, Będą dwoje jednym ciałem, w: Abyśmy się wzajemnie miłowali, Wrocław 1994, s. 50-55.
K. poleca zapisać temat „Jeżeli kochać, to kogo?” oraz notatkę z tablicy.
Praca domowa:
1. Napisz, jaka ma być osoba, z którą pragniesz w sakramencie małżeństwa
przeżyć całe swoje życie.
2. Rozwiąż krzyżówkę i znajdź hasło słowa Michela Quoista (teczka pomocy).
44
11. WARTOŚĆ MOJEGO CIAŁA
Wiodące cele katechetyczne
Poszanowanie wartości ludzkiego ciała.
Postawa wstydliwości, szacunku dla intymności, czystości.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń poda źródło wartości ludzkiego ciała
– rozumie wartość własnego ciała.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi dostrzegać piękno ludzkiego ciała
– potrafi ułożyć modlitwę, w której podziękuje Bogu za życie, za swoją duszę
i ciało.
Postawy:
– Uczeń wyraża szacunek dla wartości ludzkiego ciała
– wyraża postawę wstydliwości, intymności.
Metody i formy pracy: pogadanka, analiza tekstu, obrazów i ilustracji przedstawiających piękno ludzkiego ciała, świadectwa.
Środki dydaktyczne: obrazy, ilustracje przedstawiające piękno ludzkiego ciała.
WPROWADZENIE
K. wita uczniów i proponuje modlitwę.
K. zapowiada temat „Wartość ludzkiego ciała”. Może sobie pomóc następującymi
pytaniami:
– Kto z was oglądał dzieła sztuki ukazujące piękno ludzkiego ciała?
– Jakie wrażenia wywołują te dzieła?
– Jak dziś najczęściej ukazywane jest ciało człowieka?
– Jaki styl proponują gazety i reklamy?
Po rozmowie z uczniami K. pyta:
– Co świadczy o wielkiej wartości ludzkiego ciała?
(codzienna troska o ciało, o wygląd zewnętrzny, ubiór itd.)
K. podsumowuje:
Jak cenne jest ciało człowieka, widać chociażby po trosce lekarzy specjalistów, którzy poświęcają lata nauki i praktyki, aby mogło ono u ludzi, którym
służą, właściwie funkcjonować.
45
Czasem ciało człowieka pokazywane jest jednak w sposób wulgarny lub pornograficzny, to znaczy jest tylko narzędziem, mającym obudzić w innych niezdrową ciekawość.
PODANIE PRAWDY
K. umieszcza na tablicy tekst Mt 5,8 oraz ilustracje pokazujące piękno ludzkiego ciała
(może wykorzystać reprodukcje dzieł sztuki Michała Anioła, Leonarda da Vinci).
– Jaką wartość kryje w sobie ludzkie ciało?
Odpowiedzi zapisujemy na tablicy.
K. podsumowuje i uzupełnia wypowiedzi uczniów:
Poprzez ciało człowiek kontaktuje się ze światem zewnętrznym i z drugim
człowiekiem. Poprzez ciało wyraża siebie. Jego ciało jest „instrumentem duszy”.
Jest ono nacechowane płcią. Istotne znaczenie ciała wyraża się w prokreacji
i tworzeniu więzi między współmałżonkami.
K. może pogłębić problematykę, że ciało wyraża to, co duchowe.
Poprzez ciało człowiek może wyrażać miłość, która angażuje jego osobę.
W swoim ciele nosi zdolność przekazywania życia.
Ciało człowieka ma charakter rodzicielski:
Mężczyzna może przekazać życie, pozostawiając podczas miłosnego zjednoczenia komórki rozrodcze we wnętrzu ciała żony.
W ciele kobiety dziecko może się począć i rozwijać, z tego ciała się urodzić,
przez to ciało może być później karmione.
Ciało ludzkie ma zatem wielką wartość, ponieważ poprzez nie następuje podtrzymywanie gatunku ludzkiego. Szczególną wartość mają tu odmienne organy
płciowe, inaczej ukształtowane u kobiet i inaczej u mężczyzn. Mając tak doniosłe
zadanie, nie mogą więc być poniżane przez brak kultury, bezwstyd, bezmyślną
zabawę czy wykorzystywanie ich do celów pornograficznych. Należy im się szacunek ze względu na możliwość wyrażania poprzez nie miłości małżeńskiej i ze
względu na przyszłe rodzicielstwo.
Człowiek, który z szacunkiem podchodzi do swojego ciała i nigdy nie współżył
płciowo, nazywa się dziewiczym. U dziewcząt wejście do narządu płciowego jest
ochronione błoną dziewiczą. Wartość dziewiczości zarówno chłopak, jak i dziewczyna składa w darze współmałżonkowi po ślubie jako wyraz:
– wierności
– wiary w miłość
– pełnej akceptacji siebie
– stawiania sobie wymagań.
46
K. prosi o przeczytanie z podręcznika słów Matki Teresy z Kalkuty i pyta:
– Co, według Matki Teresy, jest największym darem, który możemy
sobie ofiarować w miłości?
– Dlaczego właśnie czystość?
Dyskusję można kontynuować w oparciu o wypowiedź Denisa „Ofiarujcie sobie...”
ZASTOSOWANIE
Przygotowując się do dorosłego życia – być może małżeńskiego – ważne jest
zachowanie wstydliwości, wyrażającej się szacunkiem dla ciała, oraz czystości,
wyrażającej się szacunkiem do osób odmiennej płci. Dziewczęta powinny zatem
zwrócić uwagę:
– na sposób zachowania się wobec chłopców (unikanie poufałości, kokieterii,
narzucania się, prowokowania, akceptowania zaczepek seksualnych)
– na sposób ubierania się, który nie powinien wzbudzać niepotrzebnych emocji (moda ma tendencję prowadzącą do obnażania ciała, eksponowania szczególnie płciowych części ciała, do obcisłych i zbyt wydekoltowanych strojów, co
może prowokować podniecenie płciowe u patrzących).
Chłopcy powinni unikać pożądania oraz zabiegać o pełne szacunku odniesienie do dziewczyny, a szczególnie do jej i swojego ciała, by go nie poniżać.
Kto chce być ojcem czy matką, musi pamiętać, że jego przyszłe dzieci mają
prawo do szanujących siebie i swoje ciało rodziców. Brak szacunku dla własnego
i cudzego ciała pomniejsza ludzi w ich człowieczeństwie.
K. poleca przeczytać świadectwa Jean-Marie i Weroniki. Potem pyta:
– Czego uczy nas Jezus?
ZAKOŃCZENIE
K. zachęca do modlitwy, po niej wychowankowie zapisują w zeszytach temat i notatkę: „Czystość jest świadomością daru, który można tylko raz dać i raz otrzymać”.
K. zadaje pracę domową:
1. Opisz sytuacje, które podkreślają wartość ludzkiego ciała.
2. Pomódl się za osobę, która w przyszłości będzie twoim mężem (żoną), aby
godnie przeżyła okres dojrzewania.
Katecheza opracowana na podstawie: M. Kwiek, I. Nowak, w: Dorastanie do
miłości, Wrocław 1994, s. 75-77.
47
12. ŻYCIE SEKSUALNE: SZANSA CZY
ZAGROŻENIE?
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie wymagań i norm chrześcijańskich w kwestii współżycia seksualnego. Zrozumienie prawdy, że współżycie seksualne przed ślubem niesie ze
sobą wiele zagrożeń.
Odpowiedzialność za współżycie seksualne.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń poda chrześcijańskie wymagania i normy w kwestii współżycia seksualnego
– rozumie istotę życia seksualnego w małżeństwie jako daru z siebie
– rozumie istotę zagrożeń, jakie niesie ze sobą nieodpowiedzialne współżycie
płciowe.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi uzasadnić wartość życia seksualnego w małżeństwie
– potrafi wyjaśnić wymagania zawarte w szóstym przykazaniu.
Postawy:
– Uczeń wyraża postawę odpowiedzialności za współżycie seksualne
– wyraża szacunek względem życia seksualnego jako wyrazu miłości małżeńskiej i sposobu przekazywania życia
– z dezaprobatą odnosi się do podejmowania życia seksualnego przed ślubem.
Metody i formy pracy: pokaz (obrączka), praca z tekstem biblijnym, pogadanka.
Środki dydaktyczne: obrączka, dwie tasiemki.
WPROWADZENIE
K. zapowiada temat współżycia seksualnego i proponuje modlitwę: „Panie, ja proszę” z katechezy 8.
K. pyta:
– Czym jest współżycie seksualne?
– Jaki jest jego cel?
– Jakie są jego możliwości?
– Jakie są jego ograniczenia?
48
K. pozwala na swobodne wypowiedzi, w których uczniowie mogą podać, co już wiedzą na ten temat. Następnie K. może uporządkować wiedzę w niżej podany sposób.
PODANIE PRAWDY
Wśród wielu darów, jakie otrzymaliśmy od Boga, jest dar płodności, współdziałania z Bogiem w przekazywaniu życia.
Małżonkowie w miłosnym zjednoczeniu poprzez narządy rodne przekazują
swoje komórki, które łącząc się dają początek nowej istocie ludzkiej. Tak poczęte dziecko, noszone przez 9 miesięcy w łonie kobiety, przychodzi na świat, by żyć
własnym życiem i cieszyć swoich rodziców.
Współżycie seksualne jest możliwością pełnego jednoczenia się małżonków
i pogłębiania ich miłości, jest szansą przekazywania życia. Niesie ono jednak
za sobą pewne niebezpieczeństwo (jak jedzenie, z zasady dobre i przyjemne,
może doprowadzić do choroby) jeśli się z niego niewłaściwie korzysta.
K. zadaje pytania:
– Kiedy współżycie seksualne jest nieodpowiednie?
– Jakie niesie ze sobą zagrożenia?
K. poleca przeczytać z podręcznika ucznia wspomnienie z rekolekcji i stawia problem:
– Kiedy rozpocząć życie seksualne? (tylko po ślubie)
K. demonstruje dwie tasiemki i obrączkę.
Zobaczcie, ze ślubem i współżyciem jest tak:
Życie dwojga ludzi biegnie wśród życia tysiąca innych.
Któregoś dnia spotykają się ze sobą, poznają, zaczynają przyjaźnić, kochać.
Czują się coraz bardziej sobie bliscy aż do dnia, w którym zobowiążą się ślubem
do bycia razem na zawsze.
K. nakłada obrączkę na tasiemki.
Przed ślubem przybliżali się do siebie, od ślubu już są razem. Ten moment jest
właśnie progiem pozwalającym na współżycie. Jeżeli ten próg zniesiemy, nie ma
możliwości określenia, kiedy je można rozpocząć (możemy to przedstawić na tasiemkach).
49
Stąd konieczność wstrzemięźliwości przed ślubem.
– Do czego jest nam potrzebna wstrzemięźliwość?
– Czego nas uczy?
(panowania nad sobą, zwłaszcza u chłopców)
Wstrzemięźliwość pozwala pięknie przeżyć pierwszy stosunek seksualny, do
którego można potem wracać we wspomnieniach, zmusza do oczekiwania, budzi
tęsknotę, tęsknota z kolei umacnia miłość.
POGŁĘBIENIE
K. stawia pytania:
– Dlaczego niektórzy decydują się na współżycie przed ślubem?
– Jakie to niesie za sobą ryzyko?
K. wyjaśnia:
Niektórzy twierdzą, że miłość usprawiedliwia współżycie. Jeżeli można współżyć bez ślubu, kierując się jedynie uczuciem, to jaka gwarancja, że mąż czy żona
pozostaną wierni, gdy trafi im się okazja albo się zakochają powtórnie? Czy będą
wtedy umieli panować nad sobą?
K. zwraca uwagę na dodatkowe aspekty tego zagadnienia:
– Im więcej wolności przed ślubem, tym więcej rozwodów po ślubie.
– Do czego doprowadziła nieograniczona wolność seksualna na Zachodzie?
– Znamienna decyzja amerykańskich dziewcząt, które podjęły zobowiązanie,
że nie będą współżyć do chwili ślubu (około 200 tys. deklaracji).
– Współżyjąc, najczęściej stosuje się środki antykoncepcyjne, co nie mobilizuje mężczyzny do liczenia się z kobietą.
– Jesteśmy przykładem dla innych: jeśli współżyją narzeczeni, będą też współżyć młodzi. Nie ma potem żadnych hamulców, ograniczeń. Wszystko staje się
płynne. Skutkiem jest ilość złamanych serc, nieplanowanych dzieci, nie opanowanych charakterów.
– Nieograniczona wolność seksulana prowadzi również do przenoszenia chorób drogą płciową.
ZASTOSOWANIE
Ponieważ jest to złe, nie może uszczęśliwiać człowieka. Bóg mówi: „Nie cudzołóż”. Potwierdził to Jezus w jeszcze mocniejszych słowach (por. Mt 5,27-30,
zob. podręcznik ucznia).
K. prosi o przeczytanie tekstu i dokonuje analizy słów Chrystusa, starając się odpowiedzieć na zapotrzebowanie uczniów.
Gdyby współżycie było dobre w każdym czasie, na pewno Bóg by na nie pozwolił.
50
ZAKOŃCZENIE
Modlitwa o siłę woli, wierność postanowieniom, wzrastanie w poznawaniu sensu pracy nad sobą: „O łaskę panowania nad swoimi zmysłami” (wersja dla chłopców):
„Panie, obdarzyłeś moje ciało zmysłami.
Ich siłą poszukuję współmałżonki
i spełnienia siebie w życiu seksualnym.
Wiem, że jest to zdolność, którą mnie obdarzyłeś.
Dzięki niej mogę przekazywać życie z osobą,
którą uczynisz moją żoną.
Do tego jednak czasu muszę być
powściągliwy i panować nad sobą.
Wiesz, Panie, że nie jest to łatwe.
Moje ciało chce kochać.
Pomóż mi nad sobą panować.
Nie pozwól, by zmysły rządziły moim zachowaniem.
Daj siłę, bym umiał je podporządkować rozumowi
i Twoim przykazaniom.
Zachowaj mnie od grzechu cudzołóstwa.
W świecie swobody seksualnej i pornografii
daj mi siłę, która pomoże mi
oprzeć się pokusie i popęd seksualny
uczyni darem dla Ciebie”.
(Otrzymaliście Jego moc... Pamiątka bierzmowanych, Kielce 1995)
K. może też posłużyć się modlitwą „Ucisz nas, Panie” (tamże, s. 61).
K. poleca zapisać temat „Moje ciało stworzone do miłości”, przykazanie „Nie będziesz cudzołożył” oraz notatkę.
K. może wykorzystać:
1. M. Kwiek, I. Nowak, Dlaczego mam czekać z rozpoczęciem życia seksualnego, w: Dorastanie do miłości, Wrocław 1994, s. 78-81.
2. „Czy dziewictwo ma sens, czy jest to tylko przeżytek”, w: D. Nakoneczna,
Wychowanie jako zadanie.
Hasło z krzyżówki w kształcie serca brzmi: „Czystość można raz dać i raz otrzymać”.
51
13. JAK SOBIE RADZIĆ W TRUDNYCH
SYTUACJACH
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie prawdy, że popęd seksualny niesie wartości i zagrożenia. Poznanie przejawów molestowania i presji seksualnej.
Umiejętność odczytywania presji seksualnej i radzenia sobie z jej przejawami między dziewczyną a chłopakiem.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie prawdę, że płciowość niesie wartości, ale i zagrożenia
– wymieni możliwe przejawy molestowania i presji seksualnej
– wymieni sposoby radzenia sobie z nieczystymi myślami.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi odczytywać przejawy presji seksualnej
– potrafi wykazać różnice między miłością a pożądaniem.
Postawy:
– Uczeń nie ulega modzie swobodnego życia seksualnego, radzi sobie z przejawami presji seksualnej, szanując własną godność
– wyraża postawę odpowiedzialności w zakresie wychowania siebie do czystości.
Metody i formy pracy: analiza zdjęć przedstawiających powódź, pogadanka, praca w grupach, świadectwo, omówienie przeczytanych artykułów.
Środki dydaktyczne: zdjęcia, artykuły.
Uwaga: Proponuje się (jeżeli to możliwe) przeprowadzenie katechezy oddzielnie dla chłopców i dla dziewcząt.
PROPOZYCJA I
WPROWADZENIE
K. umieszcza na tablicy zdjęcia z powodzi (ostatecznie może o niej opowiedzieć),
i stawia pytania:
– Co jest przyczyną powodzi?
– Jakie niesie niebezpieczeństwa?
– Dlaczego pożyteczna woda staje się w czasie powodzi niszczycielską siłą?
– Co należy robić podczas powodzi?
52
K. obok zdjęć pisze na tablicy: „popęd seksualny”, i stawia pytania:
– Jakie wartości niesie ze sobą popęd seksualny?
(zainteresowanie płcią przeciwną, możliwość przekazywania życia)
– Jakie niesie ze sobą zagrożenia?
– Kiedy staje się niszczycielską siłą?
– Co rozbudza popęd seksualny?
PODANIE PRAWDY
K. notuje odpowiedzi uczniów na tablicy, następnie dzieli klasę na 4 grupy:
Grupa 1.
– Jakich trudności seksualnych może doświadczyć młody człowiek w samym
sobie?
– Co mu pomaga je pokonać?
Grupa 2.
– Jakich trudności seksualnych możemy doświadczyć ze strony innych?
Grupa zapoznaje się ze świadectwem:
Chodzę do drugiej klasy liceum. Z początkiem roku przyszedł do nas nowy
nauczyciel. Bardzo przystojny. Wszystkie dziewczyny się w nim od razu zakochały. Przeprowadził się z innego miasta. Opowiadał o swoim nowym mieszkaniu
akurat na moim osiedlu. Któregoś dnia poprosił mnie, Baśkę i Izę o rozpakowanie i ułożenie książek na regałach. Zgodziłyśmy się. Do wieczora uporałyśmy się
z tym tylko do połowy. Umówiliśmy się więc na następny dzień. Wtedy przyszła
ze mną tylko Baśka. Kiedy zbierałyśmy się już do wyjścia, profesor nalegał, bym
pomogła mu jeszcze posegregować czasopisma. Baśka wyszła. Na stole pojawiły
się kanapki i herbata. Zaczęliśmy rozmawiać, a praca poszła w kąt. Przy posiłku
profesor wielokrotnie podkreślał, że się cieszy, iż zostaliśmy nareszcie sami i razem możemy spędzić miły wieczór. Nie podejrzewałam go o złe zamiary. Ale gdy
zaczął mnie obejmować, zrozumiałam, o co mu naprawdę chodzi. Wybiegłam
z mieszkania. W domu opowiedziałam wszystko rodzicom. Zanosi się na niezłą
awanturę. Przystojny profesor chyba będzie musiał poszukać sobie innej pracy.
Agnieszka
– Jak możemy sobie w takich wypadkach poradzić?
Grupa 3.
– Jakie obiegowe opinie zagrażają trwaniu w czystości?
– Jak możemy im się przeciwstawić?
53
Grupa 4.
– Jakie zło niosą ze sobą środki masowego przekazu w dziedzinie życia seksualnego?
– Jak możemy temu przeszkodzić?
Pracę w grupach K. może kontrolować, starając się pomóc zwłaszcza w zauważeniu
istniejących zagrożeń, i czuwa, by grupy utrzymywały się w temacie.
Po 10 minutach przedstawiciele grup relacjonują rezultat na forum klasy.
Warto zwrócić uwagę na:
– ciekawość, alkohol, zwyczaje, obiegowe opinie („tak ludzie mówią”, „tak wszyscy robią”), gwałt, szantaż, fałszywe zapewnienia, świadome podniecanie partnera, wypróbowanie tą drogą „stałości uczuć”, próbowanie, lęk przed odejściem partnera itp.
K. podsumowuje, stwierdzając, że popęd jest bardzo pożyteczny, ponieważ służy do
przekazywania życia, pomaga w przeżywaniu miłości, ale sam nie jest miłością, i trzeba
go nieustannie temperować. Jego istotą jest pożądanie, chęć posiadania, którego
absolutnie nie można mieszać z pojęciem miłości.
ZASTOSOWANIE
K. prosi o przeczytanie tabelki z podręcznika ucznia (o różnicy pomiędzy miłością
a pożądaniem). K., podsumowując, stwierdza:
Ciągle oscylujemy pomiędzy miłością a pożądaniem. Wybór należy do nas.
Wybierając miłość, uczymy się kochać, wybierając pożądanie – miotamy się na
fali własnych zmysłów.
ZAKOŃCZENIE
K. proponuje modlitwę.
Zapis tematu i notatki do zeszytu.
Praca domowa: zadanie z podręcznika ucznia.
PROPOZYCJA II
WPROWADZENIE
1. K. czyta z gazety kilka przykładów autentycznych doniesień:
– dotyczących zgwałceń
– presji seksualnej.
2. Prowadzący katechezę przedstawia, że każdy człowiek żyjący w dzisiejszym
świecie, nacechowanym swobodą seksualną, prowokującą często popęd płciowy,
54
może spotkać się z presją seksualną, nie mającą nic wspólnego z miłością, lecz
wynikającą z pożądania, a często nawet ze zboczeń płciowych.
3. Presja seksualna jest zagrożeniem najczęściej dla kobiet oraz dla dzieci.
4. Presja seksualna może być ujawniana w słowach lub czynach.
5. K. przedstawia, jakimi słowami ujawnia chłopak nacisk seksualny na dziewczynę, oraz wskazuje, jak powinna to rozumieć – interpretować.
– „Jeżeli kochasz, to udowodnij, oddaj mi się” – ktoś, kto naprawdę kocha,
nie posuwa się do szantażu. Propozycja ta wynika z egoistycznego pożądania
dziewczyny.
– „Chcę się z tobą przespać” – seksu nie można utożsamiać z miłością. Byłoby
to kłamstwem. To, że ktoś prześpi się z drugim człowiekiem, nie jest żadnym
dowodem miłości. Prostytutki też tak robią.
– „Spróbujmy, jeżeli ci się nie spodoba, to zrezygnujemy” – współżycie płciowe zespala dwie osoby, porusza najgłębsze wartości psychiczne, pozostawia bardzo głębokie ślady w psychice, w pamięci człowieka. Nie może być zatem przedmiotem jakichkolwiek prób czy eksperymentów.
– „Przecież wszyscy to robią, kiedyś trzeba zacząć” – ten nacisk kamufluje
żądanie, wymuszenie.
– „Jeżeli zaczęłaś mnie podniecać, to trzeba dokończyć” – może się zdarzyć,
że dziewczyna zachowaniem czy ubiorem prowokuje chłopaka. Jeżeli dziewczyna wpływa na chłopca prowokująco, to może się spotkać z tego rodzaju postawieniem sprawy. Ważna jest zatem ostrożność i czujność oraz odpowiedzialność.
– „Nie bądź taka staroświecka” – tu chodzi o ośmieszenie prawidłowej postawy dziewczyny. Postępowość nie polega na uległości.
– „Spróbuj, bo nie wiesz, co tracisz” – są dziedziny życia, których się nie wypróbowuje, gdyż ma to zbyt poważne skutki i pozostawia zranienia. Czy trzeba
np. zażywać narkotyk po to, by dowiedzieć się, co się traci nie sięgając po niego?
Czy trzeba np. skakać z szesnastego piętra, aby zobaczyć, co się traci?
– „Ja muszę współżyć, bo mam takie potrzeby, pragnienia” – człowiek musi
panować nad potrzebami, pragnieniami czy popędem płciowym, ma bowiem rozum i wolną wolę, które pozwalają mu kierować sobą. Nie jest zwierzęciem w okresie rui, które nieodwracalnie „musi”.
6. K. stwierdza, że niektóre dziewczyny mogą łatwo ulec presji seksualnej, gdy
są łatwowierne, naiwne, co wyraża się w takich np. tłumaczeniach:
„boję się, że odejdzie”
„nie chcę go stracić”
„nie chcę, aby pomyślał, że jestem taka święta”
„nie chcę, aby pomyślał, że jestem taka niepostępowa”
„nie chcę go zranić”
„pomyśli, że go nie lubię, jak odmówię”
55
„warto korzystać z życia”
„przecież on się tak męczy...”
7. Trzeba zatem:
– unikać okazji
– nie stwarzać ich samemu
– zdecydowanie odrzucać wszelkie zaczepki seksualne.
WSKAZÓWKI METODYCZNE:
1. Bardzo ważne jest jasne zdemaskowanie przejawów pożądania (punkt 5),
ukrywanych pod pozorami miłości.
2. W punkcie 5 ważne będzie wyjaśnienie kolejnych presji słownych, aby stało
się ono bodźcem wyzwalającym do właściwej reakcji na sytuacje jakichkolwiek
agresji seksualnych.
Katecheza opracowana przez: M. Kwiek, I. Nowak, Co mam robić w sytuacji
presji seksualnej, w: Dorastanie do miłości, Wrocław 1994, s. 84-86.
Zobacz również katechezę „Nie ulegaj pożądaniu”, tamże, s. 89-91.
56
14. DZIECKO – BEZCENNY DAR BOGA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie prawdy, że dziecko jest owocem miłości rodziców i darem
Boga oraz że życie ludzkie ma wartość największą.
Akceptacja tych prawd i gotowość na przyjęcie dziecka. Poszanowanie życia ludzkiego.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie prawdę, że dziecko jest darem miłości rodziców i Boga
– rozumie, że ludzkie życie ma wartość fundamentalną.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi dostrzec niepowtarzalną wartość każdego życia
– potrafi uzasadnić, że ludzkiego życia trzeba bronić od chwili poczęcia i troszczyć się o nie.
Postawy:
– Uczeń akceptuje życie ludzkie od chwili poczęcia
– wyraża gotowość na przyjęcie dziecka
– wyraża szacunek dla życia ludzkiego
– wyraża gotowość do obrony życia.
Metody i formy pracy: omówienie zdjęć, plakatów przedstawiających dzieci, praca w grupach, analiza skojarzeń, analiza tekstu biblijnego, odtworzenie nagrania, modlitwa.
Środki dydaktyczne: kartki formatu A-3 (lub A-4) z napisami: „ojcostwo”, „dziecko”, „ciąża”, „macierzyństwo”, „odpowiedzialne rodzicielstwo”.
WPROWADZENIE
K. wiesza na tablicy ładne, duże zdjęcie, plakat lub ilustrację przedstawiającą małe
dziecko i stawia pytania:
– Kto z was lubi dzieci?
– Dlaczego zwykle wszyscy lubią dzieci?
K. zapowiada temat katechezy „Dziecko – bezcenny dar Boga” i proponuje jako
modlitwę dziesięć Bożych przykazań.
K. poleca uczniom usiąść w grupach po czworo i przygotować długopisy. Grupy
otrzymują po jednej kartce formatu A-3 (w ostateczności A-4) z napisanym w środ57
ku jednym ze słów: ciąża, dziecko, macierzyństwo, ojcostwo, odpowiedzialne rodzicielstwo (każde z haseł jest na osobnej kartce). Jeśli grup jest więcej, słowa mogą się
powtórzyć. W zespołach każdy z uczniów równocześnie pisze w swoim rogu, co mu
się kojarzy z tym słowem. Następnie kartkę obracają o 90 stopni, by pod tekstem
kolegi mogli dopisać następną myśl. Czynność można powtórzyć 2-3 razy. Przedstawiciele grup relacjonują uwagi napisane na kartkach, które stają się punktem wyjścia do rozmowy o dziecku. Uczniowie mogą odczytać lub omawiać poszczególne
hasła z ławek. Kartki uczniów zachowujemy do katechezy „Przerywanie ciąży”.
Możemy też zrobić z nich ekspozycję w klasie.
PODANIE PRAWDY
Po omówieniu K. reasumuje, poleca napisać na tablicy słowo „ciąża” i prosi o przeczytanie z podręcznika ucznia tekstu „I wzeszło...” Następnie zadaje pytanie:
– Co się kojarzy ze słowem „ciąża”?
K. poleca jednemu z uczniów zapisywanie na tablicy obok słowa „ciąża” i pyta:
– Czym jest ciąża?
(wypowiedzi zapisuje na tablicy)
CIĄŻA – stan fizjologiczny
zapowiada narodziny dziecka
oczekiwanie
pogłębia miłość
angażuje rodzinę w trosce o kobietę i dziecko
daje radość oczekiwania
itp.
K. może zwrócić uwagę na negatywne spojrzenie na poczęte życie ze względu na dyskusję proaborcyjną i wypowiedzi przedstawicielek niektórych organizacji kobiecych.
Ciąża nie jest również przedstawiana w młodzieżowej prasie jako dobro, lecz
jako „produkt uboczny”, „żeby nie zajść w ciążę”, lub jeśli już, to jak się jej pozbyć.
K. poleca na tablicy napisać wyraz „dziecko”, obok umieszcza dużą ilustrację (można też posłużyć się płaczem dziecka odtwarzanym z kasety) i prosi o przeczytanie
z podręcznika ucznia wypowiedzi zaczynającej się słowami „Bo moja mama...” Następnie pyta:
– Co wam się kojarzy ze słowem „dziecko”?
Wypowiedzi zapisujemy na tablicy.
POCZĘTE ŻYCIE – DZIECKO
– przynosi dużo radości
– nadaje nowy cel życiu
– umacnia miłość
58
K. poleca odszukać w Piśmie świętym i przeczytać Mt 18,1-5. Potem pyta:
– Dlaczego Jezus nazwał dziecko kimś największym w królestwie niebieskim?
POGŁĘBIENIE
K. zapoznaje uczniów z wypowiedzią Jana Pawła II, skierowaną do wiernych 3 czerwca 1991 r. w Masłowie (może skorzystać z kasety video lub magnetofonowej), oraz
z opinią Daniela Ange na temat dziecka (podręcznik ucznia):
„Tak, każde dziecko jest darem Boga. Dar to trudny niekiedy do przyjęcia, ale
zawsze dar bezcenny. Trzeba najpierw zmienić stosunek do dziecka poczętego.
Nawet jeśli pojawiło się ono nieoczekiwanie – mówi się tak: «nieoczekiwanie» –
nigdy nie jest intruzem ani agresorem. Jest ludzką osobą, zatem ma prawo do
tego, aby rodzice nie skąpili mu daru z samych siebie, choćby wymagało to od
nich szczególnego poświęcenia. Świat zmieniłby się w koszmar, gdyby małżonkowie znajdujący się w trudnościach materialnych widzieli w swoim poczętym
dziecku tylko ciężar i zagrożenie dla swojej stabilizacji; gdyby z kolei małżonkowie dobrze sytuowani widzieli w dziecku niepotrzebny, a kosztowny dodatek życiowy. Znaczyłoby to bowiem, że miłość już się nie liczy w ludzkim życiu. Znaczyłoby to, że zupełnie zapomniana została wielka godność człowieka, jego prawdziwe powołanie i jego ostateczne przeznaczenie”.
(Dekalog na nowo odczytany, Szczecin 1993, s. 89)
– Czym jest dziecko dla rodziców?
– Dlaczego jest darem bezcennym?
– Jaką postawę wobec dziecka proponuje Papież?
„I oto jest dziecko! Sama jego obecność przeistacza rodziców. Powoli, dzień
po dniu, dziecko czyni z kobiety matkę, z mężczyzny ojca. Przyjście noworodka
na świat powoduje metamorfozę rodziców i ich świata (kołyska staje się centrum
domu). Dziecko sprawia, że miłość rodziców dojrzewa w przyspieszonym tempie. To kres związku wyłącznie małżeńskiego, w miłości następuje reorientacja.
Miłość małżeńska nastawia się bardziej na dawanie i na to, co będzie w przyszłości. Dziecko uczłowiecza swych rodziców przez sam fakt, że jest. A więc dziecko
jest nie tylko błogosławieństwem, ale i uzdrowieniem: ono leczy rodziców z samotności. Ono sprawia, że stają się jakby biedniejsi. Wytrąca ich z ustalonych
kolein. Burzy ich życiową wygodę, dzięki czemu stają się młodsi. Z każdym dzieckiem rozpoczyna się coś nowego. «Ząb czasu» mniej się liczy dzięki tej nowej
istocie: ona odmłodzi rodziców, wleje w nich nową chęć do życia. Ludzie bezdzietni jakby starzeli się szybciej. Tam, gdzie pojawia się dziecko, tam przychodzi
odmłodzenie, nowe siły, nowy pęd ku życiu.
59
Popatrz tylko na młodziutką mamę. Jak promienieje radością po urodzeniu
swego pierwszego dziecka! Dzięki niemu wprost rozkwita! Dziecko to wielka chluba rodziców, świadcząca o ich miłości i jedności. Ono poświadcza sens ich życia”.
(D. Ange, Moje ciało stworzone do życia, Poznań 1994, s. 105-107)
– Dlaczego Daniel Ange nazywa dziecko lekarzem rodziców?
– Co, jego zdaniem, wnosi ze sobą dziecko do życia małżonków?
ZASTOSOWANIE
K. stawia pytania:
– Dlaczego poczęte życie powinniśmy otaczać szacunkiem?
– Jakie dobro ze sobą przynosi?
– Do czego jesteśmy zobowiązani wobec kobiety w stanie błogosławionym?
– Jak możemy się przygotować do roli ojca i matki?
– Co możemy zrobić dzisiaj dla istot, które będą owocem naszej miłości?
K. zwraca uwagę na konkretną postawę wobec kobiety spodziewającej się dziecka
(ustąpienie miejsca, szacunek wobec tajemnicy przekazywania życia, opieka nad
młodszym rodzeństwem) oraz na zwyczaj duchowej adopcji poczętego dziecka.
ZAKOŃCZENIE
K. poleca zapisać temat, treści z tablicy oraz słowa: „Kto przyjmuje jedno z tych
dzieci w imię moje, Mnie przyjmuje; a kto Mnie przyjmuje, nie przyjmuje Mnie, lecz
Tego, który Mnie posłał” (Mk 9,37).
Modlitwa: Psalm 139 recytują wszyscy (podręcznik ucznia).
Praca domowa:
1. Wklej do zeszytu ilustrację przedstawiającą dziecko i napisz, co czujesz,
widząc jego radość?
2. Podaruj młodszym od siebie uśmiech, życzliwe słowo, „buziaka”.
Uwaga: Można obejrzeć film „Halo, jestem tutaj” lub „Jak zdrowo i wesoło
przyszedłem na świat”. Warto młodzieży udostępnić do obejrzenia i przeczytania propozycję „Życie człowieka: Największą tajemnicą!”, wydaną przez Centrum Przyjęcia Daru Życia im. Jana Pawła II „Matemblewo”, Sanktuarium Matki Bożej Brzemiennej, Gdańsk-Wrzeszcz, ul. Matemblewska 9, tel. 477907.
60
Spis treści
I
W nadziei pogłębiania wiary
1. Moja postawa wiary i akceptowanie jej przez Boga . .......................... 8
2. Odkrywanie potrzeby Boga podstawą mojej hierarchii wartości ...... 11
3. Bóg przedmiotem mojej wiary .......................................................... 14
4. Zadania wypływające z wiary . .......................................................... 17
5. Sakrament bierzmowania otwarciem się na Ducha Świętego ........... 21
6. Tolerancja w aspekcie życia chrześcijańskiego ................................. 24
7. Praca służbą na rzecz innych ............................................................. 27
II
Miłość, małżeństwo, rodzina
8. Miłość, jej istota i wymagania ...........................................................
9. Godne dojrzewanie chłopców i dziewcząt . .......................................
10. Wzór osobowy mojego chłopca, mojej dziewczyny .........................
11. Wartość mojego ciała .........................................................................
12. Życie seksualne: szansa czy zagrożenie? . .........................................
13. Jak sobie radzić w trudnych sytuacjach .............................................
14. Dziecko – bezcenny dar Boga ...........................................................
32
37
42
45
48
52
57
15. UCZUCIA A MORALNOŚĆ
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie związku między uczuciem a moralnością.
Odpowiedzialność za swoje postępowanie w związku uczuciowym.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie związek między uczuciem a moralnością
– wymieni podstawowe uczucia.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wykazać powiązania między uczuciami, wolą, rozumem i działaniem.
Postawy:
– Uczeń wyraża postawę odpowiedzialności za swoje postępowanie w związku uczuciowym.
Metody i formy pracy: pogadanka, świadectwa, praca w grupach, analiza tekstów
z KKK, analiza tekstu biblijnego.
WPROWADZENIE
K. zapowiada temat:
Dziś na katechezie będziemy mówić o uczuciach, które przybliżają bądź też
oddalają ludzi od siebie. Najpierw jednak wyrazimy nasze uczucia wobec Boga,
który nas kocha, i pomodlimy się do Niego.
Modlitwa: akt miłości.
K. prosi o przeczytanie tekstu z podręcznika ucznia pt. „Cierpienie i miłość”, a następnie zadaje pytania:
– Czym są uczucia?
– Czemu służą?
– Do czego prowadzą?
PODANIE PRAWDY
K. poleca uczennicy odczytać tekst pt. „Dziewczęce łzy”, a uczniowi tekst pt. „Chłopięca wściekłość” (teczka pomocy).
K. kieruje rozmową na temat uczuć prowadzących do miłości:
– Kiedy mówimy o dobrych uczuciach?
– Kiedy mówimy o złych uczuciach?
1
K. dzieli klasę na dwa zespoły: jeden otrzymuje teksty KKK 1763-1766, a drugi KKK
1767-1770 (teczka pomocy). Uczniowie zapoznają się z ich treścią, a następnie przygotowują pytania w oparciu o poznany tekst, na które oczekują odpowiedzi od grupy
przeciwnej. Jeżeli nie jest wyczerpująca, autorzy pytań pomagają kolegom.
W ostateczności można zanalizować tylko teksty KKK 1766 i 1768, zamieszczone
w podręczniku ucznia.
POGŁĘBIENIE
K. pisze na środku tablicy słowo „uczucia”, następnie stwierdza, że nie są one same
z siebie ani złe, ani dobre. Ich wartość moralna, ocena, zależy od rozumu i woli,
które są dla nich źródłem, oraz od efektu, do którego prowadzą. Staje się on wówczas skutkiem naszego działania.
WOLA
UCZUCIA
DZIAŁANIE
ROZUM
Dobre lub złe działanie decyduje o czystości naszego uczucia. Uczucia pomagają nam w dążeniu do cnót, przekształcają się w cnoty lub stają się wadami.
K. stawia pytania:
– Na jakie uczucia powinniśmy szczególnie zwracać uwagę?
(gniew, bunt, zazdrość, miłość)
– Dlaczego te uczucia są ważne?
Po wypowiedziach uczniów K. może je uzupełnić o treści istotne, a nie poruszone
przez młodzież.
K. wyjaśnia, że sama zazdrość, jako uczucie, nie jest grzechem, natomiast może prowadzić do grzechu, ponieważ nie pozwala na obiektywną ocenę i wolne działanie.
K. prosi o przeczytanie z Pisma św. Ga 5,19-26 i pyta:
– Co towarzyszy człowiekowi, kiedy żyje według ciała?
– Jakie są owoce życia według ducha?
ZASTOSOWANIE
K. poleca przeczytać fragment „Przyroda nauczycielką życia” (podręcznik ucznia)
i zadaje pytania:
– Co pomaga nam kierować uczuciami?
– Co orientuje nasze uczucia?
2
K. zwraca uwagę na konieczność wychowywania siebie, by nie kierowały nami tylko
uczucia, lecz rozum i wola, oraz na formowanie stałych zasad moralnych, dążenie
do ideału.
K. dopisuje na tablicy słowo „serce” pod słowami „wola” i „rozum”. Może również
napisać „cnota” i „wada” nad i pod słowem „działanie”.
WOLA
ROZUM
SERCE
UCZUCIA
CNOTA
DZIAŁANIE
WADA
ZAKOŃCZENIE
K. prosi o zapisanie tematu wraz ze schematami z tablicy oraz treścią KKK 1771,
KKK 1772.
„Pojęcie «uczucia» oznacza odczucia lub doznania. Człowiek dzięki swoim
emocjom przeczuwa dobro i przewiduje zło” (KKK 1771).
„Podstawowymi uczuciami są miłość i nienawiść, pragnienie i obawa, radość,
smutek i gniew” (KKK 1772).
Następnie zadaje pracę domową:
Dlaczego w życiu rodzinnym nie możesz się kierować tylko uczuciami?
3
16. MIŁOŚĆ, WIERNOŚĆ I UCZCIWOŚĆ
PODSTAWĄ ZWIĄZKU MAŁŻEŃSKIEGO
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie rot przysięgi małżeńskiej, składanej w kościołach różnych wyznań i w Urzędzie Stanu Cywilnego, oraz zrozumienie ich znaczenia w małżeństwie.
Przyjęcie miłości, wierności i uczciwości jako zasad przygotowujących do
życia w związku małżeńskim.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń pamięta treść przysięgi małżeńskiej, składanej w kościołach różnych
wyznań i w Urzędzie Stanu Cywilnego
– rozumie znaczenie przysięgi w małżeństwie.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi dostrzec wartość trwałego związku małżeńskiego
– potrafi ocenić, jak wiele trudu należy włożyć w zbudowanie szczęścia małżeńskiego.
Postawy:
– Uczeń angażuje się w przyjmowanie miłości, wierności i uczciwości jako
zasad przygotowujących do życia w związku małżeńskim
– rozbudza w sobie pragnienie trwałego związku małżeńskiego, który stworzy
w przyszłości.
Metody i formy pracy: pogadanka, analiza tekstów przysięgi małżeńskiej, analiza tekstu biblijnego, świadectwo.
Środki dydaktyczne: teksty przysięgi małżeńskiej w: Kościele katolickim, Kościele adwentystów, Kościele ewangelicko-augsburskim i USC.
WPROWADZENIE
K. zachęca do wspólnej modlitwy w intencji własnych rodzin.
Modlitwa: „Pod Twoją obronę”.
K. prowadzi pogadankę z uczniami, stawiając pytania:
– Co decyduje o szczęściu rodzinnym?
– Dlaczego nasi rodzice podjęli decyzję wspólnego życia?
– Czym małżonkowie mogą się wzajemnie obdarzać?
– Czego w życiu małżeńskim nie może zabraknąć?
4
PODANIE PRAWDY
Zobaczmy, co małżonkowie wzajemnie sobie przyrzekają w dniu ślubu.
K. poleca, by uczniowie w ciszy zapoznali się z wybranymi propozycjami rot przysięgi
małżeńskiej.
1. W Urzędzie Stanu Cywilnego:
„Świadomy praw i obowiązków – wynikających z założenia rodziny – uroczyście oświadczam, że wstępuję w związek małżeński z ....... i przyrzekam, że uczynię wszystko, aby nasze małżeństwo było zgodne, szczęśliwe i trwałe”.
2. W Kościele katolickim:
„Ja ...... biorę ciebie ........ za żonę (za męża) i ślubuję Ci miłość, wierność
i uczciwość małżeńską oraz że Cię nie opuszczę aż do śmierci. Tak mi dopomóż,
Panie Boże wszechmogący, w Trójcy jedyny, i wszyscy święci”.
3. W Kościele adwentystów:
Po pytaniu o dobrowolność wyboru i pragnienia wytrwania ze sobą aż do śmierci, pastor stawia takie mniej więcej pytanie:
„Czy ślubujesz wierność, miłość i uczciwość małżeńską?”
4. W Kościele ewangelicko-augsburskim duchowny pyta:
„Czy ślubujesz obecnego tu (obecną tu) ....... miłować, szanować jako małżonka (małżonkę), dzielić z nim (nią) radość i smutek, szczęście i nieszczęście,
i nie opuszczać go (jej), dopóki Bóg przez śmierć was nie rozłączy? Jeżeli tak,
odpowiedz: ślubuję”.
Po tej lekturze K. pyta uczniów, co przysięgają sobie lub przyrzekają nowożeńcy podczas ceremonii zaślubin (np. w Urzędzie Stanu Cywilnego, w Kościele katolickim,
w Kościele adwentystów). Kolejne elementy przysięgi małżeńskiej zapisywane są na
tablicy lub umieszczone na planszach.
USC
KOŚCIÓŁ KATOLICKI
ADWENTYŚCI itd.
zgodne
miłość
wierność
szczęśliwe
wierność
miłość
trwałe
uczciwość małżeńska
nie opuszczę aż do śmierci
uczciwość małżeńska
K. pyta:
– Czym te przysięgi się różnią?
– Co mają wspólnego?
– Dlaczego przysięga małżeńska jest ważna?
5
– Kiedy przysięga małżeńska jest ważna?
– Która z obietnic jest podstawowa?
K. doprowadza do wniosku, że najważniejsza jest miłość, i zadaje pytania:
– Czym jest miłość?
– Co to znaczy być wiernym?
– Na czym polega uczciwość małżeńska?
(dochowanie wierności zasadom naturalnego planowania rodziny)
– Dlaczego małżonkowie pozostają ze sobą do śmierci?
ZASTOSOWANIE
K. uświadamia uczniom, że:
Dochowanie przysięgi przez całe życie nie jest rzeczą łatwą. Ze strony każdego z małżonków trzeba dużego wysiłku, dobrej woli, wyrzeczeń i ofiary, aby ich
przyszłe życie i życie ich dzieci było szczęśliwe.
K. pyta:
– Jak już dziś możemy przygotować się do złożenia ślubu miłości, wierności
i uczciwości małżeńskiej?
Pełne miłości i życzliwości podejście do innych, kształtowanie w sobie silnej
woli, uczciwość, szczerość, prawdomówność, okazywanie pomocy, troski, zrozumienia – wszystko to pomaga w przygotowaniu się do złożenia przysięgi.
K. poleca, by uczniowie pomyśleli, którą przysięgę chcieliby usłyszeć w dniu ślubu
i którą sami chcieliby wypowiedzieć, oraz by uzasadnili swój wybór.
K. poleca odnaleźć i przeczytać Łk 16,10. Napis z tymi słowami umieszcza na tablicy:
„Kto w drobnej rzeczy jest wierny,
ten i w wielkiej będzie wierny;
a kto w w drobnej rzeczy jest nieuczciwy,
ten i w wielkiej nieuczciwy będzie”
– Jaką wartość podkreśla Chrystus?
ZAKOŃCZENIE
K. zachęca uczniów do modlitwy spontanicznej o miłość, wierność i uczciwość małżeńską.
K. poleca zapisać temat i notatkę z wersetem Łk 16,10.
6
WSKAZÓWKI METODYCZNE:
1. Do realizacji poglądu uczniowie mogliby wcześniej przygotować kartonowe plansze, np. w kształcie serca, gdzie tłem będzie młoda para lub obrączki.
2. Warto je wywiesić na parę tygodni w klasowej gazetce.
3. Przydatne byłoby też wspólne obejrzenie filmu K. Zanussiego „Przed sklepem jubilera”.
Katecheza opracowana na podstawie: M. Kwiek, I. Nowak, w: Dorastanie do
miłości, Wrocław 1994, s. 136-137.
Lektura dla katechety:
„Bardzo ciekawa historia”, w książce: Ks. J. Śledzianowski, I nie opuszczę cię
aż do śmierci, Kielce 1993.
7
17. RODZINA WSPÓLNOTĄ ŻYCIA I MIŁOŚCI
Wiodące cele katechetyczne
Pogłębione rozumienie istoty wartości rodziny i poznanie czynników ją kreujących.
Ubogacanie rodziny przez własne życie i miłość oraz świadomość koniecznych przygotowań do życia w przyszłej rodzinie.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie istotę wartości rodziny
– wymieni czynniki kreujące rodzinę chrześcijańską.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi uzasadnić, że rodzina jest wspólnotą życia i miłości
– potrafi budować przyjazną atmosferę w rodzinie.
Postawy:
– Uczeń postrzega rodzinę jako fundament ludzkiego szczęścia i przyszłości
świata
– wyraża szacunek wobec wartości tworzących rodzinę
– pozytywnie wypowiada się o swojej rodzinie
– podejmuje działania na rzecz budowania wspólnoty w rodzinie
– w sposób przemyślany angażuje się w przygotowanie do życia w rodzinie.
Metody i formy pracy: zabawa w skojarzenia, refleksja osobista, analiza wiersza;
listy do rodziców, odczytanie fragmentu homilii Jana Pawła II, analiza zdjęcia, rysunku, rozmowa, analiza tekstów z KKK.
Środki dydaktyczne: kartki w dwóch kolorach, ilustracja przedstawiająca rodzinę, egzemplarz „Familiaris consortio”.
WPROWADZENIE
PROPOZYCJA I
K. proponuje krótką zabawę. Dobrze byłoby usiąść w kręgu. Rozpoczynającym zabawę jest K.
Zabawa polega na rzucaniu haseł związanych z domem i rodziną, na które wskazani uczniowie powinni szybko odpowiedzieć swoim skojarzeniem (jeden wyraz), np:
– Moja rodzina to...
– Miłość.
– Moja mama to...
– Dobroć
(i tak dalej).
8
Zapytany pyta następnie swojego kolegę. Zabawa wytworzy dobry klimat i przypomni wartości, o których zwykle się zapomina.
K. zapowiada temat o rodzinie.
Modlitwa.
PROPOZYCJA II
K. poleca, aby uczniowie napisali listy do swoich rodziców. Zaznacza, że chciałby je we
fragmentach przeczytać na głos, więc kto chce, może się pod listem nie podpisywać. Dla
łatwiejszego skupienia można włączyć spokojną, refleksyjną muzykę z kasety.
PODANIE PRAWDY
PROPOZYCJA I
Uczniowie otrzymują po dwie kartki różnego koloru. Na jednej (ten sam kolor) piszą, co rodzinę tworzy, na drugiej – co ją rujnuje. Po 10 minutach pracy indywidualnej K. prosi jednego ucznia do tablicy, aby notował na niej pod hasłem „rodzina”
wypowiedzi kolegów (po jednej stronie tablicy – co ją tworzy, po drugiej – co niszczy), zaznaczając, jeżeli określenie się powtarzało.
RODZINĘ
tworzy:
niszczy:
– miłość
– alkohol
– wspólne życie
– niewierność
itp.
itp.
PROPOZYCJA II
Można wykorzystać homilię Jana Pawła II, wygłoszoną w Masłowie 3 czerwca 1991 r.,
mówiącą o zagrożeniach rodziny, i postępujemy podobnie jak w pierwszej propozycji:
„Ten kryzys nie ominął rodziny, nie ominął on, niestety, polskiej rodziny! Powoduje tyle obrazy Boga, jest przyczyną wielu nieszczęść i zła. Dlatego jest przedmiotem szczególnej wrażliwości i szczególnej troski Kościoła. Za cyframi wszak,
za analizami i opisami stoi tu zawsze żywy człowiek, tragedia jego serca, jego
życia, tragedia jego powołania. Rozwody... wysoka liczba rozwodów. Trwałe skłócenia i konflikty w wielu rodzinach, a także długotrwałe rozstania na skutek wyjazdu jednego z małżonków za granicę. Prócz tego coraz częściej dochodzi też do
zamykania się rodziny wyłącznie wokół człowieka czy innej rodziny. Co więcej,
zanika czasem prawdziwa więź wewnątrz samej rodziny: brakuje niekiedy głębszej miłości nawet między rodzicami i dziećmi czy też wśród rodzeństwa. A ileż
rodzin choruje i cierpi na skutek nadużywania alkoholu przez niektórych członków rodziny”.
(Dekalog na nowo odczytany, Szczecin 1993, s. 88-89)
K. komentuje, na ile trzeba, wypowiedzi uczniów, po czym zaznacza, że:
Rodzina to „wspólnota życia i miłości”, którą tworzymy wszyscy.
9
K. może zaprezentować dokument „Familiaris consortio” i przedstawić jego główne myśli.
K. demonstruje zdjęcie lub rysunek na temat rodziny i pyta:
– Co to znaczy, że rodzina jest wspólnotą życia i miłości?
K. poleca przeczytać teksty z KKK (podręcznik ucznia) i pyta:
– Do czego potrzebna jest człowiekowi rodzina?
– W jaki sposób rodzina decyduje o przyszłości świata?
– Jakie dobro ofiaruje rodzina społeczeństwu?
– Co społeczeństwo może zrobić dla rodziny?
ZASTOSOWANIE
K. zachęca do zebrania wiadomości na temat:
– Co mogę zrobić dziś dla mojej rodziny, obecnej i przyszłej?
(myśleć nie tylko o sobie, starać się rozumieć innych, modlić się, służyć)
K. umieszcza na tablicy napis z sentencją ks. S. Warchala:
„W domu powinien być
stół, krzyż i kołyska”
– Co znaczą te słowa?
– Dlaczego w domu stół jest tak ważny?
– Jaką rolę w rodzinie odgrywa krzyż?
– Do czego w rodzinie służy kołyska?
ZAKOŃCZENIE
Modlitwa za własne rodziny: „Pod Twoją obronę”.
K. zadaje pracę domową.
Materiał do wykorzystania w pracy w grupach na temat „Moja rodzina”:
1. Jan Paweł II, List do rodzin, Watykan 1994, w: OsRomPol 3 (1994).
2. Jan Paweł II, Familiaris Consortio. Adhortacja apostolska o zadaniach rodziny chrześcijańskiej we współczesnym świecie, Watykan 1981.
3. XVIII Międzynarodowy Kongres Rodziny, Warszawa 14-17 IV 1994, Warszawa, s. 393.
10
18. MOJE MIEJSCE W DOMU RODZINNYM
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie wartości domu i rodziny.
Poszanowanie twórczej postawy dzieci, rodziców i ich wzajemna współpraca
w miłości. Szacunek dla rodziców.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie istotę wartości domu i rodziny
– wymieni sposoby łagodzenia konfliktów w rodzinie.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi scharakteryzować obowiązki dzieci względem rodziców i rodziców względem dzieci
– potrafi budować dobrą atmosferę w domu.
Postawy:
– Uczeń angażuje się we współtworzenie klimatu miłości w swojej rodzinie
– wyraża szacunek względem rodziców i rodzeństwa
– z zaangażowaniem wypełnia swoje obowiązki jako członek rodziny.
Metody i formy pracy: gesthalt, praca w grupach, analiza tekstu biblijnego, rozmowa kierowana.
Środki dydaktyczne: duże arkusze papieru, pisaki.
WPROWADZENIE
Metoda Gesthalt
K. przy pomocy uczniów wypisuje na tablicy nazwy wszystkiego, co znajduje się w domu.
K. poleca uczniom, by utożsamili się z tymi osobami, rzeczami, a następnie spróbowali określić wobec klasy, co ta osoba czy rzecz chciałaby powiedzieć całej rodzinie,
np.:
Ojciec:
„Gdybym był ojcem, to bym powiedział: Pracuję dla was, przynoszę wam pieniądze, bo chciałbym, żebyście byli szczęśliwi, żebyście byli dobrzy” itp.
Stół:
„Codziennie zasiadacie przy mnie, by spożywać posiłek. Chciałbym, żeby nigdy nie brakło wam chleba i żebyście spożywali go zawsze w zgodzie i miłości”.
11
Można wymienić: mamę, tatę, dziecko, brata, siostrę, babcię, dziadka, stół, krzesło,
łóżko, talerz, łyżkę, kuchnię, światło, okno, drzwi, próg domu itp.
Wypowiedzi uświadomią młodzieży wartość osób i rzeczy, z którymi się codziennie
spotyka, oraz ich miejsce w życiu każdego z nas. Jeżeli zostanie trochę czasu, można
podpowiedzieć uczniom rozmowę na temat wzajemnych relacji rodziców i dzieci. K.
może to zrobić np. tak:
Gdybym miał spotkanie z waszymi rodzicami, co mógłbym im powiedzieć oraz
o czym wasi rodzice chcieliby mi powiedzieć?
PODANIE PRAWDY
K. może podzielić klasę na dwa zespoły. Jeden przyjmuje na siebie rolę rodziców,
drugi gimnazjalistów, i po chwili narady rozpoczynają ze sobą rozmowę na temat
zastrzeżeń, oczekiwań i propozycji. Najbardziej trafne wypowiedzi zapisujemy na
tablicy.
K. poleca przeczytać z podręcznika ucznia fragmenty Pisma św. – Pwt 5,16; Syr 3,38.12-16; Syr 7,27-28, i pyta:
– Co Bóg obiecuje tym, którzy będą czcić swoich rodziców?
– Dlaczego mamy szanować swoich rodziców?
Materiały do wykorzystania:
Film video „Dekalog w nauczaniu Jana Pawła II (w Polsce), IV pielgrzymka”;
Katecheza w oparciu o homilię Jana Pawła II w Kielcach (3 czerwca 1991);
„Tak więc odkupienie świata dokonuje się naprzód przez rodzinę. Nowe Przymierze łączy się ze Starym na gruncie tego przykazania, które uwydatnia świętość
rodziny oraz odpowiadającej jej powinności: «Czcij ojca i matkę twoją».
W prawie Bożym, w dekalogu, przykazanie to następuje bezpośrednio po
trzech pierwszych, które określają stosunek człowieka do Boga.
Już samo to wskazuje na kluczowe znaczenie rodziny. Przykazanie zobowiązujące człowieka do czci rodziców, ojca i matki, zabezpiecza podstawowe dobro
natury ludzkiej wspólnoty. Rodzina bowiem znajduje się u podstaw wszystkich
ludzkich wspólnot, wszystkich społeczności i społeczeństw. Bóg, jako Najwyższy
Prawodawca, daje temu wyraz w Przymierzu synajskim, a Ewangelia potwierdza
i pogłębia prawdę moralną dekalogu o rodzinie. (...) Słowa czwartego przykazania skierowane są do dzieci, do synów i córek. Mówią: «Czcij ojca swego i matkę». Z równą siłą odnoszą się jednak i do rodziców: «Pamiętaj, abyś prawdziwie
zasługiwał na tę cześć. Bądź godny imienia ojca! Bądź godna imienia matki»”.
(Jan Paweł II, IV podróż do Polski, Watykan 1991, s. 36-37, cyt. za: Dekalog na nowo
odczytany, Szczecin 1993, s. 99)
– Dlaczego młodzi czasem źle się czują w rodzinie?
(kryzys, budzenie się indywidualności, oczekiwania, zadania, obowiązki)
12
Problemy na linii rodzice – dzieci, dzieci – rodzice.
K. może skorzystać z KKK 2214-2231.
ZASTOSOWANIE
K. poleca opracować w grupach listę z obowiązkami członków rodziny: rodziców,
dzieci, dziadków. Obowiązki te, wypisane na dużych arkuszach, mogą być wywieszone w sali i przedstawione przy spotkaniu z rodzicami.
ZAKOŃCZENIE
Modlitwa za rodziny:
Przyjmij, Panie, naszą modlitwę, zjednocz nasze serca w wierze i napełnij je
miłosierdziem. Spraw, byśmy przez radość życia kochającej się rodziny nie zapominali o tych, którzy jej nie mają.
K. poleca zapisanie tematu oraz notatki:
„Strzeż, synu, nakazów ojca,
nie gardź nauką matki.
Gdy idziesz, niech one cię wiodą,
czuwają nad tobą, gdy zaśniesz;
gdy budzisz się – mówią do ciebie” (Prz 6,20.22).
„Syn mądry miłuje karcenie,
naśmiewca nie słucha nagany” (Prz 13,1).
K. zadaje pracę domową.
13
19. DZIECKO ZA WSZELKĄ CENĘ? SZTUCZNE
ZAPŁODNIENIE
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie metod sztucznej regulacji urodzin i ich krytyczna ocena.
Pragnienie dziecka. Poszanowanie życia. Dezaprobata wobec metody in vitro.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje pojęcie „zapłodnienie in vitro”
– rozumie, na czym polega sztuczne zapłodnienie
– wymieni możliwe przyczyny bezpłodności.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi ułożyć modlitwę za małżeństwa nie mogące mieć dzieci.
Postawy:
– Uczeń wyraża dezaprobatę dla sposobów sztucznego zapłodnienia
– wyraża szacunek wobec każdego poczętego życia.
Metody i formy pracy: pogadanka, analiza schematu, praca w grupach, analiza
tekstów z KKK, świadectwo, modlitwa
Środki dydaktyczne: teksty do pracy w grupach.
WPROWADZENIE
Modlitwa:
„O Panie, który na wysokościach mieszkasz,
a nie masz w nienawiści żadnej rzeczy,
którąś stworzył, ukaż mi drogę, którą mam iść.
Rozprzestrzeń miłość moją,
aby na kształt Twego słońca
dosięgła promieniami swymi
każde najmniejsze stworzenie świata”.
(Otrzymaliście Jego moc – bądźcie Mu świadkami, Kielce 1995, s. 13)
K. zapowiada temat sztucznego zapłodnienia, czyli zapłodnienia in vitro. Dobrze
byłoby rozpocząć od aktualnych wydarzeń z tej dziedziny. Warto zapytać, co uczniowie już wiedzą na ten temat.
14
PODANIE PRAWDY
K. stawia pytanie:
– Dlaczego niektórzy małżonkowie nie mogą mieć dzieci?
1.Niepłodność niezawiniona.
K. powinien podkreślić, co powoduje bezpłodność zawinioną, pomijaną bardzo często
milczeniem.
2. Przerwanie ciąży.
3. Choroby przekazywane drogą seksualną (weneryczne).
Informacja dla katechety:
„...jajowód, w którym zwykle zaczyna się życie, może być uszkodzony, a najczęściej zatkany na skutek banalnego zapalenia. Trzeba stwierdzić – a tego nie
dowiecie się ze zwyczajnej prasy, a nade wszystko z prasy sensacyjnej – że gdy
obecnie mówi się o bezpłodności jajowodowej, ma się na myśli szereg chorób
przekazywanych drogą seksualną, chorób wenerycznych, na które zapadalność
do tego stopnia wzrosła wraz z rozwiązłością płciową, że ten typ bezpłodności
stał się groźny dla współczesnych społeczeństw” – powiedział prof. J. Lejeune na
XVIII Międzynarodowym Kongresie Rodziny.
(J. Lejeune, Etyka i genetyka, w: XVIII Międzynarodowy Kongres Rodziny, Warszawa s. 461)
4. Środki antykoncepcyjne.
(zob. J. Bruchalski, Uboczne skutki antykoncepcji, w: XVIII Międzynarodowy Kongres
Rodziny, s. 296-308)
K. podkreśla, że rodzice mają prawo poszukiwać rozwiązań istniejącego problemu
bezpłodności.
– Czy jednak dziecko za wszelką cenę?
K. omawia sposób zapłodnienia in vitro (można skorzystać ze schematu w podręczniku ucznia). Następnie proponuje pracę w grupach.
Grupy otrzymują teksty niżej podane lub teksty zamieszczone w podręczniku ucznia:
Grupa 1.
„Jest więc możliwe zakonserwowanie komórek reprodukcyjnych. Słyszeliście
o bankach spermy, wiele o tym w przeszłości mówiono. Genetyk Muller uważał,
że świadome i zorganizowane kobiety winny wyzbyć się złego nawyku sprawiania
sobie dziecka przy pomocy miernego męża. Lepiej zwrócić się do dealerów, którzy mogą zapewnić wyselekcjonowane nasienie. Mówiło się nawet o bankach
spermy laureatów Nagrody Nobla. Mnie nie wydaje się zbyt mądre wybieranie
dawców spermy spośród ludzi w podeszłym wieku, gdyż takich nagród z reguły
15
nie przyznaje się młodzieńcom. Wolałbym młodszych reproduktorów. Nie jest
też oczywiste, że pożądane cechy zostaną przekazane. Można oczywiście dokonać selekcji reprodukcyjnej, przede wszystkim u zwierząt, ale nigdy nie ma pewności, że przyszły człowiek będzie miał cechy, w imię których dokonano selekcji
spermy.
Miast długiego wykładu z genetyki przytoczę bardzo prosty przykład. Podczas
pewnej kolacji przepiękna Isadora Duncan siedziała u boku Bernada Shaw, znanego ze swego zgryźliwego humoru. Bernard Shaw, zachwycony pięknem swojej
sąsiadki, dał prawdziwy popis swego dowcipu, tak iż Isadora Duncan, uwiedziona całkowicie, powiedziała przy wszystkich: «Mistrzu, trzeba, żebyś mi zrobił
dziecko. Będzie to cud świata. Ja mu dam swoją urodę, a pan dowcip». Bernard
Shaw popatrzył na nią i powiedział: «Tak, ale jeśli wyjdzie odwrotnie?» Ta prosta
historyjka dość dobrze ujmuje trudności związane z selekcją”.
(J. Lejeune, Etyka i genetyka, w: XVIII Międzynarodowy Kongres Rodziny, s. 463)
Grupa 2.
„Problem ma różne aspekty:
1. Włamanie się techniki do życia intymnego, a więc tam, gdzie miłość powinna być na pierwszym miejscu.
«Dziecko nie może być pożądane i poczęte jako wynik interwencji technik
medycznych i biologicznych. (...) Nikt nie może uzależniać przyjścia na świat
dziecka od warunków skuteczności technicznej, ocenianej według parametrów
kontroli i panowania» (Donum vitae, II, B, 4c).
2. W tych interwencjach tkwi duże ryzyko niepożądanej ingerencji lekarzy,
biologów i położników, którzy łatwo mogliby sobie przypisać prawo do decydowania o życiu i śmierci istoty ludzkiej.
3. Przekazywanie życia jest często odłączone od aktu płciowego, od wyrazu
miłości, którego owocem winno być dziecko.
4. Prokreacja bywa czasami częściowo oderwana od ciała. Chodzi o zapłodnienie in vitro.
«Dzieci z probówki»: we Francji jest już ich kilkaset. Popyt jest tak wielki, że
na pierwszą konsultację czeka się prawie rok. Kto opisze uczucie poniżenia, jakie odczuwa wiele kobiet w obliczu nie kończących się przygotowań medycznych. Procedura bardzo wyczerpująca na dłuższą metę”.
(D. Ange, Twoje ciało stworzone do życia, Poznań 1994, s. 98-99)
Grupa 3.
„«Jest absolutnie konieczne, by miejscem prokreacji pozostawało ciało ludzkie. Tam tkwi gwarancja, że życie od samego swego początku pochodzi od rodziców i od nikogo innego»”. Poczęcie in vitro stanowi paradoksalny dowód, że
istota ludzka zaczyna się przed poczęciem.
16
5. W przypadku «zastępczych matek» brzemienność nie jest oderwana od ciała, lecz życie jest jakby oderwane od miłości, «macierzyństwo» staje się tylko
biologiczne, a nie w pełni ludzkie (na dobrą sprawę można by dojść do matkirobota). Bo czy matka może być prawdziwą matką, nie będąc jednocześnie żoną?
Czy może urodzić to, czego nie poczęła? Albo to, co poczęła poza stosunkiem
seksualnym? Nie byłoby tu prawdziwej płodności, gdyż ta rodzi się z miłości do
drugiej osoby. Nie byłoby więc prawdziwego macierzyństwa. Oczywiście, że kobieta może z miłością nosić w łonie powierzone jej dziecko. Może je w sobie
«zaadoptować». Jeśli jednak je kocha, rozstanie z nim będzie przeżyciem tragicznym, i czyż jej ból w żaden sposób nie wpłynie także na dziecko? To dziecko
musiałoby mieć w życiu dwie matki, najpierw jedną, potem drugą... Czy to nie
pozostawi w nim żadnych śladów? Dlaczego ludzie tak mało myślą o samym dziecku? Raz jeszcze w tym przypadku kult skuteczności zabija miłość. Chcemy za
wszelką cenę dziecka, a ceną do zapłacenia będzie właśnie dziecko, które poświęcamy dla dobra sprawy”.
(D. Ange, Twoje ciało stworzone do życia, Poznań 1994, s. 99-100)
K. zapisuje na tablicy pytania, na które uczniowie poszukują odpowiedzi.
POGŁĘBIENIE
Po pracy w zespołach (około 15 min.) K. pyta:
– Co sądzą autorzy o sztucznym zapłodnieniu?
– Dlaczego sztuczne zapłodnienie postrzegają negatywnie?
– Jakie zagrożenia wynikają z zapłodnienia in vitro?
– O kim najczęściej zapominają ludzie, decydując się na sztuczne
poczęcie dziecka?
Odpowiedzi możemy zapisywać na tablicy. Gdyby uczniowie mieli inne zdanie, należy je potraktować poważnie i poszukiwać dalej.
Warto podkreślić niebezpieczeństwa – dewiacje związane ze sztucznym zapłodnieniem:
– dziecko na życzenie kobiety
– dobór koloru włosów, oczu
– selekcja spermy.
A jeśli urodzone w ten sposób dziecko nie zostanie zaakceptowane przez rodziców? Jeżeli zmienią zdanie?
K. podkreśla rolę naturalnego środowiska. Można zacytować zdanie prof. J. Lejeune’a:
„Słowem, przeciwne naturze miłości ludzkiej są antykoncepcja, która oznacza
miłość bez dziecka, zapłodnienie in vitro, które oznacza dziecko bez miłości, aborcja, która jest zabijaniem dzieci, i pornografia, która jest zabijaniem miłości”.
(J. Lejeune, Etyka i genetyka, w: XVIII Międzynarodowy Kongres Rodziny,
Warszawa 1994, s. 464)
17
ZASTOSOWANIE
K. poleca odczytać lub odtwarza z kasety magnetofonowej tekst KKK 2366 i 2378
(podręcznik ucznia).
K. zachęca do wdzięczności rodzicom za ich miłość, której owocem jest nasze życie,
oraz do pozytywnej postawy wobec poczęć naturalnych.
Modlitwa słowami Psalmu 139,1-8.13-16 (podręcznik ucznia, katecheza 14).
K. poleca zapisać temat i notatkę. Zadaje pracę domową.
Praca domowa:
1. Napisz list do koleżanki lub kolegi, w którym przedstawisz problem sztucznego zapłodnienia.
2. Rozwiąż rebus („Dziecko bezcennym darem Boga”).
Lektura dla Katechety:
Jan Paweł II, „Evangelium vitae”.
18
20. NATURALNE PLANOWANIE RODZINY
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie miesięcznego cyklu kobiety i naturalnych metod planowania rodziny.
Postawa szacunku wobec chłopaka/dziewczyny i panowania nad sobą
w oczekiwaniu na współżycie seksualne w małżeństwie.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, na czym polega miesięczny cykl kobiety
– rozumie, na czym polegają naturalne metody planowania rodziny
– wymieni naturalne metody planowania rodziny.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi podjąć trud pracy nad sobą w oczekiwaniu na współżycie seksualne.
Postawy:
– Uczeń postrzega płodność jako dar
– wyraża szacunek wobec przyszłego partnera
– panuje nad sobą w oczekiwaniu na współżycie seksualne w małżeństwie
– jest przekonany o wartości naturalnych metod planowania rodziny.
Metody i formy pracy: pogadanka, analiza planszy z miesięcznym cyklem kobiety, wykład.
Środki dydaktyczne: plansza z miesięcznym cyklem kobiety, uwzględniająca naturalne metody planowania rodziny.
WPROWADZENIE
K. zachęca do zwrócenia się ku Bogu słowami modlitwy „Przygotuj mnie do miłości”:
„Powołałeś nas, Panie, do rozwoju.
Pomóż mi wypełnić Twoje wezwanie.
Spraw, abym się stała pełnym człowiekiem.
Dopomóż mi rozwinąć we mnie moją kobiecość
na miarę Twoich zamysłów.
Przygotuj mnie do daru miłości,
który mam z siebie złożyć
wyznaczonemu mi przez Twoją dobroć człowiekowi.
Daj mi moc uszczęśliwienia mojego towarzysza życia,
żeby się na mnie nie zawiódł,
19
żeby się nigdy nie musiał za mnie wstydzić,
żeby mógł na mnie we wszystkim polegać.
Przysposób mnie, Panie, do służby miłości!”
(Otrzymaliście Jego moc – bądźcie Mu świadkami, Kielce 1995, s. 30)
K. zapisuje w górze tablicy słowo „ekologia” i stawia pytania:
– Co to jest ekologia?
– Czym się zajmuje?
– Co dobrego ze sobą niesie?
– Co było przyczyną powstania ruchu ekologicznego?
K. zachęca, by sprowadzić pojęcie ekologii do dwóch określeń, które zapisuje na
tablicy:
Ekologia
chroni przed zniszczeniem
uczy współżycia z naturą
(budzi szacunek dla natury)
(budzi podziw dla natury)
K. pyta:
– Gdzie na co dzień spotykamy się z ekologią?
(ekologiczne opakowania, ubiór, żywność itp.)
PODANIE PRAWDY
K. poleca przeczytać tekst prof. J. Lejeune’a (podręcznik ucznia), co jest przygotowaniem do rozmowy o zapłodnieniu, umieszcza na tablicy planszę z miesięcznym
cyklem kobiety i w miarę potrzeby wyjaśnia jego poszczególne okresy, następnie
zachęca uczniów do odpowiedzi, jakie zastosowanie w życiu małżeńskim mają założenia ekologii.
Po zebraniu odpowiedzi uczniów K. podkreśla, że w życiu małżeńskim polega to na:
– współżyciu zgodnym z naturą
– dostosowaniu się do cyklu kobiety.
K. pisze na tablicy:
Współżycie seksualne
zgodne z naturą
dostosowane
do cyklu kobiety
K. stawia pytanie:
– Czym jest antykoncepcja?
i nie czekając szerszej wypowiedzi (o tym będzie mowa w następnej katechezie),
wyjaśnia, że jest działaniem:
– wbrew naturze
– niezależnym od okresów w cyklu kobiety.
20
K. dodaje na tablicy pod widniejącym na niej zapisem:
Naturalne metody planowania rodziny
i następnie, korzystając z wiadomości uczniów, omawia te metody według zestawienia (następna strona), zwracając uwagę, na czym polega określona metoda, co jest
jej podstawą i jakie są jej zalety (por. M. Kwiek, J. Nowak, Dorastanie do miłości,
Wrocław 1994, s. 154).
ZASTOSOWANIE
K. pyta uczniów:
– Jakie trudności wiążą się z tymi metodami?
(konieczność rezygnacji ze współżycia w okresie płodnym, konieczność panowania nad sobą, świadomość decyzji)
– Jakie owoce przynoszą?
(oczekiwanie, panowanie nad sobą, szacunek dla drugiej osoby)
– Co zakładają? (miłość)
– Do czego prowadzą? (do miłości)
Wypowiedzi można zapisać po lewej i prawej stronie tablicy.
Uczniowie mogą przeczytać wypowiedź Matki Teresy (podręcznik ucznia).
ZAKOŃCZENIE
K. pyta:
– Jak możemy przygotować się do życia małżeńskiego?
obserwacja siebie
szacunek dla płci przeciwnej
uczenie się panowania nad sobą
modlitwa za siebie i innych
krytyczne spojrzenie na propozycje środków masowego przekazu
i obiegowe opinie
K. zachęca do modlitwy („O łaskę panowania nad swymi zmysłami” lub Psalm 139
z podręcznika ucznia).
K. poleca odnotować w zeszytach temat i zapis z tablicy.
K. zadaje pracę domową.
K. może zaprosić na katechezę małżeństwo, które odpowie na pytania związane
z naturalnymi metodami regulacji poczęć.
Uwaga: Kierujemy zaciekawienie uczniów na istotę sprawy, nie zaś na „technikę stosowania”.
21
(por. M. Kwiek, J. Nowak, Dorastanie do miłości, Wrocław 1994, s. 154)
22
Termiczna ścisła
Objawowo - termiczna
bardzo wysoka
jajeczkowanie (owulacja)
jest to uwolnienie z jajeczka
dojrzałej komórki jajowej
mała
obecnie nie zalecana, ponieważ opiera się tylko na
obliczeniach, a nie na obserwacji objawów i jest mało
skuteczna
Problemy,
trudności
Efektywność
Uwagi
metoda rozpowszechniona
w świecie i łatwa
do nauczenia
wysoka
wiele wariantów metody,
zależnie od ośrodka naukowego, który ją opracował
(Anglia, Austria, Francja,
USA, Włochy)
bardzo wysoka
codzienna obserwacja
i notowanie występujących
objawów
nieprecyzyjna, nieprzydatna
przy nieregularnych cyklach i
w sytuacjach szczególnych (po
porodzie, w klimakterium,
chorobach itp.)
codzienna obserwacja i notowanie
objawu śluzu
nie wyznacza początku okresu
płodności, przy nieplanowaniu
poczęcia dziecka dość długi
okres wstrzemięźliwości płciowej,
codzienne mierzenie i notowanie
nieszkodliwa dla zdrowia
Zalety
mierzenie PTC, obserwacja
śluzu szyjkowego i ew.
innych objawów
nie szkodzi zdrowiu, ekologiczna - zgodna z naturą, umożliwia planowanie lub
odłożenie poczęcia dziecka, pozwala zachować właściwe odstępy między porodami,
umożliwia życie bez niszczenia własnej płodności, prowadzi do wzajemnego szacunku
i zaufania, pogłębienia więzi małżeńskiej, odpowiedzialnego rodzicielstwa
obserwacja śluzu
szyjkowego
na ustaleniu okresu płodności oraz niepłodności
przed i po jajeczkowaniu
Owulacja (Billingsa)
codzienne mierzenie podstawowej temperatury ciała PTC
na wyliczaniu przypuszczalne- na ustaleniu początku
go terminu płodności
okresu niepłodności bezw cyklu miesiączkowym
względnej po jajeczkowaniu
Rytmu (kalendarzowa)
Co jest
znajomość długości ostatnich
podstawą? 12 cykli
Na czym
polega?
Metoda
METODY NATURALNEGO PLANOWANIA RODZINY
21. NA PRZEKÓR PŁODNEJ MIŁOŚCI.
ŚRODKI ANTYKONCEPCYJNE
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie zasad dotyczących rodzicielstwa.
Postawa szacunku wobec rodzicielstwa i związanej z nim płodności.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje, czym jest antykoncepcja
– wymieni skutki antykoncepcji.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, jaką funkcję w małżeństwie spełnia współżycie seksualne
– potrafi wykazywać różnice między naturalnym planowaniem rodziny a antykoncepcją
– potrafi ocenić naturalne prawo płodności jako wyraz prawdziwej miłości
i akceptacji człowieka.
Postawy:
– Uczeń wyraża szacunek dla płodności
– przygotowuje się do odpowiedzialnego rodzicielstwa
– prezentuje negatywną postawę wobec antykoncepcji.
Metody i formy pracy: wykład, rozmowa, analiza tekstu biblijnego.
WPROWADZENIE
K. nawiązuje do poprzedniej katechezy nt. współżycia i naturalnych metod regulacji
poczęć i zapowiada kontynuację tego tematu od strony Kościoła (ze zwróceniem
uwagi na środki antykoncepcyjne, proponowane przez ludzi innej formacji).
K. zachęca do modlitwy.
K. umieszcza na tablicy kontury sylwetek mężczyzny i kobiety (bądź je rysuje sam)
i wprowadza w temat:
Bóg stworzył nas jako mężczyznę i kobietę. Obdarzył nas płodnością, dzięki
której jesteśmy zdolni przekazywać życie. Akt seksualny, zwany popularnie
współżyciem, daje małżonkom dużo przyjemności, pogłębia ich jedność i pozwala wyrażać wzajemną miłość.
„Płodność ludzka związana jest ściśle z rodzicielstwem:
– mężczyzna płodny jest w zasadzie przez całe życie (od okresu dojrzewania
do starości), żywotność plemników wynosi 2-3 dni;
23
– kobieta przez część życia (od okresu dojrzewania do 45-50 roku życia), ale
w bardzo krótkich odcinkach czasu. W każdym cyklu owulacyjnym komórka
rozrodcza żyje przez kilkanaście godzin. Łącząc z żywotnością plemników czas
płodności może trwać kilka dni.
Płodność zatem jest wartością i faktem, z którym trzeba się liczyć. Płodności kobiety towarzyszą objawy, po których każda z nich może nauczyć się
rozpoznawać, kiedy jest płodna, a kiedy nie. Rozpoznanie to dokonuje się za
pomocą obserwacji tych objawów, np. metodą śluzową Billingsa, termiczną,
objawową lub inną. Są to ekologiczne metody planowania poczęć. Dobrze zatem jest, jeżeli narzeczeni, przygotowując się do ślubu, po którym rozpoczną
współżycie płciowe, zapoznają się z którąś z metod obserwacji dni płodnych
i niepłodnych. Mogą wtedy rozumnie podejść do rodzicielstwa i kierować poczęciem nowego życia bez stosowania środków antykoncepcyjnych. Kto obserwuje w sobie objawy towarzyszące płodności, ten liczy się z nią i wymaga lub
okazuje szacunek sobie i swojej cielesności. Owocem współżycia małżeńskiego
jest pogłębianie miłości oraz może być przekazanie życia dziecku, gdy wybiera
się na współżycie dni płodne.
Liczenie się z płodnością i uwzględnienie jej we współżyciu małżeńskim jest
bardzo ważne, aby popęd płciowy nie stał się siłą niszczącą miłość”.
WSPÓŁŻYCIE
metody
naturalne
otwarte na życie
DZIECKO
środki
antykoncepcyjne
przeciwne życiu
PODANIE PRAWDY
K. wyjaśnia, że współżycie może prowadzić do poczęcia dziecka. Decyzję o poczęciu
pozostawiamy rodzicom.
K. pyta:
– Co powinno decydować o liczbie dzieci?
24
K. w miarę potrzeby uzupełnia:
Małżonkowie powinni do liczby dzieci podejść zgodnie z sumieniem, przekazując życie tylu dzieciom, ile mogą wychować. W odpowiedzialnym przekazywaniu życia trzeba uwzględnić:
– warunki mieszkaniowe
– warunki finansowe
– warunki społeczne
– zdrowie fizyczne i psychiczne rodziców, zwłaszcza matki.
Stosowanie metod naturalnych pozwala uniknąć poczęcia dziecka. Niektórzy jednak, korzystając z produktów chemii czy techniki, stosują środki antykoncepcyjne.
K. pyta:
– Dlaczego ludzie stosują środki antykoncepcyjne?
– Jakie widzą zalety tych środków?
– Jakie są ich uboczne działania?
K. w miarę potrzeb grupy może komentować wypowiedzi, korzystając z tekstów załączonych w teczce pomocy.
ZASTOSOWANIE
K. podsumowuje zaznaczając, że człowiek zawsze będzie stawał wobec wielu możliwości, w których wybór należy do niego, a jego konsekwencje ponosi we własnym
życiu albo sam, albo obarcza nimi innych.
K. poleca przeczytać Syr 18,30-31 i 1 Kor 6,12-14 (podręcznik ucznia) i w oparciu
o Pismo św. przekonuje, że nawet w małżeństwie, jeżeli chcemy być długo szczęśliwi,
musimy się uczyć panowania nad sobą.
ZAKOŃCZENIE
K. poleca zapisać temat, wraz z notatką i zachęca do modlitwy:
„Boże, daj mi serce czyste, abym mógł Ciebie oglądać,
serce pokorne, abym mógł Ciebie słuchać,
serce miłujące, abym mógł Tobie służyć,
serce wierzące, abym mógł w Tobie przebywać”.
(Ks. Mieczysław Bednarz, Bóg wiary i modlitwy, Kraków, s. 285)
25
ANTYKONCEPCJA I ŚRODKI WCZESNOPORONNE
METOD
METODA
STOSUNEK
PRZERYWANY
ŚRODKI
BARIEROWE
ŚRODKI
ŚRODKI
PLEMNIKOBÓJCZ
PLEMNIKOBÓJCZE
Co to jest?
niefizjologiczny
nie
fizjologiczny
stosunek
płciowy
prezerwatywa,
kapturek, diafragma gumowa lub
plastikowa osłona na
prącie lub szyjkę
macicy lub błona
dopochwowa
globulki, pianki,
kremy, spray’e
zawierające środki
chemiczne
Na czym
polega?
na wycofaniu
prącia
z pochwy przed
wytryskiem
na wytwarzeniu
mechanicznej
przeszkody (bariery)
dla plemników
na niszczeniu lub
uszkodzeniu
plemników
w pochwie
Zalety
żadne
wątpliwe
zabezpieczenie przed
chorobami
wenerycznymi i AIDS
żadne
Działania
ujemne
nerwice,
oziębłość
płciowa, stany
zapalne u kobiet,
u mężczyzn zaburzenia
wzwodu i
wytrysku
podrażnienie,
skłonność do infekcji,
reakcje alergiczne,
obniżenie libido
podrażnienia, reakcje
alergiczne, stany
zapalne, nadżerki
Skuteczność
prawie żadna
mała
niewielka
Uwagi
obecność
nasienia na
sromie kobiety w
okresie jej
płodności może
doprowadzić do
poczęcia dziecka
w celu zwiększenia
skuteczności
stosowane są z
środkami
plemnikobójczymi
badania
badania naukowe
naukowe
sugerują
sugerują możliwość
możliwość
wad
wrodzonych
wystąpienia
wad wroudzonych
dzieci palących
u dzieci
papierosy
i powyżej
kobiet palących
pa35
roku życia.
pierosy
i mających powyżej 35 roku
Krwawienia
w życia.
Krwawienia
przerwach
w przerwach
stosowania
niestosowasą
nia
nie
są
prawdziwyprawdziwymi
mi miesiączkami
(tzw.
miesiączkami
(tzw.
krwawienia
krwawienia
odstawienia).
zzodstawienia)
26
PIGUŁKA
HORMONALNA
WKŁADKA
DOMACICZNA
RU 486
STERYLIZACJA
tabletki zawierające
sztuczne hormony
(estrogeny,
progesteron)
kształtka (spirala)
z tworzywa
sztucznego (czasem
z miedzią lub
hormonami) ze
zwisającymi nitkami
nylonowymi
tabelka
wczesnoporonna
ubezpładniający
zabieg chirurgiczny
ma działanie
wielokierunkowe:
utrudnia
przechodzenie
plemników, hamuje
jajeczkowanie,
utrudnia
zagnieżdżanie się
zarodka w macicy
uniemożliwia
zagnieżdżenie się
dziecka (będącego
w embrionalnej fazie
rozwoju) w macicy,
działanie
wczesnoporonne
powoduje
śmierć dziecka
i poronienie
trwałe uszkodzenie
narządu rodnego —
podwiązanie lub
przecięcie jajowodów
(u kobiet) lub
nasieniowodów
(u mężczyzn)
prosta w użyciu
—
—
—
bezpośrednie:
nudności, wymioty,
przyrost masy ciała,
odległe: nadciśnienie
tętnicze, wylewy
krwi do mózgu,
zawały serca,
zakrzepica,
choroby wątroby,
uszkodzenie lub
niszczenie płodności,
ryzyko chorób
nowotworowych,
wad u dzieci
uszkodzenie narządu
rodnego przy
zakładaniu lub
noszeniu, bolesne
długie miesiączki,
plamienia, stany
zapalne narządu
rodnego, niepłodność,
zatrucie miedzią
obfite
krwawienia
z możliwością
śmiertelnego
wykrwawienia,
nie są jeszcze
znane odległe
skutki uboczne
poważne problemy
psychiczne, oziębłość
płciowa.
Kobiety — ciąża
pozamaciczna,
mężczyźni —
choroby naczyniowe
i nerek
bardzo wysoka
wysoka
wysoka
bardzo wysoka
szczególnie
niebezpieczna
dla dziewcząt
i dojrzałych kobiet,
nieregularnie
miesiączkujących
liczne ciąże
pozamaciczne
w Polsce prawnie
niedozwolona
27
22. PRZERYWANIE CIĄŻY:
WYZWOLENIE CZY ZBRODNIA?
Wiodące cele katechetyczne
Odkrycie i przyjęcie prawdy o życiu jako wartości od samego poczęcia.
Chrześcijańska postawa wobec każdego poczętego życia.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje, czym jest aborcja
– wymieni argumenty przemawiające za obroną nienarodzonego dziecka
– rozumie dramat stosowania aborcji.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi ułożyć modlitwę w intencji nienarodzonych dzieci
– potrafi uzasadnić, że aborcja jest zbrodnią na nienarodzonych dzieciach.
Postawy:
– Uczeń jest otwarty na przyjęcie nowego życia
– docenia wartość życia od chwili poczęcia
– wyraża postawę sprzeciwu wobec aborcji.
Metody i formy pracy: pogadanka, praca z tekstem, praca w grupach, świadectwo.
WPROWADZENIE
K. nawiązuje serdeczną więź z uczniami i zachęca do modlitwy:
„O Panie, uczyń z nas narzędzia Twego pokoju,
abyśmy siali miłość tam, gdzie panuje nienawiść;
wybaczenie tam, gdzie panuje krzywda;
jedność tam, gdzie panuje zwątpienie;
nadzieję tam, gdzie panuje rozpacz;
światło tam, gdzie panuje mrok;
radość tam, gdzie panuje smutek.
Spraw, abyśmy mogli nie tyle szukać pociechy,
co pociechę dawać;
nie tyle szukać zrozumienia, co rozumieć;
nie tyle szukać miłości, co kochać;
Albowiem dając – otrzymujemy;
wybaczając – zyskujemy przebaczenie;
a umierając rodzimy się do życia wiecznego,
przez Jezusa Chrystusa, naszego Pana”.
(Niech Pan obdarzy Cię pokojem, opr. T. Słotwiński, A. Maliszewski, Wrocław 1994, s. 24)
28
K. poleca trzem lub czterem uczniom przeprowadzić w klasie wywiad, którego przedmiotem jest przerywanie ciąży:
– Co ludzie sądzą na ten temat?
– Czym jest przerywanie ciąży?
– Dlaczego są za, dlaczego przeciw?
Wywiad można przeprowadzić wcześniej, trzeba jednak zobowiązać konkretne osoby.
PODANIE PRAWDY
K. poleca, by uczeń zawiesił na tablicy planszę z napisem:
„Nie będziesz zabijał”
– Czym jest przerywanie ciąży?
(przekroczeniem Bożego przykazania)
– Dlaczego ludzie popierają zabijanie dzieci poczętych?
– Dlaczego są za ochroną życia ludzkiego od chwili poczęcia?
POGŁĘBIENIE
Praca z tekstami.
Uczniowie, podzieleni na grupy, otrzymują od K. teksty i pytania do dyskusji lub
korzystają z tekstów w podręczniku ucznia.
Tekst 1.
„Pod względem prawa do życia każda niewinna istota ludzka jest absolutnie
równa wszystkim innym. Ta równość stanowi podstawę wszelkich autentycznych
relacji społecznych, które rzeczywiście zasługują na to miano tylko wówczas, gdy
są oparte na prawdzie i na sprawiedliwości, uznając i broniąc każdego człowieka
jako osoby, a nie jako rzeczy, którą można rozporządzać. Wobec normy moralnej, która zabrania bezpośredniego zabójstwa niewinnej istoty ludzkiej, «nie ma
dla nikogo żadnych przywilejów ani wyjątków. Nie ma żadnego znaczenia, czy
ktoś jest władcą świata, czy ostatnim nędzarzem na tej ziemi: wobec wymogów
moralnych jesteśmy wszyscy absolutnie równi»” (Didache, w: EV 57).
– Co jest podstawowym prawem człowieka?
– Czego nas uczy Jan Paweł II?
Tekst 2.
„Wśród wszystkich przestępstw przeciw życiu, jakie człowiek może popełnić,
przerywanie ciąży ma cechy, które czynią z niego występek szczególnie poważny
i godny potępienia. Sobór Watykański II określa je wraz z dzieciobójstwem jako
«okropne przestępstwa».
29
Dzisiaj jednak świadomość jego zła zaciera się stopniowo w sumieniach wielu
ludzi. Akceptacja przerywania ciąży przez mentalność, obyczaj i nawet przez prawo jest wymownym znakiem niezwykle groźnego kryzysu zmysłu moralnego, który
stopniowo traci zdolność rozróżnienia między dobrem i złem, nawet wówczas,
gdy chodzi o podstawowe prawo do życia. Wobec tak groźnej sytuacji szczególnie potrzebna jest odwaga, która pozwala spojrzeć prawdzie w oczy i nazwać
rzeczy po imieniu, nie ulegając wygodnym kompromisom czy też pokusie oszukiwania siebie” (EV 58).
– Dlaczego ludzie akceptują przerywanie ciąży?
– Dlaczego przerywanie ciąży jest niebezpieczne?
Tekst 3.
„Dwie są drogi, jedna żywota, druga śmierci, różnica zaś wielka między tymi
drogami. (...) Drugie zaś przykazanie nauki jest takie: nie zabijaj, (...) nie zabijaj
płodu, nie odbieraj życia niemowlęciu. (...) A oto druga śmierć: (...) nie znają
litości wobec nieszczęśliwego, nie pomagają utrudzonemu, nie liczą się ze Stwórcą,
lecz bez skrupułów zabijają niemowlęta i spędzają płód, odwracają się od ubogiego, dręczą uciśnionego, bronią bogaczy, a biednych sądzą niesprawiedliwie
i w ogóle wszelkie możliwe popełniają grzechy. Wy, dzieci, nie miejcie z tym nic
wspólnego!” (Didache, zob. EV 54).
– O jakich dwóch drogach mówi Jan Paweł II w „Evangelium vitae”?
– Przed czym ostrzega nas Didache, najstarszy pozabiblijny tekst chrześcijański z II wieku?
Tekst 4.
„Wielki kaleka od urodzenia, powieściopisarz Jan Adnet, tak pisze do posła,
doktora Peyret, autora projektu prawa upoważniającego do sztucznych poronień, zwłaszcza w przypadku poważnych anomalii:
«Pan także, doktorze, mógłby być głębokim debilem, nie byłby pan wtedy lekarzem ani deputowanym, ale nie byłby pan przez to mniej Klaudiuszem Peyret.
Miss Francji mogła była urodzić się mongołką, byłaby jednak nazwana swoim imieniem przez rodziców, a zwłaszcza przez Boga... Mam bardzo dużo czasu na ciężkie
myśli o tym, że według prawa wydanego za wolą niektórych ludzi uzurpujących
sobie władzę, jaka im się nie należy, mógłbym w tej chwili nie widzieć światła dnia,
nie kochać. Chory czy zdrowy, kaleka czy dotknięty nawet idiotyzmem, domagam
się prawa do życia, którym rozporządzania przez was nie uznaję...»”
(La Croix, 6 XI (1970), za: J. Toulat, Sztuczne poronienia, Paris 1978, s. 63)
– Co powieściopisarz wyrzuca lekarzowi?
– O co się upomina i dlaczego?
30
ZASTOSOWANIE
K. prosi uczniów o odpowiedzi na pytania postawione pod tekstem (powinni powiedzieć, z czego korzystali, czego tekst dotyczył i jakie z niego wyciągnęli wnioski).
K. może wykorzystać teksty mówiące o dramacie kobiet, które przerwały ciążę, oraz
teksty o radości kobiet, które mimo komplikacji urodziły dziecko.
K. wraz z uczniami próbuje odpowiedzieć na pytania:
– W czym zawiera się dramat kobiet, które ciążę przerwały?
– W czym zawiera się radość kobiet, które mimo zagrożeń urodziły dziecko?
K. może to podsumować następującymi słowami:
Pani Wanda Pułtawska – matka czworga dzieci, na XVIII Międzynarodowym
Kongresie Rodziny mówiła o wpływie przerywania ciąży na psychikę kobiet. Wśród
wielu skutków przerywania ciąży wymienia m.in. takie jak: depresje, poczucie
winy, bezpłodność, poronienia samoistne, chęć następnych przerywań (agresja
wobec dziecka), agresja wobec lekarza, otoczenia, dzieci, zmiana osobowości.
Ostatecznie przerywanie ciąży jest zawsze przerywaniem życia, odebraniem
szansy poczętemu dziecku, do którego przyjęcia potrzeba odwagi i często głębokiej wiary.
W przekazywaniu życia należy zachować najwyższą odpowiedzialność właśnie dlatego, że jest ono w oczach Boga takie cenne. Trzeba też dokładać wszelkich starań i korzystać z wszelkich starań w jego obronie.
K. może, korzystając z dogodnej sposobności, umiejętnie rozpropagować ideę duchowego adoptowania nienarodzonych.
Można też (w zależności od potrzeb grupy) podać informacje o domach samotnej
matki i warunkach przekazania niechcianego dziecka do adopcji.
ZAKOŃCZENIE
Można tu odczytać fragment homilii Jana Pawła II z 14 VI 1991 r. (teczka pomocy).
K. proponuje modlitwę za wszystkich, którzy są w trudnej sytuacji: „Pod Twoją obronę”.
Zapis katechezy w zeszytach.
K. zadaje pracę domową.
31
32
III
ZAGROŻENIA DLA WIARY
„Kto zabija wiarę człowieka
nawet w imię prawdy,
winien jest śmierci,
bo czyni tak,
jakby zabił samego człowieka”.
(R. Brandstaetter)
33
23. BOGACTWO A WOLNOŚĆ CZŁOWIEKA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie prawdy: „Łatwiej jest wielbłądowi przejść przez ucho igielne
niż bogatemu wejść do królestwa niebieskiego” (Mt 19,24). Zapamiętanie
zagrożeń, jakie niesie ze sobą gromadzenie dóbr materialnych.
Właściwy stosunek do dóbr materialnych. Dezaprobata wobec pogoni za
dobrami materialnymi, zachłanności, chciwości.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń wymieni zagrożenia, jakie niesie ze sobą gromadzenie dóbr materialnych
– wymieni pozytywne i negatywne sposoby wykorzystania bogactwa materialnego.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi odkryć zagrożenia, jakie niesie ze sobą gromadzenie bogactw
– potrafi uzasadnić, kiedy bogactwo materialne może stać się źródłem pogłębienia cech ludzkich w człowieku
– potrafi wyjaśnić, kiedy bogactwo materialne może stać się bronią zwróconą
przeciw człowiekowi.
Postawy:
– Uczeń chętnie dzieli się z innymi tym, co posiada, prezentuje właściwy stosunek do dóbr materialnych i dobrze je wykorzystuje
– potrafi uszanować dorobek swej rodziny
– okazuje dezaprobatę wobec zachłanności i skąpstwa
– przyjmuje naukę Chrystusa o bogatym młodzieńcu i wyciąga właściwe wnioski.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, praca w grupach, praca z tekstem
biblijnym, analiza tekstu biblijnego, słuchanie z kasety audio, praca z podręcznikiem, refleksja na tle muzyki.
Środki dydaktyczne: Pismo św., kaseta „Każdy ma swoje Westerplatte”.
WPROWADZENIE
K. nawiązuje kontakt z uczniami.
K. zadaje pytania:
– Które programy w TV są najczęściej oglądane?
– Dlaczego właśnie one mają taką popularność?
– Jaką rolę odgrywa w nich pieniądz?
34
– Jakie są złe i dobre strony pieniądza?
K. zachęca do modlitwy.
PODANIE PRAWDY
K. rozdaje Pismo św. i prosi o odszukanie Mk 10,17-30 (można skorzystać z podręczników). Po zapoznaniu się uczniów z tekstem, K. dzieli klasę na 3 grupy (jeżeli grupa
jest bardzo liczna, mogą być mniejsze zespoły, ale pracujące w obrębie tych samych
zagadnień).
Grupa 1.
– Jak żył bogaty młodzieniec do czasu spotkania z Chrystusem?
(był dobry, pobożny, poszukiwał prawdy, ufał Chrystusowi)
Grupa 2.
– Jak wyglądało życie bogatego młodzieńca po spotkaniu z Chrystusem?
(niepokój, czy dobrze zrobił, odejście ze smutkiem)
Grupa 3.
– Dlaczego bogatemu trudno jest wejść do nieba?
(jest zbyt pochłonięty swoim majątkiem)
Po 10-15 minutach grupy prezentują swoje wyniki.
Po ich prezentacji K. pisze na tablicy wyraz „bogactwo” i razem z uczniami sporządza zestawienie (dobre i złe strony bogactwa):
BOGACTWO
(dobra materialne)
pozytywy
negatywy
– daje człowiekowi
– daje złudne wrażenie
poczucie pewności
samowystarczalności
– daje możliwość społecznego
– zniewala
awansu
– wprowadza niepokój
– można służyć pomocą
– często osłabia wiarę
ludziom w potrzebie
– daje fałszywe poczucie
„ważności”
POGŁĘBIENIE
K. zadaje do samodzielnej lektury tekst Łk 12,33-34 i pyta:
– Do czego wzywa nas Chrystus?
K. włącza kasetę „Każdy ma swoje Westerplatte” (Edycja paulińska ME P 52) z bardzo ciekawym fragmentem przemówienia Ojca świętego do młodych na Westerplatte:
„Młody rozmówca Chrystusa odszedł smutny (por. Mk 10,22). Dlaczego smutny? Może zdawał sobie sprawę z tego, jak wiele traci.
35
Istotnie. Stracił ogromnie wiele. Gdyby został z Chrystusem, tak jak apostołowie, byłby się doczekał jerozolimskiej Paschy. Byłby się doczekał krzyża na
Golgocie, ale potem i zmartwychwstania. I zstąpienia Ducha Świętego. Byłby się
doczekał tej przedziwnej przemiany, jakiej w dniu Pięćdziesiątnicy dostąpili apostołowie. Stali się nowymi ludźmi. Osiągnęli wewnętrzną moc prawdy i miłości.
Gdyby został przy Chrystusie ów młody człowiek, byłby się przekonał o tym,
że On – Nauczyciel i Mistrz – «umiłowawszy swoich... do końca ich umiłował»
(J 13,1). I właśnie przez tę miłość do końca – «dał im moc, aby stali się synami
Bożymi» (por. J 1,12). Oni – ludzie. Zwyczajni, słabi ludzie”.
Jeżeli K. nie posiada kasety, może wspomniany fragment przeczytać (III pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, 8 VI-17 VI 1987 r., To czyńcie na moją pamiątkę, Paryż
1988, s. 154-155).
– Na co Papież zwraca uwagę w tym przemówieniu?
– Co, zdaniem Papieża, stracił młody człowiek?
– Co mógł zyskać?
ZASTOSOWANIE
K. prosi o przeczytanie wiersza św. Tomasza Moore (podręcznik ucznia) i pyta:
– Co wam się podoba w postawie świętego?
– Jaki jest jego stosunek do dóbr materialnych?
– Dlaczego możemy go nazwać uczniem Chrystusa?
K. włącza kasetę z muzyką poważną i zachęca uczniów do refleksji, stawiając pytania, na które każdy z nich odpowie we własnym sercu:
– Jak korzystam z tego, co posiadam?
– Na co wydaję pieniądze?
– Czy umiem się dzielić?
– Jak szanuję dobro mojej rodziny?
– Czy umiem rezygnować z rzeczy materialnych?
– Czy chcę bardziej „być”, czy więcej „mieć”?
– Co powiedziałby Chrystus, gdyby przyszedł dziś do mnie?
ZAKOŃCZENIE
K. poleca przeczytać, co pisze na ten temat Michael Quoist (w książce: Modlitwa i czyn,
Warszawa 1975, s. 34-36), i fragmentem jego rozważań pomodlić się, np. od słów: „Panie, ofiaruję Ci...” (podręcznik ucznia), lub zaśpiewać „Srebra i złota mi brak”.
K. poleca zapisać temat z podręcznika oraz słowa, jakie Chrystus skierował do bogatego młodzieńca.
Praca domowa – z podręcznika ucznia, oraz krzyżówka (teczka pomocy).
36
24. SEKTY, ICH CEL, CHARAKTER, ZAGROŻENIA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie istoty niebezpieczeństwa, jakie niosą ze sobą sekty.
Wartościowanie oferowanych propozycji „innej wiary” i afirmacja własnej.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje, co to jest sekta
– rozumie niebezpieczeństwa, jakie niosą ze sobą sekty
– poda objawy uzależnienia się od sekty.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi określić szkodliwość działania sekt
– potrafi się bronić przed werbowaniem do sekty
– potrafi rozpoznać, że ktoś przystał do sekty
Postawy:
– Uczeń jest krytyczny wobec oferowanych propozycji „innej wiary”
– jest wierny jedynemu Bogu
– wykazuje troskę o członków sekt
– potrafi bronić swojej wiary.
Metody i formy pracy: świadectwo, wykład, rozmowa kierowana, praca z tekstem biblijnym.
Środki dydaktyczne: „List” 2/96.
WPROWADZENIE
K. nawiązuje z uczniami kontakt i wprowadza w temat katechezy świadectwem Anny:
„Odwiedziła niedawno moich przyjaciół w Paryżu. Przyszła z matką. Matka
chodzi z nią wszędzie, bo Anna nie potrafi zostać sama. Zbyt długo mieszkała
w jednym z domów Moona. Kiedy miała kilkanaście lat, uważała, że rodzice jej
nie kochają. Znalazła więc szybko towarzystwo, które okazało jej dużo zainteresowania, miłości. Zamieszkała z nimi, a oni wysyłali ją, żeby kwestowała na ulicach miasta. To była jej praca dla sekty. Była ładna i udawało się jej przynosić
dużo pieniędzy. Ale po kilku latach, gdy przestała przynosić dochód, wyrzucili ją.
Wróciła wtedy do matki. Dziś ma ponad trzydzieści lat, ale emocjonalnie chyba
już zawsze pozostanie kilkunastoletnią dziewczynką”.
(„W blasku Księżyca”, w: List 2/96, s. 10)
K. zachęca do modlitwy „Duchu Święty, który oświecasz...”
37
PODANIE PRAWDY
K. prosi uczniów o podanie definicji sekty.
K. może uzupełnić wypowiedzi uczniów.
Materiał dla katechety:
„Sektą nazywamy grupę ludzi posiadającą własną doktrynę (...), która oddzieliła się od wyznania macierzystego, np. chrześcijaństwa, hinduizmu lub buddyzmu, oddzieliła się także od innych grup z przekonaniem, że tylko ona posiada
prawdę potrzebną do zbawienia. Sekta z łacińskiego sequi – pójść za kimś, naśladować czy pielęgnować wspólnotę z jakimś mistrzem”.
K. pyta:
– Jakie sekty znacie?
– Co wiecie na ich temat?
K. odwołuje się do artykułów z „Listu” 2/9 i ustala z uczniami rodzaje sekt:
1. Sekty biblijne (pseudochrześcijańskie).
Deklarują one centralność Biblii w swoim światopoglądzie, ale tak nie jest.
W istocie chodzi o fałszywe, niechrześcijańskie, nieewangeliczne idee pokoju
i miłości („dzieci Boga”, mormoni, świadkowie Jehowy).
2. Sekty orientalne – zakorzenione w filozofii i religii wschodniej, stanowią
zwykle rodzaj „herezji” w stosunku do wielkich religii świata. Istotne założenia
filozoficzno-religijne (całkowicie niezgodne z chrześcijaństwem), które się powtarzają w każdym przypadku, to reinkarnacja, monizm panteistyczny (eliminujący Boga osobowego i transcendentnego), swoiste „człowieczeństwo”, które
uderza w bóstwo i człowieczeństwo Jezusa i grozi grzechem bluźnierstwa (wyznawcy Kryszny, ruch wokół Sai Baby, grupy buddyjskie).
3. Sekty terapeutyczne – są to grupy oferujące terapię osobom zagubionym,
w stanie depresji, sfrustrowanym. Dają one obietnicę pomocy ze strony grupy, co
okazuje się uzależnieniem i zniewoleniem. Manipulują potrzebami ciała, co usprawiedliwiają potrzebami duszy. Posługują się zastraszaniem, sugestią, hipnozą itp.
4. Sekty gnostyczno-magiczne – tzw. „new age”.
Jego ideologia:
a. Wszystko jest jednym (panteizm, masizm).
b. Człowiek jest najwyższym wykwitem tej boskiej jedności, czyli bogiem.
c. Człowiek powinien to sobie uświadomić (gnoza), rozpoznać swój ukryty
potencjał (okultyzm), chcieć dążyć w tym kierunku.
d. Człowiek powinien uczyć się w tym celu określonych technik (rytuałów) czy
psychotechnik (magia).
38
K. stawia pytanie:
– W jaki sposób sekty werbują nowych członków?
Po wypowiedziach uczniów K. uzupełnia:
Członkami sekt są z reguły osoby emocjonalnie i intelektualnie niedojrzałe,
ludzie zagubieni, osamotnieni, nie akceptowani w swoim środowisku. Sekty wychodzą naprzeciw ich potrzebie samorealizacji na rozmaitych płaszczyznach. Agitacja do sekt o znamionach chrześcijańskich dokonywana jest tam, gdzie są jakieś zgromadzenia religijne: pielgrzymki, zjazdy, i tam rozprowadza się wiele
propagandowych ulotek i publikacji. Pierwsze spotkania odbywają się w atmosferze serdeczności, ciepła, bezinteresowności. Liderzy odwołują się do modnych
haseł, nierzadko oferują pomoc finansową, bezpłatne posiłki, leki, a czasem nawet roztaczają atrakcyjne perspektywy studiów i podróży zagranicznych.
POGŁĘBIENIE
K. wspólnie z uczniami ustala, jakie ryzyko niesie ze sobą wejście do sekty. Odpowiedzi możemy zapisywać na tablicy.
Zagrożenia
Szkodliwa działalność sekt dotyka nie tylko Kościoła, ale też społeczeństwa
i jednostki. Sekty występują przeciw edukacji i instytucjom społecznym. Mają
szkodliwy wpływ na życie psychiczne swoich członków, prowadzą do nerwic, zaburzeń świadomości, wypadków samobójstw (w 1994 r. popełniło samobójstwo
48 członków sekty „Świątynia Słońca” w Szwajcarii). Działalność sekt w pewien
sposób odsłania braki Kościoła – brak wspólnoty, poczucie anonimowości, naglącą potrzebę formacji.
Po określeniu zagrożeń K. zwraca uwagę na konieczność pomocy osobom uzależnionym od sekt, zaznaczając, że sekty zwykle się kamuflują.
– Po czym możemy rozpoznać, że ktoś przystąpił do sekty?
(sekty zwykle się kamuflują)
Objawy uzależnienia:
1. Ogólne zmiany w zachowaniu – zmiana osobowości, nowy sposób odżywiania się, zamknięcie się w sobie.
2. Zmiany intelektualne (fascynacja nową literaturą, krytycyzm wobec dotychczasowej religii), brak umiejętności samodzielnego myślenia.
3. Zmiany fizyczno-emocjonalne – nagłe „ochłodzenie”, brak więzi z rodziną,
lęk, myśli samobójcze, urojenia, zaburzenia psychiczne, zaburzenia fizyczne, zły
wygląd, brak snu, utrata wagi, podniecenie, nadmierna witalność.
39
ZASTOSOWANIE
K. poleca przeczytać tekst Mt 24,4.11-13.23-28 (podręcznik ucznia).
K. stawia pytania:
– Czyje przyjście zapowiada Jezus Chrystus?
– Kogo nazywa fałszywym mesjaszem i fałszywym prorokiem?
– Co będzie celem ich działania?
– Co Jezus zapowiada tym, którzy przy Nim wytrwają?
– Jakiej postawy wobec członków sekt oczekuje od nas Chrystus?
(musimy spróbować zrozumieć „o co im chodzi”, członkom sekt winniśmy
miłość i szacunek, nawet jeśli błądzą)
Chodzi o tolerancję wobec osób, ale nie wobec fałszywych i niebezpiecznych
idei czy złych czynów (musimy bronić prawd chrześcijańskich, podając uzasadnienie swojej nadziei – por. 1 P 3,15).
– Które przykazanie zobowiązuje nas do wierności jedynemu Bogu?
(por. Wj 20,2-5a)
– Dlaczego powinniśmy być wierni i czujni w swej wierze?
Jeśli czas pozwoli, K. może polecić lekturę Dz 20,28-35 lub Ga 1,6-9 (podręcznik
ucznia).
– Przed czym przestrzega św. Paweł?
– Do czego nas wzywa?
– Kogo nazywa wilkiem?
– Jakich argumentów używa na korzyść prawdziwej wiary?
K. zachęca do modlitwy spontanicznej w intencji ludzi, którzy zostali wchłonięci
przez sekty i są wykorzystywani fizycznie i duchowo.
K. poleca zapisać temat i pracę domową.
Pieśń: „Jezus Chrystus moim Panem jest”.
Uwaga: K. może zrezygnować z teoretycznych informacji na temat różnych
sekt i podać jedynie wiadomości ogólne, a zająć się dokładniej sektami obecnymi
w środowisku, z którymi dzieci i młodzież mogą się zetknąć.
Można skorzystać:
ks. A. Zwoleński, „Poszukiwania w celu zagubienia”, w: Wychowawca 10/1994,
s. 11-12,
Teczka pomocy lub artykuły w czasopismach, np. Być sobą 1.8(1993); 2 (1994),
itd.
http://www.opoka.org.pl/varia/sekty/
Na następną katechezę uczniowie mogą przynieść zdjęcia swoich idoli.
40
25. WZÓR OSOBOWY, KTÓRY NAŚLADUJĘ
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie konieczności budowania własnej tożsamości na drodze wiodącej do Boga. Zrozumienie roli autorytetu w kreowaniu osobowości sakramentalnej.
Wierność w naśladowaniu wzoru osobowego Chrystusa.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, że wzór osobowy, który naśladujemy, może nas rozwinąć
ku wyższym wartościom, ale też spłycić duchowo
– zdefiniuje pojęcie „idola” i „autorytetu”.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi poszukiwać właściwych wzorców do naśladowania
– potrafi uzasadnić znaczenie autorytetów w życiu człowieka
– potrafi odróżnić autorytet od pseudoautorytetu.
Postawy:
– Uczeń jest wierny w naśladowaniu Chrystusa
– buduje własną tożsamość na drodze do Boga
– dokonuje właściwego moralnego osądu napotkanych autorytetów i idoli
– poszukuje wartościowych wzorców do naśladowania.
Metody i formy pracy: praca ze zdjęciami, rozmowa kierowana, świadectwo, analiza tekstu biblijnego.
Środki dydaktyczne: zdjęcia, plakaty idoli, wizerunek Chrystusa z całunu.
PROPOZYCJA I
1. Uczniowie pokazują zdjęcia swoich idoli lub pisemne krótkie informacje
o swoich idolach.
2. Nauczyciel prosi paru uczniów, by umotywowali: dlaczego wybrali tego właśnie idola?
3. Prowadzenie uczniów do uświadomienia sobie, czy cechy idola tylko im się
podobają, czy też starają się je naśladować.
4. Rozmowa o autorytetach:
– Kiedy ktoś posiada autorytet?
– Kto dla was jest autorytetem?
– Dlaczego ktoś dla was jest autorytetem?
41
5. Uświadomienie, że w każdym młodym człowieku istnieje potrzeba uznawania jakiegoś autorytetu, co pociąga za sobą pragnienie naśladowania go. Takim
autorytetem może być matka, ojciec, nauczyciel, ktoś, kogo się ceni. (Dla autentycznych chrześcijan największym autorytetem jest Jezus Chrystus, dla mahometan – Mahomet, dla buddystów – Budda.)
6. Rozmowa o cechach autorytetu, które uczniowie chcieliby naśladować („kto
z kim przestaje, takim się staje”), oraz zachęcenie do ich naśladowania.
7. Uzmysłowienie, że idol nie wystarczy dla pełnego rozwoju człowieka. Potrzebny jest jeszcze jakiś autorytet, bo w idolach istnieją czasem takie cechy, które zatrzymują rozwój, np. brutalność, agresja.
Uwaga: K. przy prezentacji idoli ma możliwość zorientowania się, jaki wpływ
mają oni na uczniów. Dlatego też powinien powstrzymywać się od krytyki, aby
nie zniweczyć przez nią otwartości uczniów.
(M. Kwiek, I. Nowak, Twój idol, twój autorytet, w: Dorastanie do miłości,
Wrocław 1994, s. 21-22)
PROPOZYCJA II
– dla grupy katechetów zorientowanych w analizie reklam, obrazów czy filmów, np.
teledysków.
WPROWADZENIE
K. zapowiada temat, zachęca do modlitwy „Ojcze nasz” i zadaje pytania:
– Kogo nazywamy idolem?
– Kto jest waszym idolem?
Uczniowie prezentują przyniesione plakaty.
– Dlaczego ci ludzie są waszymi idolami?
PODANIE PRAWDY
K. wyjaśnia, że w obrazach koduje się pewną treść, przesłanie, przy pomocy linii,
figur, wrażeń zmysłowych czy psychologicznych, które oddziaływują na świadomość
i podświadomość odbiorcy.
K. rozdaje klasie kilka ilustracji, reklam, plakatów z fotosami piosenkarzy, aktorów,
sportowców, i pyta, czym się przemawia (nie co pokazuje) do odbiorcy:
– układem linii
– figur
– wrażeniami psychologicznymi (w tym nagością, seksem)
– wrażeniami zmysłowymi.
K. uzupełnia:
To wszystko powoduje, że widz idzie za swoim bóstwem, za swoim idolem,
ślepo w niego zapatrzony, nie bardzo wiedząc, dlaczego to robi.
42
To, że śpiewak zdejmuje koszulę i gra rozebrany, przybiera odpowiednią pozę,
nie jest bez znaczenia. On w ten sposób działa na nasze zmysły, zniewala nas,
a my, nie bardzo wiedząc, o co chodzi, i nie rozumiejąc dlaczego, przyjmujemy
go – podoba się nam. Ulegamy złudzeniu, że pociągają nas jego myśli, osobowość, która urzeka...
K. stawia pytania:
– Dokąd prowadzą nas nasi idole?
(Elvis Presley popełnił samobójstwo, Freddie Mercury umarł na AIDS, był
homoseksualistą, Dalida otruła się gazem, Birigitte Bardot żyje samotnie
z psami i kotami, Marilyn Monroe umarła odurzona środkami nasennymi)
– Czy dzięki nim stajemy się lepsi?
– Czego nas uczą?
– Czym nas pociągają?
Michael Jackson:
operacje plastyczne, szerzy mit wielkości, molestuje chłopców, pragnie wielkości własnej, nie potrafi założyć szczęśliwej rodziny
– Co idole robią dla ludzi?
K. umieszcza z lewej strony tablicy wizerunek najbardziej popularnego wśród młodzieży idola. Wokół niego uczniowie zapisują hasłowo jego cechy i sposoby oddziaływania, np:
Szybko przemija
zaspokaja powierzchowne potrzeby
(zabawy, rozrywki)
IDOL
zastępują go inni
pociąga urodą,
ubiorem, zachowaniem na scenie
POGŁĘBIENIE
K. zawiesza na tablicy po prawej stronie oblicze Chrystusa (wizerunek z całunu)
i pyta:
– Czym Jezus różni się od idoli „gazetowych”?
– Dlaczego trudno być fanem Jezusa?
43
– Co daje nam więź z Nim?
– Co Chrystus zrobił dla ludzi?
– Jakie ludzkie potrzeby zaspokaja?
Uczniowie, odpowiadając na postawione pytania, dopisują hasła charakteryzujące
Jezusa i Jego oddziaływanie na ludzi, np.:
nikt nie potrafi
go zastąpić
nadaje sens i cel
ludzkiemu życiu
zaspokaja
najgłębsze ludzkie
potrzeby
nieprzemijający
JEZUS
stawia
wymagania
ciągle ma wielu
naśladowców
ofiarował siebie
pociąga duchowo
ZASTOSOWANIE
K. poleca przeczytać Mt 6,24 (podręcznik ucznia) i po rozmowie z uczniami na ten
temat podkreśla, że nieustannie będziemy trwać wobec konieczności wyboru, który
prawie zawsze zależy od nas. Podejmując go, decydujemy od kogo otrzymamy nagrodę. Kto bowiem w jakiego boga wierzy, takiego nagrodę otrzyma.
K. poleca zapisać temat i notatkę oraz zachęca do modlitwy pieśnią „Jeszcze się
kiedyś rozsmucę”.
44
26. „NIE BĘDZIESZ MIAŁ BOGÓW CUDZYCH
PRZEDE MNĄ”
Film K. Kieślowskiego „Dekalog – 1”)
K. może pożyczyć kasetę wcześniej, by uczniowie obejrzeli ją w domu.
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie niebezpieczeństw, na jakie narażamy się przyjmując obcych
bogów i ulegając zgubnej pewności siebie.
Postawa zaufania Bogu i złożenia w Nim swej nadziei.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, dlaczego warto wierzyć w prawdziwego Boga
– wymieni, co może być naszym „cudzym bogiem”
– wymieni niebezpieczeństwa, na jakie się narażamy przyjmując obcych bogów.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, dlaczego warto wierzyć w Boga
– potrafi uzasadnić, że przestrzeganie pierwszego przykazania jest drogą pogłębiania wiary i drogą do Boga.
Postawy:
– Uczeń ufa Bogu
– pogłębia wiarę w jedynego Boga
– daje świadectwo jako uczeń Chrystusa
– dokonuje refleksji nad niebezpieczeństwami, na jakie się narażamy przyjmując innych bogów.
Metody i formy pracy: film, świadectwo, dyskusja.
Środki dydaktyczne: film „Dekalog – 1”, artykuł „Idole” (teczka pomocy).
Ponieważ katecheza łączy się z poprzednią, powinna być jej przedłużeniem.
K. rozpoczyna od przedstawienia na video filmu (całego, jeśli czas pozwoli, lub wybranych fragmentów).
Pytania dotyczące projekcji:
– Czym dla ojca była śmierć dziecka?
– Dlaczego warto wierzyć w prawdziwego Boga?
(nie daje złudnej pewności, wzywa, by Mu ufać)
– Dlaczego nie warto polegać na technice? (jest pożyteczna, ale martwa)
K. stawia pytania pogłębiające:
– Co może być naszym „cudzym bogiem”?
45
W przypadku niemożności skorzystania z filmu można posłużyć się tekstem Wj 32,1-6
(podręcznik ucznia) oraz poniższym cytatem, ukazując różnych bogów współczesności i Jezusa, który nie zniewala, lecz wyprowadza na wolność.
„Jacek długo ubierał się wyłącznie na czarno: czarne koszule, spodnie, kurtki,
buty, takie punkowskie, wysokie, wiązane. Najpierw zafascynował go Stachura –
bezkresna niezależność i nieustanne podróżowanie. Dla Jimmiego Morrisona zaczął uczyć się angielskiego. Morrison podczas koncertów wykrzykiwał: «To nieprawda, że Bóg wysłuchuje nasze modlitwy!» – Jacek w to wierzył. Czasem, gdy
z kimś rozmawiał, wplatał cytaty z piosenek Doorsów jako własne myśli. Tylko
czasami, gdy jego bunt przechodził w rozpacz, miewał myśli samobójcze.
Nina jako nastolatka trafiła do niezależnego harcerstwa, takiego, co to przyznawało się do Kościoła, później związana była z młodzieżowym podziemiem
i Pomarańczową Alternatywą. To wszystko było formą walki z komunistycznym
reżimem. Wierzyła, że jeśli służy się wspaniałym ideom, to się jest wspaniałym
człowiekiem. Kiedy zaczęła się wspinać po szczeblach organizacyjnej hierarchii,
odkryła, że ci ludzie nie tylko nie są doskonali, ale są straszliwie zwyczajni
i w dodatku też mają przeróżne słabości. Przeżyła kryzys wartości, uznając, że
«wszystko jest skażone», i zdecydowała się to wszystko zostawić.
Przy pierwszym spotkaniu pokłócili się. Przy drugim, absolutnie nie zaplanowanym, rozstając się powiedzieli: «Ja w prawo», «A ja w lewo». «Ziemia jest
okrągła, to może się jeszcze spotkamy»... I spotkali się. Potem już «poszło» im
bardzo szybko. Zamieszkali razem, by być ze sobą już na zawsze. A że, jak dotąd,
odrzucali wszystkie instytucje – ślub również uznali za niepotrzebny.
Już wtedy Nina szukała własnej drogi duchowej. Postanowiła wybrać z przeróżnych religii i filozofii to, co najlepsze, i tym kierować się w życiu. Wybrała
między innymi miłość do wszelkiego stworzenia, do mrówek, drzew i kamyków,
Pana Jezusa i Nowy Testament, bo Stary to już nie za bardzo jej pasował. Akurat
Jacek wciąż był zafascynowany Morrisonem, odrzucał Boga chrześcijan, a szukał
sensu życia w religiach Wschodu, w kultach indiańskich i doświadczeniach narkotycznych... Nie mógł się pogodzić z tym, że jego dziewczyna modli się do Jezusa. A ona myślała: «przyjmę wszystko od Jacka, ale Ciebie, Panie Boże, nie oddam». Musiało być coś pociągającego w modlitwie Niny, że Jacek w końcu przełamał się i nie tylko że zaczęli razem czytać Pismo święte, ale także zaczęli razem
się modlić. Modlitwie zaś towarzyszyły bardzo dziwne zjawiska – a to coś Jackowi spadło na głowę z półki, a to miewał jakieś zjawy, koszmary, słyszał krzyki,
zaczynało nim trząść. Siedział więc niekiedy obok Niny, zbuntowany i zły, a Nina
się modliła...
W tym wszystkim, w swych poszukiwaniach, byli bardzo sami. Odsunęli się od
nich i znajomi, i rodziny. Jednym przeszkadzało to, że żyją bez ślubu, innym – że
tak «obnoszą się» z Pismem świętym i Panem Jezusem”.
(Iwona Sobas, O hipach, którzy pokochali Boga, w: List 4/95, s. 6)
46
K. może, jeśli nie przewidujemy tego innym razem, pokazać film „Faustyna” i wspólnie z klasą poszukiwać odpowiedzi na pytania:
– Dlaczego warto wierzyć Bogu?
– Co zyskujemy „mając” Boga?
Uwaga: Z filmu „Dekalog” można wykorzystać ciekawe fragmenty scenariusza mówiące o Bogu bądź odnoszące się do Niego. Podobnie – myśli z artykułu
„Idole” (teczka pomocy).
47
27. MUZYKA, ALE JAKA?
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie wartości wiążących się z muzyką.
Umiejętność wyboru dobrej muzyki. Wierność chrześcijańskim wartościom.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń wymieni wartości wiążące się z muzyką
– rozumie, kiedy muzyka może stać się modlitwą
– wymieni pozytywne i negatywne strony muzyki.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi być wierny chrześcijańskim wartościom w dokonywaniu wyboru muzyki
– potrafi opisać zagrożenia, jakie niesie ze sobą dany rodzaj muzyki.
– potrafi ocenić wartość muzyki
– potrafi opisać wpływ muzyki na kształtowanie się osobowości.
Postawy:
– Uczeń odkrywa wartość muzyki
– dokonuje wyboru dobrej muzyki
– poszukuje muzyki otwierającej na Boga.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, świadectwo,
praca z podręcznikiem, celebracja, praca z planszą.
Środki dydaktyczne: magnetofon, kaseta, napis z wersetem Łk 10,20, artykuły
(teczka pomocy).
PROPOZY
CJA I
PROPOZYCJA
WPROWADZENIE
K., jeśli to możliwe, przygotowuje kasetę, by młodzież wchodziła na salę przy dźwiękach dobrej muzyki.
K. zapowiada temat:
Dziś rozpoczynamy katechezę przy muzyce, ponieważ ona będzie przedmiotem naszego rozważania. Wcześniej jednak pomódlmy się wspólnie słowami Psalmu 98: „Śpiewajcie Panu pieśń nową”.
Modlitwa.
48
K. metodą pogadanki wprowadza w temat:
– Jaką muzykę lubicie?
– Co wam się w muzyce podoba?
– Co wam się w niej nie podoba?
– Co nam daje muzyka? (wyraża radość, bawi, angażuje, jednoczy)
– Dlaczego wielu muzyków kończy w narkotykach, alkoholu, samobójstwie,
np. Presley, Dalida? (nadwrażliwość, zagubienie, nadmiar pieniędzy)
– Jakie zagrożenia niesie ze sobą pewien rodzaj muzyki?
(wypacza codzienność, wprowadza w trans – rytm, melodia, budzi zmysłowość – teledyski, wprowadza w złudny świat, prowadzi do zła – muzyka satanistyczna, brutalne teksty)
– Co ułatwia zatracanie siebie w muzyce? (alkohol, narkotyki)
PODANIE PRAWDY
K. proponuje jako lekturę „Nawrócenie wokalisty zespołu Armia” lub wybrany tekst
z podręcznika ucznia.
K. stawia pytania do przeczytanego tekstu, np.:
– Jakich zagrożeń doświadczył Tomasz Budzyński?
– Co go skłoniło do poszukiwania Chrystusa?
– Dlaczego w Chrystusie rozpoznał tak wielkie dobro?
– Dlaczego Tomasz utracił część swoich fanów, gdy zaczął śpiewać o Chrystusie?
(musieliby zmienić swoje życie, stanąć w prawdzie, wejść w światło)
K. wprowadza do przyjęcia słowa Bożego.
Lektura Łk 10,1.17-20.
Po przeczytaniu K. umieszcza na tablicy napis:
„Nie z tego się cieszcie,
że duchy się wam poddają,
lecz cieszcie się, że wasze imiona
zapisane są w niebie”
– Do czego tymi słowami wzywa nas Chrystus?
ZASTOSOWANIE
K. stawia pytania:
– Jaka muzyka pomaga nam do „zapisania naszych imion w niebie”?
(ta, która buduje wspólnotę, bawi, daje odpoczynek, sprawia przyjemność,
łagodzi obyczaje)
– Kiedy muzyka może być modlitwą?
(kiedy prowadzi do Boga, otwiera na ludzi)
– Komu muzyka pomogła w spotkaniu z Bogiem?
49
Jeśli czas pozwoli, można porozmawiać z klasą o nawróceniu Krzysztofa Krawczyka, Mieczysława Szcześniaka czy o religijności innych piosenkarzy.
ZAKOŃCZENIE
K. stawia pytanie:
– Co nam pomaga w wyborze dobrej muzyki?
(krytyczne spojrzenie, wolność wyboru, odwaga, zaufanie Chrystusowi, umiłowanie ciszy serca)
K. zachęca do modlitwy słowami pieśni uwielbienia (np. „Chwalę Ciebie Panie”).
K. poleca zapisać temat i zadaje pracę domową.
Uwaga: K. poleca uczniom przynieść na następną katechezę czasopisma, które najchętniej czytają.
PROPOZYCJA II
WPROWADZENIE
K. wprowadza w temat:
Świat, który nas otacza, przepełniony jest muzyką. Dźwięczy ona w radio, telewizji, kinie, samochodzie, pociągu. Dobiega z głośników na festynach, kiermaszach,
na salach zabaw czy plażach. Można odtworzyć ją z płyt, taśm, kaset. Organizuje
się koncerty w wielkich salach widowiskowych, w małych zabytkowych wnętrzach,
filharmoniach, kościołach, urzędach, parkach, szkołach, muzeach.
Przy dźwiękach muzyki odbywają się uroczystości religijne, państwowe i rodzinne. Muzyka wydaje się bliska i zrozumiała. Czy tak jest naprawdę? Na dzisiejszym spotkaniu spróbujemy odpowiedzieć na pytanie: Jaka muzyka jest nam
potrzebna?
Modlitwa do Ducha Świętego o światło dla serc i umysłów.
PODANIE PRAWDY
Muzyka starożytnej Grecji stanowi podstawę rozwoju ogólnoświatowej muzyki późniejszych epok. Muzyka starogrecka była jednogłosowa i ściśle łączyła
się z poezją i tańcem. Uczucia wyrażano za pomocą ruchu.
W okresie średniowiecza następuje rozkwit muzyki religijnej. Kościół wprowadził muzykę do nabożeństw. Dominowały jednogłosowe śpiewy liturgiczne.
Z czasem nastąpił rozwój muzyki świeckiej wielogłosowej.
50
– Co się działo z muzyką w historii?
(ulegała przeobrażeniom, zmieniała się, rozwijała)
K. kontynuuje:
W epoce średniowiecza następuje rozkwit muzyki religijnej, ale oprócz niej
rozwija się także muzyka świecka, np. dworska (pieśni trubadurów).
Trubadur to średniowieczny rycerz, śpiewak, poeta, piewca radości, urody życia
i miłości. Zwykle byli to wędrowni śpiewacy, którzy chodzili od zamku do zamku,
prezentując swoje utwory i opowiadając o dziwach współczesnego im świata.
Ludzie mogli ich słuchać, uczyli się, poznawali świat.
– Co możemy powiedzieć o muzyce XX wieku?
– Jakie gatunki muzyczne rozwijają się obecnie?
(disco polo, heavy metal, polski rock, rap, techno itp.)
– Jakiej muzyki słuchacie najczęściej?
– Dlaczego ta właśnie muzyka was interesuje?
K. może skorzystać z podręcznika ucznia:
Lider zespołu „Houk” – Darek Malejonek, na pytanie dziennikarzy, czy muzyka może coś powodować, kształtować, wpływać na coś, odpowiedział: „Muzyka może mieć wpływ na ludzi”. Innym razem oświadczył, że krążą pewne mity,
bajki, że muzyka „czadowa” powoduje wzrost agresji, wynaturzenia w mózgu,
sprzyja niskim instynktom; są to absolutne bzdury.
– Co sądzicie o tych wypowiedziach?
– Jak muzyka wpływa na wyobraźnię słuchaczy?
– Jakie emocje wywołuje?
K. może włączyć kilka utworów, reprezentujących np.:
– muzykę klasyczną
– polski rock
– heavy metal.
Po każdym utworze uczniowie opisują na kartkach swoje odczucia. Po wysłuchaniu
ostatniego dzielą się swoimi opiniami i odpowiadają na stawiane pytania.
POGŁĘBIENIE
K. pyta:
– Jaki wpływ na ludzi ma muzyka?
Pozytywy i negatywy można notować na tablicy:
MUZYKA
pozytywy
– spokój
– odprężenie
– relaks
negatywy
– rozdrażnienie
– zdenerwowanie
– ból głowy
51
K. może przypomnieć sytuacje związane z zachowaniem się na koncertach. Chodzi o:
– tatuaże
– rozbieranie się
– kolczyki w uszach, bransolety.
– Jaki wpływ muzyka wywiera na ludzi?
(świadomy wybór tej, a nie innej muzyki, uleganie fali, modzie)
W dzisiejszej dobie wszyscy stoimy przed możliwością wyboru. To od nas zależy, jakiej muzyki będziemy słuchać. My, jako ludzie wierzący, kierujemy się głosem sumienia. Należymy do Kościoła Chrystusowego i znamy zasady moralne,
jakie nas obowiązują. Wybierając określony gatunek muzyki, musimy uwzględnić, jakie wartości niesie ona ze sobą.
Co sądzicie o wypowiedziach producentów, wydawców, którzy wypowiadają
się w ten sposób:
„Dobrą muzyką jest ta, która przynosi ogromne zyski ze sprzedaży kaset”.
„Rozprowadzanie i mnożenie muzyki jako towaru stało się o wiele ważniejsze
niż sama muzyka”.
„Wydawca nie zastanawia się nad wartością muzyki, interesują go dochody”.
– O co dbają wydawcy płyt i kaset?
– Dlaczego rozwój osobowości młodego człowieka nie jest dla nich ważny?
Współczesny odbiorca muzyki ma wyjątkowo trudne zadanie, ponieważ musi
sam oceniać jej wartość.
K. poleca zapisać temat i notatkę:
W świecie, w którym dominują różne gatunki muzyki, nie możemy kierować
się duchem czasu, ulegać modzie, fali reklamy. Musimy wybierać taki rodzaj
muzyki, który doprowadzi nas do głębszych przeżyć oraz do spotkania z Bogiem.
Katechezę kończymy modlitwą na tle dobrej muzyki.
Uwaga: K. może wykorzystać teksty z teczki pomocy. Odwołując się do pierwszego z nich („Na okładce Reflection – Black Sabbath można przeczytać”) należy zachować dużą ostrożność, aby nie pobudzić zainteresowania młodzieży satanistycznymi tekstami, a jedynie przestrzec przed ich często podstępnym destrukcyjnym oddziaływaniem.
Na następną katechezę polecamy uczniom przynieść egzemplarze czasopism,
które czytają.
(opr. Iwona Polit)
52
28. ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU
(CO PREFERUJĄ, Z CZEGO CZERPIĄ?)
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie względnej wartości treści przekazywanych przez mass-media.
Zrozumienie konieczności wyboru programów telewizyjnych, radiowych,
prasy i literatury.
Umiejętność wyboru programów, filmów czy prasy. Wierność chrześcijańskim wartościom.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, kiedy oglądanie telewizji jest zajęciem pożytecznym
– wymieni środki masowego przekazu i sposoby komunikowania się
– poda tytuły czasopism katolickich
– wymieni zagrożenia, jakie niosą ze sobą prasa, TV, video.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi zachęcić innych do czytania książek i prasy katolickiej
– potrafi wypracować postawy, które przyczynią się do wzrostu duchowego
– potrafi zrezygnować z programów i prasy, które wprowadzają świat antywartości
– potrafi krytycznie ocenić wartość programów TV i artykułów w prasie.
Postawy:
– Uczeń dokonuje wyborów programów telewizyjnych, prasy, literatury zgodnie z etyką chrześcijańską
– jest krytyczny wobec treści przekazywanych przez media
– dostrzega niekorzystny wpływ mediów
– przejawia postawę krytyczną wobec treści niemoralnych.
Metody i formy pracy: analiza artykułu, rozmowa kierowana, metoda trybunału,
dyskusja, praca z podręcznikiem, redagowanie notatki.
Środki dydaktyczne: czasopisma katolickie dla młodzieży, artykuł (teczka pomocy).
WPROWADZENIE
PROPOZYCJA I
K. wita uczniów, zapowiada temat i zachęca do modlitwy „Duchu Święty, który
oświecasz...”
K. prosi młodzież, by pokazała ostatnie numery prasy, którą czyta (niech uczniowie
powiedzą, co w nich znaleźli, co ich interesuje, o czym czytali). Można wybrać jeden
53
artykuł i na gorąco wspólnie z klasą dokładnie go zanalizować. Najlepiej, żeby to był
artykuł z dziedziny moralności i seksu.
K. zadaje dostosowane pytania:
– Czego uczy nas ten artykuł?
– Co w nim jest pozytywnego?
– O czym się w nim zapomina?
– Jakie pokazuje wartości?
– Jakich uczy postaw?
– Dlaczego nie chcielibyście mieć takiego chłopca, dziewczyny?
– Dlaczego nie chcecie być takim chłopcem, dziewczyną?
PROPOZYCJA II
Można taki artykuł przygotować wcześniej, np. wypowiedź dziewczyny skarżącej się
na chłopca, i dokonać oceny metodą trybunału: chłopcy niech bronią jego, dziewczęta – jej.
Jeśli K. nie potrafi sam niczego znaleźć, może skorzystać z tekstu „Bravo 13” (cytowany jest on przez M. Kwiek, w: Dorastanie do miłości, Wrocław 1994, s. 97).
PODANIE PRAWDY
K. stawia problem: Co niebezpiecznego niesie ze sobą video, prasa, TV?
– hołduje zachciankom
– sztucznie rozbudza (porno, erotyka)
– nie pokazuje prawdy o miłości
– mówi, jak się całować, przytulać, „kochać” bez zajścia w ciążę (technika)
– nie wychowuje
– nie uczy, jak być dobrą żoną, matką (edukacja)
– mówi tylko o pewnych fragmentach ludzkiego życia, przemilcza sprawę
następstw proponowanych przez siebie modeli „szczęścia”
– moralność jest sytuacyjna
– nie ma stałych zasad
– daje fałszywy obraz rzeczywistości
– nie uczy żyć, nie mówi o pracy
– często piszą w niej ludzie o „wątpliwej” orientacji
– nie ma strony pozytywnej
Niebezpieczeństwa można wypisywać na tablicy.
K. konkluduje:
Ponieważ prasa niesie wiele zagrożeń, nie oddajmy siebie i swojego życia w ręce
dziennikarzy i aktorów, i nie pozwólmy sobą manipulować.
54
POGŁĘBIENIE
K. pokazuje przykład innej prasy (może to być np. „Droga”) jako przeciwwagę.
– Dlaczego prasa katolicka jest trudniejsza?
pokazuje, kim jesteś
kim możesz być
stawia wymagania
nie schlebia ludzkim słabościom
K. zachęca do życiowego poszukiwania, by bardziej „być” niż „mieć”.
ZASTOSOWANIE
K. rozdaje przyniesione przez siebie czasopisma, np. „Droga”, „Miłujcie się”, „Być
sobą”, „Ziarno” i poleca zapoznać się z nimi. Uczniowie mogą wymienić się między
sobą egzemplarzami czasopism.
K. stara się zachęcić młodzież do sięgania po czasopisma katolickie, do prenumeraty i utrzymywania stałego kontaktu z jednym z nich.
K. poleca lekturę tekstu Małgorzaty Mirończuk z podręcznika ucznia. Może skorzystać z artykułu „Dlaczego są gorsze od pornografii” (teczka pomocy).
ZAKOŃCZENIE
K. poleca zapisać temat i notatkę.
Modlitwa.
55
Spis treści
15. Uczucia a moralność ............................................................................ 1
16. Miłość, wierność i uczciwość podstawą związku małżeńskiego . ....... 4
17. Rodzina wspólnotą życia i miłości ...................................................... 8
18. Moje miejsce w domu rodzinnym ..................................................... 11
19. Dziecko za wszelką cenę? Sztuczne zapłodnienie . ........................... 14
20. Naturalne planowanie rodziny ........................................................... 19
21. Na przekór płodnej miłości. Środki antykoncepcyjne ....................... 23
22. Przerywanie ciąży: wyzwolenie czy zbrodnia? ................................. 28
III
Zagrożenia dla wiary
23. Bogactwo a wolność człowieka .........................................................
24. Sekty, ich cel, charakter, zagrożenia ..................................................
25. Wzór osobowy, który naśladuję .........................................................
26. „Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną”
(Film K. Kieślowskiego „Dekalog – 1”) . ..........................................
27. Muzyka, ale jaka? ..............................................................................
28. Środki masowego przekazu (co preferują, z czego czerpią?) ............
34
37
41
45
48
53
IV
POKONAĆ ZAGROŻENIA WOBEC MIŁOŚCI
„Połóż mię jak pieczęć na twoim sercu,
jak pieczęć na twoim ramieniu,
bo jak śmierć potężna jest miłość,
a zazdrość jej nieprzejednana jak Szeol,
żar jej to żar ognia,
płomień Pański.
Wody wielkie nie zdołają ugasić miłości,
nie zatopią jej rzeki.
Jeśliby kto oddał za miłość całe bogactwo swego domu,
pogardzą nim tylko”.
(Pnp 8,6-7)
1
29. WOLNOŚĆ – MOŻLIWOŚCI I OGRANICZENIA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie istoty prawdziwej wolności i jej znaczenia w ludzkim życiu.
Poznanie zagrożeń wolności.
Życie w wolności i świadome odrzucenie samowoli.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń określi istotę prawdziwej wolności
– wymieni zagrożenia wolności
– zdefiniuje nadużycie i prawdziwe wykorzystanie wolności
– poda przykłady odpowiedzialnej wolności
– wskaże różne przykłady braku odpowiedzialności, samowoli.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi odpowiedzialnie korzystać z wolności
– potrafi dokonywać odpowiedzialnych wyborów
– potrafi uzasadnić, że wolność jest wielką wartością, otwierającą drogę do Boga.
Postawy:
– Uczeń szanuje własną i cudzą wolność
– podejmuje działanie świadczące o odpowiedzialnych decyzjach.
Metody i formy pracy: świadectwo, rozmowa kierowana, praca w grupach, praca
z tekstem biblijnym i KKK, praca z planszami, refleksja.
Środki dydaktyczne: Pismo św., teksty do pracy w grupach, „Mały Książę” A. de
Saint-Exupéry, plansze.
WPROWADZENIE
K. rozpoczyna katechezę modlitwą „Ufam Tobie”.
K. wprowadza uczniów w temat katechezy, zapoznając ich z „Wyznaniem szczura –
anarchisty” (Uwaga! W „Wyznaniu...” zachowano pisownię i styl autora.):
Urodziłem się w Lublinie, z początku byłem normalnym człowiekiem, zwykłym chłopakiem, może częściej popychanym i wyśmiewanym. Miałem takiego
wujka w tamtych czasach (1986-1990). Był on „punkiem”. Ubierał się w skórę
z rużnymi napisami, nabijaną ćwiekami, spodnie z podwianymi nogawkami, najczęściej czerwone „glany”. Czesał się na „irokeza”. Zainteresowała mnie jego
filozofia życia. Nakazywała ona olewać wszystko, wykorzystywać ludzi. Ale przeszło jakoś. Po pewnym czasie skołowałem kasetę zespołu „GA GA” anarchistycznej grupy pankrokowej. Trafiła we mnie treść ich piosenek. Wyzwolić się z pod
buta świętej trujcy. Od tamtej pory zachowywałem się okropnie. Straciłem kontakt z rodzicami, przyjaźnie które miałem przestały istnieć.
2
Zostałem sam z moimi poglądami. Chodziłem wtedy po Lublinie bez celu,
narodziła się we mnie nienawiść do ludzi, nie miałem z kim porozmawiać. No
i wtedy spotkałem ich, anarchistów. Byli w grupie paroosobowej, nie docierało
do nich nic. Tych parę osub miało swój własny świat. Wstąpiłem do niego, o tak
po prostu, poszedłem i już. Nie wiedziałem ale przez pewien okres nasiąknąłem
ich ideami, nie miałem celu życia, tak jak i inni anarchiści.
Ich a za razem moją ideą było zniszczenie „świętej trujcy”. Mój rozum nie
przyjmował niczego oprucz jednej wiadomości, że jestem ograniczony, nie dają
mi żyć, robią ze mnie niewolnika. Rząd i policję uważałem za instytucje oparte
na zasadzie silnej ręki. Czy legalnej przemocy i terrorze.
Szkoła zabija moje ostatnie komórki zdolne do myślenia. Karze myśleć tak
jak myśleli inni. Religia z góry nakazuje nam moralności i dekalog według kturego mamy żyć bo pójdziemy do piekła.
Gdy już moja „gąbka” nasiąkła, zrobiłem wiele rzeczy. Zacząłem od kradzieży, najpierw były różne przedmioty, potem pieniądze. Jak była „sałata” i w dodatku „gorąca” to trzeba ją było „wyprać”. Najlepiej u „dilerów” na „marychnę”
i „kwas” (nie używałem żadnych „twardieli”).
Były pieniądze, przyszła kolej na dziewczyny, „bajerzyło się” taką a potem od
słowa do słowa „parę machów” i była gotowa. Po „nocnej karuzeli” odchodziłem, nigdy nie zostawałem (nie wiedziałem coto była miłość).
Dobre dziewczyny to łatwe dziewczyny, takie z „giganta”. Kawka, herbatka, kawiarenki, noclegi, dyskoteki. Dziewczyna zadowolona no bo nie dość że uciekła od
„matusina” to jeszcze się bawi. Potem gorzka prawda „musisz zapłacić mała”.
Wysyłało się taką na „czerwoną ulicę” i zwracała dług. Jednak to mi nie starczało, zaczęły się tranzakcie chandlowe „gnaty”, „bejzbole”, gazownie.
Żyłem jak szczur, wygnany przez ludzi żyłem na ich odpadach mieszkałem
tam gdzie ich nie było, czyli gdzie lądowały ich odpady ludzkie. Dla mnie społeczeństwo mogło nie istnieć, abym był ja i moja anarchia.
Po ładnych paru latach zrozumiałem że to nie jest sposób na życie. Trzeba
w coś wierzyć, mieć cel. Ja tego nie miałem, nie miałem przykładu takiego życia.
Dopiero pozwolił mito zrozumieć Bóg fundament człowieka.
Ludzie mówią że przeżyłem wszystko, nie mają racji. Poznałem życie od złej
strony, teraz czas na tę drugą stronę, czyli wiara, miłość, społeczeństwo. Niestety
w tej dziedzinie jestem nowicjuszem. Znowu moja gąbka musi nasiąknąć do końca
i zapomnieć o tym co było.
Michał Bętkowski
...aby zrozumieć powyższy tekst:
punk – (dzisiaj częściej nazywany brudasem) członek subkultury
o wypaczonym zrozumieniu słów: społeczeństwo, Bóg, miłość, wiara
glany – buty wojskowe o specjalnie wiązanych sznurówkach
irokez – rodzaj fryzury punka lub anarchisty
święta trujca – rząd, policja, księża
3
gorąca sałata – skradzione pieniądze, które trzeba szybko wydać
marycha – marihuana, kwach – LSD
twardiel – narkotyk inny niż marihuana, LSD
bajerzyć – podrywać
mach – zaciągnięcie się marihuaną
nocna karuzela – współżycie (seks)
gigant – długa ucieczka z domu
matusin – rodzice
czerwona ulica – zmuszanie do nierządu (handel dziewczęcym ciałem)
gnat – pistolet
bejzbol – pałka baseballowa
gazownia – miotacze gazów obezwładniających
(„Wyznanie szczura – anarchisty”, w: Ziarno 9/95, s. 12)
K. stawia pytania:
– Jak autor „Wyznania” pojmował wolność?
– Co mu się podobało?
– Co doprowadziło go do przemiany życia?
– Jakie konsekwencje będzie musiał ponieść?
PODANIE PRAWDY
– Jak wy rozumiecie wolność człowieka?
K. pisze na tablicy słowo „wolność” i w oparciu o wypowiedzi uczniów rozbudowuje
zapis (po lewej stronie).
K. dzieli klasę na grupy, polecając im odszukać w Piśmie św. lub w podręczniku
ucznia wyznaczone teksty i odpowiedzieć na postawione pytania:
Grupa 1: Ga 5,13
– W czym wyraża się wolność?
Grupa 2: Ga 5,1
– Kto jest źródłem wolności?
Grupa 3: 1 Kor 6,12
– Co św. Paweł nazywa wolnością?
Grupa 4: 1 P 2,16-17a
– Do czego wzywa nas św. Piotr?
– Co jest istotą wolności?
Po wykonanej pracy uczniowie uzupełniają zapis pod hasłem „wolność” (po prawej
stronie tablicy).
4
POGŁĘBIENIE
K. kieruje rozmową tak, by w świetle Pisma św. ocenić nasze rozumienie wolności.
Następnie w oparciu o KKK 1731, 1734, 1738 zwraca uwagę na związek wolności
z odpowiedzialnością. Może skorzystać z poniższego zestawienia:
WOLNOŚĆ
nadużycie
SAMOWOLA
właściwe wykorzystanie
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
K. może skorzystać z XXI rozdziału „Małego Księcia” („Jeżeli kogoś oswoisz, jesteś
odpowiedzialny”).
Obrazując sposób życia oparty na samowoli, K. może wskazać na różne przykłady
braku odpowiedzialności, do czego prowadzi „swoboda” i jakie są jej złudne plusy.
(Młoda dziewczyna na oddziale psychiatrycznym... była w sekcie, rodzice chcą ją
przywrócić życiu; inna młoda dziewczyna jest w ciąży, wyrzucona z domu, nawet nie
skończyła gimnazjum; młody człowiek ukradł komputer, w akcie oskarżenia postawiono mu siedemnaście zarzutów kradzieży i rozboju.)
– Dlaczego w wolności warto być odpowiedzialnym?
K. podsumowuje i umieszcza na tablicy pod „samowola” i „odpowiedzialność” dwa
dodatkowe:
Moja wolność
Moja wolność
czyni mnie odpowiedzialnym
kończy się tam, gdzie zaczyna się
za moje czyny
wolność drugiego
– Co znaczą te słowa?
– Czego nas uczą?
Uczniowie podają własne przykłady odpowiedzialnej wolności.
ZASTOSOWANIE
K. zachęca do refleksji, stawiając pytania:
– Jak należy korzystać z wolności?
– Na ile twoje korzystanie z wolności wiąże się z odpowiedzialnością za siebie
i za innych?
– W jakich sytuacjach jest ci najtrudniej być wolnym?
– Kto i co pomaga ci w podejmowaniu odpowiedzialnych wyborów?
ZAKOŃCZENIE
K. poleca zapisać temat i notatkę z tablicy. Zadaje pracę domową.
K. zachęca do spontanicznej modlitwy dziękczynnej za dar wolności.
Lektura dla Katechety:
Henri Joyeux, Wolna miłość, w: XVIII Międzynarodowy Kongres Rodziny,
Warszawa 1994, s. 242.
5
30. NARKOTYKI – PRZYCZYNY UŻYWANIA,
ZAGROŻENIA I KONSEKWENCJE
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie niebezpieczeństwa narkomanii i jej skutków.
Świadome dokonywanie wyborów. Dezaprobata wobec narkomanii. Poszanowanie godności osoby ludzkiej.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie istotę niebezpieczeństwa narkomanii i jej skutków
– zdefiniuje, czym są narkotyki
– wymieni skutki uzależnienia
– poda, w jaki sposób i kto może pomóc ludziom uzależnionym od narkotyków.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi określić szkodliwość narkotyków
– potrafi cieszyć się życiem bez pomocy narkotyków
– potrafi opisać skutki uzależnienia.
Postawy:
– Uczeń wyraża dezaprobatę wobec narkomanii
– prezentuje szacunek wobec siebie samego i innych
– uwrażliwia innych na problem narkomanii
– ufa rodzicom, nauczycielom
– świadomie dokonuje właściwych wyborów
– otacza opieką kolegów z doświadczeniami w braniu narkotyków.
Metody i formy pracy: praca z podręcznikiem, praca w grupach, panel, świadectwo, dyskusja, redagowanie notatki.
Środki dydaktyczne: kartki z napisami: „handlarze narkotyków”, „narkomani”,
„rodzice”, artykuły (teczka pomocy).
WPROWADZENIE
K. zapowiada temat katechezy, dotyczący problemu narkomanii, i zachęca do modlitwy:
„Panie, daj, abym zmienił to, co zmienić mogę, abym rozumiał to, czego zmienić
nie mogę, i spraw, abym odróżnił jedno od drugiego”.
K. może skorzystać z artykułów, bieżących doniesień, bądź poprosić o nie uczniów.
K. może również rozpocząć od przeczytania notatki prasowej „Po narkotykach zdolni do wszystkiego” (podręcznik ucznia).
6
Po przedstawieniu losów Jolki wprowadza w temat:
– Czym są narkotyki?
– Do czego prowadzą?
– Jakie są skutki uzależnienia?
Warto zwrócić uwagę na toczącą się aktualnie dyskusję wokół legalizacji tzw. narkotyków miękkich.
PODANIE PRAWDY
K. dzieli klasę na mniej więcej równe grupy, rozmieszcza je w sali i przed każdą
z nich stawia kartkę określającą jej rolę. Następnie prosi uczniów, którym wyznacza
rolę sędziów, o prowadzenie spotkania.
Jesteśmy w sądzie. Na ławie oskarżonych znajdują się przemytnicy i handlarze narkotyków. Na widowni – rodzice i nauczyciele. Po drugiej stronie sali –
narkomani. Naprzeciw przemytników – policja i celnicy. Wchodzą sędziowie.
Rozpoczyna się proces.
K. może przygotować pytania pomocnicze, np.:
Pytania do narkomanów:
– Dlaczego bierzecie narkotyki?
– Od jak dawna?
– Skąd macie na nie pieniądze?
– Czy jesteście świadomi niebezpieczeństwa, w jakie wchodzicie?
Pytania do rodziców:
– Jakie problemy zauważacie u waszych dzieci?
– Czy rozmawiacie ze swoimi dziećmi na temat zagrożeń narkomanią?
– Na jakie zagrożenia zwróciliście uwagę?
Pytania do handlarzy narkotykami:
– Dlaczego przemycacie narkotyki?
– Czy jesteście świadomi krzywdy, którą wyrządzacie młodym?
Pytania do policji:
– Dlaczego ścigacie przemytników?
– Jak działają przemytnicy i handlarze?
– Dlaczego ścigacie narkomanów?
– O co oskarżacie narkomanów?
Pytania do księdza lub K.:
– Co o tym wszystkim sądzi Kościół?
– Co Kościół robi w tej sprawie?
– Jaka jest postawa Kościoła wobec:
7
młodzieży
narkomanów
przemytników
rodziców
policji?
W czasie spotkania „sędziowie” mogą również pozwolić grupom na stawianie pytań
pod swoim adresem.
ZASTOSOWANIE
Po dyskusji K. zachęca do wysłuchania relacji Marty Berowskiej na temat narkotyków:
Narkotyki są środkami powodującymi chwilowy nastrój euforii lub odprężenia, a na dłuższą metę – katastrofę życiową, ze śmiercią z przedawkowania włącznie. Narkomani „na głodzie” bywają zdolni do wszystkiego, nawet do prostytucji
i zbrodni. Po to, by zdobyć fundusze na „działkę” albo żeby zaspokoić swoje
chorobliwe ambicje, często związane z „ideologią” panującą w narkomańskiej
grupie.
W 1969 roku głośna stała się tragedia rodziny Romana Polańskiego, światowej
sławy reżysera filmowego, twórcy znanych także u nas filmów „Wstręt” czy „Dziecko
Rosemary”. Przypomnijmy: w sierpniowy wieczór do willi Polańskiego w Hollywood
wdarła się grupa rozwydrzonych narkomanów z sekty Mansona. Manson był idolem
grupy nastolatek, wiecznie naćpanych i żądnych wrażeń. Zamordowali 6 osób, w tym
ze szczególnym okrucieństwem ciężarną żonę Polańskiego, aktorkę Sharon Tate.
Manson ogłaszał się jakimś tam prorokiem, obiecywał swoim słuchaczom zbawienie
za posłuszeństwo. Większość była posłuszna, za co otrzymywała narkotyki i obietnicę szczęśliwej przyszłości. Dziś Manson odsiaduje karę dożywotniego więzienia. Mały,
brzydki i jakiś taki żałosny, nie jest już niczyim idolem. Piszę o tym nie po to, by
straszyć kogokolwiek i sugerować, że każdy po zapaleniu trawki staje się mordercą.
Nie, nasi narkomani – jak dotąd – są bardzo grzeczni i wzbudzają raczej litość niż lęk.
Piszę o tym, żeby ostrzec wszystkich tracących kontrolę nad własnym umysłem. Ostrzegam i proszę: zanim sięgnięcie po nieszkodliwą „amfę” czy trawkę, niech wam zadrży ręka. Później drżenie rąk przyjdzie samo i już się nie da opanować.
(Marta Berowska, Ziarno, 10/95, s. 7)
Jeśli to nie wyszło w dyskusji, w podsumowaniu K. zwraca uwagę uczniów na:
– narkotyki jako problem, z którym się spotkali lub mogą się spotkać
– niebezpieczną chęć spróbowania
– zniewolenie
– konieczność świadomego wyboru
– szacunek wobec siebie samego i innych w myśl zasady „nie biorę i nie daję”
– negatywną postawę wobec narkotyków jako zła
8
wobec przemytników:
– kwestię pieniędzy
– odpowiedzialność zwykłych „pionków”, a nie „grubych ryb”
wobec policji:
– niebezpieczeństwo korupcji
– niebezpieczeństwo zaniedbań
– niebezpieczeństwo pobłażania
– narażanie się dla dobra innych
wobec rodziców:
– poszukiwanie wspólnego języka z dziećmi
– konieczność kontaktu i rozmów z dziećmi na temat narkotyków
wobec Kościoła:
– katechizację
– uwrażliwienie środowiska na ten problem
– duszpasterstwo narkomanów
– prowadzenie specjalnych domów
– pracę w konfesjonale
Można wykorzystać tekst z teczki pomocy.
ZAKOŃCZENIE
K. zachęca do modlitwy spontanicznej.
K. poleca zapisać temat „Narkotyki – droga donikąd”. Pod tematem ma się znaleźć
samodzielna notatka uczniów.
Uwaga: K. powinien zorientować się, jak wygląda sprawa narkomanii w jego
szkole i w klasach, które katechizuje. Być może wśród jego uczniów są już osoby
uzależnione bądź stawiające na tej drodze pierwsze kroki. Konieczna jest zatem
informacja o punktach dla narkomanów prowadzonych przez Kościół. K. może
zapoznać uczniów z działalnością ks. A. Nowaka, M. Kotańskiego i „Monaru”
oraz innych osób i instytucji zajmujących się tym problemem. Ukazują się też
czasopisma katolickie poświęcone tej sprawie. Warto je przedstawić uczniom.
Lektura:
1. D. Ange, Twoje ciało stworzone do miłości, s. 167.
2. P. Lauer, Seks, narkotyki, hard-rock i co dalej, w: XVIII
Międzynarodowy Kongres Rodziny, Warszawa 1994, s. 169-178.
9
31. ALKOHOL, PAPIEROSY A MOJA POSTAWA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie istoty nałogu i jego skutków.
Abstynencja, silna wola, odwaga w dawaniu świadectwa negatywnej postawy wobec używania alkoholu i palenia papierosów.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje pojecie nałogu
– rozumie istotę nałogu i jego skutki
– poda, jakie skutki niesie ze sobą alkoholizm i nikotynizm
– wymieni sposoby pomocy w zachowaniu abstynencji.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi zachować postawę abstynencji
– potrafi się bronić przed naciskiem ze strony otoczenia.
Postawy:
– Uczeń daje świadectwo właściwej postawy wobec używania alkoholu i nikotyny
– uznaje szkodliwość alkoholu i nikotyny dla człowieka
– podejmuje działania, aby pomóc swoim młodym kolegom i koleżankom
w zachowaniu abstynencji
– przestrzega piątego przykazania.
Metody i formy pracy: pokaz, rozmowa kierowana, praca z podręcznikiem, analiza tekstu biblijnego, praca z planszą.
Środki dydaktyczne: pudełko po papierosach i butelka po wódce lub plakaty
antyalkoholowe i antynikotynowe, artykuły (teczka pomocy).
WPROWADZENIE
K. zapowiada temat i proponuje modlitwę na rozpoczęcie katechezy.
Modlitwa: „Jezu, ufam Tobie”.
K. umieszcza na tablicy po lewej i prawej stronie pudełko po papierosach i butelkę
po wódce (lub plakaty) i prosi, by uczniowie je podpisali nazwami „alkohol” i „papierosy”.
K. zachęca do lektury tekstu z podręcznika ucznia „Marek wracał...”
K. stawia pytania:
– Dlaczego Marek unikał ludzi?
– Co doprowadziło go do pijaństwa?
10
– Dlaczego dziewczyna, mimo że nie piła, nazwała siebie „alkoholikiem”?
– Co ją doprowadziło do alkoholizmu?
– Jakie były konsekwencje jej uzależnienia?
– Co jej pomogło?
PODANIE PRAWDY
K. stawia pytania:
– Dlaczego ludzie piją?
– Dlaczego ludzie palą?
– Jakie zagrożenia niesie ze sobą alkoholizm i nikotynizm?
(uzależnienia – nałóg, niszczy zdrowie, zmusza do poniżającego życia,
pozbawia szczęścia, prowadzi do utraty wiary i Boga, gubi sens życia,
poniża ludzką godność)
Odpowiedzi notujemy na tablicy na środku lub odpowiednio pod hasłami „alkohol”
i „papierosy”.
Zobaczmy, co na ten temat pisze św. Paweł.
K. czyta lub poleca uczniom odnaleźć i przeczytać 1 Kor 6,9a-10 (podręcznik ucznia),
a później umieszcza na tablicy zdanie:
„Nie łudźcie się,
pijacy nie odziedziczą
królestwa Bożego”
– Dlaczego św. Paweł wypowiada się tak radykalnie?
– Przed czym nas przestrzega?
ZASTOSOWANIE
K. stawia pytania:
– Co to jest abstynencja?
– Kiedy i gdzie można być abstynentem?
– Dlaczego warto być abstynentem?
– Co nam daje abstynencja?
(wyrabia wolę, ćwiczy odwagę, jest świadectwem, zachęca słabszych do porzucenia nałogu, pomaga być wolnym, łamie zwyczaje złej mody)
– Jak pomóc młodym, waszym kolegom i koleżankom, w zachowaniu abstynencji?
(„dzień bez papierosa”, sierpień – miesiąc trzeźwości, księga trzeźwości
w parafii, przyrzeczenia abstynencji przy bierzmowaniu, organizowanie spotkań, imienin i urodzin bez alkoholu, trzeba zauważać i dowartościowywać
niepalących i niepijących, modlitwa za nałogowców)
11
ZAKOŃCZENIE
K. na tablicy dopisuje piąte przykazanie:
„Nie zabijaj”
i zachęca uczniów do wierności Bogu przez niepalenie i niepicie.
K. zachęca do modlitwy za osoby, które są uzależnione od alkoholu i nikotyny:
„Boże, daj mi pogodę ducha,
abym godził się z tym,
czego zmienić nie mogę.
Daj mi odwagę,
abym zmieniał to,
co zmienić mogę
(i co zmienić trzeba).
Daj mi mądrość,
abym zawsze potrafił
odróżnić jedno od drugiego”.
K. poleca uczniom zapisać temat „Dziękuję – nie piję, dziękuję – nie palę” i notatkę.
Zadaje pracę domową.
Uwaga: K., przewidując, że wielu spośród jego uczniów może pochodzić
z rodzin alkoholików i mieć w związku z tym różne problemy, powinien zapoznać katechizowanych z organizacjami (np. kluby AA itp.) czy z osobami w parafii, do których mogliby się zgłosić z prośbą o pomoc.
K. poleca dwóm uczniom przygotować na następną katechezę referat na temat AIDS.
12
32. AIDS – PRZYPADEK CZY KONSEKWENCJA?
Wiodące cele katechetyczne
Zapoznanie się z niebezpieczeństwami choroby.
Roztropny lęk przed zagrożeniem, pomoc ludziom chorym i szacunek wobec nich.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, co znaczą skróty AIDS i HIV
– wymieni, jak uniknąć zarażenia się wirusem HIV
– poda sposoby pomocy chorym na AIDS
– wskaże teksty w Piśmie św., w których znajduje się opis spotkania Jezusa
z chorymi.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi okazywać współczucie choremu na AIDS
– potrafi być „mądry przed szkodą”
– potrafi opisać postawę Jezusa w spotkaniach z chorymi.
Postawy:
– Uczeń podejmuje wysiłek zapoznania siebie i innych z niebezpieczeństwem
choroby
– daje świadectwo, jak chrześcijanin powinien się odnosić do osoby chorej na
AIDS
– okazuje współczucie i pomoc osobom chorym
– czuje się odpowiedzialny za szerzenie się wiedzy na temat AIDS.
Metody i formy pracy: referat, rozmowa kierowana, świadectwo, praca z planszą, praca w grupach, grupowe uzupełnienie tabeli, wypełnienie ankiety,
list, praca z tekstem biblijnym.
Środki dydaktyczne: referat przygotowany przez uczniów, plansza, ankieta (teczka
pomocy).
PROPOZYCJA I
WPROWADZENIE
K. zapowiada temat i rozpoczyna modlitwę.
13
PODANIE PRAWDY
K. poleca uczniom, którzy przygotowali referat na temat AIDS, zaprezentować zebrany materiał, który staje się punktem wyjścia do rozmowy o najważniejszej chorobie XX w. Zwraca uwagę na istotne problemy pytaniami:
– Z czym wiąże się ta choroba?
(z zaburzeniem odporności organizmu, z niebezpieczeństwem zarażania innych,
wirus przenoszony drogą płciową i przy transfuzjach krwi [podaje się, że od
1987 r. badania krwi wykluczyły tę drogę] i innych zabiegach medycznych)
– Jakie są jej przyczyny?
(przede wszystkim zachownia ryzykowne: używanie narkotyków, środowisko ryzyka, życie na ulicy – brud, rozwiązłość seksualna – kilku partnerów,
homoseksualizm)
ZASTOSOWANIE
– Jak można się zarazić?
– Jak uniknąć zarażenia?
– Jak pomóc chorym na AIDS?
Uwaga: K. może skorzystać, według uznania, z katechez i pomocy proponowanych przez:
1. „Chrześcijanie wobec AIDS”, przeł. Lewandowski, Poznań 1994, s. 46.
2. Świadectwo, List 4/93, s. 29.
PROPOZYCJA II
WPROWADZENIE
K. prosi uczniów o przeczytanie fragmentu historii osób chorych na AIDS w celu
ustalenia przez klasę tematu katechezy:
Jan jest młodym człowiekiem, mieszkającym w dzielnicy śródmiejskiej, wychowanym przez kochającą go samotną matkę. Mimo jej olbrzymich starań, Jan
traktował swoje środowisko jak więzienie, z którego postanowił uciec, próbując
narkotyków. Obecnie, po sześciu miesiącach trwającej z przerwami choroby, został przyjęty do szpitala. Lekarze stwierdzili AIDS. Jan ma poczucie, że od samego początku gnębiony był przez coś, na co nie miał żadnego wpływu.
Beatka ma piętnaście miesięcy. Jej matka, która jest narkomanką, miała kontakt z wirusem HIV jeszcze przed jej poczęciem, wskutek czego Beatka urodziła
się już zakażona. Matka porzuciła ją. Beatka znajduje się teraz w szpitalu. Nie
będzie miała już żadnego innego domu, ponieważ nie pozostało jej wiele życia.
K. stawia pytanie:
– O kim mówią te teksty? (o chorych na AIDS)
14
Tematem dzisiejszej katechezy będzie choroba XX wieku, której nazwa brzmi:
AIDS. Zastanowimy się wspólnie, czy AIDS jako choroba jest przypadkiem, czy
konsekwencją sposobu życia.
Pomódlmy się do Ducha Świętego o łaski i światło, abyśmy mogli zrozumieć
i w pełni przeżyć dzisiejszą katechezę: „Duchu Święty, który oświecasz...”
PODANIE PRAWDY
K. pyta:
– Co oznaczają skróty AIDS i HIV?
Wiedzę uczniów można poszerzyć przy pomocy plansz (teczka pomocy).
Aby wirusy mogły się rozwijać, muszą przebywać wewnątrz żywych komórek.
Kiedy wirus HIV dostaje się do organizmu, początkowo nie występują żadne
objawy, jednak po jakimś czasie wywołuje on różne objawy. Wiele z nich przypomina te, które towarzyszą przeziębieniu, grypie itp. Różnią się od nich jedynie
swą intensywnością i długością trwania.
K. pokazuje planszę, której treść czyta wybrany uczeń.
Gdyby zaniepokoiły was jakieś objawy, należy koniecznie zasięgnąć rady lekarza, rodziców lub innej osoby dorosłej, której możecie zaufać.
K. stawia pytanie:
– W jaki sposób można zarazić się wirusem HIV?
Wykorzystujemy wiadomości uczniów i uzupełniamy lewą stronę tabeli.
Sposób zarażenia się wirusem HIV
Jak uniknąć zarażenia się wirusem HIV?
1. Kontakt seksualny
– nauczyć się mówić NIE
– współżycie rozpocząć po ślubie
– trwać w wierności współmałżonkowi
2. Narkotyki
– nie przyjmować narkotyków
– nie nadużywać alkoholu, który negatywnie
wpływa na ocenę rzeczywistości
3. Ciąża
– droga zstępująca
z matki na dziecko
– każde dziecko urodzone lub karmione piersią
matki – nosicielki wirusa HIV, jest w większym
stopniu narażone na zakażenie
4. Krew
– nie używać wspólnych przyborów
(np. żyletek do golenia)
– nie korzystać ze wspólnych strzykawek
– zachować bezpieczeństwo przy usuwaniu plam krwi
– ściśle przestrzegać zasad bezpieczeństwa podczas
pracy w laboratorium
15
POGŁĘBIENIE
Jako uczniowie, nie powinniście się obawiać, że zarazicie się wirusem HIV podczas normalnych zajęć w szkole lub przy zwykłych kontaktach z zakażonymi.
– Jak możemy uniknąć zakażenia się wirusem HIV?
Wykorzystujemy wiadomości uczniów, pogłębione o lekturę artykułu (teczka pomocy); dzieląc klasę na 4 grupy, uzupełniamy zebranymi wiadomościami prawą stronę
tabeli.
Tabela pokazuje nam, że do zakażenia wirusem HIV dochodzi jedynie przez
kontakt krwi dwóch osób lub przez kontakt zakażonego nasienia z wydzieliną pochwy.
Proszę na otrzymanych kartkach wykreślić te rzeczy lub czynności, przez które nie można się zarazić wirusem HIV.
K. rozdaje kartki z tekstem:
– łzy
– odzież
– talerze
– pocałunek
– sedes
– wanna
– uścisk dłoni
– szklanki
– wdychane powietrze
– przytulanie
– klamka u drzwi
– ukąszenie owada
– wspólne sztućce – kran
Być może zdarzy się wam przebywać w gronie ludzi, którzy do końca nie rozumieją przyczyn zarażania się tą chorobą. Nie przyjmują do wiadomości, że AIDS
to choroba nie przypadku, ale może być konsekwencją złego stylu życia. Dzisiejsza katecheza ukazuje nam sposoby zarażenia się wirusem, jak również sposoby
uniknięcia go. Wypełnimy wspólnie ankietę, która kategorycznie obali nasze obawy i nieporozumienia związane z tą chorobą.
Wypełnianie ankiety (teczka pomocy).
ZASTOSOWANIE
K. stawia pytania do refleksji:
– Jak chrześcijanin powinien odnosić się do osoby chorej na AIDS?
– Jak my możemy jej pomóc?
– Jak możemy okazać współczucie?
K. prosi o przeczytanie Mt 25,35-36.40 oraz Mt 10,42 (podręcznik ucznia).
Najlepszym nauczycielem naszego zachowania jest postawa Jezusa, który wielokrotnie na swych drogach spotykał się z chorymi. On nie odtrącał ich, nie odrzucał, lecz wprost przeciwnie, pomagał i uzdrawiał.
16
– W jaki sposób możemy okazać współczucie osobie chorej na AIDS?
(napisać list, modlić za nią, odpowiedzieć na ogłoszenie w gazecie, podarować odzież, przekazać pieniądze itp.)
– Dlaczego Kościół jest odpowiedzialny za szerzenie wiedzy na temat AIDS?
(ma na celu dobro związku małżeńskiego i życia w rodzinie)
ZAKOŃCZENIE
Zapis do zeszytu (temat i tabela), zadanie pracy domowej, np.:
Napisz list do osoby chorej na AIDS.
Modlitwa „Pod Twoja obronę”.
Na podst. „Chrześcijanie wobec AIDS. Materiały dla wychowawców, nauczycieli, katechetów szkół podstawowych i średnich, Poznań 1994.
(opr. Dorota Herchel)
17
33. EUTANAZJA I TERRORYZM JAKO
SKŁADNIKI CYWILIZACJI ŚMIERCI
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie istoty zagrożeń „kulturą śmierci”.
Szacunek wobec każdego człowieka i przeciwdziałanie przychodzącym zagrożeniom.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje pojęcia: kultura życia, kultura śmierci, eutanazja
– rozumie istotę kultury życia
– rozumie istotę zagrożenia kulturą śmierci
– rozumie słowa: „Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj”
– poda sposoby przeciwstawiania się kulturze śmierci.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi przeciwstawić się złu
– potrafi uszanować drugiego człowieka i jego życie
– potrafi budować kulturę życia
– potrafi oprzeć się „kulturze śmierci”.
Postawy:
– Uczeń wyraża postawę szacunku dla każdego człowieka
– przeciwstawia się zagrożeniom wynikającym z „kultury śmierci”
– urzeczywistnia wartości służące życiu
– podejmuje działania zgodne z zasadą „Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło
dobrem zwyciężaj”.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, tworzenie wystawy, praca w grupach, analiza tekstów biblijnych, praca z planszą, praca z obrazem.
Środki dydaktyczne: sznur, kartki w dwóch kolorach (jasny i ciemny), napisy:
„życie”, „śmierć”, „Kultura życia”, „Kultura śmierci”; obraz przedstawiający św. Maksymiliana Kolbe.
WPROWADZENIE
K. wita serdecznie uczniów i przygotowuje klasę do modlitwy.
K. wprowadza w temat:
– Kto z was bawił się kiedyś w przeciąganie liny?
– Na czym polega ta zabawa?
– Kiedy się wygrywa?
18
– Kto przegrywa?
– Jaką się wówczas płaci cenę?
K. przy pomocy uczniów rozwiesza linę (jeśli nie ma tej możliwości, dwóch uczniów
może ją przytrzymywać). Na jednym końcu liny umieszcza napis „życie”, na drugim
„śmierć”.
K. przypomina poprzednie tematy:
Mówiliśmy o zagrożeniach wiary i miłości. Spróbujmy to dziś podsumować.
Człowiek w swoim życiu ciągle balansuje pomiędzy życiem a śmiercią. Ma
zawsze przed sobą dwie możliwości. Spróbujcie teraz na kartkach jasnych i ciemnych napisać, co podtrzymuje życie, a co je niszczy.
K. rozdaje kartki (najlepiej kartoniki), na których uczniowie mogą wypisywać, co
pomaga żyć (kartki jasne), i co niszczy życie (ciemne). Następnie zawiesza je na
sznurze (sznurku), np. za pomocą spinaczy biurowych.
PODANIE PRAWDY
Zrobiona w ten sposób wystawa obrazuje to, co staje po stronie życia, i to, co prowadzi do śmierci. K. podsumowuje pracę uczniów i zwraca uwagę na wartości z jednej
strony służące życiu, a z drugiej prowadzące do śmierci.
K. konkluduje:
To wszystko, co prowadzi do życia, co pomaga w jego rozwoju, nazywamy
„kulturą życia”. To, co prowadzi do śmierci – „kulturą śmierci”. Człowiek ciągle
żyje pomiędzy tymi ścierającymi się kulturami.
K. odwraca kartki z napisami „życie” i „śmierć”, by ukazać napisy „kultura życia”
i „kultura śmierci”, bądź umieszcza na linie nowe kartki z tymi pojęciami.
– Które z tych zagrożeń życia są największe?
(eutanazja, przerywanie ciąży, terroryzm itp.)
K. ustala z uczniami hierarchię zagrożeń według ich ciężaru.
– Co jest źródłem tych zagrożeń?
(brak miłości Boga i ludzi, egoizm, lęk przed przeludnieniem, chęć decydowania o własnej śmierci lub śmierci innych, poczucie swojej nieograniczoności – „człowiek panem siebie i świata”)
(Warto się odwołać do materiałów z konferencji w Kairze i Pekinie.)
K. może skorzystać z tekstu w teczce pomocy i poniżej podanych cytatów:
„Eutanazja staje się aktem jeszcze bardziej godnym potępienia, gdy przybiera
formę zabójstwa, dokonanego przez innych na osobie, która w żaden sposób jej
nie zażądała ani nie wyraziła na nią nigdy zgody. Szczytem zaś samowoli i niesprawiedliwości jest sytuacja, w której niektórzy – na przykład lekarze lub pra19
wodawcy – roszczą sobie władzę decydowania o tym, kto ma żyć, a kto powinien
umrzeć. Pojawia się tu znów pokusa z Edenu: stać się jak Bóg, «poznając dobro
i zło» (por. Rdz 3,5). Ale tylko Bóg ma władzę decydowania o śmierci i życiu: «Ja
zabijam i Ja sam ożywiam» (Pwt 32,39; por. 1 Sm 2,6; 2 Krl 5,7). Sprawuje On
swą władzę, kierując się zawsze i wyłącznie zmysłem mądrości i miłości. Kiedy
człowiek, zaślepiony przez głupotę i egoizm, uzurpuje sobie tę władzę, nieuchronnie czyni z niej narzędzie niesprawiedliwości i śmierci. W ten sposób życie słabszego zostaje oddane w ręce silniejszego; w społeczeństwie zanika poczucie sprawiedliwości; zostaje podważone u samych korzeni wzajemne zaufanie – fundament wszelkiej autentycznej relacji między osobami” (EV 66; por. 63).
„Mówiło się i mówi nadal, że poszanowanie natury ludzkiej stanowi przeszkodę dla postępu i nauki. To nieprawda! Mówi się, że gdyby dopuszczono eliminowanie istot chorych, gdyby dopuszczono aborcję eugeniczną, można byłoby ulżyć ciężarom niektórych rodzin i całej ludzkości. Dla łatwiejszego zrozumienia, o co tu
chodzi, chciałbym opowiedzieć pewną historię. Jest to historia prawdziwa. Opowiedział mi ją pan Warkany, profesor embriologii w Ameryce. On z kolei zasłyszał
ją od swego ojca. Ten ostatni był lekarzem w Austrii. W miasteczku Braunau nad
Innem, gdzie pracował dr Warkany, tej samej nocy urodziło się dwoje dzieci. Jedno było krzepkim, zadziornym chłopcem o nadzwyczajnej żywotności. Drugie było
dziewczynką, która mogła zaledwie słabiutko płakać. Cierpiała na chorobę, zwaną
wówczas „mongolizmem”. Chłopiec robił zawrotną karierę, przynajmniej przez
pewien czas; dziewczynka prowadziła bardzo przeciętne życie. Gdy jednak po upływie trzydziestu lat jej matka zapadła na paraliż, ta dorosła już kobieta, ciągle słaba
umysłowo, przez pięć lat pielęgnowała ją i niosła jej ulgę w niedoli. Prof. Warkany
dodał: «Mój ojciec nie pamiętał imienia tej dziewczynki. Ale imienia tego chłopca
nigdy nie zapomniał: nazywał się Adolf Hitler». Ta historia jest prawdziwa”.
(J. Lejeune, Etyka i genetyka, w: XVIII Międzynarodowy Kongres Rodziny,
Warszawa 1994, s. 465; zob. także: Grażyna Zengteler, Eutanazja w: tamże, s. 558)
K. pyta:
– Gdzie możemy spotkać się z kulturą śmierci?
(dom – telewizor zamiast rodzinnej rozmowy, zabawka zamiast miłości; szkoła – ochroniarstwo, haracz; środowisko – bandy, gangi, przemoc, rozboje)
– Jak można się jej przeciwstawić?
(nie ulegać, dawać dobre wzorce, rozmawiać, poszukiwać dobra)
POGŁĘBIENIE
K. poleca przeczytać w trzech grupach teksty:
Grupa 1: Mt 5,21-26
Grupa 2: Mt 5,38-42
Grupa 3: Mt 5,43-48
20
Każda z nich otrzymuje pytania:
– Do czego wzywa nas Jezus?
– Dlaczego Jezus proponuje taką drogę?
K. podsumowuje:
Kochając – opowiadamy się po stronie życia, stajemy się podobni do Boga.
Zabijając – odchodzimy od Niego, służymy szatanowi.
Na środku liny K. umieszcza napis Rz 12,21:
„Nie daj się zwyciężyć złu,
ale zło dobrem zwyciężaj”
– Co znaczą te słowa?
– Kto je wypowiedział?
– Kto nam je przypomniał?
(Jan Paweł II w czasie pielgrzymki do Polski – 18 czerwca 1983 r., ks. Jerzy
Popiełuszko)
K. może włączyć kasetę (lub przeczytać tekst) z fragmentem przemówienia Jana
Pawła II:
„Dzisiaj w Niepokalanowie, w centrum naszej po-kanonizacyjnej uroczystości na ziemi ojczystej, znajduje się święty Maksymilian Maria Kolbe: pierwszy
święty z rodu Polaków na początku drugiego tysiąclecia. Pierwsze i drugie tysiąclecie Polski i chrześcijaństwa w Polsce spotykają się w jakimś głębokim symbolu.
Patron tamtej Polski – i patron... czy tylko Polski? Czy nie raczej całego naszego
trudnego wieku? Ale jeżeli syn tej ziemi, uczestnik doświadczeń, cierpień i nadziei
– to w jakiś szczególny sposób patron Polski.
Właśnie tej Polski, którą od końca XVIII wieku zaczęto skazywać na śmierć:
na rozbiory, na zesłania, na obozy koncentracyjne, na bunkry głodowe. A kiedy
po 120 latach wróciła do niepodległego bytu, odczekano do 1939 roku, aby ów
wyrok śmiertelny raz jeszcze powtórzyć. Przecież właśnie z pośrodku tych zmagań
między życiem i śmiercią Ojczyzny wyrasta czyn oświęcimskiego świętego, Maksymiliana.
Syn ziemi polskiej, który padł na swej Kalwarii, w bunkrze śmierci głodowej,
«oddając życie za brata», wraca do nas w chwale świętości. Miłość jest potężniejsza niż śmierć.
Co to znaczy, że miłość jest potężniejsza niż śmierć? To znaczy także: «Nie daj
się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj» (Rz 12,21).
21
Drodzy bracia i siostry!
Ewangeliczny program.
Trudny program – ale możliwy.
Program nieodzowny”.
(Jan Paweł II, Pokój tobie, Polsko, Ojczyzno moja!, Watykan 1983, s. 60-61)
– Kto jest dla Jana Pawła II wzorem zwyciężania zła dobrem?
K. może pokazać obraz przedstawiający Ojca Kolbe i opowiedzieć historię jego
życia i śmierci.
ZASTOSOWANIE
– Jak my możemy się przeciwstawiać złu?
– W jaki sposób możemy zło zwyciężać dobrem?
ZAKOŃCZENIE
K. wzywa uczniów do modlitwy spontanicznej.
K. poleca zapisać temat katechezy, teksty umieszczone na linie oraz zadaje pracę
domową.
Uwaga: W miarę potrzeby K. może poruszyć problem handlu ludźmi (pornografia, wykorzystywanie dzieci), wzrostu zabójstw, kradzieży, gwałtów itp. (teczka pomocy).
22
34. SAMOBÓJSTWO UTRATĄ WSZYSTKIEGO
Wiodące cele katechetyczne
Przyjęcie prawdy, że życie ludzkie jest największym darem, jaki otrzymaliśmy od Boga, i że tego daru nie mamy prawa niszczyć.
Akceptacja życia w każdej sytuacji i umiejętność radzenia sobie w trudnościach.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, że życie ludzkie jest największym darem, jaki otrzymaliśmy
od Boga
– wymieni sposoby pomocy tym, którzy przeżywają trudności
– zdefiniuje pojecie samobójstwa
– poda, jakiej postawy wobec życia oczekuje od nas Bóg.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi sobie radzić w chwilach trudnych
– potrafi korzystać z rady dorosłych przyjaciół
– potrafi uzasadnić, dlaczego mamy się troszczyć o własne życie
– potrafi szanować swoje życie.
Postawy:
– Uczeń wyraża dezaprobatę dla aktów samobójczych
– z zaangażowaniem i wytrwałością pokonuje trudności.
Metody i formy pracy: metoda trybunału, rozmowa kierowana, modlitwa spontaniczna, praca z tekstem biblijnym.
Środki dydaktyczne: teksty Pisma św. (teczka pomocy).
PROPOZYCJA I
WPROWADZENIE
K. wita uczniów, zaprasza do modlitwy „Pod Twoją obronę”. Przez opowiadanie, które stanie się podstawą do „sądu” nad czynem bohaterki, wprowadza w nowy temat:
„Pamięta ten krzyk. Najpierw wysoki, kobiecy, potem błagalny, dziecięcy. Do
świtu już nie zmrużyła oka. Rano w sklepie mówiono tylko o tym. W kolejce po
pieczywo powiedzieli jej, że mama Bartka próbowała wyskoczyć oknem. Zbudził
się, draśnięty ułamkiem szyby. Doskoczył do niej jak kot. Potem długo płakali
oboje. Każdy na swój rachunek. Obiecała, że to już ostatni raz. Miesiąc temu
przejrzał wszystkie szafki, zajrzał do każdej szuflady, wyrzucił stare tabletki relanium, zardzewiałe żyletki. Ze szkoły wracał z lękiem, czy na schodach nie poczu23
je gazu. Jak ma jej wierzyć? Gdyby go chociaż kochała. Pamięta, jak kiedyś po
szarpaninie ze swoim «przyjacielem» połknęła po raz pierwszy dwadzieścia nasennych tabletek. Pogotowie przyjechało natychmiast.
– Po co mnie ratujecie? – wyszeptała po odzyskaniu przytomności”.
(„Krucha kładka”, w: Być sobą 1/94, s. 10-11)
PODANIE PRAWDY
Tę część katechezy proponujemy przeprowadzić metodą trybunału – na wzór rozprawy sądowej.
Do zespołu sędziowskiego wybieramy uczniów z zasadami (może do nich dołączyć
K.). Następnie dzielimy klasę na obrońców i oskarżycieli (nie można pozwolić, żeby
uczniowie przeprowadzili ten dobór samodzielnie).
Organizacja pracy:
1. K. przedstawia problem.
2. K. kontroluje pracę zespołów i czuwa nad przebiegiem „rozprawy”.
3. Po przeprowadzeniu przewodu pomaga zespołowi sędziowskiemu wydać orzeczenie (wskazane jest, aby zespół sędziowski miał możliwość wcześniejszgo zapoznania
się z omawianym problemem samobójstwa).
4. Werdykt można zapisać na tablicy.
POGŁĘBIENIE
K. stawia pytanie:
– Które z przykazań Bożych nie pozwala nam niszczyć swojego życia?
K. prosi o odczytanie fragmentu „Evangelium vitae”, p. 66:
„Samobójstwo jest zawsze moralnie niedopuszczalne w takiej samej mierze
jak zabójstwo. Tradycja Kościoła niezmiennie je odrzucała jako czyn zdecydowanie zły. Chociaż określone uwarunkowania psychologiczne, kulturowe i społeczne mogą skłonić do popełnienia czynu tak radykalnie sprzecznego z wrodzoną
skłonnością każdego człowieka do zachowania życia, łagodząc lub eliminując
odpowiedzialność subiektywną, z obiektywnego punktu widzenia samobójstwo
jest aktem głęboko niemoralnym, ponieważ oznacza odrzucenie miłości do samego siebie i uchylenie się od obowiązku sprawiedliwości i miłości wobec bliźniego, wobec różnych wspólnot, do których się należy, i wobec społeczeństwa
jako całości. W swej najgłębszej istocie jest ono odrzuceniem absolutnej władzy
Boga nad życiem i śmiercią, o której tak mówi w modlitwie starożytny mędrzec
Izraela: «Ty masz władzę nad życiem i śmiercią: Ty wprowadzasz w bramy Otchłani
i Ty wyprowadzasz» (Mdr 16,13)”.
Słowa z Mdr 16,13 można zapisać na tablicy.
24
ZASTOSOWANIE
K. stawia problem:
Każdy z nas jest słaby, często ulega różnorakim pokusom, sam aranżuje sytuacje, z którymi nie potrafi sobie potem poradzić. Czasem też żyjemy w środowisku, w którym doświadczamy wielu przykrości. Zastanówmy się:
– Jak sobie radzić w trudnych sytuacjach?
– Kogo prosić o pomoc?
– Jakiej postawy wobec życia oczekuje od nas Pan Bóg?
K. zachęca do spontanicznej modlitwy, podczas której uczniowie dziękują za dar
życia i proszą Boga o pomoc w radzeniu sobie w trudnościach.
K. prosi, żeby zapisać temat oraz notatkę z tablicy, i zadaje pracę domową.
Uwaga: Katechezę prowadzimy w tonie spokojnym, ukazując nielogiczność
decyzji samobójczych. Nie ma sytuacji bez wyjścia: dopóki człowiek żyje, kocha
i wierzy, zawsze może znaleźć wyjście.
PROPOZYCJA II
WPROWADZENIE
K. wita uczniów i zaprasza do modlitwy „Pod Twoją obronę” za wszystkich młodych
ludzi, których nękają myśli samobójcze.
Odczytanie przykładów z książek lub czasopism na temat samobójstw młodych
ludzi. K. może przedstawić aktualne statystyki na temat wzrostu liczby samobójstw
wśród nieletnich.
PODANIE PRAWDY
K. rozpoczyna dyskusję pytaniem: dlaczego wzrasta dziś liczba samobójstw wśród
młodzieży czy nawet wśród dzieci?
– brak kontaktu z rodzicami i pogłębiająca się samotność
– lęk przed złymi ocenami w szkole i nieotrzymaniem promocji do następnej
klasy
– odrzucenie przez środowisko kolegów i koleżanek
– rozwód rodziców
– alkoholizm ojca, matki
– uwikłanie się w różnego typu nieformalne, przestępcze grupy młodzieżowe
– zawiedziona miłość
– narastające poczucie samotności i osaczenia
K. zapisuje odpowiedzi uczniów na tablicy i pyta:
– Dlaczego nie istnieją sytuacje bez wyjścia?
25
K. rozdaje kartki z wersetami Pisma św. (teczka pomocy). Uczniowie odczytują je
głośno:
Łk 1,37
2 Kor 1,3-5 (podręcznik ucznia)
Mt 6,25-30
Ps 116,10-12
1 Krl 19,3-8
K. wspólnie z klasą zastanawia się nad tym, co człowiek powinien zrobić, jeśli wydaje mu się, że jedynym rozwiązaniem jego problemu jest samobójstwo:
– uświadomić sobie, że to nieprawda, bo Bóg zna rozwiązanie
– nigdy nie rezygnować ze znalezienia osoby, która może pomóc
(kolega, ksiądz, nauczyciel, katecheta, rodzice, psycholog)
– spróbować opowiedzieć komuś o sobie, otworzyć się przed kimś.
POGŁĘBIENIE
Zob. propozycja I.
ZASTOSOWANIE
K., nawiązując do treści poruszonych na początku katechezy, zwraca się do uczniów:
Znamy takie powiedzenie: „samotność wśród tłumu”. Być może w naszej rodzinie, klasie, szkole, w naszym bloku żyje ktoś, o kim wiemy, że istnieje, ale
dotąd nie dostrzegaliśmy go, bo wydaje się taki nieciekawy, mało atrakcyjny bądź
jest trudny w kontakcie.
– Czy nie powinniśmy lepiej go poznać?
PROPOZYCJA III
WPROWADZENIE
Powitanie uczniów. Zaproszenie do modlitwy „Pod Twoją obronę” za wszystkich
młodych ludzi, którzy nie mogą poradzić sobie z trudnościami, załamaniem i zwątpieniem.
– Co to znaczy „być szczęśliwym”?
– Po co człowiek żyje?
– Jaki macie cel swojego życia?
Wszystkie wasze odpowiedzi były budujące, ale są i tacy młodzi, którzy nie
mogą znaleźć sensu życia. Załamują się i popełniają czyn straszny – samobójstwo, czyli zamach na własne życie.
Odczytanie z czasopism przykładów na temat samobójstw ludzi młodych, a nawet
dzieci.
– Jakie przykre sytuacje przedstawiają te artykuły?
– Dlaczego tak się musiało stać?
– Dlaczego samobójcy nie szukali pomocy u kogoś zaufanego?
26
PODANIE PRAWDY
K. rozdaje kartki, na których uczniowie piszą odpowiedź na pytanie:
– Dlaczego wzrasta dziś liczba samobójstw wśród dzieci i młodzieży?
Odpowiedzi wypisujemy na tablicy.
– Dlaczego nie istnieją sytuacje bez wyjścia?
– Dlaczego nie wolno nam działać przeciwko swojemu życiu?
K. wypisuje na tablicy skróty biblijne. Uczniowie w grupach zapoznają się z poszczególnymi fragmentami Pisma św., a następnie ich przedstawiciele odczytują kolejne
fragmenty:
Łk 1,37
2 Kor 1,3-5
Mt 6,25-30
Ps 116,10-12
1 Krl 19,3-8
POGŁĘBIENIE
– Co Bóg nakazuje cenić najbardziej?
– Dlaczego mamy troszczyć się o własne życie?
– Które z przykazań Bożych nie pozwala nam niszczyć swojego życia?
Aby jeszcze bardziej ukazać, jak strasznym i niedopuszczalnym czynem jest
samobójstwo, odczytamy słowa Ojca świętego z „Evangelium vitae”, p. 66 (patrz
propozycja I).
ZASTOSOWANIE
– Jak radzicie sobie w trudnych sytuacjach?
– Do kogo zwracacie się o pomoc?
– Jakiej postawy wobec życia oczekuje od nas Pan Bóg?
ZAKOŃCZENIE
Zapisanie tematu katechezy i notatki.
Praca domowa:
Rozejrzyj się wokół siebie, może ktoś potrzebuje twojej pomocy w nauce lub
zwykłych kontaktów koleżeńskich. Postaraj się przeciwdziałać trudnościom, jakie
przeżywają inni.
K. zaprasza do spontanicznej modlitwy, by podziękować Bogu za dar życia i prosić
o pomoc w chwilach zwątpień.
Modlitwa do anioła stróża.
27
35. CZAS WOLNY I SPOSOBY JEGO
ZAGOSPODAROWANIA
Wiodące cele katechetyczne
Poszukiwanie alternatywnych możliwości zagospodarowania czasu wolnego.
Umiejętność zagospodarowania czasu wolnego zgodnie z wolą Bożą.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń wymieni możliwości zagospodarowania wolnego czasu
– rozumie, dlaczego Jezus zaproponował apostołom, aby udali się osobno, na
miejsce pustynne
– wymieni cechy prawidłowego i nieprawidłowego wypoczynku
– poda sposoby efektywnego zorganizowania zajęć podczas dnia.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi godnie spędzać czas wolny
– potrafi dobrze zorganizować zajęcia podczas dnia
– potrafi zorganizować i poprowadzić zabawę
– potrafi zaprojektować dzień wolny na wakacjach i w święta.
Postawy:
– Uczeń podejmuje działania, aby dobrze zagospodarować czas wolny
– przeżywa radość ze spędzania czasu wolnego z bliskimi
– inspiruje rodzinę i kolegów do efektywnego zagospodarowania wolnych chwil.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, praca w grupach, praca z tekstem
biblijnym, metaplan, tworzenie projektu dnia wolnego, świadectwo, krzyżówka.
Środki dydaktyczne: Pismo św., krzyżówka (teczka pomocy).
WPROWADZENIE
K. pyta:
– Co rozumiecie pod pojęciem „czas wolny”?
(odpoczynek, zabawa, rozwój intelektualny, sport, służba na rzecz osób, środowiska, czas dla Boga)
– Czym najchętniej ten czas zapełniacie?
– Co przeszkadza w dobrym przeżyciu czasu wolnego?
– Jakie niebezpieczeństwo pociąga za sobą źle zagospodarowany czas wolny?
(lenistwo, pokusa czynienia źle, tzw. „głupoty”, grzech, zaniedbanie Boga)
28
K. zbiera i podsumowuje odpowiedzi, zapowiadając:
Na dzisiejszej katechezie zastanowimy się, w jaki sposób zorganizować czas
wolny, aby przynosił korzyść nam i otoczeniu.
PODANIE PRAWDY
K. proponuje pracę w grupach nad tekstami biblijnymi, stawiając wszystkim grupom pytanie:
– O czym chce nas pouczyć autor biblijny?
Grupa 1: Koh 3,1
Grupa 2: Syr 22,1-2
Grupa 3: Syr 23,19
Pisemne podsumowanie tego ćwiczenia na tablicy. Zespół klasowy zastanawia się,
jak te wnioski korelują z odpoczynkiem (odpoczynek musi być racjonalny, z korzyścią dla siebie i innych).
POGŁĘBIENIE
Czas wolny przysługuje z przeróżnych racji, np. świąt.
K. odczytuje Rdz 2,2-3 (podręcznik ucznia) i stawia pytania:
– Z jakim wydarzeniem związane jest ustanowienie „siódmego dnia”?
– Co Bóg wtedy uczynił?
– Jak ten dzień został wyróżniony spośród pozostałych?
– Co to znaczy „dzień święty”?
– Dlaczego Bóg nam daje jeden dzień wolny w tygodniu?
K. odczytuje Mk 6,30-32 (podręcznik ucznia) i stawia pytania:
– Po co apostołowie zebrali się u Jezusa?
– Co Pan Jezus proponuje?
– Dlaczego mają się udać osobno, na miejsce pustynne?
ZASTOSOWANIE
K., nawiązując do obu perykop (Rdz 2,2-3 i Mk 6,30-32), zachęca do rozmowy
o projektowaniu planu dnia, np.:
ŚWIĘTA
WAKACJE
.......................................................
.......................................................
.......................................................
.......................................................
Treścią planu mają być punkty, które powinny się znaleźć w rozkładzie zajęć młodego człowieka, tak aby przyniosły korzyść jemu samemu i jego otoczeniu.
29
Znany piłkarz Marek Citko tak mówi o swoim dniu: „Osiem godzin przeznaczam na sen. Każdą wolną chwilę rozważam, myśląc o Bogu. Modlę się, gdy jestem na boisku, aby nikomu nic się nie stało”.
K. poleca zapisać temat i zadaje pracę domową.
Modlitwa:
„Jak słodka cisza z niebios spływa!
Jak świat jest prosty w świetle Twoim,
Panie, jak koi i ośmiela!
Z wielką ufnością i spokojem
Serce me w Tobie odpoczywa,
jak dłoń w dłoni przyjaciela”.
30
V
SZANSE I NADZIEJE ŚWIATA
„Dostąpiwszy więc usprawiedliwienia przez wiarę,
zachowajmy pokój z Bogiem
przez Pana naszego Jezusa Chrystusa,
dzięki któremu uzyskaliśmy przez wiarę dostęp do tej łaski,
w której trwamy i chlubimy się nadzieją chwały Bożej.
Ale nie tylko to,
chlubimy się także z ucisków,
wiedząc, że ucisk wyrabia wytrwałość,
a wytrwałość – wypróbowaną cnotę,
wypróbowana cnota zaś – nadzieję.
A nadzieja zawieść nie może,
ponieważ miłość Boża rozlana jest w sercach naszych
przez Ducha Świętego, który został nam dany”.
(Rz 5,1-5)
31
36. MŁODZI NADZIEJĄ ŚWIATA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie, że piękno świata i jego dobry stan zależą od każdego z nas.
Twórcze zaangażowanie w budowę lepszego świata.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, co to znaczy „być nadzieją świata”
– rozumie sens i wartość Światowych Dni Młodzieży
– rozumie, że każdy człowiek jest powołany do przemiany świata
– pamięta i rozumie analizowane teksty biblijne
– wymieni sposoby zaangażowania w przemianę świata.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, co to znaczy „być solą ziemi” i „światłem świata”,
odnosząc to do własnego życia
– potrafi wymienić daty kilku ŚDM i przyporządkować wiodące tematy.
Postawy:
– Uczeń inspiruje kolegów do organizowania środowiskowych Dni Młodzieży
i bierze w nich czynny udział
– wyraża chęć przemiany własnego życia
– daje świadectwo bycia „nadzieją świata” w najbliższym środowisku.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, praca z tekstem, metoda projektów.
WPROWADZENIE
K. zapowiada temat, zachęca do modlitwy aktem nadziei i pyta:
– Dlaczego młodych nazywa się nadzieją świata?
– Kiedy człowiek staje się nadzieją świata? (gdy jest uczciwy, sumienny)
– Jakie wartości są nadzieją świata? (prawda, miłość)
PODANIE PRAWDY
Ojciec św. Jan Paweł II na spotkaniu z młodzieżą powiedział:
„Jesteście nadzieją świata, nadzieją Kościoła, jesteście moją nadzieją”.
K. umieszcza to zdanie na tablicy.
– Co znaczą te słowa?
– Co to znaczy „być nadzieją świata”?
– W czym Ojciec św. pokłada nadzieję, patrząc na młodych?
32
Uzupełnieniem odpowiedzi na to pytanie może być tekst biblijny Mt 5,13-16 (podręcznik ucznia).
– Kogo Jezus nazywa solą dla ziemi?
– Dlaczego swoich uczniów nazywa solą ziemi?
– Co dzieje się z solą, która utraci smak?
– Dlaczego Pan Jezus porównał nas do światła?
– Na czym polega nasze dawanie „światła”?
– Czego Jezus od nas oczekuje?
(zaangażowania w sprawy lepszego świata)
POGŁĘBIENIE
K. uzupełnia:
Młodzież i jej problemy były zawsze w centrum uwagi Jana Pawła II. Spotkania
z młodzieżą stały się nieodłącznym elementem jego pielgrzymek, których celem
było rozbudzenie w młodych poczucia odpowiedzialności za świat. Najtrwalszym
śladem papieskiej troski o młode pokolenie są Światowe Dni Młodzieży:
– Rzym 1984: „Otwórzcie drzwi Odkupicielowi”
– Rzym 1985: „Chrystus naszym pokojem”
– Rzym 1986: „Abyście umieli zdać sprawę z nadziei, która jest w was” (1 P 3,15)
– Buenos Aires 1987: „Myśmy poznali i uwierzyli miłości, jaką Bóg ma ku
nam” (1 J 4,16)
– Rzym 1988: „Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie” (J 2,5)
– Santiago de Compostela: 1989 „Ja jestem drogą, prawdą i życiem” (J 14,6)
– Rzym 1990: „Ja jestem krzewem winnym, wy latoroślami” (J 15,5)
– Częstochowa 1991: „Otrzymaliście ducha przybrania za synów” (Rz 8,15)
– Rzym 1992: „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię” (Mk 16,15)
– Denver 1993: „Ja przyszedłem po to, aby owce miały życie i miały je w obfitości” (J 10,10)
– Rzym 1994: „Kamienie wołać będą” (Łk 19,40)
– Manila 1995: „Jak Ojciec mnie posłał, tak i Ja was posyłam” (J 20,21)
– Rzym 1996: „Ty masz słowa życia wiecznego” (J 6,68)
– Paryż 1997: „Nauczycielu, gdzie mieszkasz? Chodźcie, a zobaczycie” (por J
1,38-39)
– Rzym 1998: „Duch Święty nauczy nas wszystkiego” (J 14,26)
– Rzym 1999: „Ojciec was miłuje” (J 16,27)
– Rzym 2000: „Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas”
– Toronto 2002: „Wy jesteście solą dla ziemi... wy jesteście światłem świata”
(Mt 5,13-14)
33
K. może omawiać z uczniami przesłanie Ojca św. z ostatniej Niedzieli Palmowej
bądź z minionego Światowego Dnia Młodzieży:
– Kolonia 2005 pod hasłem „Przybyliśmy oddać Mu pokłon” (Mt 2,2) i przewodnictwem papieża Benedykta XVI.
ZASTOSOWANIE
K. stawia pytanie:
– Jakie są twoje możliwości zaangażowania w przemianę świata?
(grupy młodzieżowe, świadectwo życia, postawa wobec bliźniego, wobec
słabszych, głoszenie słowa Bożego – bycie misjonarzem, kultura słowa)
K. zwraca uwagę na konkretne czyny, które uczniowie mogą spełnić w swoim najbliższym środowisku.
ZAKOŃCZENIE
K. poleca wprowadzić do zeszytów temat i zapis z tablicy oraz zachęca do modlitwy.
K. zadaje pracę domową.
34
37. MŁODZI „WIOSNĄ KOŚCIOŁA”
Wiodące cele katechetyczne
Przyjęcie prawdy, że młodzież jest nadzieją Kościoła.
Świadome zaangażowanie w Kościele i dla Kościoła.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, dlaczego Sobór Watykański II i Jan Paweł II nazywają młodych „nadzieją i wiosną Kościoła”
– rozumie i docenia swoje miejsce we wspólnocie Kościoła
– pamięta tekst i melodię pieśni „Abba, Ojcze”.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi opisać, w jaki sposób na co dzień realizować wezwanie Jana
Pawła II i Soboru
– potrafi opisać, co młodzi mogą zrobić w Kościele i dla Kościoła już teraz
– potrafi dokonać samooceny zaangażowania w życie Kościoła lokalnego
i powszechnego
– potrafi zaśpiewać pieśń „Abba, Ojcze”.
Postawy:
– Uczeń z powagą przyjmuje wezwanie Jana Pawła II skierowane do młodych
– wyraża gotowość głębszego zaangażowania w życie Kościoła lokalnego (grupy
młodzieżowe, charytatywne) i podejmuje w tym kierunku działania
– z zaangażowaniem uczestniczy w modlitwie w intencji młodzieży polskiej.
Metody i formy pracy: film, modlitwa, praca plastyczna, praca z tekstem, rozmowa kierowana, metaplan, metoda projektów.
Środki dydaktyczne: plansza, ptyania dla grup, kartka A4 dla każdego ucznia.
WPROWADZENIE
PROPOZYCJA I
K. wyświetla fragment lub fragmenty filmu ze spotkania Jana Pawła II z młodzieżą
w czasie piątej pielgrzymki do Polski (Poznań 3 czerwca 1997), zwłaszcza od słów:
„Drodzy chłopcy i dziewczęta...”
Następnie wprowadza w temat:
W czasie każdej pielgrzymki Jan Paweł II spotykał się z młodzieżą. Lubił młodych i cieszył się nimi. W jednym ze swoich przemówień, jak pamiętamy z poprzedniej katechezy, podczas spotkania z młodzieżą powiedział:
35
„Wy jesteście nadzieją Kościoła.
Wy jesteście moją nadzieją”.
K. poleca umieścić te słowa na tablicy.
PODANIE PRAWDY
K. dzieli klasę na grupy, którym poleca szukanie odpowiedzi na następujące pytania:
Grupa 1.
– W jaki sposób Papież wyraża swoje zaufanie do młodzieży?
lub
– Co świadczy o tym, że Papież pokłada nadzieję w młodzieży?
Grupa 2.
– W jaki sposób młodzi mogą być nadzieją Papieża?
Grupa 3.
– Kiedy młodzież jest nadzieją Kościoła?
Po 10-15 min. grupy prezentują swoje odpowiedzi.
ZASTOSOWANIE
K. poleca przeczytać Mt 4,18-22 (podręcznik ucznia) i pyta:
– Do czego Jezus wezwał Piotra i Andrzeja?
– Dlaczego nazwał ich rybakami ludzi?
– Co nas zastanawia w postawie powołanych?
K. zwraca uwagę na Kościół lokalny, najbliższy uczniom, ponawia pytanie:
– W jaki sposób wy możecie stać się nadzieją Kościoła?
– Co możecie zrobić, dla potwierdzenia trafności słów Jana Pawła II?
Po wypowiedziach na ten temat K. może przedstawić zakończenie przemówienia
Jana Pawła II do młodzieży od słów: „Drodzy młodzi przyjaciele...”
ZAKOŃCZENIE
K. poleca modlitwę za Papieża i za młodzież całego świata, zapisanie tematu oraz
myśli z tablicy i zadaje pracę domową.
Pieśń z VI Światowego Dnia Młodzieży: „Abba, Ojcze”.
Uwaga: K. może również wykorzystać film dokumentalny o Taizé, pielgrzymce
na Jasną Górę bądź inny związany z bieżącym tematem.
36
PROPOZY
CJA II
PROPOZYCJA
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie prawdy, którą głosi Sobór Watykański II i Jan Paweł II – młodzi
nadzieją Kościoła.
Świadome zaangażowanie w Kościele i dla Kościoła.
WPROWADZENIE
K. zachęca do modlitwy aktem nadziei.
Po modlitwie rozdaje uczniom czyste kartony i prosi, aby narysowali, z czym kojarzy
im się wyraz „nadzieja”. Potem opowiadają, co chcieli przedstawić w rysunku (wszystkie rysunki pokazujemy).
Wybrany uczeń czyta opowiadanie, które ukazuje, czym może być dla ludzi nadzieja. K. pyta:
– Co przeżył chłopiec, gdy dowiedział się, że rodzice żyją?
– Co się stało, gdy jego marzenie okazało się rzeczywistością?
PODANIE PRAWDY
Sobór Watykański II w „Deklaracji o wychowaniu chrześcijańskim” (p. 2)
naucza, że młodzież jest nadzieją Kościoła. Ojciec św. Jan Paweł II podczas spotkania z młodzieżą również nazywa młodych „nadzieją i wiosną Kościoła”.
Pracując w grupach, zastanowimy się, dlaczego Sobór Watykański II i Ojciec
św. tak określają dzisiejszą młodzież.
K. rozdaje fragmenty homilii Jana Pawła II. Wszystkie grupy po przeczytaniu tekstów mają odpowiedzieć na pytania:
– Jak rozumiesz słowa Ojca św.?
– Co te słowa znaczą dla ciebie?
Grupa 1.
„Wy jesteście młodością Kościoła” (podręcznik ucznia)
Grupa 2.
„Jesteście synami Bożymi” (podręcznik ucznia)
Grupa 3.
„Serce moje napełnia się radością” (podręcznik ucznia)
Po krótkiej pracy w grupach wybrane osoby czytają teksty na głos, a przedstawiciele
grup odpowiadają na pytania. Odpowiedzi na pierwsze pytanie zapisujemy na tablicy:
37
Młodzi wiosną Kościoła.
Młodzi nadzieją Kościoła.
Młodzi nadzieją papieża.
Młodzież i jej problemy zawsze leżały Janowi Pawłowi II na sercu. Wyrazem
tego zainteresowania jest list apostolski z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży. List ten adresowany jest do młodych całego świata. Rozpoczyna się on
życzeniami, które brzmią:
„Abyście umieli zdać sprawę z nadziei, która jest w was”.
Te pierwsze słowa listu wskazują na jego treść, która wyjaśnia nam, na czym
polega nadzieja, którą Kościół związał z młodym pokoleniem.
K. zachęca do zapoznania się z treścią listu.
Najtrwalszym śladem papieskiej troski o młodzież są Światowe Dni Młodzieży.
Uczniowie powinni podać przynajmniej trzy miejscowości, gdzie odbywały się takie
spotkania.
ZASTOSOWANIE
K. pyta:
– Kiedy jesteśmy nadzieją Kościoła?
W razie potrzeby K. uzupełnia wypowiedzi uczniów:
Jesteśmy nadzieją Kościoła, gdy staramy się zwyciężać zło istniejące w świecie. Największym zaś zwycięstwem będzie silna wiara młodego pokolenia. Młodzi są też nadzieją, gdy w ich sercach jest gorące pragnienie braterstwa wszystkich ludzi, bez podziałów, kontrastów społecznych i dyskryminacji, które to pragnienie realizujemy w życiu. Najlepiej można to robić, nie bojąc się nazywać
grzechu grzechem i starając się go zwalczać przez sięganie do jego przyczyn,
podobnie jak Chrystus sięgnął do korzenia zła w swej wielkanocnej tajemnicy
krzyża i zmartwychwstania. Musimy zrobić wszystko, by móc stopniowo przemieniać świat, przeobrazić go, uczynić go bardziej ludzkim, bardziej braterskim
i równocześnie bardziej Bożym. Nie można bowiem świata odrywać od Boga
i przeciwstawiać go Bogu. Św. Augustyn twierdzi, że serce człowieka jest niespokojne, dopóki nie spocznie w Bogu.
K. pyta:
– Co młodzi mogą zrobić w Kościele i dla Kościoła już teraz?
– Jakie jest wasze miejsce we wspólnocie wiernych?
(czynny udział we Mszy św., grupach młodzieżowych, np. Taizé, świadectwo
wiary, zaangażowanie w grupach charytatywnych)
38
K. proponuje wspólne określenie tematu, np. „Młodzi wiosną Kościoła”.
– O czym dzisiaj mówiliśmy?
– Z jaką porą roku najbardziej kojarzy się wam nadzieja? (z wiosną)
K. zadaje pracę domową:
Napisz, jak rozumiesz słowa Ojca św. Jana Pawła II, które wypowiedział do
młodzieży w Poznaniu:
„Liczę na wasz młodzieńczy zapał i oddanie Chrystusowi. Świat was potrzebuje i Kościół też. Od was zależy przyszłość”.
Refleksja:
Pomyśl:
– Czy jesteś Kościołem jutra?
– Co robisz, by nim być?
ZAKOŃCZENIE
Modlitwa.
Uczeń czyta wezwanie modlitwy wiernych:
Módlmy się za młodzież polską, aby umiała odróżnić kłamstwo od prawdy
i aby całym sercem przylgnęła do krzyża Chrystusa.
– Ciebie prosimy...
39
38. ZABAWY MŁODZIEŻOWE
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie wartości zabawy zgodnej z zasadami chrześcijańskimi.
Akceptacja zabaw bez alkoholu i zachowanie zgodne z wiarą – postawa
chrześcijańska. Określenie celu, charakteru, sposobów organizowania zabaw zgodnych z zasadami chrześcijańskimi.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje pojęcie „dobrej zabawy” i określi jej cel
– rozumie konsekwencje złej zabawy
– poda sposoby organizowania czasu wolnego według zasad chrześcijańskich.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi opisać propozycje dobrze zorganizowanej zabawy, zgodnej
z zasadami chrześcijańskimi (poda przykłady zabaw do wykorzystania na
prywatce)
– potrafi dokonać samooceny, odnosząc treść katechezy do własnych doświadczeń.
Postawy:
– Uczeń w skupieniu dokonuje refleksji nad dotychczasowym sposobem uczestniczenia w zabawach
– dokonuje krytycznego rozróżnienia dobrej i złej zabawy
– docenia wartość mądrej, twórczej rozrywki
– podejmuje decyzję rozumnego korzystania z rozrywek.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, praca z tekstem, świadectwo, refleksja.
Środki dydaktyczne: artykuł (teczka pomocy).
WPROWADZENIE
Piosenka: „Gdy Boży Duch wypełnia mnie”.
K. wytwarza klimat radości i wprowadza w temat:
Dziś będziemy mówić o zabawie.
K. zachęca do modlitwy:
Dziękujemy Ci, Panie, za czas radości i zabawy, który nam dajesz, abyśmy
mogli się sobą i Tobą cieszyć. Bądź gościem naszych spotkań i pomóż nam być
odpowiedzialnymi za to, co robimy. Zapraszamy Cię na naszą dzisiejszą katechezę i prosimy o światło Twojego Ducha, aby rozjaśniał nasze myśli i pragnienia
40
i pomagał dostrzec blaski i cienie naszych pomysłów. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.
K. prosi o przeczytanie z podręcznika ucznia tekstu zaczynającego się słowami „Miałem wtedy 18 lat...” i prowokuje rozmowę na temat zabaw i prywatek, w których
uczniowie uczestniczą.
K. zadaje pytania:
– Kto z was był już na zabawie, prywatce?
– Z jakiej okazji organizuje się zabawy?
K. prosi, by jeden uczeń zapisywał odpowiedzi na tablicy:
– Które zabawy lubicie najbardziej?
– Dlaczego?
– Jaki jest cel zabawy? (rozrywka)
– Jaką zabawę możemy nazwać dobrą?
– Co jest potrzebne do dobrej zabawy?
– Od czego zależy osiągnięcie celu?
(od organizacji, uczestników, ich inicjatywy)
PODANIE PRAWDY
K. uzupełnia:
Rozrywki człowieka stworzonego na obraz i podobieństwo Boże powinny odznaczać się kulturą. Zwierzęta bawią się jak zwierzęta. Ludzie zobowiązani są do
zachowań, które są akceptowane w ich kręgu kulturowym.
K. prosi uczniów o przeczytanie wypowiedzi „Impreza, albo wiele hałasu o nic” (teczka pomocy) i stawia pytania:
– Jak zakończyły się prywatki?
– Dlaczego tak się stało?
– Czego oczekiwali goście?
– Czego oczekiwali organizatorzy prywatek?
K. prosi o zapoznanie się z tekstem: „Czy taka zabawa jest możliwa” (podręcznik
ucznia).
POGŁĘBIENIE
– Jak dobry chrześcijanin może uczestniczyć w zabawach?
Uczniowie przygotowują własne propozycje w dwóch grupach (grupa 1 – chłopcy,
grupa 2 – dziewczęta). K. omawia z uczniami wypowiedzi – propozycje prezentowane przez uczniów.
41
ZASTOSOWANIE
– Jak wyglądają zabawy, w których uczestniczycie?
– Co musielibyście zmienić w swoich zabawach, by podobać się Bogu?
K. poleca przeczytać Flp 3,17-19 (podręcznik ucznia) i prowadzi do refleksji:
– O czym będę pamiętał, idąc na zabawę? (Bóg na mnie patrzy)
– Co zrobię, by Bóg się mną cieszył?
Warto tu podać kilka przykładów zabaw do wykorzystywania na prywatkach czy
nawet przeprowadzić jedną z takich zabaw.
K. poleca zapisać temat, notatkę – np. jakąś myśl o zabawie, i zadaje pracę domową.
K. zachęca do modlitwy spontanicznej.
42
39. MÓJ SYSTEM WARTOŚCI
– MOJE WESTERPLATTE
Wiodące cele katechetyczne
Gotowość pomnażania wartości, którymi i dla których warto żyć.
Wierność wartościom chrześcijańskim.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje pojęcie wartości
– rozumie, dla jakich wartości warto poświęcić życie
– wymieni wartości, którymi i dla których warto żyć
– pamięta datę i rozumie wartość walki żołnierzy na Westerplatte
– rozumie skutki odrzucenia najwyższych i najważniejszych wartości
– rozumie sens przeżywanych prób i wie, dlaczego warto trwać przy Chrystusie
– pamięta i rozumie wezwanie Jezusa (Łk 9,23-26).
Umiejętności:
– Uczeń potrafi rozróżnić pseudowartości od wartości prawdziwych
– potrafi odnieść słowa Jezusa i wezwanie Jana Pawła II do swojego życia, do
wartości przez siebie preferowanych
– potrafi rozpoznać „swoje Westerplatte”.
Postawy:
– Uczeń dokonuje refleksji nad własnym systemem wartości
– wyraża gotowość obrony najważniejszych wartości w życiu codziennym
– stara się wypełniać wolę Boga
– urzeczywistnia w swoim życiu najwyższe wartości.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, praca z tekstem, słuchowisko, modlitwa, graficzne przedstawienie treści.
Środki dydaktyczne: kaseta magnetofonowa „Każdy ma swoje Westerplatte”.
WPROWADZENIE
K. zachęca do modlitwy, następnie do podania przykładów ludzkiego bohaterstwa.
Można nawiązać do programu „Zwyczajni, niezwyczajni” lub odtworzyć jego fragment na video.
K. zadaje pytania:
– Co decyduje, że ludzie są gotowi poświęcać swoje życie dla pewnych spraw
czy wartości?
– Dla jakich wartości warto poświęcać życie?
43
K. prowadzi rozmowę na temat obrony Ojczyzny. Powinien koniecznie poruszyć sprawę Westerplatte. Można posłużyć się ilustracjami czy fragmentami filmu na ten temat.
PODANIE PRAWDY
K. odtwarza z kasety „Każdy ma swoje Westerplatte” fragment przemówienia Jana
Pawła II o bohaterstwie żołnierzy Września (podręcznik ucznia):
„Każdy z was, młodzi przyjaciele, znajduje też w życiu jakieś swoje Westerplatte, jakiś wymiar zadań, które trzeba podjąć i wypełnić. Jakąś słuszną sprawę,
o którą nie można nie walczyć. Jakiś obowiązek, powinność, od której nie można
się uchylić. Nie można «zdezerterować».
Wreszcie – jakiś porządek prawd i wartości, które trzeba «utrzymać» i «obronić», tak jak to Westerplatte, w sobie i wokół siebie. Tak, obronić – dla siebie
i innych. Biskup Kozal, męczennik z Dachau, powiedział: «Od przegranej orężnej... bardziej przeraża upadek ducha u ludzi. Wątpiący staje się mimo woli sojusznikiem wroga»”.
(III pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, 8-17 VI 1987 r., To czyńcie na moją pamiątkę,
Paryż 1988, s. 156)
– Co Papież nazywa naszym Westerplatte?
– Dlaczego od tych wartości nie można zdezerterować?
– Co może być naszym zadaniem, które trzeba podjąć, lub sprawą, o którą
musimy walczyć?
– Dla kogo musimy utrzymać i obronić „porządek praw i wartości”?
– Co, zdaniem biskupa Kozala, jest największą przegraną?
– Dlaczego wątpiący jest sojusznikiem wroga?
ZASTOSOWANIE
K. poleca napisać na kartkach odpowiedź na pytanie „Co jest twoim Westerplatte?”
Kartki z odpowiedziami przypina do tablicy. Następnie dokonuje analizy, w efekcie
której zostaje ustalony system wartości. Uczniowie odpowiadają na pytanie „Jakie
jeszcze wartości należy wyliczyć wśród tych, które są najwyższe i najważniejsze?”
Po wysłuchaniu K. stawia pytania:
– Z jakich wartości nie wolno rezygnować?
(z własnej godności, honoru, z dóbr większych niż dobro własne, np. z Ojczyzny, wiary, przykazań, czystości)
– Dlaczego nie wolno z nich zrezygnować?
(bo wówczas zatraca się siebie)
44
K. odtwarza drugą część przemówienia Jana Pawła II do młodzieży na Westerplatte:
„Otóż właśnie...” (podręcznik ucznia) i pyta:
– Na kogo możemy liczyć w chwilach naszej próby?
– Dlaczego warto pozostać przy Chrystusie?
K. przygotowuje uczniów do przyjęcia słowa Bożego:
Zobaczmy, co mówi do nas Pan Jezus w słowach Ewangelii Łk 9,23-26.
– Do czego wzywa nas Chrystus?
– Z jakich wartości nie wolno zrezygnować?
K. zadaje pracę domową.
Uwaga: K. może wykorzystać kasetę magnetofonową J. Życińskiego „Być czy
mieć”.
45
40. WYMAGANIE OD SIEBIE
WARUNKIEM ROZWOJU OSOBOWEGO
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie potrzeby i roli pracy nad sobą.
Samokontrola i samodoskonalenie w dążeniu do ideału.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje pojęcia: rozwój duchowy, wychowanie, samowychowanie
– wymieni czynniki pomagające i utrudniające rozwój
– dostrzega i rozumie wartość wiary i sumienia w rozwoju osobowym
– wymieni sytuacje i okoliczności, w których powinien stawiać sobie wyższe
wymagania
– poda przykłady życia osób, które stawiając sobie wymagania, dokonały wielkich rzeczy
– pamięta i rozumie przesłanie Jana Pawła II z „Apelu jasnogórskiego do
młodych”.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, dlaczego stawianie sobie wymagań jest konieczne
do pełnego rozwoju osobowego
– potrafi scharakteryzować korzyści, jakie przynosi troska o własny rozwój
osobowy.
Postawy:
– Uczeń dokonuje refleksji nad własnym życiem
– stawia sobie konkretne wymagania wzmacniające rozwój osobowy.
Metody i formy pracy: dyskusja, schematyczne przedstawienie treści, przygotowanie gazetki, refleksja, praca z tekstem, metaplan, metoda projektów.
Środki dydaktyczne: plansza ze słowami Jana Pawła II, tekst z teczki pomocy,
pytania dla grup do pracy domowej.
WPROWADZENIE
K. nawiązuje kontakt z młodzieżą, zapowiada temat i zachęca do modlitwy:
„O Panie, który na wysokościach mieszkasz,
a nie masz w nienawiści żadnej rzeczy, którąś stworzył,
ukaż mi drogę, którą mam iść.
Rozprzestrzeń miłość moją,
aby na kształt Twego słońca
46
dosięgła promieniami swymi
każde najmniejsze stworzenie świata”.
(Otrzymaliście Jego moc – bądźcie Mu świadkami, Kielce 1995, s. 13)
K. zachęca do podjęcia dyskusji przez pytania nawiązujące do aktualnego tematu:
– Kogo możemy nazwać dorosłym?
– Kiedy stajemy się dorośli?
– Co cechuje człowieka dorosłego?
K. może opowiedzieć o rytach inicjacyjnych, w których dorośli stawiali dzieciom
wymagania. Każde, które przeszło przez to doświadczenie pozytywnie, stawało się
dorosłym. Które nie przeszło, wracało do mamy (Indianie, ludy afrykańskie).
K. rysuje na tablicy linię czasu i linię ludzkiego rozwoju ku górze, w stronę doskonałości.
rozwój
czas
K., rysując schemat, wyjaśnia:
Każdy ma swój czas i swoje możliwości, z których może skorzystać, aby się
rozwinąć, stać się dorosłym, dojrzałym człowiekiem.
PODANIE PRAWDY
K. pyta:
– Co nam pomaga w rozwoju?
(warunki, możliwości rodziców, wychowanie, motywacje, własne talenty, łaska Boga, wymaganie od siebie – samowychowanie, wytrwałe dążenie do
celu)
Odpowiedzi uczniowie mogą zapisywać na tablicy przy strzałkach skierowanych ku
górze.
K. umieszcza na tablicy słowa Jana Pawła II:
„Musicie od siebie wymagać,
choćby inni od was nie wymagali”
– Do czego Jan Paweł II wzywa młodych?
– Do czego prowadzi życie bez wymagań?
47
K. daje przykład, np. „spław drewna”:
Kij czy największe drzewo rzucone na rzekę jest niesione jej prądem. Pal wbity w dno hamuje lub zmienia nurt wody.
Podobnie człowiek może być niesiony nurtem życia bądź nadawać życiu kierunek.
POGŁĘBIENIE
K. poleca uczniom przeczytać tekst z „Apelu jasnogórskiego do młodych” z 1991 r.
(podręcznik ucznia) i pyta:
– Jakie wymagania stawia Ojciec św.?
– Co to znaczy mieć świadomość, że „jestem”?
– O czym powinniśmy pamiętać?
– Co to znaczy „czuwać”?
– Co wam pomaga w stawianiu sobie wymagań? (sumienie, wiara itd.)
Bóg wspiera nasze wysiłki, nasze zamiary, jeżeli widzi nasze starania. Fundamentem tych wysiłków musi być miłość, która jest najdoskonalszym wymaganiem, prowadzącym do pełni rozwoju.
K. pyta:
– Kiedy powinniśmy stawiać sobie wymagania?
– W jakich okolicznościach powinniśmy szczególnie od siebie wymagać?
(w sytuacjach konieczności wyboru między dobrem a złem, przyjemnością
a pożytkiem, między cnotą a grzechem)
– Ze względu na kogo powinniśmy stawiać sobie wymagania?
(ze względu na siebie, bliźniego, Boga)
– Dlaczego stawianie wymagań jest konieczne do pełnego rozwoju osobowego?
ZASTOSOWANIE
K. reasumuje:
Własnym uporem i stawianiem sobie wymagań możemy:
– zmienić warunki życia
– powiększyć możliwości własnej realizacji
– nadrobić braki w wychowaniu
– pomnożyć talenty, zdolności
– udoskonalić motywację działania
– współpracować z łaską Boga.
K. może podać przykłady z życia znanych ludzi, którzy dzięki wymaganiu od siebie
dokonali wielkich rzeczy.
K. proponuje uczniom chwilę refleksji prowadzącej do postawienia sobie konkretnych wymagań. Następnie poleca zapisanie tematu oraz wypowiedzi Jana Pawła II
umieszczonej na tablicy: „Musicie od siebie wymagać”, i zadaje pracę domową.
48
Modlitwa: „O Panie, uczyń mnie narzędziem...” (zob. temat 4).
Uwaga: K. może przygotować gazetkę z napisanymi anonimowo konkretnymi
wymaganiami.
K. może skorzystać z listu „Wiara i słabości” (teczka pomocy).
Lektura dla katechety:
1. M. Kwiek, Dorastanie do miłości, s. 28-30.
2. Jan Paweł II, List do młodych 1985.
3. T. Gadacz, Wychowanie do wolności w rodzinie, w: XVIII Międzynarodowy Kongres Rodziny, Warszawa 1994, s. 488.
Na następne spotkanie K. poleca wybranym przez siebie uczniom przygotować na
katechezę, indywidualnie lub w zespołach, wiadomości na temat:
Grupa 1:
– Co to jest polityka?
– Czym się zajmuje?
– Czego dotyczy?
Grupa 2:
– Jaka wygląda aktualna polska scena polityczna?
– W czym partie polityczne są do siebie podobne?
– Czym się różnią?
Grupa 3:
– Co się mówi na temat Kościoła i polityki? (obiegowe opinie i twoje zdanie)
K., jako przedstawiciel Kościoła, sam lub przy pomocy uczniów przygotowuje również informację na temat koniecznej obecności Kościoła w świecie polityki.
49
41. KOŚCIÓŁ A POLITYKA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie, że świat Kościoła i świat polityki wzajemnie się przenikają.
Zaangażowanie katolika w życie społeczno-polityczne.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, jakie zadania stoją przed Kościołem w świecie współczesnym
– zdefiniuje pojęcie „polityka”, określając zadania i zakres polityki
– wymieni sposoby zaangażowania się ludzi młodych w politykę.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wymienić nazwy głównych partii politycznych
– potrafi wskazać, w czym partie polityczne są do siebie podobne, a czym się
różnią
– potrafi wyjaśnić, jaka jest rola Kościoła w świecie polityki
– potrafi opisać aktualną polską sytuację polityczną.
Postawy:
– Uczeń prezentuje postawę zainteresowania światem polityki
– wyraża gotowość zaangażowania się w życie społeczno-polityczne przez sprzeciw wobec błędnych poglądów, modlitwę, zaangażowanie się na rzecz szkoły i środowiska, sumienną naukę.
Metody i formy pracy: modlitwa, panel, praca z tekstem, rozmowa kierowana.
Środki dydaktyczne: Pismo św., KKK.
WPROWADZENIE
K. zapowiada temat i proponuje modlitwę za Ojczyznę ks. Piotra Skargi (podręcznik ucznia):
„Boże, Rządco i Panie narodów, z ręki i karności Twojej racz nas nie wypuszczać, a za przyczyną Najświętszej Maryi Panny, Królowej naszej, błogosław Ojczyźnie naszej, by Tobie zawsze wierna – chwałę przynosiła imieniowi Twemu,
a syny swe wiodła ku szczęśliwości.
Wszechmogący wieczny Boże, wzbudź w nas szeroką i głęboką miłość ku braciom i naszej najmilszej matce, Ojczyźnie naszej, byśmy jej i ludowi Twemu, swoich pożytków zapomniawszy, mogli służyć uczciwie.
Ześlij Ducha Świętego na sługi Twoje, rządy naszego kraju sprawujące, by wedle
woli Twojej ludem sobie powierzonym mądrze i sprawiedliwie zdołali kierować.
Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen”.
50
PODANIE PRAWDY
K. zapowiada dyskusję i prosi, by osoby, które przygotowały materiał zadany do domu,
usiadły przed klasą. Wszyscy po kolei prezentują swój punkt widzenia, proponując
udział w dyskusji przez stawianie pytań i uzupełnianie odpowiedzi.
Osoba, która opracowała pytania z grupy 2, może napisać skróty nazw partii na
tablicy, grupując je np. według poglądów lub według liczby miejsc zajmowanych
w parlamencie:
SLD
SLD
PSL
PSL
UP
ROP
POLITYKA
PO
SdRP
PiS
KPN
AWS
LPR
W czasie dyskusji K. może, naświetlając stosunek Kościoła do polityki, napisać na
środku hasło „polityka” i zwrócić uwagę, że Kościół nie chce być jedną z partii politycznych, lecz chce ubogacać i uświęcać wszystkie ludzkie orientacje i poglądy słowem Chrystusowej Ewangelii.
POGŁĘBIENIE
Po dyskusji panelowej K. prosi o zapoznanie się z tekstem Jana Pawła II (podręcznik ucznia) ze zwróceniem uwagi na to, jakie zadania stoją przed Kościołem w świecie współczesnym.
Jeśli czas pozwoli, można również skorzystać z tekstów KKK 2246, Rz 13,7, Mt 22,21,
Dz 5,29 i prosić o ich przeczytanie.
ZASTOSOWANIE
K. stawia uczniom pytania:
– Jak my, jako Kościół, możemy być obecni w polityce?
– Jak wy, jako Kościół, możecie się angażować w politykę?
(prostowanie błędnych poglądów, modlitwa, zaangażowanie na rzecz szkoły i środowiska, sumienna nauka)
ZAKOŃCZENIE
K. zachęca do modlitwy za rządzących :
„Módlmy się za wszystkich rządzących państwami: niech nasz Bóg i Pan kieruje ich umysłami i sercami według swojej woli, abyśmy wszyscy żyli w prawdziwej wolności i pokoju.
51
Wszechmogący wieczny Boże, w Twoim ręku są ludzkie serca i od Ciebie pochodzą prawa wszystkich ludów; wejrzyj łaskawie na tych, którzy nami rządzą,
aby na całym świecie panował trwały pokój i pomyślność narodów, a religia cieszyła się wolnością. Przez Chrystusa, Pana naszego”.
(liturgia Wielkiego Piątku, Mszał, s. 258)
K. poleca zapisać w zeszytach temat, przenieść do nich zestawienia nazw partii z tablicy oraz słowa:
„Kościół zawsze uczył obowiązku działania dla dobra wspólnego, przez to
samo starał się wychowywać dobrych obywateli w każdym państwie. Kościół także uczył, że podstawowym obowiązkiem władzy jest troska o dobro wspólne społeczeństwa” (Jan Paweł II, RH 17).
K. zadaje pracę domową.
Lektura dla katechety:
KKK 2244n; KDK 74-75.
Uwaga: Na katechezę „Człowiek gospodarzem i stróżem ziemi” K. poleca
kilku uczniom zebrać wiadomości na temat:
– postępu technicznego i jego dobrych stron
– zagrożeń świata ze strony źle pojętego postępu technicznego
– ekologicznych wysiłków zmierzających do zachowania świata.
Każda grupa może do swojej wypowiedzi dołączyć pracę plastyczną na dużym arkuszu papieru, plakat, karykaturę, fotomontaż, np. z zastosowaniem ilustracji z gazet.
52
Spis treści
IV
Pokonać zagrożenia wobec miłości
29. Wolność – możliwości i ograniczenia . ................................................ 2
30. Narkotyki – przyczyny używania, zagrożenia i konsekwencje ........... 6
31. Alkohol, papierosy a moja postawa ................................................... 10
32. AIDS – przypadek czy konsekwencja? . ............................................ 13
33. Eutanazja i terroryzm jako składniki cywilizacji śmierci .................. 18
34. Samobójstwo utratą wszystkiego . ..................................................... 23
35. Czas wolny i sposoby jego zagospodarowania . ................................ 28
V
Szanse i nadzieje świata
36. Młodzi nadzieją świata ......................................................................
37. Młodzi „wiosną Kościoła” . ...............................................................
38. Zabawy młodzieżowe ........................................................................
39. Mój system wartości – moje Westerplatte .........................................
40. Wymaganie od siebie warunkiem rozwoju osobowego . ...................
41. Kościół a polityka ..............................................................................
32
35
40
43
46
50
42. CZŁOWIEK GOSPODARZEM
I STRÓŻEM ZIEMI
Wiodące cele katechetyczne
Przyjęcie prawdy, że świat jest dobrem dla każdego z nas. Zrozumienie potrzeby troski o środowisko naturalne.
Troska o środowisko naturalne. Zaangażowanie w działania proekologiczne.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, jakie zadania Bóg powierzył człowiekowi względem świata
– rozumie, czym jest postęp techniczny, wymieni jego dobre i złe strony
– zdefiniuje pojęcia: radioaktywność, materiały toksyczne, biodegradacja, utylizacja, ekologia
– pamięta i rozumie analizowany tekst biblijny (Rdz 2,4b-9.15-17).
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, dlaczego człowieka można nazwać gospodarzem
i stróżem ziemi
– potrafi krytycznie ocenić zaangażowanie ludzi w ochronę środowiska
– potrafi opisać osiągnięcia współczesnej nauki, jej zakres, konkretne działanie na rzecz ochrony środowiska
– potrafi uzasadnić, dlaczego włączenie się w ochronę środowiska jest zadaniem każdego chrześcijanina
– potrafi powiązać omawiany problem z treścią piątego przykazania Bożego
– potrafi formułować „przykazania ekologiczne”.
Postawy:
– Uczeń wyraża postawę proekologiczną
– dokonuje refleksji nad dotychczasowym odnoszeniem się do problemów
ekologii
– podejmuje działania w trosce o najbliższe środowisko, w którym żyje
– inspiruje kolegów i bliskich do przestrzegania przykazań ekologicznych.
Metody i formy pracy: tworzenie gazetki, praca z tekstem, burza mózgów, krzyżówka, metoda projektów, metaplan, modlitwa.
Środki dydaktyczne: arkusze papieru, pisaki, ilustracje przedstawiające zanieczyszczenie środowiska, tekst Rdz 2,4b-9.15-17, krzyżówka (teczka pomocy).
1
WPROWADZENIE
K. zachęca uczniów do uwielbienia Boga za stworzony świat i jego piękno słowami
Psalmu 104,24-35. Uczniowie, siedząc, mogą czytać po dwa wersety (podręcznik
ucznia). Modlitwę może poprzedzić wstęp, uwrażliwiający na dobrodziejstwa podarowane ludziom w stworzonym przez Boga świecie.
K. zadaje pytania:
– Kogo nazywamy gospodarzem?
– Jakimi cechami odznacza się dobry gospodarz?
– Co jest zadaniem gospodarza?
– Kogo nazywamy stróżem?
– Jakie są jego prawa i obowiązki?
PODANIE PRAWDY
K. komentuje:
Bóg uczynił człowieka gospodarzem i stróżem ziemi. Na początku dzieła stworzenia powierzył mu troskę o ziemię i jej dobro, dając możliwość korzystania ze
wszystkich jej darów.
K. poleca przeczytać tekst biblijny Rdz 2,4b-9.15-17 (teczka pomocy).
Analiza tekstu:
– Gdzie Bóg umieścił stworzonego przez siebie człowieka?
– Jak wyglądała ziemia przed stworzeniem Adama?
– Dlaczego świat był pełen harmonii?
– Jakie zadania Bóg powierzył człowiekowi względem świata, stanowiącego
jego środowisko życia?
– Dlaczego człowieka można nazwać gospodarzem i stróżem ziemi?
– Jak człowiek wywiązuje się z tych zobowiązań?
POGŁĘBIENIE
K. poleca uczniom odnaleźć w podręcznikach i przeczytać KKK 299, a także tekst
rozpoczynający się słowami: „Człowiek nie jest tylko częścią przyrody...”. Potem pyta:
– Co Bóg powiedział o stworzonym przez siebie świecie? (że jest dobry)
– Dla kogo Bóg stworzył świat?
– Jakie jest w nim miejsce człowieka?
– Jak nazywa człowieka autor tekstu z „Biblii dla każdego”?
(panem, ośrodkiem i szczytem świata)
– Czym, według autora, jest przyroda?
(dziełem Boga, odblaskiem Bożej mądrości)
– W jaki sposób dzisiaj człowiek jest gospodarzem ziemi?
– Kiedy jest stróżem ziemi?
– Kiedy człowiek zaprzecza swojemu pierwotnemu powołaniu?
2
K. prosi uczniów, którzy mieli przygotować relacje na temat postępu technicznego,
zagrożenia świata i ekologii, aby je zaprezentowali.
1. Postęp techniczny – uczeń przedstawia osiągnięcia techniki, produkcji,
motoryzacji, telekomunikacji, zbrojeń.
2. Zagrożenia świata przez postęp – uczeń mówi na temat zanieczyszczeń
powietrza, gleby, wód (radioaktywność, ścieki, odpady, materiały toksyczne itp.).
3. Ekologia – uczeń przedstawia osiągnięcia nauki, jej zakres, konkretne działania (organizacja Green Peace, „sprzątanie świata”, oczyszczalnie, bezpieczna
produkcja, filtry, biodegradacja, utylizacja).
– Dlaczego te wysiłki nie mogą nam być obojętne?
K. powinien nawiązać do piątego przykazania.
ZASTOSOWANIE
K. poleca uczniom ułożyć w grupach i zapisać na dużych arkuszach papieru dziesięć
przykazań zobowiązujących człowieka – gospodarza i stróża ziemi. Można je odczytać, a następnie wywiesić w gazetce ściennej pod hasłem „Człowiek gospodarzem
i stróżem ziemi”.
ZAKOŃCZENIE
K. zachęca do modlitwy dziękczynnej. Może to być pieśń „Jak wysłowić wdzięczność
mą”.
K. poleca zapisać temat i dziesięć najtrafniej ujętych przykazań dla człowieka –
gospodarza i stróża ziemi, i zadaje pracę domową.
Na zakończenie można zaśpiewać piosenkę „Braciszkowie skrzydlaci” i rozwiązać
krzyżówkę (teczka pomocy).
Zob. Katechezy ekologiczne, Lublin 1993, s. 171-222, oraz bardzo ciekawy
artykuł „Człowiek stróżem ziemi” w Biblii dla każdego, t. I, z. 1, s. 26-27.
3
43. PROBLEMY SPOŁECZNE TROSKĄ KOŚCIOŁA
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie troski Kościoła o świat pracy w świetle społecznych dokumentów
Kościoła.
Wprowadzenie chrześcijańskich wartości w świat pracy.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje pojęcia: społeczeństwo, społeczna nauka Kościoła
– wymieni przykłady zaangażowania Kościoła w sprawy społeczne
– pamięta tytuły i główne zagadnienia poznanych dokumentów papieskich na
temat pracy i spraw społecznych
– wymieni kilka form pomocy ze strony Kościoła
– wymieni sposoby zaangażowania młodzieży w sprawy społeczne.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wskazać problemy współczesnego społeczeństwa (bezrobocie, bezdomność, emigracja zarobkowa, wyzysk...)
– potrafi właściwie ocenić zaangażowanie Kościoła w życie społeczne.
Postawy:
– Uczeń dokonuje refleksji nad dotychczasowym własnym zaangażowaniem
w sprawy społeczne
– podejmuje postanowienie niesienia konkretnej pomocy potrzebującym
– docenia zaangażowanie Kościoła w problemy społeczne
– angażuje się w działania Kościoła na rzecz spraw społecznych.
Metody i formy pracy: plastyczne (graficzne) przedstawienie treści, rozmowa kierowana, świadectwo, praca z tekstem, przygotowanie gazetki.
Środki dydaktyczne: encykliki, dokumenty Kościoła nt. kwestii społecznych.
WPROWADZENIE
K. przypomina, że wszyscy jesteśmy rodziną, w której Bóg jest Ojcem:
Jesteśmy wzajemnie za siebie odpowiedzialni i dlatego pomodlimy się za
wszystkich ludzi modlitwą „Ojcze nasz”.
K. umieszcza na tablicy wyraźny kontur człowieka i zadaje pytania:
– Kim jest człowiek?
– Z jakimi problemami może się spotkać?
K. na drugiej stronie tablicy umieszcza ilustrację z życia rodzinnego i pyta:
– Z jakimi problemami spotyka się rodzina?
4
K. na dole tablicy umieszcza ciąg ludzkich twarzy lub postaci i komentuje:
Człowiek łączy się z drugim człowiekiem i tworzy rodzinę. Rodziny połączone
miejscem zamieszkania, pochodzeniem, tworzą społeczeństwo.
– Jakich problemów doświadcza społeczeństwo?
K. podsumowuje stwierdzeniem, że problemy poszczególnych osób stają się problemami rodzin, społeczeństwa, i że problemy całych społeczeństw stają się problemami poszczególnych rodzin i osób.
K. może podać kilka przykładów lub poprosić, aby je podali uczniowie, np. AIDS,
głód w Indiach itp.
PODANIE PRAWDY
K. pomiędzy ilustracjami pisze: KOŚCIÓŁ.
KOŚCIÓŁ
Kościół to wspólnota ludzi wierzących, którą założył Chrystus, aby uświęcać
i zbawiać ludzi. Kościół obejmuje więc poszczególne osoby, jest obecny w rodzinach i społeczeństwie. Zatem problemy tych ludzi, rodzin i społeczeństw są problemami Kościoła, tak samo jak trudności Kościoła są problemami ludzi.
K. pyta:
– Co robi Kościół dla spraw społecznych?
Po rozmowie z katechizowanymi K. zwraca uwagę na to, że Kościół interesuje się
problemami jednostek (bezrobocie, bezdomność, emigracja zarobkowa, współczesny wyzysk).
Kościół udziela głosu ludziom, którzy go nie mają, którzy nie są reprezentowani:
– upomina się za pokrzywdzonymi
– wychodzi im naprzeciw przez:
instytucje charytatywne („Caritas”)
domy opieki
schroniska dla bezdomnych
domy samotnej matki
duszpasterstwo polonijne dla emigracji
– mówi o nich.
5
POGŁĘBIENIE
Dobrze byłoby zaprosić na katechezę kogoś, kto dotknięty jest jakimś problemem
społecznym lub nim się zajmuje, aby przybliżył młodzieży to zagadnienie.
K. zwraca uwagę na pozytywną działalność, w której uczniowie sami uczestniczą,
np. akcje: wigilijna świeca, skarbonka wielkopostna, baranek wielkanocny czy wakacje dzieci z rodzin wielodzietnych.
K. prezentuje dokumenty papieskie na temat pracy i spraw społecznych. Dobrze byłoby pozwolić uczniom na ich lekturę i znalezienie ciekawych myśli, które mogliby
wypisać na osobnych kartkach i umieścić w gazetce ściennej.
ZASTOSOWANIE
K. pyta:
– Co my, jako Kościół, możemy zrobić dla społeczeństwa?
kształtowanie chrześcijańskiego sposobu myślenia
szacunek wobec ludzi i ich problemów
dzielenie się z innymi
solidarność w dobrym i ku dobremu
troska o sprawiedliwość
ZAKOŃCZENIE
K. poleca zapisać temat „Mój udział w życiu społecznym Kościoła”, wprowadzić do
zeszytów rysunek z tablicy oraz tytuły dokumentów Kościoła.
K. powinien przeprowadzić katechezę w miarę konkretnie, pokazując realny obraz
działalności Kościoła, uświadamiając również jego nauczycielską rolę, wzywającą
do czynienia dobra, którego owocem jest zwykłe, codzienne podawanie komuś pomocnej ręki.
Materiały do wykorzystania na katechezie:
1. Dokumenty nauki społecznej Kościoła, Rzym – Lublin 1996.
2. Powszechna deklaracja praw człowieka.
3. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym (63nn).
4. Homilia Jana Pawła II, Legnica 2 czerwca 1997 r.
5. KKK 2419nn.
6
VI
KU PEŁNI ŻYCIA CHRZEŚCIJAŃSKIEGO
„Nasza bowiem ojczyzna jest w niebie.
Stamtąd też jako Zbawcy wyczekujemy
Pana naszego Jezusa Chrystusa,
który przekształci nasze ciało poniżone,
na podobne do swego chwalebnego ciała,
tą potęgą, jaką może On także wszystko, co jest,
sobie podporządkować”.
(Flp 3,20-21)
7
44. WYCHOWANIE KU PEŁNI W CHRYSTUSIE
Samowychowanie w życiorysach świętych
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie sylwetek świętych ostatnich czasów.
Wzbudzenie refleksji nad własną drogą życiową, umiejscowienie jej na drodze
życiowej świętych. Naśladowanie świętych w dążeniu do osobistej świętości.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie i definiuje pojęcia: wychowanie, samowychowanie
– rozumie, na czym polega wychowanie ku pełni w Chrystusie
– wymieni, czemu służy wychowanie, do czego zmierza, kto uczestniczy w tym
procesie, kto nim kieruje i od czego zależy efekt wychowawczy
– pamięta najważniejsze fakty z życia wybranych kandydatów na ołtarze np.
Stanisławy Leszczyńskiej, Teresy Strzębosz, Pier-Giorgio Frassatiego, Ignacego Ledóchowskiego
– wymieni główne wartości z życia świętych, na których chciałby budować swoją
przyszłość (świętość).
Umiejętności:
– Uczeń potrafi uzasadnić, co w procesie samowychowania prowadzi nas do
Chrystusa, a co nas od Niego oddala
– potrafi opisać, w czym wyrażało się samowychowanie poznawanych postaci.
Postawy:
– Uczeń dokonuje refleksji nad własnym zaangażowaniem w proces samowychowania
– stawia sobie konkretne wymagania w aspekcie samowychowania
– docenia piękno i wartość życia prezentowanych postaci.
Metody i formy pracy: modlitwa, sondaż, praca z tekstem, praca z fotografią,
autorefleksja.
Środki dydaktyczne: życiorysy wybranych świętych i ich wizerunki.
PROPOZYCJA I
WPROWADZENIE
K. wita uczniów i rozpoczyna katechezę modlitwą „Ojcze nasz”.
Metodą sondażu próbuje określić, co znaczy „wychowanie”; po zebraniu wypowiedzi uzupełnia definicję wychowania:
8
„Wychowywać to nie znaczy kształcić tylko rozum, lecz kształtować harmonijnie całego człowieka, a więc także jego serce i charakter. Wychowywać oznacza
również – z pokolenia na pokolenie przekazywać wartości, które nadają życiu
sens i wypełniają je treścią. Wartości te przekazuje się nie tylko słowami, lecz
przede wszystkim przykładem własnego życia”.
(Phil Bosmans, Nie zapomnij o radości, Warszawa 1990, s. 131)
PODANIE PRAWDY
K. stawia pytania:
– Czemu służy wychowanie?
– Do czego zmierza? (pełny rozwój osobowości, świętość)
– Kto uczestniczy w procesie wychowania?
– Kto wychowuje?
K. doprowadza uczniów do zrozumienia, że wychowanie prowadzi do samowychowania.
K. uzupełnia:
Efekt wychowawczy zależy od naszego zaangażowania w proces doskonalenia osobowości, od stawiania sobie wymagań.
K. poleca napisać na kartkach odpowiedź na pytanie: „Jakie stawiam sobie cele,
wymagania?”
POGŁĘBIENIE
K. rozdaje kserokopie życiorysów świętych i zaprasza uczniów do przygotowania
prezentacji kandydatów na ołtarze, np.:
Stanisławy Leszczyńskiej
Teresy Strzębosz
Pier Giorgia Frassatiego (podręcznik ucznia)
gen. Ignacego Ledóchowskiego
itp.
ZASTOSOWANIE
K. po prezentacji sylwetek i pokazaniu fotografii stawia pytania:
– Co zadecydowało, że ci, o których mówiliśmy, cieszą się opinią świętych?
– Co w ich życiu podoba się wam najbardziej?
– Czego możemy się od nich nauczyć?
– W czym wyrażało się ich samowychowanie?
– Jakie stawiali sobie wymagania?
9
K. poleca skonfrontować wymagania, jakie stawiali sobie święci, z własnymi, które
wcześniej uczniowie określili na kartkach.
K. zadaje pracę domową.
PROPOZYCJA II
Temat: Święci w codzienności życia
Sylwetki:
Joanna Beretta Molla – włoska lekarka, która oddała życie dla ratowania
życia swojego czwartego dziecka
Ojciec Damian – misjonarz trędowatych
PROPOZYCJA III
Temat: Dlaczego podziwia ich świat?
Sylwetki:
Matka Teresa z Kalkuty
Brat Roger z Taizé
Jan Paweł II
Jean Vanier
10
45. PAŹDZIERNIK W MODLITWIE RÓŻAŃCOWEJ
Wiodące cele katechetyczne
Pogłębione zrozumienie tajemnicy modlitwy różańcowej.
Rozważanie tajemnic różańca. Systematyczność w modlitwie różańcowej.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie wartość modlitwy różańcowej
– pamięta główne przesłanie objawień w Lourdes, Fatimie, La Salette, Medjugorie
– pamięta i rozumie tekst modlitwy „O mój Jezu, przebacz nam...”
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wymienić nazwy części i poszczególnych tajemnic różańca
– potrafi się modlić modlitwą różańcową.
Postawy:
– Uczeń prezentuje postawę skupienia podczas wspólnej modlitwy różańcowej
– wyraża pragnienie realizowania próśb Maryi i praktykowania modlitwy różańcowej w kościele i w domu.
Metody i formy pracy: modlitwa, praca z tekstem, rozmowa kierowana, autorefleksja.
Środki dydaktyczne: tekst wiersza „Zagubiony różaniec” (teczka pomocy).
WPROWADZENIE
K. wita uczniów i zaprasza do modlitwy „Zdrowaś Maryjo”, następnie czyta wiersz
„Zagubiony różaniec” (teczka pomocy lub: T. Śmiech, Z. Trzaskowski, Matka, Kielce 1995, s. 190-191).
K. pyta:
– Czym jest różaniec?
„Różaniec jest modlitwą o Maryi zjednoczonej z Chrystusem w Jego zbawczym posłannictwie. Jest równocześnie modlitwą do Maryi, naszej najlepszej
Pośredniczki u Syna. Jest wreszcie modlitwą, którą w jakiś szczególny sposób
odmawiamy z Maryją, tak jak modlili się wspólnie z Nią apostołowie w wieczerniku, przygotowując się na przyjęcie Ducha Świętego”.
(Jan Paweł II)
11
Odmawiając różaniec, wnikamy w tajemnice życia Jezusa, które są jednocześnie tajemnicami Jego Matki.
PODANIE PRAWDY
– Dlaczego należy odmawiać różaniec?
– Kto prosi o modlitwę różańcową?
(Matka Boża w czasie objawień w Lourdes, w Fatimie, La Salette, w Medjugorie)
Matka Najświętsza zaprasza nas do tej modlitwy szczególnie. Wielokrotnie
ukazując się trójce dzieci: Łucji, Franciszkowi i Hiacyncie, w 1917 r. w Cova da
Iria, prosiła o modlitwę i umartwienia w intencji nawrócenia grzeszników, a także podała jako ratunek dla zbłąkanej ludzkości następujące rodzaje duchowych
ćwiczeń:
– nawrócenie i pokuta
– codzienna modlitwa różańcowa
– praktyka pierwszych sobót miesiąca (spowiedź i Komunia św.)
– poświęcenie się Niepokalanemu Sercu Maryi.
K. prosi o przeczytanie słów: „Podczas ostatniego objawienia...” (podręcznik ucznia).
Następnie środki ratunku, o które prosiła Maryja, uczniowie zapisują na tablicy lub
umieszczają na planszy.
POGŁĘBIENIE
Październik to szczególny czas modlitwy różańcowej, w której uczestniczą zarówno dorośli, młodzież, jak i dzieci.
Ze względu na uczniów nie znających modlitwy różańcowej można przypomnieć
sposób odmawiania różańca.
– O co możemy prosić Matkę Najświętszą w modlitwie różańcowej?
Każdy może przynieść w ziarenkach różańca swoje codzienne troski, radości
i smutki, aby wszystko powierzyć Maryi i odejść z nadzieją, że otrzymamy to, co
dla nas najlepsze. Ona wszystkich słucha i przygarnia.
– Kiedy i komu jest potrzebna modlitwa różańcowa?
(ludziom znękanym życiem, pracą, zawiedzionym, tracącym sens życia; różaniec potrzebny jest naszej Ojczyźnie, naszym rodzinom, przyjaciołom, nauczycielom, nam samym)
K. prosi o przeczytanie modlitwy, jakiej nauczyła nas Maryja: „O mój Jezu, przebacz
nam nasze grzechy...” (podręcznik ucznia), i kieruje jej analizą.
12
ZASTOSOWANIE
– Jak wygląda wasza modlitwa różańcowa?
– Kiedy ostatnio modliliście się na różańcu?
Ludzie młodzi często nie wiedzą co to jest różaniec, nie rozumieją go, bądź
nie chcą rozumieć. Studentka czwartego roku po swojej wielkopostnej spowiedzi ironizuje „Dzięki Bogu nie zadał mi różańca!” Na pytanie: „Dlaczego «dzięki Bogu»”? Odpowiada – „Bo to takie bezsensowne klepanie «Ojcze nasz i Zdrowaś Maryjo»”.
– Czy naprawdę bezsensowne?
Przecież nasze babcie, dziadkowie, nasi rodzice tak często odmawiają różaniec, wierząc, że Maryja ich wysłucha i pomoże.
– W jaki sposób możemy wypełniać prośbę Maryi?
Odmawiajmy różaniec w rodzinach, niech ta modlitwa będzie cząstką rodzinnej wieczornej modlitwy w każdym domu.
Modlitwa na zakończenie: „akt oddania Niepokalanej” (podręcznik ucznia).
Praca domowa:
1. Napisz jak modlisz się na różańcu.
2. Przygotuj rozważania do wybranej lub wyznaczonej tajemnicy różańca.
(opr. Urszula Zaręba)
13
46. SZACUNEK DLA HISTORII
WŁASNEGO NARODU
Wiodące cele katechetyczne
Świadomość ofiary złożonej za Ojczyznę na polach bitew całego świata.
Wdzięczność poległym żołnierzom i zaangażowanie na rzecz Ojczyzny.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, dlaczego 11 listopada jest ważnym dniem dla narodu polskiego
– definiuje pojęcia: Ojczyzna, patriotyzm
– rozumie, że miłość do Ojczyzny i troska o nią to obowiązek każdego chrześcijanina
– pamięta tekst i melodię „Roty” Marii Konopnickiej.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi opisać, w czym wyraża się troska młodych o Ojczyznę
– potrafi wskazać, jak na co dzień być dobrym Polakiem – patriotą
– potrafi zaśpiewać „Rotę” M. Konopnickiej oraz „Boże, coś Polskę”
– potrafi uzasadnić, że obowiązkiem wszystkich jest szacunek dla historii własnego narodu.
Postawy:
– Uczeń prezentuje postawę szacunku i czci dla bohaterów, wydarzeń i miejsc
pamięci narodowej
– wyraża zainteresowanie historią narodu
– wyraża przekonanie, że obowiązkiem wszystkich jest szanować historię własnego narodu.
Metody i formy pracy: praca z tekstem, burza mózgów, rozmowa kierowana, śpiew.
Środki dydaktyczne: napis „Ojczyzna”, Pismo św., teksty „Rota” oraz „Za Ojczyznę” (teczka pomocy).
WPROWADZENIE
K. przypomina, że zbliża się dzień 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
które kieruje nasze myśli i uczucia w stronę Ojczyzny i wszystkich za nią poległych.
Następnie zaprasza do modlitwy w tych intencjach.
K. umieszcza na tablicy napis „Ojczyzna” i pyta:
– Co oznacza słowo „ojczyzna” ?
– Czym jest Ojczyzna dla każdego człowieka?
14
K. prosi o przeczytanie wiersza ks. T. Śmiecha „Czymże jest Ojczyzna” (podręcznik
ucznia).
– Czym, według autora, jest Ojczyzna?
Ojczyzna to rodzinny dom, to miejsce, gdzie mieszkamy, pracujemy, uczymy
się. Ojczyzna to nasza przeszłość, która tworzy historię i tradycje.
K. prosi o przeczytanie wiersza K. Wojtyły „Myśląc Ojczyzna” (podręcznik ucznia).
– Co Papież wyraża w swoim wierszu?
– Co mówi o Ojczyźnie?
– Czym dla niego jest Ojczyzna?
PODANIE PRAWDY
K. czyta:
„Ojczyzna jest organiczna, wrośnięta w przeszłość, zawsze nieduża, grzejąca
serce, bliska jak własne ciało” (Czesław Miłosz).
– Co oznaczają słowa Czesława Miłosza?
– Co to znaczy „bliska jak własne ciało”?
Ojczyzna to słowo bardzo drogie dla każdego Polaka, bliskie każdemu sercu.
Za Ojczyznę ludzie oddawali życie, ginęli na polach bitew, poświęcali się, abyśmy mogli żyć i uczyć się w pokoju.
Przeczytajmy słowa proroka Jeremiasza (Jr 4,19-22).
– W jaki sposób prorok Jeremiasz okazał miłość do własnego kraju?
(opłakiwał go, bolał nad zburzeniem Jerozolimy)
– W czym wyraża się nasza troska o Ojczyznę?
(w trosce o jej historię, teraźniejszość i przyszłość)
Adam Asnyk napisał:
„Ale nie niszczcie przeszłości ołtarzy,
choć sami macie doskonalsze wznieść,
na nich się jeszcze święty ogień żarzy,
a wy winniście im cześć”.
– Do czego wzywa nas poeta?
– Co oznaczają „ołtarze przeszłości”?
– Jakie wydarzenia, miejsca możemy nazwać ołtarzami narodu?
– Jaki powinien być nasz stosunek do tych wydarzeń i miejsc?
K. czyta opowiadanie „Na ołtarzu Boga i Ojczyzny”:
„Młodzi mieszkańcy kanadyjskiego Quebecku pospieszyli z pomocą swej
pierwszej ojczyźnie – Francji. Walczyli na froncie europejskim drugiej wojny światowej. Wielu z nich spoczęło w grobach na francuskiej ziemi.
15
Po zakończeniu wojny jeden z biskupów francuskich pojechał do Kanady, aby
odwiedzić swoich rodaków. Umacniał ich w wierze, głosił kazania, bierzmował. Gdy
szykował się do powrotu – matki, żony i córki poległych żołnierzy poprosiły go:
– Księże biskupie! Wracasz do naszej ukochanej ojczyzny. Odwiedź naszych
żołnierzy. Pomódl się nad ich grobami. Oni leżą tam, w naszej ojczystej ziemi.
Oddałyśmy ich Francji. Tam, na grobach naszych bohaterów, wyrosły dziś łany
zboża. Poproś, aby zebrano tę pszenicę, a ziarna prześlijcie nam tu – do kanadyjskiej ziemi. My te ziarna zmielemy na mąkę, upieczemy z niej opłatki i roześlemy
je do kościołów, aby na ołtarzach we Mszy św. złączyła się bezkrwawa ofiara
Chrystusa z ofiarą krwi naszych bliskich”.
(Z Trzaskowski, Zdać się na Boga, t. III, s. 173)
– Jak Kanadyjczycy okazali wdzięczność i pamięć poległym w obronie swej
ojczyzny?
POGŁĘBIENIE
Miłość do Ojczyzny i troska o nią to obowiązek każdego obywatela. Gotowość służby poprzez postawę lojalności, poprzez sumienne wywiązywanie się
z powierzonych obowiązków, gotowość do walki w obronie jej interesów politycznych, gospodarczych, kulturalnych i ofiarna postawa – to wyznaczniki miłości, jaką powinien kierować się każdy człowiek. Oddanie życia za Ojczyznę to
największa ofiara i zaszczyt.
K. czyta opowiadanie „Za Ojczyznę” (w: Z. Trzaskowski, Zdać się na Boga, t. I, s. 31
– teczka pomocy).
ZASTOSOWANIE
– Co dziś dla nas oznacza słowo „Ojczyzna”?
K. uzupełnia:
Ojczyzna to to wszystko, co robimy, dobre i złe. Ojczyzna to nasze zamiary,
cele, chęć przemiany i życie dla innych.
– Co możemy dziś zrobić dla Ojczyzny?
– Jak możemy pokazać, że jesteśmy dobrymi Polakami – patriotami?
K. prosi o przeczytanie słów Krzysztofa P. Jaśkiewicza (podręcznik ucznia).
– Co to znaczy być prawdziwym patriotą?
K. rozdaje słowa „Roty” M. Konopnickiej (teczka pomocy), omawia je bądź uczy
śpiewać.
Modlitwa: „Boże, coś Polskę”.
16
47. ADWENT – CZUWANIE I MODLITWA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie prawdy, że Adwent trwa. Jezus zawsze do nas przychodzi.
Postawa gotowości przyjęcia Jezusa jako Pana i Zbawcy. Wzrost wiary.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń definiuje pojęcie „adwent”
– rozumie, jakie znaczenie dla chrześcijanina ma czas adwentowego czuwania
– pamięta i rozumie analizowane teksty biblijne
– pamięta tekst i melodię pieśni adwentowych.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi opisać, w jaki sposób należy przygotować się na przyjście
Syna Człowieczego
– potrafi wyjaśnić, na czym polega chrześcijańska czujność
– potrafi zaśpiewać kilka pieśni adwentowych.
Postawy:
– Uczeń wyraża gotowość do przemiany życia poprzez udział w rekolekcjach,
sakrament pokuty i pojednania, modlitwę, dobre uczynki.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, praca z tekstem, krzyżówka, śpiew,
modlitwa.
Środki dydaktyczne: artykuł, krzyżówka (teczka pomocy).
WPROWADZENIE
Po rozmowie z młodzieżą na temat współczesnych warunków życia K. konkluduje:
Dzisiejszej młodzieży przyszło żyć w trudnych czasach. Młody człowiek często
nie może się w nich odnaleźć, traci ideały, czuje się zagubiony, popada w konflikt
z samym sobą, z życiem, z Bogiem.
W tych warunkach rozpoczynamy Adwent.
– Czym jest Adwent?
Adwent to „przyjście”, to czterotygodniowy okres poprzedzający święta Bożego Narodzenia. Adwent jest czasem przygotowań na przyjście Chrystusa na
ziemię w tajemnicy świąt Bożego Narodzenia. Musimy się do nich przygotować
z wiarą i miłością.
Adwent jest również czasem przygotowania na powtórne przyjście Chrystusa
na ziemię. Coraz bardziej zbliża się dzień ostatecznego spotkania z Nim przy
17
końcu świata. Dla każdego z nas to spotkanie nastąpi w dniu naszej śmierci,
dlatego każda chwila jest ważna, bo nie wiemy, która z nich będzie tą ostatnią.
Poprośmy Boga, abyśmy umieli ten czas dobrze przeżyć.
Modlitwa pieśnią adwentową „Czekam na Ciebie” (podręcznik ucznia).
PODANIE PRAWDY
K. prosi o przeczytanie Łk 12,35-40 (podręcznik ucznia) i pyta:
– Do czego wzywa nas Pan Jezus?
– Co obiecuje?
– Co znaczy „mieć przepasane biodra i zapalone pochodnie”?
– Kto jest owym powracającym do domu panem?
– Co oznacza słowo „czuwajcie”?
„Czuwajcie” nie jest groźbą, lecz ostrzeżeniem i wezwaniem do czujności wobec
sprawy najistotniejszej dla każdego człowieka, jaką jest zbawienie. Adwent to
czas zbawienia: „Oto teraz czas upragniony, oto teraz dzień zbawienia” (2 Kor
6,2).
Warto nad swoim życiem choć trochę pomyśleć, abyśmy kiedyś nie byli jak
nierozsądne panny, do których Jezus powiedział: „Zaprawdę, powiadam wam,
nie znam was”.
POGŁĘBIENIE
– Jak możemy przygotowywać się na przyjście Syna Człowieczego?
– Czym jest dla nas Adwent?
(to czas dany nam przez Boga)
K. czyta lub streszcza artykuł ks. F. Folejewskiego „Znaleźć to, czego się szuka” (teczka
pomocy), zwracając uwagę na jego istotne przesłanie.
ZASTOSOWANIE
– Co możemy zrobić, aby dobrze przeżyć Adwent?
sumiennie odbyć rekolekcje
przygotować się do sakramentu pokuty
przeprosić Boga za popełnione zło
gorliwie się modlić
odrzucić gniew i nienawiść
ubogacać życie dobrymi uczynkami
Żyjąc Adwentem, musimy pamiętać, że czas jest krótki, a przyjście Pana bliskie. Musimy przygotować Mu drogę do naszych serc, do naszych rodzin, szkoły,
parafii. Musimy zatrzymać się na chwilę i zrobić rachunek sumienia.
18
„Zatrzymaj się na chwilę, odetchnij pięknem świata,
zatrzymaj się na chwilę, zauważ swego brata.
Zatrzymaj się na chwilę, nad tym, co w sercu kryjesz,
zatrzymaj się na chwilę i pomyśl, po co żyjesz”.
„Przyjdź, Panie Jezu” – módlmy się często tymi słowami, aby były wyrazem
naszej tęsknoty za nieustanną obecnością Jezusa w naszym życiu.
K. poleca zapisać temat i notatkę oraz proponuje rozwiązanie krzyżówki (teczka
pomocy).
(opr. Urszula Zaręba)
19
48. TAJEMNICA WCIELENIA
– „DLA NAS STAŁ SIĘ CZŁOWIEKIEM”
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie prawd: Jezus przychodzi do każdego z nas; idę z Jezusem i do
Jezusa.
Poszanowanie i naśladowanie wzoru osobowego Jezusa.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje pojęcia: wcielenie, bogactwo materialne, bogactwo duchowe
– wymieni dary, które przyniósł Jezus człowiekowi w tajemnicy wcielenia.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, dlaczego Syn Boży stał się człowiekiem i jakie to ma
znaczenie dla jego życia
– potrafi sformułować wezwanie do dziękczynnej modlitwy spontanicznej.
Postawy:
– Uczeń naśladuje Jezusa, pragnie otaczać miłością i nieść konkretną pomoc
potrzebującym
– w modlitwie spontanicznej wyraża wdzięczność Jezusowi za dary, które przyniósł ludziom w tajemnicy wcielenia.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, praca z tekstem, praca z obrazem,
opowiadanie, modlitwa spontaniczna.
Środki dydaktyczne: plansza z wersetem J 1,14, teksty do pracy w grupach.
PROPOZY
CJA I
PROPOZYCJA
WPROWADZENIE
K. prosi uczniów o przeczytanie kilku kartek świątecznych i pyta:
– Co jest treścią tych kart świątecznych?
– Z jakiej okazji składamy sobie nawzajem życzenia?
– Czym są święta Bożego Narodzenia?
– Jaką tajemnicę nam przybliżają i manifestują?
K. zaprasza do wspólnej modlitwy.
20
PODANIE PRAWDY
K. pyta:
– Co rozumiecie pod słowami „tajemnica wcielenia”?
Wcielenie jest tajemnicą naszej wiary. Jest ona dla nas trudna do pojęcia i jednocześnie bardzo prawdziwa: „Syn Boży stał się człowiekiem”. Jak mówi św. Jan:
„Słowo stało się ciałem
i zamieszkało wśród nas”
K. umieszcza powyższe słowa na tablicy.
Przeczytajmy, co o tajemnicy wcielenia mówi KKK (teczka pomocy).
K. dzieli uczniów na trzy grupy:
Grupa 1: KKK 61
Grupa 2: KKK 462
Grupa 3: KKK 463
Uczniowie w kilku zdaniach przedstawiają treść przeczytanych paragrafów.
– Dlaczego Syn Boży zniżył się do nas i stał się człowiekiem?
(aby nas zbawić, dać nam prawdziwe życie, by pozostać z nami)
POGŁĘBIENIE
– Z czym Jezus przychodzi do nas?
– Jakie dary nam przynosi?
Największym darem dla nas jest On sam. Wszystkim, którzy Go przyjmują,
daje moc, aby się stali dziećmi Bożymi.
K. prosi o przeczytanie J 1,11-14 (podręcznik ucznia).
– Dlaczego Jezus narodził się w stajni?
(nie było dla Niego miejsca wśród ludzi)
– Dlaczego nie przyszedł do nas z bogactwem materialnym?
(aby nie przysłoniło nam darów duchowych)
K. czyta opowiadanie „Ukryta zapłata”:
„Biskup francuski Fenelon (†1715) w wieczór wigilijny chciał wynagrodzić
trzech pracowników, którzy w jego domu wykonywali naprawy.
– Tu na stole – rzekł do nich – leżą 3 złote monety i 3 pożyteczne książki.
Niech każdy z was wybierze sobie monetę albo książkę.
Dwóch robotników zdecydowało się bez namysłu na pieniądze. Trzeci zawahał się przez chwilę, w końcu wybrał książkę.
– Mam w domu niewidomą matkę, będę jej wieczorami czytał.
Biskup uśmiechnął się i powiedział:
– Niech pan obejrzy kartę tytułową.
21
Robotnik otworzył książkę i zobaczył naklejone na karcie tytułowej... trzy złote monety. Dwóm rozczarowanym biskup nie omieszkał przypomnieć:
– Kto przenosi złoto nad to, co przynosi pożytek duchowy, musi się zadowolić
mniejszym zyskiem. Kto zaś pragnie dóbr wiecznych, dostanie też i ziemskie.
Dlatego Chrystus powiedział: «Szukajcie wpierw królestwa Bożego i sprawiedliwości Jego, a wszystko inne będzie wam dodane»”.
(Z. Trzaskowski, Zdać się na Boga, t. II, s. 128)
– Co jest treścią opowiadania?
– Co wybrał trzeci robotnik?
– Dlaczego został nagrodzony?
(wybrał dobra duchowe, a nie materialne)
ZASTOSOWANIE
– W jaki sposób my możemy odpowiedzieć Jezusowi na Jego dary, które nam
przynosi w noc Bożego Narodzenia?
(swoją miłością do Niego i do innych, naśladowaniem Go)
K. czyta opowiadanie „Wigilijna bajka”:
„W wigilijny wieczór, kiedy jeszcze pierwsza gwiazda na niebie nie wyznaczyła czasu zasiadania do stołu, gdzieś na końcu spowitej w ciszę wsi skrzypnęły
drzwi... To Bogumił – poczciwy, trochę już przygarbiony dziadek, wyszedł na spacer, aby w ciepłych światłach okien domów sąsiadów obejrzeć przygotowania do
wieczerzy. Widział nakryte białymi obrusami stoły, na których pojawiły się już
pierwsze półmiski, pełne potraw z grzybami, kapustą i makiem. Dzieci z przejęciem zawieszały na choinkach bombki, łańcuchy, aniołki. Ktoś pakował prezenty
dla najbliższych, by je w nocy położyć pod choinkę.
Bogumił szedł powoli, iskrzący śnieg skrzypiał pod stopami. On jednak nie
zwracał na to uwagi. Całym sobą chłonął atmosferę tego jedynego w swoim rodzaju wieczoru. Czasami pojawiał się smutek, bo w jego domu było pusto, bo nie
miał z kim podzielić się opłatkiem. Szedł, radując się szczęściem innych, nasycając nim też swoje serce, bo nie umiał nosić w nim zazdrości.
Nagle, przechodząc koło kościoła, Bogumił zauważył małego chłopca, siedzącego na schodach. Zwinięty z zimna w kłębek, obsypany śnieżnym puchem, był
prawie niezauważalny. Gdy podszedł bliżej, spojrzały na niego duże niebieskie
oczy pełne łez, które spływając zamarzały na jego policzku.
– Skąd się wziąłeś? Kim jesteś? Gdzie są twoi rodzice?
Wiele innych pytań chciał mu zadać. Chłopiec jednak nie odpowiadał, tylko
cichutko pochlipywał, a łzy coraz szerszą strugą rysowały się na policzkach. Starzec zrozumiał wszystko, cały los chłopca był wypisany w jego oczach.
Bogumił, jakby wstydząc się samego siebie, bardzo delikatnie przytulił chłopca. Czuł, jak powoli jego przemarznięte ciało rozgrzewa się. Nie namyślając się
22
długo, wziął go ze sobą do domu. Przed wieczerzą wigilijną połamali się opłatkiem, złożyli sobie nawzajem życzenia i zasiedli do wspólnego posiłku.
Po zakończeniu pasterki Bogumił został w opustoszałym kościele modląc się
w ciszy. Jednak wciąż kłębią się w nim myśli: «Panie, dlaczego nie zrobiłeś nic,
aby pomóc temu biednemu chłopcu?»
Jego zadumę przerwał głos:
– Jak to nic? Przecież stworzyłem ciebie...”
(Oaza 15/XII, 1995, s. 29)
– Co znaczą słowa „przecież stworzyłem ciebie”?
– Do czego Jezus wzywa nas tymi słowami?
(abyśmy w każdym człowieku dostrzegali Jego samego i nie byli obojętni na
los innych)
ZAKOŃCZENIE
Podziękujmy Jezusowi za dary, które nam przyniósł w tajemnicy swojego wcielenia i prośmy, abyśmy Jego darów nie zmarnowali i umieli je z wdzięcznością
przyjmować.
Modlitwa spontaniczna.
Praca domowa:
Napisz, dlaczego dary Jezusa są tak bardzo „niepojęte” i czemu nie wszyscy
chętnie je przyjmują.
(opr. Urszula Zaręba)
PROPOZY
CJA II
PROPOZYCJA
Droga do Betlejem Maryi i Józefa:
– wypełnienie Prawa
– przyniesienie Jezusa.
Jezus dla mnie staje się człowiekiem.
Maryja przynosi Go do nas.
Moje Betlejem:
– moje serce
– mój kościół parafialny
– moja Msza św.
Wypełniając Prawo, oczekuję i przyjmuję Jezusa.
„A ty, Betlejem judzkie, nie jesteś najmniejsze...”
– Co prorok powiedziałby dzisiaj o mnie?
nie jesteś najmniejszy
23
jesteś wielki
w tobie jest Chrystus
ty jesteś w Chrystusie
żyjesz z Chrystusem
żyjesz dla Chrystusa
– Kiedy się to dokonuje?
czystość serca
otwartość umysłu
Patrzę na Jezusa.
Słucham Jezusa.
Karmię się Jezusem.
Niosę Jezusa do Betlejem:
– moich kolegów
– mojej rodziny
– mojej szkoły
– mojej parafii
– mojej wioski
– mojego miasta.
„Jako pasterz ze snu się budzę, przychodzę, uklękam, adoruję...”
24
49. PRZY WIGILIJNYM STOLE
– SPOTKANIE OPŁATKOWE
Wiodące cele katechetyczne
Szacunek dla prawdy: Jezus jest z nami, buduje naszą wspólnotę.
Zaangażowane przygotowanie Wigilii i jej przeżycie.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, że Jezus przychodzi do każdego człowieka
– rozumie, że kochając Jezusa otwieramy się na innych i tworzymy wspólnotę
miłości w domu i szkole
– rozumie tradycje, zwyczaje regionalne i narodowe związane z obchodami
świąt Bożego Narodzenia.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić znaczenie symboli, tradycji związanych ze świętowaniem Bożego Narodzenia
– potrafi ułożyć treść życzeń bożonarodzeniowych dla rodziny, pracowników
szkoły i kolegów
– potrafi złożyć życzenia świąteczne w kontaktach osobowych z kolegami.
Postawy:
– Uczeń chętnie włącza się w przygotowanie spotkania opłatkowego
– postawą miłości, przebaczania, radości tworzy rodzinną atmosferę wigilijnego spotkania
– poprawnie śpiewa kolędy
– wyraża radość z Bożego Narodzenia.
Metody i formy pracy: opowiadanie, śpiew, rozmowa kierowana, celebracja słowa Bożego, dzielenie się opłatkiem, inscenizacja.
WPROWADZENIE
– Kto z was lubi przyjmować gości?
– Dlaczego?
Dziś, na katechezie będziemy mieli gościa. Człowiek ten przybył z bardzo
daleka, a jego podróż trwała prawie dwa tysiące lat. Poświęcił tyle czasu, by móc
przybyć i podzielić się swoimi przeżyciami. Przygotujcie się na to ciekawe spotkanie, a ja przez ten czas przyprowadzę naszego gościa. Po wysłuchaniu jego
opowieści będziecie mogli zadać mu kilka pytań.
K. wprowadza ucznia przebranego za pasterza (może to być również inna osoba ze
zdolnościami aktorskimi). Uczniowie witają gościa piosenką, np. „Bądź pozdrowiony, gościu nasz”.
25
PODANIE PRAWDY
Pasterz opowiada uczniom, w pierwszej osobie, co zdarzyło się w Betlejem (wg Ewangelii św. Łukasza). Uczniowie przez krótką chwilę rozmawiają z pasterzem.
To wielkie wydarzenie, które przybliżył nasz gość, nie może pójść w niepamięć. Uczcijmy dziś wspólnie dzień narodzin Chrystusa – naszego Zbawiciela.
Zrobimy to w podobny sposób, jak zwykło się to robić w waszych domach.
K. zwraca szczególną uwagę na symbole: stół, obrus, siano, choinka, świeca, Pismo
św. Krótko wyjaśnia ich znaczenie. Wraz z uczniami przygotowuje świąteczny stół
i wszyscy razem z gościem zasiadają do stołu.
– Kogo nie może zabraknąć przy tym stole?
Przywitamy Jezusa kolędą.
Jezus przychodzi czasem jako niespodziewany gość, dlatego przy naszych stołach zostawiamy jedno wolne miejsce. Zróbmy tak i tym razem.
Uczniowie dostawiają do kręgu wolne krzesło.
Dla nikogo dziś nie może zabraknąć miejsca, nikt nie może pozostać samotny, opuszczony, smutny. Miłość przyszła na świat.
– Jakiej postawy oczekuje od nas przychodzący Chrystus?
(przebaczenia, otwarcia się na Niego, miłości)
Za chwilę przełamiemy się opłatkiem i złożymy sobie życzenia. Aby ten gest
był szczery i niosący pokój, przebaczmy w głębi naszych serc wszystkie krzywdy,
jakich doznaliśmy od innych i otwórzmy nasze serca na przychodzącą Miłość.
K. wycisza klasę. Zapala świecę ze słowami: „Światło Chrystusa”.
Uroczyste odczytanie Łk 2,1-20.
Podczas śpiewu kolędy K. rozdaje opłatki. Na tle kolęd klasa składa sobie życzenia.
ZASTOSOWANIE
Jeśli czas pozwoli, układamy w grupach bądź całą klasą życzenia, które można zanieść do pokoju nauczycielskiego, wysłać do ks. proboszcza, Domu Dziecka itp.
K. prosi o przekazanie serdecznych życzeń w rodzinach uczniów.
Odczytanie opowiadania z podręcznika zaczynającego się od słów: „Mój synku...”
Idźmy i my, tak jak Pasterz i mama tego dziecka, niosąc z radością i zaangażowaniem Prawdę Bożego Narodzenia.
Wspólny śpiew kolęd.
Do wykorzystania:
Mesjasz się narodził. Scenariusze jasełek, misteriów i akademii bożonarodzeniowych, red. E. Kondrak, Kielce 2004.
(opr. Agnieszka Lubczyńska)
26
50. WEZWANIA WIELKIEGO POSTU
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie istoty Wielkiego Postu.
Gotowość do praktykowania postu, podejmowanie stosownych działań,
kształtowanie silnej woli, wierność postanowieniom, poszanowanie wzoru
osobowego Chrystusa.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, że Wielki Post to czas nawrócenia i pokuty, Bożego miłosierdzia, łaski, przemiany życia i pogłębiania wiary
– rozumie, jaką wartość dla chrześcijanina ma dobre przeżycie Wielkiego Postu
– podaje skutki świadomego przeżywania Wielkiego Postu
– pamięta analizowane teksty z Biblii i KKK.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, co pomaga dobrze przeżyć Wielki Post
– potrafi samodzielnie ułożyć wezwania do wspólnej modlitwy (o dobre owoce Wielkiego Postu).
Postawy:
– Uczeń dokonuje refleksji nad własnym życiem chrześcijańskim
– podejmuje konkretne postanowienia na czas Wielkiego Postu i realizuje je
w życiu
– pokłada nadzieję przemiany życia w Jezusie.
Metody i formy pracy: modlitwa, praca z tekstem, rozmowa kierowana, refleksja.
Środki dydaktyczne: plansza, arkusz papieru, teksty do pracy w grupach, opowiadanie (teczka pomocy).
WPROWADZENIE
Modlitwa: „Któryś za nas...”
W życiu ludzie przeżywają różne chwile, mają czas smutku, czas radości. Życie Kościoła też możemy podzielić na pewne okresy. Wkrótce rozpocznie się
kolejny czas w roku kościelnym
– Jak nazywamy ten kolejny okres roku kościelnego? (Wielki Post)
K. zapisuje te słowa na kartonie i umieszcza go na tablicy.
WIELKI POST
27
– Co już wiemy o Wielkim Poście?
Wypowiedzi uczniów zapisujemy hasłowo na arkuszu, w razie potrzeby w przypomnieniu wiadomości pomagamy pytaniami.
Wielki Post:
– czas nawrócenia i pokuty
– czas Bożego miłosierdzia, łaski, odnowy i przemiany życia
– czas patrzenia na Chrystusa i czas odnowy wiary
PODANIE PRAWDY
Zobaczmy, do czego wzywa nas Bóg w swoim słowie.
Odczytanie Pwt 30,19-20 i Jl 2,12-13 (podręcznik ucznia)
– Do czego wzywa nas Bóg w okresie Wielkiego Postu?
(do wybierania życia, słuchania głosu Bożego, miłowania Boga, przylgnięcia do Niego i nawrócenia się)
Odczytanie opowiadania:
„Podczas pierwszej spowiedzi dziecko podchodzi do konfesjonału, żegna się
i... cisza. Po chwili milczenia słychać błagalny szept: «Niech ksiądz zapali światło,
bo nie widać grzechów»”.
(Z. Trzaskowski, Zdać się na Boga, Kielce 1994, t. III)
Jeśli nie zbliżymy się do Chrystusa – Światłości nie zobaczymy i nie ocenimy
dobrze naszego życia.
POGŁĘBIENIE
K. dzieli klasę na trzy grupy i rozdaje im teksty (teczka pomocy):
Grupa 1: KKK 540
Grupa 2: KKK 1995
Grupa 3: KKK 1438
– Co mówi KKK o Wielkim Poście?
Wypowiedzi przedstawicieli grup i uzupełnienie zestawu danych na kartonie.
ZASTOSOWANIE
Opowiadanie z podręcznika o dwóch kawałkach cierniowej korony.
– Co pomaga dobrze przeżyć Wielki Post?
– słowo Boga
– sakrament pokuty
– dobre postanowienia
28
– rekolekcje
– Eucharystia
– Jaki skutek przyniesie nam dobre przeżycie Wielkiego Postu?
– nowe życie
– więź z Bogiem
– radość i pokój serca
– żywa nadzieja zbawienia
– więź z bliźnimi
Treści możemy poszerzyć o propozycje z podręcznika ucznia i wzbogacić opowiadaniami „Kiedyś w czasie...” czy „Czasem ktoś...” (teczka pomocy).
Refleksja (może być przeprowadzona z podkładem muzycznym)
– Jak chcesz przeżyć Wielki Post?
– Co powinieneś zmienić w swoim życiu?
– Jakie podejmiesz postanowienia i umartwienia na czas Wielkiego Postu?
– Kogo poprosisz o pomoc w dobrym przeżyciu Wielkiego Postu?
Modlitwa spontaniczna z prośbą o dobre przeżycie Wielkiego Postu.
Temat: Wezwania Wielkiego Postu
Notatka:
„Świętymi są nie tylko ci, którzy doszli do świętości przez niewinność, ale
również grzesznicy, którzy stali się świętymi przez pokutę i nawrócenie”.
Uwaga: W Wielkim Poście można przeprowadzić jeszcze dodatkową katechezę korzystając z zeszytu „Wspólnie tworzymy katechezę”, nr 2/2002.
(opr. Agnieszka Lubczyńska)
29
51. SPOWIEDŹ DROGĄ POWROTU
DO BOGA I LUDZI
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie, że spowiedź jest: drogą powrotu do Boga i ludzi, oraz doświadczeniem miłości i miłosierdzia Bożego.
Umiejętność i potrzeba dobrej wielkanocnej spowiedzi.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, czym jest spowiedź, na czym polega szczera spowiedź, dlaczego wyznajemy grzechy przed kapłanem, czym jest Boże miłosierdzie
– rozumie, na czym polega władza odpuszczania grzechów,
– pamięta i rozumie warunki sakramentu pokuty
– wymieni i wyjaśni warunki sakramentu pokuty
– wymieni owoce dobrej spowiedzi.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi dogłębnie i systematycznie przeprowadzać rachunek sumienia
– potrafi wskazać, co utrudnia dobre przeżycie spowiedzi
– potrafi właściwie ocenić swoją postawę wobec sakramentu pokuty i pojednania
– potrafi dobrze się wyspowiadać.
Postawy:
– Uczeń w skupieniu dokonuje oceny swojej postawy wiary
– we wspólnej modlitwie wyraża pragnienie dobrej wielkanocnej spowiedzi
– przystępuje do spowiedzi.
Metody i formy pracy: modlitwa, świadectwo, gesthalt, praca z tekstem, dyskusja, film.
Środki dydaktyczne: Pismo św., teksty KKK, opowiadanie (teczka pomocy).
WPROWADZENIE
Lubicie grać w piłkę: chłopcy „w nogę”, dziewczęta „w siatkę”.
Gracie na lekcjach w.f. i na przerwach.
– Co powinniście zrobić po grze, zanim wrócicie do ławek? (umyć się)
Dziś powiemy sobie o specyficznym rodzaju oczyszczenia.
K. zachęca do chwili prawdy o sobie wobec Boga, do skupienia, a następnie proponuje modlitwę „Spowiadam się Bogu...”
K., posługując się wspomnieniami księdza, wprowadza w temat:
30
Jechałem kiedyś na pielgrzymkę do Niepokalanowa z grupą chłopców, zresztą, jak się okazało, dość trudnych, z zasadniczej szkoły zawodowej. W Tunelu,
gdzie na peronie czekaliśmy na przesiadkę, podszedł do mnie młody człowiek,
prosząc, bym na chwilę odszedł od grupy. Kiedy byliśmy sami, zapytał:
– Proszę księdza, czy mógłbym się wyspowiadać?
– Tutaj? – zapytałem zaskoczony.
– Czemu nie.
I rozpoczęło się wyznawanie grzechów, które jak gdyby koleją po pustych torach płynęło do Boga, by po tych samych torach zstąpiło Jego miłosierdzie”.
– Czego pragnął młody człowiek?
– Dlaczego chciał się wyspowiadać?
PODANIE PRAWDY
– Kto z was chętnie chodzi do spowiedzi?
– Jakie trudności nam w tym przeszkadzają?
(grzechy ciężkie, wstyd, wypaczone sumienie, brak wiary, długi czas od ostatniej spowiedzi)
K. prosi, by uczniowie najpierw między sobą porozmawiali, dlaczego lubią (czy nie
lubią) się spowiadać. Następnie w grupie podają powody, dla których unikają spowiedzi bądź dzięki którym do niej przystępują.
Jeden z uczniów zapisuje na tablicy pozytywy i trudności.
K. systematyzuje zebrany w ten sposób materiał przy pomocy uczniów:
– Czym jest spowiedź? (wyznanie grzechów)
– Jak inaczej nazywamy ten sakrament?
K. uzupełnia wypowiedzi na podst. KKK 1423 i 1424.
– Na czym polega wyznanie grzechów?
(miłość, miłosierdzie, powrót i pokuta, pokora i wyzwolenie, przebaczenie
i pojednanie)
– Dlaczego wyznajemy grzechy?
Zestaw odpowiedzi trafia na tablicę.
K. poleca uczniom przeczytać legendę (podręcznik ucznia), a następnie 1 J 1,8-10;
J 8,34; J 8,24. Potem wspólnie z nimi omawia te teksty, uzupełniając zarazem zapis
na tablicy.
– Dlaczego potrzebujemy sakramentu pokuty i pojednania?
– Kiedy potrzebujemy spowiedzi?
– Przed kim wyznajemy grzechy? (przed kapłanem)
– Dlaczego przed kapłanem?
K. powołuje się na fakt udzielenia apostołom władzy odpuszczania grzechów
(J 20,22-23).
31
K. może wykorzystać opowiadanie „Mamo, wyspowiadaj się za mnie” (w: Z. Trzaskowski, Zdać się na Boga, Kielce 1992, t. I, s. 47 – teczka pomocy).
POGŁĘBIENIE
Metodą Gesthalt (stuła, ksiądz, konfesjonał, kościół, Jezus, klęcznik, modlitewnik,
mama, tata, katecheta itp.)
ZASTOSOWANIE
– Co jest konieczne, aby się dobrze wyspowiadać?
(trzeba spełnić warunki sakramentu pokuty)
K. dzieli klasę na 5 grup, każdej przydziela opracowanie jednego warunku sakramentu pokuty.
Omówienie wyników pracy w grupach.
To wszystko zależy od nas.
– Co czyni kapłan?
– Jakie są owoce dobrej spowiedzi?
Uczniowie pracują w oparciu o KKK 1496 (teczka pomocy).
Refleksja:
– Kiedy ostatni raz byłeś u spowiedzi?
– Jaka była twoja ostatnia spowiedź?
– Co powinieneś zmienić w swoim stosunku do tego sakramentu?
– Kiedy pragniesz pojednać się z Bogiem?
– Jak się przygotowujesz do spowiedzi?
Prośmy Boga o pomoc w dobrym przeżyciu sakramentu pokuty, szczególnie
teraz, w czasie Wielkiego Postu.
Modlitwa: „Ojcze nasz”.
PROPOZY
CJA II
PROPOZYCJA
K. rozpoczyna fragmentami filmu „Faustyna”, mówiącymi o Bożym miłosierdziu
(ok. 20 min.). Następnie zadaje uczniom pytania:
– Czym jest Boże miłosierdzie?
– Komu jest potrzebne?
– Jak możemy je przyjąć?
(modlitwa prośby, pokuta, spowiedź, post, jałmużna)
32
52. REKOLEKCJE – MOJA POSTAWA,
ZACHOWANIE, UDZIAŁ
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie, że rekolekcje są potrzebą człowieka i stanowią dużą wartość.
Otwartość i zaangażowanie w przygotowanie rekolekcji i ich owocne przeżycie.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie istotę i wartość rekolekcji
– poda datę i miejsce szkolnych rekolekcji wielkopostnych
– poda propozycje włączenia się wspólnoty klasowej w przygotowanie i przebieg rekolekcji.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi opisać konkretne sposoby owocnego przeżywania rekolekcji
– potrafi uzasadnić, dlaczego lepiej przeżywać rekolekcje we wspólnocie.
Postawy:
– Uczeń chętnie włącza się w przygotowania do rekolekcji
– wyraża chęć owocnego przeżycia czasu rekolekcji (udział w spotkaniach,
Msza św., modlitwa, sakrament pokuty)
– z zaangażowaniem przeżywa rekolekcje.
Metody i formy pracy: modlitwa, świadectwo, praca z tekstem, ilustracja do tekstu, rozmowa kierowana, metoda Q-sort, metoda projektów
Środki dydaktyczne: Pismo św.
WPROWADZENIE
K. stawia pytania:
– W jakich rekolekcjach już uczestniczyliście?
– Jakie macie z nich wspomnienia?
K. zachęca do osobistego świadectwa. Daje to możliwość poznania doświadczeń
młodzieży. Następnie powiadamia o zbliżających się rekolekcjach szkolnych i zapisuje temat katechezy, po czym zachęca do modlitwy o dobre przygotowanie i przeżycie rekolekcji.
33
PODANIE PRAWDY
K. poleca odszukać i przeczytać Mk 9,33-35.
– Jakie pytania zadał Pan Jezus apostołom?
– Jaką otrzymał odpowiedź? (milczenie)
– Dlaczego uczniowie milczeli?
– Co uczynił Pan Jezus? (przywołał ich)
– W jakim celu ich przywołał?
(miał im coś istotnego do powiedzenia)
W oparciu o wyjaśnienie tekstu biblijnego K. podejmuje rozmowę, w której doprowadza do zrozumienia istoty rekolekcji. Wnioski zostają zapisane na tablicy.
– Czym są rekolekcje?
– O co chodzi w rekolekcjach?
– Dlaczego mamy je przeżyć razem?
K. poleca przeczytać z podręcznika ucznia Mt 13,1-9.19-23, a następnie przeprowadza analizę tekstu, zwracając uwagę, że owocowanie zależy od gleby, na którą pada
ziarno. Gleba zaś to my wszyscy.
Po analizie tekstu i wyciągnięciu wniosków uczniowie otrzymują kartki i w grupach,
ale każdy osobno, przygotowują ilustracje do przypowieści, przedstawiając określoną
przez K. grupę słuchaczy słowa Bożego (np. ziemia skalista). Ilustracje po ich obejrzeniu powinny zostać w sali lub mogą stanowić dekorację rekolekcyjną w kościele.
POGŁĘBIENIE
K. czyta wiersz „Czas Pana” i prowadzi do podsumowania.
Rekolekcje, czas człowieka,
Czas pustyni i Bożego tchnienia
to czas poszukiwania.
Czas patrzenia i milczenia,
patrzenia w głąb i przed siebie.
To czas słowa,
siewu i uprawy roli.
Czas Magdaleny,
żalu, pokornego stania,
czas prawdy o sobie, oskarżania.
To czas zmartwychwstania,
odwalonego kamienia grobu,
oderwanej deski trumny,
czas wyzwolenia,
czas Pana.
(Ks. T. Śmiech, „W gliniany dzban...”, Kielce, s. 78)
34
REKOLEKCJE
– Pan Jezus nas przywołuje
– bliskość Jezusa skłania nas do milczenia
– otwieramy się na Jezusową naukę
– wskazania Jezusa staramy się wprowadzać w życie
ZASTOSOWANIE
K. zastanawia się wspólnie z klasą:
– W jaki sposób my możemy przygotować się do dobrego przeżycia rekolekcji
przez nas samych i przez innych?
– Co możemy wspólnie przygotować?
(liturgia Mszy świętej, nabożeństwo, przedstawienie)
K. może posłużyć się metodą Q-sort, w której uczniowie zgłaszają swoje propozycje
zorganizowania i przeżycia rekolekcji. Następnie powinien z nich wybrać tylko pomysły realne.
K. poleca zapisać temat „Rekolekcje, moja postawa, zachowanie, udział” oraz podaje plan spotkań przewidziany dla swojej szkoły.
Przydzielenie uczniom konkretnych zadań.
35
53. NOWE ŻYCIE W JEZUSIE CHRYSTUSIE
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie orędzia Jezusa ukrzyżowanego i zmartwychwstałego, który
bezinteresownie darzy zbawieniem.
Decyzja i wyznanie wiary w to, że Jezus żyje. Oddanie swojego życia Jezusowi.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, na czym polegała przemiana życia wybranych postaci biblijnych (św. Piotr, Maria Magdalena, św. Tomasz, uczniowie z Emaus, Szaweł)
– rozumie, dlaczego należy przyjąć miłość Jezusa i odpowiedzieć na nią.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wskazać takie sytuacje życiowe, które szczególnie uświadamiają potrzebę zbawienia
– potrafi dostrzec i opisać pozytywne skutki pójścia za Jezusem
– potrafi właściwie ocenić swoją postawę wiary w świetle słowa Bożego.
Postawy:
– Uczeń z ufnością powierza swoje życie Jezusowi, uznając Go swoim Panem
i Zbawicielem
– wyraża pragnienie przemiany życia i podejmuje w tym kierunku działania.
Metody i formy pracy: świadectwo, refleksja, praca z tekstem, modlitwa, schematyczne przedstawienie treści.
Środki dydaktyczne: Pismo św., zadania dla grup.
PROPOZY
CJA I
PROPOZYCJA
WPROWADZENIE
K. daje świadectwo o tym, jak Jezus przemienił jego własne życie. W myśl założeń
ewangelizacji świadectwo powinno być „krótkie, radosne i skoncentrowane na Chrystusie”. Przy czym należy unikać wyrażeń typu „ja zmieniłem”, a mówić raczej „Pan
mnie przemienił... umiłował...” Warto uwzględnić w nim cztery sprawy:
– nasze życie z daleka od Pana – potrzeba zbawienia
– moment spotkania – wiara, nawrócenie
– przemiana – doświadczenie zbawienia, uzdrowienia wewnętrznego
– zachęta – „Jezus pomógł mnie, może również pomóc tobie...”
Jeżeli K. nie ma osobistych doświadczeń tego rodzaju, może poprosić o to inną osobę
(np. ucznia) bądź powołać się na jej przypadek i świadectwo.
36
PODANIE PRAWDY
K. zachęca, aby uczniowie w ciszy bądź przy muzyce poważnej czy religijnej (np.
kanonach z Taizé) zastanowili się nad postawionym niżej pytaniem. Każdy może
podejść do tablicy i zapisać własną odpowiedź.
– Jakie sytuacje uświadamiają nam potrzebę zbawienia?
(poczucie własnej grzeszności, choroba, cierpienie z powodu ograniczeń fizycznych czy psychicznych, odrzucenie przez ludzi, zwłaszcza przyjaciół i bliskich, lęk przed śmiercią, niewystarczalność bogactwa i dóbr materialnych)
K. stawia pytanie:
– Co powinniśmy zrobić, żeby doświadczyć, że Jezus rzeczywiście zmartwychwstał, że żyje i chce nam dać nowe życie?
W efekcie rozmowy z uczniami na tablicy pojawia się napis:
SPOTKAĆ JEZUSA
I UCZYNIĆ GO SWOIM PANEM
K. zaprasza uczniów, aby pracując w grupach postarali się określić:
– Na czym polegała przemiana życia ludzi, którzy spotkali się z Jezusem zmartwychwstałym?
JAKI BYŁ PIOTR
przed spotkaniem z Jezusem
zmartwychwstałym
po spotkaniu z Jezusem
zmartwychwstałym
— pełen lęku i zwątpienia
— zaparł się Jezusa
Grupa 1:
Piotr – Łk 22,54-62
Grupa 2:
Maria Magdalena – J 20,11-18
Grupa 3:
Tomasz –
Grupa 4:
apostołowie – J 20,19-23
Grupa 5:
uczniowie z Emaus – Łk 24,13-33
Grupa 6:
Szaweł – Dz 9,1-16; 13,46-51 14,3; 16,16-18 16,25-33; 19,8
J 20,2-10
J 21,1-19
J 20,24-29
Mk 16,9-18
Grupa 7: człowiek współczesny (świadectwo katechety lub innej osoby, które
było prezentowane na początku spotkania)
37
K. rozdaje kartki z wersetami Pisma św. i wykresem, który trzeba uzupełnić.
K., podsumowując wypowiedzi uczniów, może zacytować krótkie opowiadanie pt.
„Spojrzenie Jezusa”:
„Utrzymywałem dość dobre stosunki z Panem.
Prosiłem Go o różne rzeczy, mówiłem z Nim,
Śpiewałem Mu chwałę, dziękowałem...
Zawsze miałem kłopotliwe wrażenie, że On chciał, bym Mu spojrzał w oczy...
czego nie robiłem.
Mówiłem do Niego, ale odwracałem wzrok, kiedy czułem, że On na mnie
patrzy.
Patrzyłem zawsze gdzie indziej. I wiedziałem dlaczego: bałem się. Myślałem,
że w Jego oczach napotkam spojrzenie wyrzucające mi jakiś grzech, za który
żałowałem. Myślałem, że w Jego oczach odkryję jakieś wymaganie: że było coś,
czego On żąda ode mnie.
Wreszcie któregoś dnia zdobyłem się na odwagę i spojrzałem.
W Jego oczach nie było ani wyrzutu, ani wymagań. Jego oczy mówiły jedynie:
«Kocham cię». Patrzyłem uważnie przez dłuższą chwilę. Oczy miały ten sam wyraz «Kocham cię».
I tak jak Piotr, wyszedłem na zewnątrz i rozpłakałem się”.
(A. de Mello, Śpiew ptaka, Warszawa 1992, s. 140)
POGŁĘBIENIE
K. zachęca, aby uczniowie podnieśli się z miejsc i wspólnie z nim oddali swoje życie
Jezusowi, uznając Go za swego Pana i Zbawiciela. Wcześniej może rozdać tekst
poniższej (lub innej) modlitwy:
Panie Jezu, wszyscy jesteśmy grzesznikami,
doświadczamy ciemności i lęku.
Ty zmartwychwstałeś, żyjesz i chcesz nam przynieść wyzwolenie.
Pragniesz leczyć nasze serca, zranione egoizmem.
Światło Twojego zmartwychwstania, Chryste,
każe nam porzucić to, co nas zniewala.
Pragniemy skosztować owoców Twojego zwycięstwa
nad wszelkimi przejawami śmierci.
Dlatego prosimy Cię,
stań się jedynym Panem i Zbawicielem naszego życia. Amen.
ZASTOSOWANIE
K. proponuje, aby uczniowie przeprowadzili refleksję nad sobą:
Przeżywamy zmartwychwstanie Jezusa. Zastanówmy się, czy każdy z nas mógłby szczerze powiedzieć: Jezus żyje, spotkałem Go.
38
Lektura dla katechety:
Jose H. Prado Flores, Idźcie i ewangelizujcie ochrzczonych, Barwinów 1993.
PROPOZYCJA II
Wiodące cele katechetyczne
Głębsze rozumienie zmartwychwstania Chrystusa i pełniejsze przeżycie Jego
obecności wśród nas.
Przejście z Chrystusem przez śmierć do zmartwychwstania. Wzrost wiary.
Alleluja, Jezus żyje!
Jezus zmartwychwstał,
Jezus żyje,
Jezus jest z nami.
(podstawowe prawdy ewangelizacji)
Grzech pierworodny:
– oddzielenie od Boga
– utrata raju
Chrystus umiera:
– zstąpił do piekieł
– możliwość powrotu do raju
Jezus przywraca życie:
drugie czytanie mszalne z Wielkiej Soboty
(podręcznik ucznia)
Jestem grzeszny,
utraciłem Boga.
Chrystus za mnie umiera,
przychodzi do mnie —
otrzymuję nowe życie.
Jezus zmartwychwstał,
Jezus żyje!
Jezus jest ze mną.
Jezus jest we mnie.
Jezus daje mi nowe życie.
Z Jezusem świętuję moje zmartwychwstanie.
39
54. GRZECHY CUDZE
– ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ ZŁA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie istoty grzechów cudzych.
Pogłębiony rachunek sumienia.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń wymieni i rozumie, czym są grzechy cudze
– rozumie, jakiej postawy wobec zła w świecie oczekuje od nas Jezus
– poda kilka przykładów grzechów cudzych
– pamięta i rozumie analizowane teksty.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić różnice oraz zależność między grzechem własnym
a grzechem cudzym
– potrafi dokonać krytycznej oceny swojej dotychczasowej postawy wobec zła
popełnianego przez innych.
Postawy:
– Uczeń wyraża żal z powodu sytuacji, w których akceptował zło
– podejmuje postanowienie przemiany życia (chrześcijańskiego reagowania
na dziejące się zło)
– wyraża postawę sprzeciwu wobec zła czynionego w najbliższym środowisku.
Metody i formy pracy: opowiadanie, rozmowa kierowana, praca z tekstem, refleksja
– rachunek sumienia, schematyczne przedstawienie treści, śpiew, modlitwa.
Środki dydaktyczne: paski papieru z wypisanymi przykładami grzechów cudzych,
teksty dla grup.
WPROWADZENIE
K. wita się z uczniami i prosi o wysłuchanie opowiadania „Kochających brak serc”:
Jedno z czasopism francuskich („Panorama d’aujourd’hui”) opublikowało wywiad z zakonnikiem o. Duvalem, znanym autorem i wykonawcą piosenek religijnych. Wzbudził on wielką sensację. Ten śpiewający przy gitarze kapłan przyznał się
w nim publicznie, że jest alkoholikiem. Artykuł ukazywał nie tylko to, jak znalazł
się „na dnie upadku”. Ksiądz Duval wspominał tam ludzi, najczęściej młodych,
którzy będąc kiedyś uzależnionymi od alkoholu, pomogli mu „stanąć w prawdzie”.
Pozwoliło mu to przełamać trudny do pokonania wstyd i świadomie powiedzieć:
jestem alkoholikiem. To był pierwszy krok ku wyzwoleniu. Jednakże samo przy40
znanie się do tego nie stanowiło głównej przyczyny udzielania wywiadu. Tym publicznym wyznaniem o. Duval chciał zaprotestować przeciw „zmowie milczenia”,
którą podjęło otoczenie wówczas, gdy on staczał się na dno, gdy „o mało się nie
wykończył”. Mówił, że „wszyscy milczeli”. Lekarze milczeli. Rodzina milczała. Przełożeni milczeli. Restauratorzy milczeli... troszczono się o jego opinię.
W tym wstrząsającym wyznaniu zawarte jest wezwanie obejmujące swym zasięgiem wszystkich ludzi: „Nie wolno milczeć, gdy widzi się zło”. Grzechem znieczulenia jest milczenie wobec staczającego się na dno upadku człowieka i reakcja wobec zła, polegająca na obojętnym stwierdzeniu: „A po co się ja będę w to
mieszał?!” Można by tu powtórzyć za śpiewającym o. Duvalem: „Kochających
brak serc, kochających brak serc, każdy bawić się chce, każdy cieszyć się chce...
nie dostrzega nikt łez”.
(Ks. Z. Trzaskowski, Zdać się na Boga, Kielce 1992, t. I, s. 117)
K. stawia pytania:
– W jaki grzech uwikłał się zakonnik?
– Jak reagowali na to jego bliscy?
– Dlaczego ich zachowanie było złe?
– Co to jest grzech?
– Jak nazwiemy grzech milczenia wobec dokonującego się zła? (grzech cudzy)
– Jak wyjaśnić nazwę „grzech cudzy”?
K. zachęca do modlitwy słowami przykazania miłości Boga i bliźniego.
PODANIE PRAWDY
Ja
mój grzech
moja wina
moja kara
Ja
On
jego grzech
jego wina
jego kara
On
jego grzech
moja wina
jego wina
41
K. wyjaśnia schemat, który ukazuje jaka jest różnica i zarazem zależność pomiędzy
grzechem własnym a grzechem cudzym.
K. prosi o przypomnienie grzechów cudzych, o których uczniowie już słyszeli w klasie pierwszej gimnazjum. W czasie wymieniania tych grzechów K. lub wybrany uczeń
może przypinać do tablicy paski papieru z wypisanymi przykładami grzechów cudzych (podręcznik ucznia).
K. dzieli klasę na 7 grup. Każdej wręcza kartkę z krótkim opisem sytuacji, w której
pojawił się konkretny grzech cudzy, i stawia pytanie:
– Jak powinieneś się zachować w tej sytuacji?
Podsumowanie pracy w grupach.
– Kiedy „jego grzech” staje się „moją winą”?
(namawiać do zła, nakazywać je, pochwalać, pomagać w nim, bronić go,
zezwalać na niego)
– Jaka jest trudność przy takim grzechu?
(muszę pokutować za swoje i jego grzechy)
W tym punkcie katechezy trzeba podać przykłady wszystkich grzechów cudzych.
Uczniowie opisują sytuacje, w których zaistniał grzech tego rodzaju.
POGŁĘBIENIE
K. czyta:
„Chodzi o grzechy najbardziej osobiste: tego, kto powoduje lub popiera nieprawość albo też czerpie z niej korzyści; tego, kto mogąc uczynić coś dla uniknięcia
lub usunięcia czy przynajmniej ograniczenia pewnych form zła społecznego, nie
czyni tego z lenistwa, z lęku czy też w wyniku zmowy milczenia lub zamaskowanego udziału w złu, albo z obojętności; tego, kto zasłania się twierdzeniem o niemożności zmiany świata; i również tego, kto usiłuje wymówić się od trudu czy ofiary,
podając różne racje wyższego rzędu. Prawdziwie odpowiedzialne są więc osoby”.
(Jan Paweł II, Reconciliatio et paenitentia, Libreria Editrice Vaticana, p. 16)
ZASTOSOWANIE
K. stawia problem:
– Jakiej postawy wobec zła popełnianego przez innych oczekuje od nas Pan
Jezus?
K. czyta Mt 18,15-17.
– Czego nas uczy Pan Jezus?
42
K. zachęca wychowanków do chwili refleksji nad ich postawą i proponuje rachunek
sumienia (może zapalić świecę, włączyć refleksyjną muzykę, skierować uwagę uczniów
na krzyż):
– Kiedy namówiłeś kogoś do grzechu?
– Kogo zmusiłeś do złego uczynku?
– W jakich sytuacjach najczęściej zezwalasz na grzech innych?
– Kiedy swoim zachowaniem świadomie pobudzałeś kogoś do grzechu?
– W jakich sytuacjach chwaliłeś grzechy cudze, nazywając je sprytem, bohaterstwem?
– Kiedy milczałeś, widząc cudze grzechy?
– W jakiej sytuacji świadomie nie zapobiegłeś cudzym grzechom?
– Kiedy broniłeś ludzi, którzy czynią zło?
– Komu pomagałeś w grzechu?
Śpiew: „Panie, przebacz nam”.
K. poleca zapisać temat i notatkę z tablicy. Zadaje też pracę domową.
43
55. NIEUSTANNA MODLITWA ŻYCIA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie konieczności systematycznej modlitwy.
Wzrost wiary, wierność w modlitwie, rozważanie modlitwy, rozwój duchowości.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń rozumie, na czym polega nieustanna modlitwa
– wymieni miejsca i owoce modlitwy
– wymieni warunki dobrej modlitwy.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi uzasadnić potrzebę systematycznej modlitwy
– potrafi zinterpretować tekst biblijny
– potrafi krytycznie ocenić swoją dotychczasową modlitwę.
Postawy:
– Uczeń z zaangażowaniem podejmuje systematyczną modlitwę
– wyraża troskę o własny rozwój duchowy
– podejmuje refleksję nad własną modlitwą i sposobami jej doskonalenia.
Metody i formy pracy: opowiadanie, praca z tekstem biblijnym
Środki dydaktyczne: Pismo św., zadania dla grup.
WPROWADZENIE
K. wita uczniów, wprowadzając w temat katechezy opowiadaniem „Proś Ojca swego”:
„Pewien młody człowiek wyszedł wczesnym rankiem do ogrodu, aby ściąć drzewo. Była to jego samodzielna praca fizyczna. Zabrał się do pracy z wielką ochotą.
Nie opodal ogrodu przebiegała często uczęszczana droga. Każdy przechodzący mimo
woli spoglądał na naszego bohatera. Najpierw zauważyli go mężczyźni idący do pracy.
Potem dzieci śpieszyły do szkoły. I one odruchowo spojrzały na pracującego. Wreszcie
starsze kobiety idące na zakupy. Wracając w południe, pokiwały głowami: drzewo
nie było jeszcze ścięte, pień ledwo co naruszony, a młody człowiek cały czerwony
z wysiłku. Po południu dzieci, wracając ze szkoły, zobaczyły podobny widok. Gdy
ludzie wracali z pracy, człowiek resztkami sił, spocony, walił nadal siekierą w drzewo.
Wieczorem zabłąkany przechodzień, widząc usiłującego bezskutecznie ściąć drzewo,
zapytał, jak długo już pracuje. «Cały dzień» – usłyszał w odpowiedzi. «I bez wyniku?»
44
«Bez...» Wtedy przechodzień podszedł do niego i wziął do ręki siekierę. Spojrzał na
ostrze i rzekł: «Przecież pan wybrał się do pracy z nie naostrzoną siekierą!...»
Jakże często zabieramy się do pracy bez modlitwy! I jakże często wracamy
bez owoców”.
(Ks. T. Czekański, Proś Ojca swego, w: Gość Niedzielny, 31/95, s. 3)
K. prosi uczniów o refleksje na temat powyższego tekstu, podkreślając, że nie wystarczy liczyć tylko na siebie i swoje siły. Następnie zachęca do modlitwy słowami
Psalmu 130.
PODANIE PRAWDY
W życiu nie wystarczy liczyć tylko na siebie i na swoje siły. One są ograniczone
i dlatego liczymy na Boga, na Jego łaskę, o którą prosimy. Ta prośba nazywa się
modlitwą.
K. stawia pytanie:
– Czym jest modlitwa?
K. poleca przeczytać z Pisma św. 1 Sm 1,12-15. W oparciu o przeczytany tekst K.
prosi uczniów o zdefiniowanie, czym jest modlitwa.
K. reasumuje:
Modlitwa to dialog serc, mowa „serca do serca”. To spotkanie z Panem w głębi duszy. Za Anną, matką Samuela możemy powiedzieć:
„Modlić się
to wylać duszę swoją przed Jahwe”
Słowa te można zapisać na tablicy.
Chrystus pragnie spotykać się z nami na modlitwie w każdej chwili naszego
życia, nie tylko tradycyjnie rano i wieczorem. Posłuchajcie świadectwa pewnego
księdza:
To był pracowity dzień. Wracałem pociągiem z pewnej z parafii, pomyślałem,
że mógłbym wykorzystać czas w pociągu na modlitwę brewiarzem. Zmęczenie
jednak nie pozwalało mi skupić się na rozmyślaniu treści psalmów i wówczas
postanowiłem napisać do Jezusa list, który stał się wielkim intymnym dzieleniem
się z Panem moim życiem. Pisałem Mu o swoich uczuciach, o wielkim zmęczeniu
fizycznym, bezsilności, o wszystkim, co wydarzyło się w ciągu dnia. Po zapisaniu
kilku kartek zniszczyłem je, ale moje wylanie duszy przed Bogiem dokonało się.
K. stawia problem:
– Czego uczy nas to świadectwo?
45
POGŁĘBIENIE
PROPOZYCJA I
K. uzupełnia:
Święty Jan Vianney, znany jako „proboszcz z Ars” spotykał często w świątyni
starca modlącego się tam godzinami. Gdy go zapytał, jak się modli, on odpowiedział: „Ja patrzę na Niego, On patrzy na mnie i tak patrzymy na siebie”. Aby
umieć spotykać się z Bogiem w każdej chwili swojego życia, musimy zaprosić
Chrystusa do konkretnych sytuacji w naszym życiu.
K. poleca, aby uczniowie w grupach zastanowili się nad problemami związanymi
z modlitwą.
Grupa 1:
– W jaki sposób do tej pory najczęściej się modliłeś?
– Kiedy po raz pierwszy świadomie zwróciłeś się do Boga?
Grupa 2:
– Jak często zdarzało ci się rozmawiać z Panem Jezusem w szkole,
w drodze do szkoły, podczas pracy?
Grupa 3:
– Co trzeba zrobić, aby dobrze się modlić?
PROPOZY
CJA II
PROPOZYCJA
K. poleca uczniom napisać, w jaki sposób i kiedy się modlą. Zachęca ich do odczytania swoich prac wobec klasy.
ZASTOSOWANIE
K. prosi uczniów o przeczytanie 1 Sm 3,2-10.19 (podręcznik ucznia) i pyta:
– Jakiej postawy w modlitwie uczy nas Samuel?
– Co było owocem jego rozmodlenia?
Następnie poleca, aby uczniowie wspólnie zapisali na tablicy w (formie punktów),
jak uczyć się modlitwy.
1. Przygotować serce; nie może to być modlitwa „z doskoku”.
2. Uświadomić sobie, że Jezus Chrystus jest przy mnie.
3. Nie bać się Boga, ale się Nim zachwycać mówiąc: „Jezu, kocham Cię,
Tyś moim Panem”.
46
K. przy muzyce refleksyjnej zaprasza do wspólnej modlitwy uwielbiającej Boga krótkim zdaniem miłości, np.: „Ty jesteś moim Panem” lub „Jezu, kocham Cię” czy
wierszem Zygmunta Ławrynowicza „Panie, naucz nas się modlić”:
„Panie, naucz nas się modlić,
tak by modlitwą było
całe nasze życie,
byśmy weseli i pogodni
rozmiłowali się w błękicie
i rozkochali się w przestworzach,
byśmy byli podobni strumieniom rozśpiewanym
daleką legendą morza”.
(fragment: T. Śmiech, Z. Trzaskowski, Tysiąc Twoich twarzy, Kielce 1993, s. 73)
Można również zaproponować śpiew kanonu: „Nie bój się, nie lękaj się” lub „Pan
blisko jest”.
Katechezę można poszerzyć o różne rodzaje modlitwy.
ZAKOŃCZENIE
K. poleca zapisać temat oraz zadaje pracę domową.
47
56. SZCZĘŚCIE CHRZEŚCIJAŃSKIE
PRAGNIENIEM CZŁOWIEKA I DAREM BOGA
Wiodące cele katechetyczne
Zrozumienie istoty chrześcijańskiego szczęścia.
Gotowość urzeczywistniania wartości chrześcijańskich w codziennym życiu.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń poda definicję szczęścia w rozumieniu chrześcijańskim
– rozumie naukę ośmiu błogosławieństw
– wskaże i rozumie teksty z KKK mówiące o szczęściu.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi scharakteryzować źródła radości i przeszkody w osiąganiu
szczęścia
– potrafi odróżnić szczęście prawdziwe od zwodniczego
– potrafi zinterpretować teksty z KKK mówiące o szczęściu.
Postawy:
– Uczeń krytycznie ocenia własną drogę do szczęścia
– urzeczywistnia wartości chrześcijańskie we własnym życiu.
Metody i formy pracy: pogadanka, analiza tekstów, refleksja.
Środki dydaktyczne: Pismo św., KKK, zadania dla grup.
WPROWADZENIE
K. zaprasza do wspólnej modlitwy aktem wiary.
Następnie K. odtwarza z taśmy balladę „Był sobie las, zielony las” (lub w ostateczności wiersz „Do szczęścia” z katechezy 2):
1. Był sobie las, zielony las, a w lesie sejm burzliwy,
bo zwierząt chór prowadził spór, co znaczy być szczęśliwym.
2. Więc bury miś, kudłaty miś pomedytował krótko,
szczęśliwym być to miodek pić i mieć porządne futro.
3. Pracować wciąż i piąć się wzwyż – orzekła mała mrówka,
a ślimak rzekł: mieć własny dom z garażem i ogródkiem.
4. A polny wiatr – obieżyświat przyleciał z końca świata:
szczęśliwym być to znaczy żyć, nie robić nic i latać.
48
5. Zasępił się posępny sęp i rzecze zasępiony:
a czy ja wiem? Szczęśliwszy ten, kto ma silniejsze szpony.
6. Przyleciał kos i zabrał głos, i rzekł niewiele myśląc:
szczęśliwym być to z losu drwić i gwizdać na to wszystko.
7. Aż nagle ktoś na pomysł wpadł wśród sporów i dociekań:
a może by, a może tak zapytać też człowieka?
8. I właśnie tu, aż mówić wstyd skończyła się ballada,
bo człowiek siadł, w zadumę wpadł i nic nie odpowiada.
(Błogosław, Panie, nas, opr. Ks. S. Sierla, Katowice 1979, s. 88)
Po jej wysłuchaniu K. stawia pytania:
– Jakie pragnienie nosi w sobie każdy człowiek?
– Gdzie ludzie szukają szczęścia?
– Co przynosi ludziom szczęście?
– Co cechuje ludzkie szczęście?
(ulotność – pijak pije coraz więcej, nienasycenie – bogacz pragnie nowych
bogactw, koncentracja na sobie, egocentryzm)
Po wypowiedziach uczniów K. zapisuje temat na tablicy.
PODANIE PRAWDY
K. prosi o przeczytanie Mt 5,3-11, by porównać z ludzkimi określeniami szczęścia
(„błogosławieni” to znaczy szczęśliwi). W analizie można skorzystać z zestawienia
ludzkich pragnień z życzeniami Jezusa (podręcznik ucznia).
K. prosi o przeczytanie KKK 1717.
POGŁĘBIENIE
K. przydziela zadania dla grup. Każda z nich w oparciu o tekst Flp ma odpowiedzieć
na pytania:
– Co św. Paweł nazywa źródłem szczęścia, radości?
– Co jest przeszkodą w osiąganiu szczęścia?
Flp 2,1-4
Flp 2,14-18
Flp 3,7
Flp 3,17
Flp 4,4-7
Flp 4,8
Trafne wypowiedzi uczniowie notują na tablicy.
K. dopełnia wypowiedzi uczniów tekstami z KKK 1723 (podręcznik ucznia).
49
ZASTOSOWANIE
– Czym różni się szczęście oczekiwane przez ludzi od szczęścia darowanego
nam przez Boga?
– Gdzie chrześcijanin znajduje źródło szczęścia? (w Tym, który go umacnia)
– Czym jest szczęście chrześcijańskie? (darem Boga)
– Do czego nas zobowiązują propozycje Jezusa?
K. odtwarza ponownie końcowy fragment ballady i na tle melodii, w klimacie modlitewnej refleksji stawia pytania:
– Jaką drogę do szczęścia obrałem?
– Jakich używam środków, by być szczęśliwym?
– Co mogę zrobić, by Bóg stał się dla mnie źródłem szczęścia?
K. kończy modlitewną refleksję aktem wiary; poleca przepisać z tablicy umieszczone
na niej treści i zadaje pracę domową.
50
57. POWOŁANIE WEZWANIEM I ODPOWIEDZIĄ
Wiodące cele katechetyczne
Rozpoznanie powołania jako specjalnej misji, do której wzywa nas Bóg.
Modlitwa o powołania kapłańskie i zakonne.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń poda definicję powołania
– wskaże teksty biblijne mówiące o powołaniu
– rozumie, że powołanie jest wezwaniem i odpowiedzią.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi określić potrzebę realizacji powołania kapłańskiego
– potrafi uzasadnić, że zadaniem każdego jest odczytywać i realizować swoje
powołanie.
Postawy:
– Uczeń modli się o powołania kapłańskie i zakonne
– poszukuje własnej drogi życiowej, zgodnej z wolą Boga
– modli się o właściwe odczytanie powołania i pełną jego realizację.
Metody i formy pracy: pogadanka, wywiad, świadectwo, rozmowa kierowana.
Środki dydaktyczne: Pismo św., tekst „Raport poufny” (teczka pomocy).
WPROWADZENIE
K. wprowadza w temat:
Bardzo często słyszymy o powołaniu, o ludziach z powołania.
– Kogo ono dotyczy?
– Jak należy rozumieć pojęcie powołania?
– Jakie są rodzaje powołań?
(kapłan, zakonnik, lekarz, pielęgniarka, nauczyciel, ojciec, matka, uczeń etc.)
Pomódlmy się za wszystkich powołanych, aby umieli rozpoznać swoje powołanie i aby wiernie w nim trwali.
Modlitwa spontaniczna lub Psalm 139 (fragmenty):
„Panie, przenikasz i znasz mnie,
Ty wiesz, gdy siedzę i wstaję.
Z daleka przenikasz moje zamysły,
widzisz moje działanie i mój spoczynek
51
i wszystkie moje drogi są Ci znane.
Ty ogarniasz mnie zewsząd
i kładziesz na mnie swą rękę.
Zbyt dziwna jest dla mnie Twa wiedza,
zbyt wzniosła: nie mogę jej pojąć.
Zbadaj mnie, Boże, i poznaj me serce;
doświadcz i poznaj moje troski,
i zobacz, czy nie zdążam drogą nieprawą,
a prowadź mnie droga odwieczną”.
Spróbujmy zobaczyć, co na temat powołania mówi Pismo św., ponieważ powołanie jest wezwaniem Boga kierowanym do ludzi.
PODANIE PRAWDY
Opisy powołania zaliczają się do najpiękniejszych fragmentów biblijnych. Motyw ten przewija się od Księgi Rodzaju do Apokalipsy. Ukazują one majestat i tajemnicę Boga, który powołuje, oraz postawę człowieka, który udziela Mu odpowiedzi. Przyjrzyjmy się kilku scenom powołania, wyjętym z Nowego Testamentu.
K. zadaje uczniom do przeczytania Mt 4,18-22:
– Jaka jest sceneria opisu?
– Kim są główni bohaterowie perykopy? (imię, zawód, cechy charakteru)
– Co czyni Jezus?
– Do czego ich powołuje?
– Jaka jest reakcja rybaków?
– Z czego rezygnują?
– Jakie są ich kwalifikacje do przyszłego zadania (np. w skali 1-10)?
– Dlaczego Jezus tak ryzykuje?
K. wprowadza do przyjęcia kolejnej perykopy:
Przykład innego powołania wyjaśni nam tajemnicę Chrystusowych wezwań.
K. poleca znaleźć i przeczytać Mt 9,9-13:
– Kim był celnik w czasach Jezusa?
– Kim są główni bohaterowie perykopy?
– Jakim wezwaniem Jezus powołuje Mateusza?
– Czym odpowiada Mateusz?
– Jak określilibyście decyzję Mateusza?
(ma stabilną sytuację życiową, dobre układy z okupantem, pieniądze, dom,
rodzinę)
– Jak się mają jego kwalifikacje do decyzji Jezusa?
– Jak ten rozdźwięk tłumaczy Jezus? (w. 12-13)
52
Wyobraźmy sobie, że za czasów Pana Jezusa było biuro, w którym pracował
doradca ds. organizacyjnych, z całym sztabem psychologów, socjologów i innych,
którzy pomagają dobrać personel do określonego przedsięwzięcia. Jezus napisze listę swoich kandydatów na apostołów i poprosi to biuro o opinię.
Tekst można powielić w większej ilości egzemplarzy, żeby go dostał każdy uczeń.
Raport poufny
Nadawca:
Onezyfor
Doradca ds. organizacyjnych
Jerozolima
Adresat:
Jezus, Syn Boży
Stolarnia
Nazaret
Szanowny Panie!
Dziękuję za przesłanie nam życiorysów osób, które Pan wybrał w celu powierzenia im odpowiedzialnych stanowisk w Pańskim dziele ewangelizacji. Obecnie
przeszli oni przez serię bardzo ważnych testów. Wyniki zostaną omówione. Oprócz
tego przewidziane jest jeszcze osobiste spotkanie każdego z nich z naszym psychologiem i doradcą ds. przydatności zawodowej.
Nasze biuro doszło do wniosku, że wielu Pańskim kandydatom brakuje doświadczenia, że nie mają przygotowania, stąd ich nieprzydatność dla tego typu
akcji, jaką Pan chce podjąć. Zachęcamy więc do kontynuowania poszukiwań osób,
które potwierdziłyby swoje kompetencje.
Ogólna charakterystyka dotychczasowych sylwetek ewentualnych apostołów:
– Szymon Piotr – chwiejny, poddaje się nagłym zmianom nastroju.
– Andrzej – nie ma żadnych predyspozycji, by objąć odpowiedzialne
stanowisko.
– Jakub i Jan, synowie Zebedeusza – przenoszą swój własny interes nad powinność względem społeczeństwa.
– Tomasz – ma tendencje do zbytniego roztrząsania spraw, co mogłoby hamować entuzjazm całego zespołu.
– Mateusz – musimy z bólem poinformować, że figuruje na „czarnej liście”
jako kolaborant i urzędnik okupanta rzymskiego.
– Jakub, syn Alfeusza, i Tadeusz – mają skłonność do radykalizowania.
Jednakże jeden z kandydatów ma wielkie możliwości. Jest zdolny, pomysłowy,
ma łatwość nawiązywania kontaktów i rozwinięty zmysł handlowy, nie brakuje mu
znajomych wśród ludzi na stanowisku. Radzimy więc Panu wziąć Judasza z Kariotu na kierownika i swoją prawą rękę. Ma motywację, wiele inicjatywy, jest ambitny
i nie boi się odpowiedzialności.
53
Inne sylwetki – chyba nie trzeba komentować.
Życzymy Panu wielu sukcesów. Z serdecznymi pozdrowieniami
Onezyfor – doradca d.s. organizacji
– Dlaczego Jezus nie skorzystałby z tej rady?
– Czym przy powoływaniu człowieka kieruje się Chrystus?
– Dlaczego zakłada słabość i brak doświadczenia u powołanych?
– Jak zachował się Piotr w czasie aresztowania Jezusa i Jego śmierci?
– Dlaczego Jezus nie wypomniał mu tego po zmartwychwstaniu?
Zobaczmy, co dla Jezusa jest najważniejsze w powoływaniu osób.
K. poleca odnaleźć J 21,15-17:
– O co pyta Pan Jezus św. Piotra?
– Dlaczego pyta go o miłość?
Powołany to człowiek wielkiej miłości, człowiek zakochany w Bogu, człowiek,
który kocha więcej niż inni.
POGŁĘBIENIE
Przekonajmy się teraz, jak o swoim powołaniu mówi współcześnie żyjący brat
Tadeusz Ruciński ze Zgromadzenia Braci Szkolnych w Częstochowie, autor znanych tekstów literackich.
Można przygotować (jako inscenizację) wywiad z bratem Rucińskim.
Redaktor:
Jak Brat wspomina dzieciństwo?
Brat Tadeusz:
Wspominam je w kolorze baśni. Blisko gór, lasu i strumieni. Odkryłem wtedy
świat dziwów: kwiatów, motyli, kapliczek, tego, co na skale i pod skałą...
Mama bardzo wcześnie nauczyła mnie czytać. Już w pierwszej klasie przeczytałem kilkadziesiąt książek. Uczyłem się w cudownej klasie, w której wychowawczynią
była zawsze uśmiechnięta nauczycielka. Pani ta miała coś z doktora Korczaka, bo
większość lekcji przeprowadzała na łonie natury: w lesie, nad rzeką, w ogrodzie.
Redaktor:
Proszę opowiedzieć nam o swoim powołaniu.
Brat Tadeusz:
Chyba niejeden ksiądz ma wspomnienia podobne do moich. Otóż gdy byłem
chłopcem, ciągnęło mnie do kościoła, do naśladowania księdza, który odprawiał
Mszę świętą. Kiedyś znalazłem figurkę Matki Bożej i tak z nią rozmawiałem, jak
z kimś żywym. A jeszcze wcześniej babcia zaniosła mnie do kościoła i położyła na
54
ołtarzu, ponieważ ciągle chorowałem. Babcia modliła się wtedy do Matki Bożej,
żeby zrobiła ze mną, co chce, bo rodzina już nic nie mogła zrobić. I chyba to
ofiarowanie Matce Bożej zadecydowało, bo potem miałem rozmaite zajęcia: grałem na perkusji, tańczyłem w zespole, interesowałem się fotografią i elektroniką,
byłem w wojsku, a swoje miejsce znalazłem u Braci Szkolnych. Bracia Szkolni m.
in. przybliżają dzieciom Pana Boga. Pomyślałem, że to w sam raz dla mnie, bo
zawsze miałem sentyment do dzieci. Lubiłem z nimi rozmawiać i opowiadać im
różne historie.
Redaktor:
Skąd bierze Brat pomysły do swoich utworów?
Brat Tadeusz:
Skąd brał pomysły Jan Christian Andersen? Z Pisma świętego. Wszystko, co
ciekawego napisałem, to stało się po przeczytaniu Ewangelii. Andersen mieszkał
w domu, w którym ciągle czytano Pismo święte. Główne myśli ubierał tylko w baśniową szatę.
Redaktor:
A czy ktoś ze współczesnych był dla Brata wzorem?
Brat Tadeusz:
Ks. Jan Twardowski pokazał mi, że w kościele można się uśmiechać, że Pan
Bóg też jest uśmiechnięty. Poza tym inni. Nie sposób wymienić. Słuchałem radiowych słuchowisk, czytałem z zapartym tchem „Ucznia kuglarza” Mariana Orłonia. Powoli kształtowało się moje wnętrze i obraz świata. Jakby KTOŚ przygotowywał mnie do tej chwili, kiedy będę opowiadał Ewangelię...
ZASTOSOWANIE
Krótka rozmowa z uczniami na temat wywiadu:
– Co was uderza, dziwi w wypowiedzi brata Tadeusza?
– Jak określilibyście jego powołanie?
– Do czego potrzebujemy ludzi powołanych?
– Co muszą zachować takie osoby?
Spróbujmy teraz wspólnie wyliczyć charakterystyczne cechy osoby powołanej
oraz cechy, które może, ale nie musi posiadać.
Katalog cech możemy zapisać na tablicy w dwóch kolumnach, po lewej i prawej
stronie (może to być też praca domowa).
K. zachęca do zastanowienia się nad następującymi pytaniami:
– Jak możemy pomóc osobom powołanym?
– Jak możemy pomóc kapłanom?
– Czym na pewno kapłanom nie pomagamy?
55
– Jak możemy rozpoznać i rozwijać własne powołanie?
– Na jakie trudności możemy być narażeni?
K. przygotowuje do modlitwy:
Tym, który powołuje, jest Bóg. Powołanie jest Jego łaską, która wiąże się też
z naszą odpowiedzią. Pomódlmy się zatem o gotowość odczytania i realizacji
naszego powołania.
K. umieszcza na tablicy tekst modlitwy:
„O Panie, który na wysokościach mieszkasz,
a nie masz w nienawiści żadnej rzeczy, którąś stworzył,
ukaż mi drogę, którą mam iść.
Rozprzestrzeń miłość moją,
aby na kształt Twego słońca
dosięgła promieniami swymi
każde najmniejsze stworzenie świata”.
(Otrzymaliście Jego moc – bądźcie Mu świadkami, Kielce 1995, s. 13)
Następnie wszyscy modlą się tymi słowami.
K. poleca zapisać temat „Powołanie wezwaniem i odpowiedzią”, pod tematem słowa modlitwy „O Panie...” oraz pracę domową.
56
Spis treści
42. Człowiek gospodarzem i stróżem ziemi .............................................. 1
43. Problemy społeczne troską Kościoła ................................................... 4
VI
Ku pełni życia chrześcijańskiego
44. Wychowanie ku pełni w Chrystusie.
Samowychowanie w życiorysach świętych ......................................... 8
45. Październik w modlitwie różańcowej ................................................ 11
46. Szacunek dla historii własnego narodu . ............................................ 14
47. Adwent – czuwanie i modlitwa . ........................................................ 17
48. Tajemnica wcielenia – „dla nas stał się człowiekiem” ...................... 20
49. Przy wigilijnym stole – spotkanie opłatkowe .................................... 25
50. Wezwania Wielkiego Postu . .............................................................. 27
51. Spowiedź drogą powrotu do Boga i ludzi . ........................................ 30
52. Rekolekcje – moja postawa, zachowanie, udział . ............................. 33
53. Nowe życie w Jezusie Chrystusie ...................................................... 36
54. Grzechy cudze – rozprzestrzenianie się zła ....................................... 40
55. Nieustanna modlitwa życia ................................................................ 44
56. Szczęście chrześcijańskie pragnieniem człowieka i darem Boga . .... 48
57. Powołanie wezwaniem i odpowiedzią ............................................... 51
58. „MIŁOŚĆ I SAMOTNOŚĆ WZIĘŁY SIĘ POD
RĘCE” – POEZJA KS. JANA TWARDOWSKIEGO
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie twórczości poetyckiej ks. Jana Twardowskiego.
Refleksja nad poezją religijną. Potrzeba czytania poezji religijnej.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń wymieni najważniejsze fakty z życiorysu ks. Jana Twardowskiego
– poda tytuły jego tomików poezji
– rozumie, że miłość i samotność często idą w parze
– rozumie rolę poezji religijnej w życiu człowieka.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi scharakteryzować poezję ks. Jana Twardowskiego
– potrafi dokonać poprawnej analizy wybranego utworu
– potrafi uzasadnić, że poezja religijna spełnia wielostronną rolę w życiu człowieka.
Postawy:
– Uczeń wyraża zainteresowanie poezją religijną
– podejmuje próby pisania wierszy religijnych.
Metody i formy pracy: modlitwa, praca z tekstem, inscenizacja, recytacja
Środki dydaktyczne: tekst wywiadu, tomiki poezji ks. J. Twardowskiego.
WPROWADZENIE
K., nawiązując serdeczną więź z uczniami, zaprasza do modlitwy wierszem ks. Jana
Twardowskiego „Spowiedź”:
„Wstyd mi, Boże, ogromnie, że jak grzesznik piszę,
że z czasem zapomniałem Tomasza z Akwinu,
że gdy w maju litania – słowika wciąż słyszę,
a jadąc do chorego – sławię dzikie wino,
obłoki, karpie w stawie, zimą – kiepskie sanie,
kominek, co mi do snu po łacinie gada —
I nagle myśl natrętna, straszna jak powstanie —
Z uczynków? To zbyt mało.
Z ran mnie wyspowiadaj”
(Ks. J. Twardowski, Wiersze, Białystok 1996, s. 32)
1
K. wprowadza w temat:
– Kto z was pisze wiersze?
– Kto lubi poezję?
– Jaką poezję lubicie?
– Jakich znacie poetów?
– Jaką tematykę poruszają ich wiersze?
– Czym różni się proza od poezji?
– Kto z was lubi modlić się wierszem?
Dziś na zajęciach zapoznamy się z twórczością ks. Jana Twardowskiego. Urodził się w 1916 roku w Warszawie. Jako żołnierz AK brał udział w powstaniu warszawskim. Jako poeta zadebiutował w 1937 r. Jaka jest jego twórczość? Czym się
charakteryzuje? Dlaczego ksiądz pisze? O tym dowiemy się z wywiadu.
PODANIE PRAWDY
K. wcześniej przygotowuje tę katechezę z kilkoma uczniami (powinni oni dobrze
recytować). Jeden z uczniów odgrywa rolę ks. J. Twardowskiego, inne dwie osoby
zadają pytania, inscenizując wywiad.
Inscenizacja wywiadu
Osoba 1:
Jak ksiądz scharakteryzowałby swoją poezję?
Ks. Jan:
Zawsze stałem poza wszelkimi szkołami poetyckimi. W okresie międzywojennym lubiłem czytać Czechowicza i pierwsze wiersze pisałem pod jego wpływem. Czechowicz pisał o wsi, prowincji, i to mi się podobało.
Piszę wiersze religijne i tym się może różnię od innych. U nas poezja religijna
w większości była patriotyczna. Jeśli chodzi o mnie, chciałem pisać wiersze
o samej wierze, o przeżyciu religijnym. Jestem zdumiony, że w dzisiejszych czasach, pozornie ateistycznych, mam dość dużą liczbę czytelników. To znaczy, że
ludzie potrzebują tego rodzaju twórczości. Nie boję się pisać wierszy po prostu.
Drażnią mnie wiersze zawiłe, bo myślę, że są upozowane.
Osoba 2:
Czytelnicy księdza to ludzie starsi, młodzież, dzieci. Którym ma ksiądz do
powiedzenia najwięcej?
Ks. Jan:
Bardzo lubię pisać dla dzieci. Wydałem „Patyki i patyczki”, „Kasztan dla milionera”, „Dzieci na drodze krzyżowej”. Teraz przygotowuję się do wydania „Przewodnika po Warszawie dla dzieci” – dostałem takie zamówienie.
2
Jeszcze jako młody ksiądz pracowałem z dziećmi specjalnej troski. Jest to
środowisko bardzo mi bliskie. Wydaje mi się, że ze wszystkich księży piszących
wiersze jako jedyny pisałem dla dzieci. Oczywiście piszę dla młodzieży, którą
uważam za dzieci, co szybko urosły. Znane jest powiedzenie, że dla dzieci trzeba
pisać tak jak dla dorosłych, tylko trochę lepiej.
Osoba 1:
Czy uważa ksiądz, że w dzisiejszym świecie jest miejsce na pokorę, wiarę
i świętość?
Ks. Jan:
Zawsze są ludzie, którzy mimo nieprzychylnych czasów, gorączki pracy, materializmu, mają swoją wrażliwość, swój odrębny świat, którego nie potrafią utracić. W naszych czasach też są święci, tylko my nie umiemy ich docenić. Myślę, że
każdy twórca może być pokorny; Bóg mu daje wrażliwość, możliwość pracy.
Osoba 2:
Czy ksiądz czuje się bardziej poetą, czy księdzem?
Ks. Jan:
Nie bardzo lubię słowo „poezja”. Oczywiście jest ono bardzo wzniosłe, wymyślili je Grecy. Poezja znaczy „tworzenie”. Wolę mówić, że jestem księdzem, który
pisze wiersze. Powstają one przeważnie w czasie wakacji. Mam dużo zajęć, to
odrywa mnie od pisania.
Osoba 1:
Z twórczości księdza emanuje wiara w moc słowa. Dlaczego brakuje jej dzisiejszym twórcom?
Ks. Jan:
Nie wypada mi innych obmawiać. Może trochę przesadzasz, bo jest dużo poetów, którzy piszą lepiej ode mnie. Na pytanie: dlaczego jest dużo wiary? – odpowiem, że jest wielu ludzi żyjących życiem duchowym. Wiara wymaga zaufania
pokładanego w Bogu w najtrudniejszych chwilach. Nie jest rzeczą bardzo trudną
wierzyć, kiedy jesteśmy zdrowi, dobrzy, zamożni. Wiara jest trudna wtedy, kiedy
człowiekowi wiedzie się źle, a mimo to pełni wolę Bożą. Wiara nadaje sens naszemu cierpieniu, miłości, śmierci. Człowiek wierzący wierzy w miłość. W każdej
miłości jest trochę samotności. Wiara jest mądrością życiową, do której nieraz
dochodzi się po latach doświadczeń.
Osoby:
Dziękujemy za rozmowę.
3
POGŁĘBIENIE
Po tym wstępnym zapoznaniu się z autorem każdy z nas może odpowiedzieć
na podstawowe pytania:
– Kim jest autor?
– Jaka jest jego twórczość?
– Co ją charakteryzuje?
– Kto jest jej adresatem?
Proponuję, abyśmy teraz wspólnie pochylili się nad trzema utworami ks. Jana
Twardowskiego i razem dokonali ich analizy.
K. rozdaje powielone na kartkach utwory, tak by każdy uczeń miał przed oczyma
własny egzemplarz.
Recytuje uczeń uzdolniony w tym kierunku.
Prośba o wiarę
Stukam do nieba
proszę o wiarę
ale nie o taką z płaczem na ramieniu
taką co liczy gwiazdy a nie widzi kury
taką jak motyl na jeden dzień
ale
zawsze świeżą bo nieskończoną
taką co biegnie jak owca za matką
nie pojmuje ale rozumie
ze słów wybiera najmniejsze
ma na wszystko odpowiedź
i nie przewraca się do góry nogami
jeżeli kogoś szlag trafi
Analiza:
– Czym jest wiara?
– O jaką wiarę prosi autor?
– Jak ją charakteryzuje?
– Jakiej wiary nie popiera i dlaczego?
– Co znaczy „wiara zawsze świeża”?
Pisanie
Jezu który nie brałeś pióra do ręki
nie pochylałeś się nad kartką papieru
4
nie pisałeś ewangelii
dlaczego nie pisze się tak jak się mówi
nie pisze się tak jak się kocha
nie pisze się tak jak się cierpi
nie pisze się tak jak się milczy
pisze się trochę tak jak nie jest
Analiza:
– Jaki jest twój stosunek do pointy wiersza?
– Co jest konsekwencją takiej postawy?
– Do kogo adresowałbyś ten wiersz?
Nie rozdzielaj
Miłość i samotność
wzięły się pod ręce jak siostry
idą noga w nogę
nie rozdzielaj ich
nie szarp. Łapy przy sobie
miłość bez samotności
byłaby nieprawdą
samotność bez miłości rozpaczą
Stała Matka pod krzyżem
jak pod srebrnym obrazem
nie minęły trafiły
do niej też przyszły razem
chodzi księżyc jak morał
albo osioł po niebie
jeśli były gdzie indziej
to i przyjdą do ciebie
Analiza:
– Co jest przesłaniem tego utworu?
– Jak rozumie autor sentencję „W każdej miłości trochę samotności”?
– Jak ty to rozumiesz?
ZASTOSOWANIE
Po analizie można przeprowadzić promocję tomików wierszy ks. J. Twardowskiego.
K. może pokazać wszystkie wydania wierszy ks. J. Twardowskiego oraz jego książki,
zachęcić ich do lektury czy do nabycia w klasie bądź w sklepiku przy kościele parafialnym. Uczniowie mogą też kilka minut poświęcić na osobistą lekturę przyniesionych przez katechetę pozycji.
5
ZAKOŃCZENIE
K. może zaproponować, jeśli uczniowie chcą i mają takich kolegów, lekcje autorskie
z ich poezją.
Modlitwa wybranym wierszem ks. J. Twardowskiego lub analizowanym wcześniej
wierszem „Pisanie” czy też „Suplikacje”.
Suplikacje
Boże, po stokroć święty, mocny i uśmiechnięty
Iżeś stworzył papugę, zaskrońca, zebrę pręgowaną
kazałeś żyć wiewiórce i hipopotamom
teologów łaskoczesz chrabąszcza wąsami
dzisiaj, gdy mi tak smutno i duszno, i ciemno
uśmiechnij się nade mną
(Ks. J. Twardowski, Wiersze, Białystok 1996, s. 7)
K. zadaje pracę domową.
Książki i tomiki ks. J. Twardowskiego:
Wszędy pełno Ciebie, Warszawa 1995.
Patyki i patyczki
Niecodziennik, Kraków
Spóźnione kukanie, Kraków 1996.
Milczysz ze mną, Poznań 1996.
Nie przyszedłem pana nawracać, Warszawa 1996.
Najnowszy zeszyt w kratkę, Kraków 1997.
6
VII
HISTORIA CHRZEŚCIJAŃSTWA
(CZASY NOWOŻYTNE)
„Bóg jest jedyny;
poza Nim nie ma innych bogów.
On przekracza świat i historię.
To On uczynił niebo i ziemię:
«Przeminą one, Ty zaś pozostaniesz».
...wiara opiera się na działaniu Boga w historii”.
(KKK 212. 2738)
7
59. WIELKA REFORMA CHRZEŚCIJAŃSTWA
W XVI w.
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie założeń reformy Kościoła (katolickiej i protestanckiej) w XVI w.
Poznanie reformatorów (katolickich i protestanckich), pełnych troski o społeczność wierzących
Kształtowanie poglądu na znaczenie reform chrześcijaństwa.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń wymieni przyczyny reformy chrześcijaństwa w XVI w.
– wymieni głównych reprezentantów reformy
– zdefiniuje i rozgraniczy pojęcia: reforma katolicka, reforma protestancka,
kontrreformacja, luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, reformacja
– wymieni postanowienia Soboru Trydenckiego.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić, na czym polegała przemiana religijności średniowiecznej z rytualno-wspólnotowej na pogłębioną, indywidualną
– potrafi scharakteryzować reformację jako przejaw „kryzysu wiary” i dążeń
do pogłębienia religijności.
Postawy:
– Uczeń docenia żarliwą wiarę reformatorów
– wyraża postawę tolerancji i szacunku wobec innych wyznań chrześcijańskich
– aktywnie włącza się w działania ekumeniczne
– modli się o jedność chrześcijan
– wyraża więź ze swoim Kościołem, docenia osiągnięcia i wartości Kościołów
po reformacji.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, wykład, graficzne przedstawienie
treści, praca zbiorowa.
Środki dydaktyczne: portrety reformatorów, plansze z hasłami.
WPROWADZENIE
K. nawiązuje z klasą rozmowę o rozumieniu przez nią pojęcia „reforma”. Prosi
o podanie konkretnych przykładów reform. Zwraca uwagę, że każda reforma ma
swoje przyczyny, cele i skutki. Następnie zapowiada temat i zaprasza do wspólnej
modlitwy np. „Duchu Święty, który oświecacsz...”
8
PODANIE PRAWDY
W prezentacji materiału K. powinien unikać podręcznikowego dzielenia reform chrześcijaństwa w XVI w. na blok przedstawiający reformację i na blok poświęcony reformie katolickiej. Reformę należy przedstawić integralnie, tak aby uniknąć wrażenia,
jakoby protestanci – Luter i Kalwin, prowadzili reformę Kościoła, natomiast reforma katolicka rozpoczęła się dopiero po Soborze Trydenckim. Tak np. wystąpienie
Lutra powinno sąsiadować z nawróceniem św. Ignacego z Loyoli jako fakty dokonujące się w jednym, nie podzielonym Kościele.
K. powinien również zwrócić uwagę na pozytywne ukazanie reformatorów (katolickich i protestanckich), akcentując motywację ich działań (troska o zbawienie wiernych i żarliwa wiara).
Do przyczyn reformacji należy zaliczyć: handel odpustami, niski poziom intelektualny duchowieństwa, zepsucie moralne w Rzymie oraz kierunek na przemianę
religijności – devotio moderna, kładącą akcent na indywidualne stawanie przed Bogiem, bez urzędowego pośrednictwa Kościoła.
W jej wyniku zwołano Sobór Trydencki, aby nawiązać dialog i pojednać się
z protestantami; dopiero w końcowej fazie sobór nabrał charakteru antyprotestanckiego.
W trakcie wykładu K. dzieli tablicę kredą wszerz na dwie połowy, po czym zwraca się
do uczniów, aby w górnej i dolnej części umieszczali odpowiednie pojęcia: „reforma
chrześcijaństwa w XVI wieku”, „reformacja”, „reforma katolicka”, „reforma protestancka”, „kontrreformacja”, „luteranizm”, „kalwinizm”, „anglikanizm”, a także
„postanowienia Soboru Trydenckiego” jak to pokazuje schemat w podręczniku
ucznia.
POGŁĘBIENIE
K. stawia pytanie:
– O co chodziło reformatorom?
K. dzieli klasę na cztery grupy i poleca napisać odpowiedź na to pytanie jako notatkę
prasową. Można analizować motywację: Lutra, Kalwina, św. Ignacego z Loyoli lub
Karola Boromeusza (podręcznik). Z wypowiedzi uczniów K. wydobywa aspekt osobistej wiary reformatorów oraz ich troski o zbawienie wiernych.
ZASTOSOWANIE
K. może ukazać aspekt ekumeniczny bazując na „Karcie Ekumenicznej”. Można
ograniczyć się do jednego problemu, np. działalności ekumenicznej w Europie. Pomocne mogą być teksty:
9
Karta Ekumeniczna (fragmenty)
I. Wezwani razem do jedności wiary
1. Zgodnie z Ewangelią Jezusa Chrystusa, jak to naucza Pismo Święte i ujmuje ekumeniczne nicejsko-konstantynopolskie wyznanie wiary, wierzymy w Boga
w Trójcy: Ojca, Syna i Ducha Świętego.
II. W drodze do widzialnej jedności Kościołów w Europie
2. Głosić razem Ewangelię
Najważniejszym zadaniem Kościołów w Europie jest wspólne głoszenie Ewangelii słowem i czynem dla zbawienia wszystkich ludzkich istot. Wobec braku wspólnych odniesień, wobec oddalenia się od wartości chrześcijańskich, lecz także
wobec różnobarwnego poszukiwania sensu chrześcijanki i chrześcijanie są szczególnie wezwani do dawania świadectwa swojej wierze.
4. Działać razem
Ekumenizm wyraża się już w wielu formach wspólnego działania. Liczne chrześcijanki i chrześcijanie różnych Kościołów żyją i działają razem jako przyjaciele,
sąsiedzi, w pracy i w ramach własnej rodziny. W sposób szczególny międzywyznaniowe małżeństwa winny spotykać się z pomocą w praktykowaniu ekumenizmu w życiu codziennym.
5. Wspólnie się modlić
Ekumenizm żyje dlatego, że razem słuchamy słowa Bożego i pozwalamy, aby
Duch Święty działał w nas i przez nas.
III. Nasza wspólna odpowiedzialność w Europie
7. Przyczyniać się do kształtowania Europy
W ciągu wieków rozwijała się Europa nacechowana w płaszczyźnie religijnej
i kulturalnej przeważnie chrześcijaństwem. Równocześnie z winy chrześcijan rozprzestrzeniło się wiele zła w Europie i poza jej granicami. Wyznajemy naszą współodpowiedzialność za tę winę i prosimy o jej wybaczenie Boga i ludzi...
Kościoły popierają jednoczenie się kontynentu europejskiego. Nie można
osiągnąć jedności w trwałej formie bez wspólnych wartości. Jesteśmy przekonani, że dziedzictwo duchowe chrześcijaństwa stanowi siłę inspirującą i wzbogacającą Europę.
8. Pojednanie narodów i kultur
Za bogactwo Europy uważamy wielość tradycji regionalnych, narodowych,
kulturalnych i religijnych. Wobec licznych konfliktów zadaniem Kościołów jest
wspólne podejmowanie posługi pojednania także wobec narodów i kultur. Wiemy, że pokój między Kościołami stanowi w tym względzie równie ważną przesłankę...
10
Kiedy szanujemy osobę i godność każdego człowieka jako obrazu Bożego,
opowiadamy się za absolutną równością każdej istoty ludzkiej.
Strasburg, dnia 22 kwietnia 2001 roku,
Metropolita Jeremiasz – Konferencja Kościołów Europejskich
Kard. Miloslav Vlk – Rada Konferencji Biskupów Europejskich
ZAKOŃCZENIE
K. zadaje pracę domową:
Napisz, co zawdzięczamy reformatorom chrześcijaństwa z XVI wieku.
Literatura
J. Kłoczowski, Kościół katolicki w świecie i w Polsce. Szkice historyczne, Katowice 1986, s. 24-35.
D. Olszewski, Dzieje chrześcijaństwa w zarysie, Kraków 1999, s. 209-230.
D. Olszewski, Szkice z dziejów kultury religijnej, Katowice 1986, s. 55-60.
Encyklopedia chrześcijaństwa, Kielce 2000.
11
60. KOŚCIÓŁ WOBEC WYZWAŃ
EPOKI OŚWIECENIA
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie zagrożeń dla wiary w filozofii oświecenia.
Poznanie prawdy, że wiara i rozum wzajemnie się uzupełniają.
Troska o rozwój wiary.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń zdefiniuje pojęcia: masoneria, racjonalizm, deizm
– wymieni autentyczne osiągnięcia epoki oświecenia
– wymieni zagrożenia wiary zawarte w filozofii oświecenia
– rozumie nielogiczność poglądów przeciwstawiających wiarę rozumowi.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi scharakteryzować intelektualne podstawy oświecenia
– potrafi rozróżnić wartości i zagrożenia kryjące się w myśli oświeceniowej
– potrafi uzasadnić, dlaczego deizm i ideologia masońska nie da się pogodzić
z nauką Kościoła katolickiego
– potrafi uzasadnić, że wiara i rozum wzajemnie się uzupełniają i nie może
być między nimi konfliktu.
Postawy:
– Uczeń wyraża krytyczną postawę wobec ideologii niezgodnych z wiarą katolicką
– okazuje wdzięczność Bogu za łaskę wiary i dar zbawienia
– modli się o światły umysł i głęboką wiarę
– wyraża przekonanie, że rozum potrzebuje wiary, aby lepiej poznać prawdę.
Metody i formy pracy: praca w grupach, rozmowa kierowana, wykład, analiza
tekstów, graficzne przedstawienie treści.
Środki dydaktyczne: kartki z potrzebnymi tekstami i pytaniami do tekstów.
WPROWADZENIE
Pomódlmy się na początku dzisiejszego spotkania, dziękując dobremu Bogu
za wszystkie Jego dary. Wyraźmy wdzięczność za dar rozumu, za zdolność myślenia, za to, że potrafimy kochać (akt miłości).
Przy stworzeniu człowieka Bóg wyposażył go w wiele darów.
– Jakie dary otrzymali od Boga pierwsi ludzie?
(nieśmiertelność, rozum, wolną wolę)
12
– Co to znaczy, że człowiek został stworzony na Boży obraz i podobieństwo?
(ma duszę nieśmiertelną, dzięki której potrafi kochać i myśleć)
Jednym z wymienionych Bożych darów jest rozum.
– Dlaczego możemy go nazwać darem Bożym?
(dzięki niemu człowiek może myśleć, tworzyć, „panować nad światem”,
a posługując się swoją inteligencją ulepsza świat rozmaitymi wynalazkami)
Rozum z pewnością może świadczyć o wielkości i sile człowieka, choć nie
zawsze. Czasem ta wielkość staje się wadą.
– Kiedy tak jest?
(gdy swoją inteligencję, rozum i umiejętności człowiek wykorzystuje po to,
aby szkodzić innym; gdy to oddala go od innych ludzi i od Boga)
– Co jest potrzebne, aby dar rozumu wykorzystany był godnie?
(chęć pomocy komuś, dobre intencje, czyste sumienie)
Dar rozumu przynosi człowiekowi korzyść i decyduje o jego wielkości wówczas,
gdy jest połączony z dobrocią. Tej dobroci i miłości uczy nas Ten, od którego otrzymujemy wszelkie dobra. Można śmiało powiedzieć, że rozum i wiara wzajemnie
się dopełniają. Dzięki wierze rozum może służyć dobru człowieka. Wiara w pewien sposób uszlachetnia jego myśli, wznosi je do Boga, a Bóg błogosławi ludzkim
poszukiwaniom i wynalazkom.
Za chwilę zapoznamy się bliżej z filozofią oświecenia, z ówczesnymi poglądami na temat wiary i rozumu, poznając też osiągnięcia tej epoki.
PODANIE PRAWDY
Jeden z najwybitniejszych filozofów XVIII w. twierdził, że oświecenie miało
polegać na nowej filozofii, której podstawę stanowią możliwości poznawcze ludzkiego rozumu; zasługują one na pełną samodzielność, polegającą na zerwaniu
z kościelną etyką i dogmatami. Istotą oświecenia było, według Kanta, wolnomyślicielstwo. Problematyka światopoglądowa epoki oświecenia była zdominowana sporem z religią i o religię, o jej miejsce w systemie uznawanych prawd i wartości.
Podkreślanie pełnej autonomii ludzkiego umysłu musiało w oczywisty sposób
prowadzić do osłabienia dotychczasowych autorytetów religijnych, do szerzenia
się sceptycyzmu i relatywizmu w sprawach wyznaniowych. Z obrazu świata eliminowano wartości nadprzyrodzone, Boga-Stwórcę utożsamiano z naturą, a religia
traktowana była jako zjawisko czysto naturalne, wyrażające się w powszechnych
ideach, wrodzonych każdemu człowiekowi. W miejsce Objawienia głoszono religię i etykę naturalną. Uważano, że człowiek sam może dojść do podstawowych
prawd religijnych, kierując się jedynie „naturalnym światłem rozumu”. Taki sposób rozumowania prowadził do deizmu. Wśród deistów istniało duże zróżnicowanie poglądów, trudno bowiem o jednomyślność wśród ludzi, którzy przyjęli
zasadę wolnomyślicielstwa. Jedni deiści byli bliżsi chrześcijaństwu, inni bardziej
dalecy od chrześcijańskiej koncepcji Boga. Obok deistów widzących w Bogu jedynie pierwsze źródło ruchu, byli entuzjaści panteistycznego (greckie pan – wszystko, theos – Bóg) kultu natury, stawiający znak równości między nią a Bogiem.
13
Z ideologią oświecenia bardzo ściśle wiąże się wolnomularstwo (masoneria).
Wywodzi się ono historycznie z cechu „wolnych mularzy i kamieniarzy”, który
istniał w czasach średniowiecza. Od renesansu jego charakter uległ przekształceniu i odtąd loże wolnomularskie stają się ogniskami nowych idei filozoficznych.
Wolnomularstwo, związek o charakterze tajnym, zwalczało klerykalizm, apodyktyczny dogmatyzm i nietolerancję. Głosiło wolność religii, wolność prasy,
oddzielenie Kościoła od państwa, upowszechnienie kultury, likwidację nędzy,
ograniczenie hierarchicznego despotyzmu. Przy tym od samego początku reprezentowało charakter międzynarodowy i międzywyznaniowy, a pod szczytnymi
hasłami podjęło bezpardonową walkę z Kościołem. Wolnomularstwo, stojąc na
gruncie tolerancji i uznając wolność sumienia jako prawa przyrodzonego każdego człowieka, musiało popaść w konflikt z Kościołem katolickim. Poszczególni
papieże zakazywali należenia do lóż masońskich.
Aktywność ludzi oświecenia była bardzo bogata również w zakresie życia kościelnego. W XVIII wieku rodziły się i upowszechniały wielorakie projekty reform kościelnych. Oświeceniowy ruch odnowy religii nie był domeną wyłącznie
Kościoła katolickiego. Swoim zasięgiem objął również inne wyznania chrześcijańskie, a przede wszystkim Kościoły reformowane. Domagano się min. tolerancji religijnej i swobody kultu dla mniejszości wyznaniowych (w Polsce innowiercy
cieszyli się swobodą wyznania).
Oświecenie katolickie skupiało się na wypracowaniu nowych form duszpasterstwa parafialnego. Na szczególne podkreślenie zasługuje ogromny wysiłek
katechetyczny. Podejmowano próby upowszechniania wśród ludu tekstów Pisma
św., starano się zapewniać ogółowi wiernych dostęp do liturgii przez upowszechnianie ludowych pieśni, przekładanie i objaśnianie tekstów liturgicznych (np.
przekłady mszału rzymskiego, rytuał wprowadzony w językach narodowych).
W reformach liturgicznych oświecenia katolickiego zaznaczył się wyraźnie chrystocentryzm, z równoczesnym ograniczeniem nadmiernie rozbudowanego kultu
świętych. Centrum życia katolików miała się stać Msza św. i sakramenty.
W programie reform oświecenia katolickiego chodziło o pełną dojrzałość
moralną ludzi wierzących i świadome włączenie się w budowę lepszej doczesności. Ulepszanie świata i warunków bytu rysowało się jako jeden z podstawowych
obowiązków wyznaczonych przez Boga człowiekowi. Reformy oświecenia katolickiego nie sprowadzały się tylko do haseł. Postulaty reformatorskie wprowadzano w życie i naprawdę w tym czasie wiele zmieniło się w życiu Kościoła, przede
wszystkim gdy idzie o dziedzinę wykształcenia i świadomości religijnej.
Historyczne znaczenie epoki oświecenia uwidoczniło się też w życiu społecznym i kulturalnym. Zwłaszcza w zakresie oświaty i szkolnictwa – od poziomu
ludowego po wyższe uczelnie. W stosunkach społecznych zaznaczył się wyraźny
wzrost tolerancji wyznaniowej jak również nasilenie się dążności humanistycznych. Zmieniło to w znacznym stopniu klimat społecznej wrażliwości na ludzkie
potrzeby. Humanitaryzm towarzyszył oświeceniu od jego początków, jednak jego
wielkie nasilenie znamionuje ostanie dziesięciolecia XVIII w.
14
Podstawowe prawa człowieka, sformułowane w amerykańskiej Deklaracji
Niepodległości z 1776 r. i we Francuskim Zgromadzeniu Narodowym w 1789 r.,
to również owoce oświecenia. Są one dokumentami dążeń do wolności, świadectwem ewolucji nowożytnego świata, zmierzającej do coraz głębszego rozumienia
ukrytych w prawie naturalnym inspiracji chrześcijańskich.
Należy jednak pamiętać, że rewolucja francuska, stosując powszechnie terror, łamała ustanowione przez siebie prawa. Jej przywódcy, wierni wolnomularskim ideom, dążyli do całkowitego podporządkowania Kościoła państwu. Temu
celowi służyła uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w 1790 roku Konstytucja Cywilna Kleru, zobowiązująca duchownych do składania przysięgi wierności nowym władzom i odrzucająca jurysdykcję papieską. Opornych spotykały represje, na przykład deportacje lub więzienie. W ciągu kilku miesięcy poniosły
śmierć setki kapłanów przetrzymywanych w niehumanitarnych warunkach. Spacyfikowano wiele wiosek, których ludność wraz ze swymi duszpasterzami stawała w obronie należnych im obywatelskich praw. Owocem rewolucji była też konfiskata kościelnych majątków i rozwiązanie zakonów.
POGŁĘBIENIE
K. przedstawia stanowisko Kościoła wobec masonerii:
Masoneria to rodzaj społeczności o zakonspirowanych strukturach, której celem jest zapanowanie nad ludźmi, a racją bytu – walka z Bogiem i Jego Kościołem. Jest to jakby działający z ukrycia i nielegalny rząd wewnątrz państwa prawowitego.
Masoneria jest przez Kościół potępiana ze względu na naturalistyczny charakter ideologii masońskiej i tajność tej organizacji. Pierwszą zasadą wyznawców
naturalizmu jest to, iż we wszystkich sprawach ludzki rozum (natura) powinien
być panem. Wychodząc z tego założenia, powinności względem Boga albo się
lekceważy, albo na podstawie mętnych opinii i błędnych sentymentów zmienia
się samą ich istotę. Naturaliści zaprzeczają, jakoby Bóg był sprawcą jakiegokolwiek objawienia. Dla nich, poza tym, co może być pojęte przez ludzki rozum, nie
ma ani religijnego dogmatu, ani prawdy, ani nauczyciela, którego słowom, z racji
jego nauczycielskiego mandatu, należałoby dawać wiarę.
Katolicy, którzy przystąpili do lóż masońskich, żyją w stanie grzechu śmiertelnego i nie wolno im przyjmować Komunii świętej.
K. dzieli klasę na grupy. Każda dostaje tekst do przeczytania i analizy (teczka pomocy – można do nich dołączyć teksty biblijne z podręcznika ucznia). Po zakończeniu
pracy, każda grupa prezentuje swoje wnioski całej klasie.
ZASTOSOWANIE
Uczniowie zapisują temat. Następnie zastanawiają się nad wyrażeniem prośby do
Boga o głęboką wiarę. K. sugeruje, aby modlitwa była związana z bieżącym tematem. Klasa wspólnie układa modlitwę i zapisuje ją do zeszytów. Należy zwrócić uwa15
gę na wdzięczność za dar rozumu i wiary oraz na prośbę o wzrost w wierze i o bliskość z Bogiem i ludźmi.
K. może polecić graficzne wyrażenie zdania z encykliki „Fides et ratio”:
„Wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy”.
ZAKOŃCZENIE
K. zadaje uczniom pracę domową i zaprasza do wspólnej modlitwy o pogłębienie
wiary (akt wiary i nadziei).
Literatura
Ks. Daniel Olszewski, Dzieje chrześcijaństwa w zarysie, Katowice 1983.
Julia Szwarc, Pomogę ci znaleźć Pana Boga, Niepokalanów 1993.
16
61. ODPOWIEDŹ KOŚCIOŁA NA KWESTIE
SPOŁECZNE W XIX I XX w.
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie istotnych punktów katolickiej nauki społecznej i najważniejszych
problemów społecznych XIX i XX w.
Świadomość wpływu katolickiej nauki społecznej na życie społeczeństw.
Troska o prawa każdego człowieka i całych społeczeństw.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń wyjaśni, czym zajmuje się katolicka nauka społeczna
– wymieni ważniejsze encykliki społeczne z XIX i XX w. oraz poda ich autorów
– wymieni najważniejsze problemy społeczne w XIX i XX w.
– zdefiniuje pojęcia: encyklika, liberalizm, kapitalizm, patronalizm, korporacjonizm.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi omówić najważniejsze problemy społeczne w XIX i XX w.
– potrafi scharakteryzować działania katolickiego ruchu społecznego w ostatnich latach XIX w.
Postawy:
– Uczeń jest odpowiedzialny za dobro społeczności, w których żyje
– respektuje prawa człowieka, sprzeciwia się ich naruszaniu.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, wykład, metaplan, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: szablony potrzebne do pracy metodą metaplanu.
WPROWADZENIE
Na początku naszego spotkania pomódlmy się za wszystkich pokrzywdzonych,
niesprawiedliwie potraktowanych, bezrobotnych, bezdomnych, głodnych, aby
spotkali na swojej drodze ludzi o wrażliwym sercu, a przez nich doznali pociechy
i pomocy od Boga „Pod Twoją obronę”.
Każdy człowiek ma w swoim życiu zarówno chwile radosne i szczęśliwe, jak
i takie, które go przygnębiają i smucą. Są wydarzenia i sytuacje po prostu wspaniałe, ale bywa i na odwrót.
– Co może być powodem smutku, przygnębienia?
(śmierć kogoś bliskiego, choroba, brak sensu, samotność, brak pieniędzy,
brak pracy itp.)
17
– Czemu człowiekowi jest tak źle, gdy przeżywa samotność?
(czuje, że wtedy nic nie ma sensu, a on sam nie jest nikomu potrzebny)
Człowiek został stworzony z miłości i do niej jest też powołany. Ma żyć razem
z innymi i dla innych. Człowiekowi potrzebne jest społeczeństwo. Tu rodzi się
i dojrzewa. Najpierw dzieje się to w rodzinie, a potem w różnych wspólnotach.
Jedną z tych wspólnot jest Kościół.
Każda wspólnota ma swoje radości i smutki.
– Jakie problemy można dostrzec obecnie?
(bieda, bezrobocie, kryzys rodziny itp.)
Żaden z tych problemów nie jest obojętny wspólnocie kościelnej. Urząd Nauczycielski Kościoła często zabierał i nadal zabiera głos w kwestiach społecznych.
PODANIE PRAWDY
Nauczanie Kościoła katolickiego (soborów, papieży, synodów, biskupów)
w sprawach społecznych oraz oparta na nim refleksja nazywane są katolicką
nauką społeczną. Papieże wypowiadali się na te tematy w dokumentach, które
nazywamy encyklikami.
Vajważniejsze z encyklik społecznych oraz ich autorzy:
Leon XIII – Rerum novarum (1891)
Pius XI – Quadragesimo anno (1931)
Pius XII – jego pontyfikat przypada na lata drugiej wojny światowej i tzw. „zimnej
wojny”; nie ogłosił on żadnej encykliki o charakterze ściśle społecznym, choć jego
nauczanie społeczne zawarte jest w orędziach radiowych
Jan XXIII – Mater et magistra (1961) i Pacem in terris (1963)
Paweł VI – Populorum progressio (1967), list apostolski Octogesima adveniens
(1971)
Jan Paweł II – Redemptor hominis (1979), Laborem exercens (1981), Sollicitudo rei socialis (1987).
Najczęściej poruszane punkty w nauczaniu społecznym:
domaganie się szacunku dla osoby ludzkiej i przestrzegania jej praw
osoba ludzka jest podmiotem, fundamentem i celem wszystkich instytucji
społecznych
praca ma niezbywalną godność, jest ściśle związana z doskonaleniem człowieka i stanowi środek w przekształcaniu świata
zasady porządku społeczno-gospodarczego
rodzina jako naturalne i obfite źródło potęgi narodu
problem rozwoju, szczególnie w krajach ubogich
prawa człowieka
kultura, sprawy międzynarodowe
respektowanie zasad sprawiedliwości, prawdy, miłości i wolności.
18
Historia katolickiej nauki społecznej
Zgubne skutki liberalizmu (pogląd oparty na indywidualistycznej koncepcji
człowieka, dążący do zagwarantowania swobody działania jednostkom i usunięcia interwencji państwa) i kapitalizmu (ustrój społeczno-gospodarczy łączący środki produkcji, należące do klasy kapitalistów, z siłą roboczą pracowników najemnych, pozbawionych środków produkcji, w którym jedyny cel działalności gospodarczej skupia się wokół zysku), przejawiające się w narastaniu
w XIX w. tzw. kwestii społecznej, co polegało na proletaryzacji społeczeństw
(przekształcenie ludności w proletariuszy, tzn. w najemników, pozbawionych
własnych środków produkcji, czyli klasę robotniczą), zniewoleniu gospodarczym mas robotniczych, zubożeniu ludności i bezrobociu, powtarzających się
raz po raz kryzysach gospodarczych itp., stanowią tło sporów i dyskusji między
katolickimi liberałami, tzw. patronalistami, a tzw. katolikami społecznymi, którzy domagali się reformy społeczeństwa kapitalistycznego na gruncie zasad sprawiedliwości chrześcijańskiej. Patronalizm społeczny, odwołujący się do miłości
społecznej, poszukiwał rozwiązania tych problemów w miłosierdziu i opiekuńczej trosce przedsiębiorcy (patron) o robotników. Katolicyzm społeczny domagał się interwencji państwa, a także Kościoła w sprawach społeczno-gospodarczych, stojąc na stanowisku, że interwencja państwa może być skuteczna
i pożyteczna oraz że Kościół dysponuje w tej dziedzinie wielkimi możliwościami
nie tylko wychowawczymi, ale i organizacyjnymi. Interwencja państwa powinna najpierw polegać na ustanowieniu odpowiednich ochronnych i opiekuńczych
praw, a w dalszej perspektywie na przebudowie ustroju społecznego w duchu
korporacjonistycznym (korporacjonizm to wypracowana przez katolicyzm społeczny XIX i XX w. koncepcja ustroju społeczno-gospodarczego o charakterze
samorządowym). Należy bowiem zmierzać do takiej budowy społeczeństwa,
żeby naprawiając błędy liberalizmu wypełnić odpowiednimi strukturami społecznymi próżnię, jaka powstała między państwem a jednostką; zagraża ona
bowiem wolności jednostki i może zaowocować tyranią państwa policyjnego
oraz kapitalistycznym uciskiem.
Najwybitniejsze osiągnięcia uzyskał w XIX w. katolicki ruch społeczny
w Niemczech, gdzie biskup W. E. von Ketteler, ordynariusz Moguncji, stał się
twórcą demokracji chrześcijańskiej i stanął w zdecydowanej opozycji wobec
panoszącego się tam liberalizmu gospodarczego. Szczególny akcent kładł na
organizację i rozwój robotniczych związków zawodowych, które skutecznie
chroniłyby interes pracowników.
Najdonioślejszym wydarzeniem w rozwoju katolickiej myśli społecznej było
wydanie przez papieża Leona XIII encykliki Rerum novarum (1891), która się
zajmowała kwestią robotniczą. Papież widział szansę naprawy stosunków społecznych m. in. w organizowaniu niezależnych od państwa robotniczych związków zawodowych. Wskazał na ogólne prawo do swobodnego stowarzyszania
się, którego źródłem jest prawo naturalne. Ojciec święty upominał się o god-
19
ność pracowników. Uważał, że hańbą jest posługiwać się ludźmi tak, jakby to
były rzeczy służące do osiągania coraz większego zysku.
Zasady katolickiej doktryny społecznej sformułowane przez Leona XIII
przyczyniły się do rozwoju związków zawodowych, które zrzeszały chrześcijańskich robotników we wszystkich krajach europejskich, i do rozwoju chrześcijańskiego ruchu społecznego.
Warto również wspomnieć o intensywnym rozwoju Akcji Katolickiej, która
za czasów pontyfikatu Piusa XI (1922-39) stała się potężną organizacją ogólnokościelną, dysponującą bogatymi środkami społecznego oddziaływania. Wywodzi się ona z tzw. ruchu katolickiego, który rozwijał się w XIX w. Jej celem
miało być przywrócenie panowania Chrystusa Króla i Jego królestwa, uobecnionego w sposób widzialny w Kościele katolickim.
POGŁĘBIENIE
Pracując metodą metaplanu, uczniowie zastanawiają się nad podanymi problemami. K. dzieli klasę na grupy i rozdaje im szablony z zestawem pytań do uzupełnienia. Grupy pracują nad wyszczególnieniem problemów społecznych, szukają
ich przyczyn oraz sposobów zaradzenia im. Po skończonej pracy uczniowie dzielą
się swoimi spostrzeżeniami z całą klasą.
K. podsumowuje dyskusję, zwracając uwagę na to, że wszystkie wymienione przez
uczniów problemy społeczne są przez Kościół zauważane. Szuka on sposobów ich
rozwiązywania i zawsze jest po stronie pokrzywdzonych. Obecny papież często upomina się za tymi, którym należy pomóc. Czyni to z mocy swojego urzędu – nauczając w encyklikach, podczas pielgrzymek i w rozmowach z ludźmi sprawującymi
władzę.
Jak jest?
Jak być powinno?
PROBLEM
Dlaczego nie jest tak,
jak być powinno?
20
Co zrobić,
żeby było inaczej?
niesprawiedliwość
bezrobocie
wyzyskiwanie ludzi, poniżanie ich
kłótnie
nienawiść
żądza zysku
wojny
terroryzm
bogacenie się państw silnych
zubożenie państw słabszych
zgoda na aborcję, eutanazję
bezdomność
łamanie praw człowieka
egoizm
chciwość
nienawiść
obojętność
materializm
sprawiedliwość
praca dla wszystkich
szacunek dla człowieka i jego pracy
uczciwość
przyjaźń
życzliwość
miłość
prawo do życia
prawo do nienaruszalności ciała
prawo do środków zabezpieczających
godne życie
prawo do dobrej opinii
prawo do wolności w poszukiwaniu prawdy
prawo do własnych poglądów
prawo do wykształcenia
prawo do wyznawania wiary
itp.
PROBLEMY
SPOŁECZNE
zacząć naprawę świata od siebie
angażować się w sprawy społeczne
upominać tych, którzy źle robią
interesować się sprawami społecznymi
szanować prawa innych ludzi
upominać się o swoje prawa
mądrze wybierać tych, którzy są odpowiedzialni za prawo, gospodarkę
ZASTOSOWANIE
K. akcentuje prawdę, że każdy człowiek może mieć wpływ na życie społeczności, do
których się zalicza.
Uczniowie w grupach odpowiadają pisemnie na zadane im pytania (teczka pomocy), popierając swoją wypowiedź praktycznymi przykładami.
Grupa 1 i 2:
– Jak możesz się włączyć w ubogacenie społeczności, w której żyjesz na co
dzień, np. rodziny?
Podaj przykład sytuacji, które świadczą o tym, że masz wpływ na to, co dzieje
się w rodzinie.
21
Grupa 3 i 4:
– Jak możesz się włączyć w ubogacenie życia społeczności, w której przebywasz na co dzień, np. klasy?
Podaj przykład sytuacji, które świadczą o tym, że masz wpływ na to, co dzieje
się w klasie.
Grupa 5 i 6:
– Jak możesz się włączyć w ubogacenie społeczności, do której należysz, np.
Kościoła?
Podaj przykład sytuacji, które świadczą o tym, że masz wpływ na to, co dzieje
się w Kościele.
Po skończonej pracy uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami z resztą klasy. K.
podsumowuje dyskusję.
ZAKOŃCZENIE
W zakończeniu katechezy należy zapisać temat i sporządzić notatkę.
K. zadaje pracę domową.
W ramach modlitwy na zakończenie odczytujemy na głos wiersz ks. Henela (podręcznik ucznia), co ma być przygotowaniem do rachunku sumienia. Modlitwę kończy przykazanie miłości.
Literatura
Ks. D. Olszewski, Szkice z dziejów kultury religijnej, Katowice 1986.
Słownik katolickiej nauki społecznej, red. ks. W. Piwowarski, Warszawa 1993.
Katolicyzm A-Z, red. ks. Z. Pawlak, Łódź 1989.
W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1988.
22
62. POCZĄTKI CHRZEŚCIJAŃSTWA W POLSCE
Wiodące cele katechetyczne
Przypomnienie i pogłębienie wiadomości na temat chrztu Polski, misji
św. Wojciecha oraz Zjazdu Gnieźnieńskiego.
Zrozumienie wpływu tych wydarzeń na rozwój państwa polskiego oraz ich
znaczenie dla Kościoła w Polsce.
Postawa dobrego chrześcijanina i obywatela.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń poda datę chrztu Polski
– wymieni okoliczności towarzyszące temu wydarzeniu
– pamięta najważniejsze fakty z życia św. Wojciecha, patrona Polski
– poda datę Zjazdu Gnieźnieńskiego oraz omówi jego kontekst polityczny
i religijny
– wymieni nowo utworzone biskupstwa.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi wyjaśnić znaczenie chrztu Polski dla jej początków i rozwoju
– potrafi uzasadnić znaczenie Zjazdu w Gnieźnie
– potrafi uzasadnić, dlaczego św. Wojciech jest patronem Polski.
Postawy:
– Uczeń wykazuje odwagę wyznawania wiary w Chrystusa, wzorując się na
św. Wojciechu
– kształtuje swoją tożsamość narodową przez poznawanie dziejów Polski
– aktywnie uczestniczy w życiu społecznym.
Metody i formy pracy: modlitwa, wykład, inscenizacja, quiz.
Środki dydaktyczne: mapy Polski (rozmieszczenie plemion słowiańskich na ziemiach polskich w IX w.; ośrodki wczesnomiejskie w Polsce w X-XI w.), scenariusz inscenizacji, rekwizyty: dzbanek, zwoje papieru, białe szaty.
Korelacje z innymi przedmiotami: historia Polski, warsztaty teatralne.
WPROWADZENIE
Modlitwa – „Wierzę”.
K. wprowadza uczniów w temat katechezy:
Dziś przypomnimy sobie ważne wydarzenia historyczne, które miały wpływ
na polityczny i religijny rozwój państwa polskiego w jego początkach. Będziemy
23
się chcieli czegoś dowiedzieć o roli jaką dla naszego kraju, a także Europy odegrał chrzest Polski, misja św. Wojciecha oraz Zjazd w Gnieźnie.
PODANIE PRAWDY
Chrystianizacja Słowian rozpoczęła się w VII w. w południowej części naszych ziem. To tutaj, w dorzeczach wielkich rzek, Odry i Wisły, uformowało się
w IX w. państwo polskie. Wyrosło z rywalizacji dwóch ośrodków: wielkopolskiego i małopolskiego (mapa). Przypuszcza się, że w południowej części kraju działali już uczniowie św. Metodego. Pierwsze wiadomości na ten temat pojawiają
się w źródłach pisanych jeszcze przed chrztem Mieszka I.
K. zachęca uczniów do obejrzenia inscenizowanego chrztu Polski (teczka pomocy).
Po chrzcie Mieszka I chrześcijaństwo powoli zakorzeniało się na ziemiach polskich. Pierwszym biskupem był Jordan – biskup Poznania. Diecezja ta posiadała
przywilej egzempcji, czyli podlegała bezpośrednio papieżowi. Po śmierci Mieszka
I Bolesław Chrobry kontynuował politykę swego ojca. Do Polski przybył z Czech
biskup Wojciech Sławnikowic, któremu papież zezwolił na misje wśród pogan.
Bolesław Chrobry wysłał go przez Gdańsk do Prus, gdzie jeszcze żyła ludność pogańska. Wojciech chciał służyć Chrystusowi nie mieczem, lecz miłością. Wyprawa
do Prus zakończyła się jego męczeństwem (został zamordowany 23 kwietnia 997).
Na wieść o tym król Bolesław wykupił ciało Wojciecha, dając za nie, według legendy, tyle złota, ile ważyło. Szczątki męczennika spoczęły w Gnieźnie.
Tragiczna wiadomość o tej śmierci nie pozostała bez echa, i wywarła wielkie
wrażenie na cesarzu Niemiec (Otton III) i papieżu (Sylwester II). Papież ogłosił
Wojciecha świętym w 999 r. Zdecydował też o utworzeniu przy jego grobie metropolii. W marcu 1000 r. do grobu św. Wojciecha przybył Otton III. Tak rozpocznie
się Zjazd Gnieźnieński – wydarzenie o wielkim dla Polski znaczeniu religijnym
i politycznym. W jego wyniku powstała metropolia gnieźnieńska, na czele której
stanął brat św. Wojciecha, Radzim-Gaudenty. Jej bezpośrednim zwierzchnikiem
był papież. Utworzono też wówczas diecezje: kołobrzeską, krakowską i wrocławską (mapa). Udział cesarza w Zjeździe Gnieźnieńskim miał również ogromną rangę polityczną. Otton III uznał publicznie Bolesława Chrobrego za władcę. Włożył
mu na głowę swój diadem, wręczył włócznię św. Maurycego oraz „mianował go
bratem i współpracownikiem cesarstwa, a nazwał go przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego”.
Wszystkie te wydarzenia otworzyły Polsce drogę do chrześcijańskiej Europy. Z tą
chwilą zaczęła się ona liczyć na mapie średniowiecznego świata.
24
POGŁĘBIENIE
Każdy z nas też kiedyś został ochrzczony. Przed chwilą odnowiliśmy przyrzeczenia chrzcielne. Chrzest zobowiązuje nas do życia we wspólnocie z Bogiem, nadaje godność Jego dziecka. To dla nas wielki dar i przywilej. Mamy świadczyć
o Bogu z taką samą gorliwością, jaką posiadał patron Polski – św. Wojciech. Żyjemy w wolnym kraju i jako jego obywatele winniśmy się troszczyć o wspólne dobro
i strzec naszej tożsamości narodowej.
– Jakie zadania stają przed obywatelami Polski?
– Czego oczekuje od młodych naród?
ZASTOSOWANIE
K. dzieli klasę na trzy grupy. Uczniowie wybierają spośród siebie reprezentantów, po
trzech z każdej z drużyn. Asystent K. przyznaje punkty, nagradzając za poprawną
odpowiedź (jedna osoba w każdej drużynie trzyma pojemnik na punkty). Nagrody
dla zwycięzców trzeba przygotować z wyprzedzeniem. W zależności od czasu pytań
może być więcej lub mniej.
– W którym roku odbył się chrzest Polski?
– Kto był wówczas naszym władcą?
– Jak miała na imię żona Mieszka I?
– Komu Polska zawdzięcza przyjęcie chrztu?
– Kto był pierwszym biskupem?
– Jakie znaczenie dla Polski miało przyjęcie chrztu?
– Skąd przybył do nas św. Wojciech?
– Gdzie został zamordowany?
– Gdzie spoczywają prochy św. Wojciecha?
– Kiedy odbył się Zjazd Gnieźnieński?
– Jakie diecezje powstały w 1000 roku?
– Jakie znaczenie dla naszego kraju miał Zjazd Gnieźnieński?
– Jak miał na imię cesarz, który przybył do grobu św. Wojciecha?
– W jaki sposób Otton III uhonorował Bolesława Chrobrego?
– Kto stanął na czele metropolii gnieźnieńskiej?
ZAKOŃCZENIE
K. zadaje pracę domową:
1. Przeczytaj życiorys św. Wojciecha i napisz o nim kilka zdań.
2. Napisz, jakie znaczenie ma Zjazd Gnieźnieński dla nas.
3. Napisz, jakie znaczenie ma dla ciebie twój chrzest.
K. zachęca do wdzięczności Bogu za chrzest naszego narodu, w którym żyjemy
i w którym sami zostaliśmy włączeni do Kościoła.
Modlitwa.
25
63. SPÓR O ŚW. STANISŁAWA
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie aktualnego stanu badań na temat konfliktu króla Bolesława Szczodrego z biskupem krakowskim Stanisławem.
Szacunek i cześć dla biskupa Stanisława jako świętego i męczennika.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń poda fakty z życia św. Stanisława
– potrafi odróżnić informacje pochodzące z kroniki Galla Anonima od informacji pochodzących z kroniki Wincentego Kadłubka.
Umiejętności:
– Uczeń rozumie treść określenia „biskup-zdrajca”
– potrafi uzasadnić prawo poddanych do sprzeciwiania się królowi
– dostrzega w życiu św. Stanisława doskonały obraz Chrystusa – dobrego Pasterza.
Postawy:
– Uczeń jest przekonany o świętości biskupa Stanisława
– dokonuje świadomych wyborów na rzecz dobra
– jest gotów poświęcić życie dla wyższych wartości.
Metody i formy pracy: „trybunał”, praca z tekstem, rozmowa kierowana; forma
pracy grupowa i zbiorowa.
Środki dydaktyczne: Pismo św., KKK, teksty z kronik Wincentego Kadłubka i Galla Anonima, zdjęcia (podręcznik).
WPROWADZENIE
K. rozmawia z uczniami o posłuszeństwie, tak by na końcu postawić problem:
– Kiedy człowiek jest zobowiązany do bezwzględnego posłuszeństwa wobec
władzy państwowej?
– Jakie okoliczności zwalniają z takiego posłuszeństwa?
Uczniowie pracują z tekstem KKK 2242 (podręcznik).
PODANIE PRAWDY
K. w kilku zdaniach wprowadza w spór biskupa Stanisława z królem, a następnie
dzieli klasę na dwie grupy, którym poleca zapoznać się z relacjami kronikarzy Galla
Anonima i Wincentego Kadłubka. Jedna grupa na podstawie informacji źródłowych (podręcznik) sformułuje obronę biskupa Stanisława. Druga przytoczy oko26
liczności świadczące na korzyść Bolesława Szczodrego. Po zapoznaniu się z tekstami przedstawiciele obu grup przedstawiają materiał dowodowy. K. spełnia rolę
sędziego, odpowiednio odnosząc się do argumentacji obu grup oraz interpretując
ich punkt widzenia. Chodzi o właściwe rozumienie „zdrady” w państwie feudalnym; w tym celu K. powinien wytłumaczyć ówczesny brak mechanizmów prawnych, które chroniłyby lud przed samowolą króla w monarchii patrymonialnej,
jaką było ówczesne pastwo Piastów. K. może odnieść się do sposobu przedstawiania sprawy św. Stanisława w podręcznikach do historii (np. S. Jankowiak,
Historia. Podręcznik dla pierwszej klasy gimnazjum, Poznań 1999, s. 149-150). Znajdujemy tam informację, że biskup Stanisław został postawiony przez króla przed
sądem, a następnie skazany przez ten sąd na obcięcie członków. K. powinien wytłumaczyć, iż w średniowieczu sądy nie mogły być niezawisłe, ponieważ całą władzę
ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą skupiał w swych rękach król.
K. powinien unikać potępiania osoby króla, który swój czyn okupił surową pokutą
w klasztorze, a poza tym jest bardzo zasłużony dla państwa i Kościoła polskiego.
Bolesław był przecież sojusznikiem papieża Grzegorza VII w walce z cesarzem.
Należy ukazywać zło konkretnego grzechu, a nie potępiać grzesznika.
POGŁĘBIENIE
K. zapoznaje uczniów z tekstami J 10,11-14 i KKK 2242, naprowadzając ich na
odkrycie prawdy, że św. Stanisław jest przykładem „dobrego pasterza, który oddaje
życie za swoje owce”.
ZASTOSOWANIE
K. stawia pytanie:
– Dlaczego św. Stanisław został ogłoszony świętym?
W tym miejscu K. powinien przywołać informację z kroniki Wincentego Kadłubka,
że św. Stanisław wystąpił w obronie rycerzy prześladowanych przez króla i zapłacił za
to życiem, oddając je za innych. K. może zestawić śmierć św. Stanisława z ofiarą
samego Chrystusa.
ZAKOŃCZENIE
K. zadaje pracę domową:
1. Wypisz wartości, za które oddały życie osoby znane ci z dziejów naszego kraju.
2. Porównaj konflikt między biskupem Stanisławem a królem z historią grzechu króla Dawida, gdy upomniał go prorok Natan (2 Sm 11,1-11; 12,1-14).
Literatura
D. Olszewski, Z zagadnień religioznawstwa, Łódź 1988, s. 178-187.
A. Geysztor, Bolesław II Szczodry, w: Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1993, s. 52-61.
27
64. CHRZEŚCIJAŃSTWO CZASÓW
JAGIELLOŃSKICH
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie historii chrześcijaństwa w Polsce za Jagiellonów.
Naśladowanie królowej Jadwigi w codziennym życiu.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń poda najważniejsze fakty z życia świętej królowej
– wymieni jej zasługi dla chrześcijaństwa
– poda dzień jej wspomnienia liturgicznego.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi scharakteryzować rolę królowej Jadwigi w krzewieniu wiary
chrześcijańskiej i w mądrym władaniu Polską
– potrafi opowiedzieć historię jej życia.
Postawy:
– Uczeń wyraża troskę o rozwój swojej wiary
– przyjmuje postawę odpowiedzialności za szerzenie wiary w swoim środowisku.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, wykład, „mapa mózgu”, opowiadanie na podstawie słów-kluczy.
Środki dydaktyczne: kartki formatu A-4 dla poszczególnych grup, z podanymi
słowami-kluczami, na podstawie których ma powstać opowiadanie (są to:
wiara, dzielić się, chrzest, zobowiązanie, miłość, troska, zbawienie, modlitwa, krzyż, dobroć, poświęcenie, miłość), kartki formatu A-4 z „mapą mózgu” (karty pracy).
WPROWADZENIE
Wiara jest cennym darem. Jako chrześcijanie, mamy się nią dzielić z innymi.
Pomódlmy się więc, o wzrost naszej wiary, o odwagę w jej wyznawaniu i o umiejętność jej przekazywania. Pomódlmy się też o to, abyśmy naszą wiarą pomnażali
w świecie miłość (akt wiary i miłości).
K. zwraca się do uczniów o napisanie opowiadania, w którym wykorzystają podane
słowa-klucze. Należy ich podzielić na grupy i dać im wykaz tych słów na kartach
(wiara, dzielić się, chrzest, zobowiązanie, miłość, troska, zbawienie, modlitwa, krzyż,
dobroć, poświęcenie, miłość). Wyrazy te można odmieniać, używając ich w dowol-
28
nej formie. Na ułożenie opowiadania wystarczy 10 minut. Następnie przeprowadza
się prezentację prac. W nawiązaniu do tego K. krótko przedstawia życiorys św. Jadwigi.
Dziś chcę wam przybliżyć sylwetkę jednej z największych i najbardziej zasłużonych dla naszego kraju i Kościoła postaci. Jest nią św. Jadwiga. Postarajcie się
odnaleźć podobieństwa między waszymi opowiadaniami a jej życiem.
PODANIE PRAWDY
Po śmierci Kazimierza Wielkiego rządy w Polsce objął jego siostrzeniec, król
węgierski Ludwik (1370-82), po nim zaś przybyła do Krakowa i została koronowana na króla Polski jego kilkunastoletnia córka Jadwiga. Wielkim panom polskim,
którzy faktycznie sprawowali władzę, dawało to wyjątkową możliwość podejmowania śmiałych decyzji w stosunku do Litwy. Interes państwa polskiego widziano
tu zarówno w utworzeniu silnego organizmu, który byłby zdolny skutecznie przeciwstawić się krzyżakom, jak i w umocnieniu, w sojuszu z Litwinami, polskiej pozycji na ziemiach ruskich. Tak doszło w latach 1385-86 do zawarcia unii z Litwą, co
w rezultacie miało się okazać związkiem trwałym, z miejsca zmieniającym dotychczasowy układ sił w Europie środkowo-wschodniej. Władysław Jagiełło został mężem Jadwigi i królem Polski, przyjmując jednocześnie chrzest i zobowiązując się
do ochrzczenia ludności swego kraju. Litwa miała być włączona do Polski, choć
zachowała – pod wspólną władzą Jagiełły i jego potomków, Jagiellonów – bardzo
duży stopień niezależności. Władysław, już jako król, osobiście kierował misjonarzy na Litwę. Prawdopodobnie przetłumaczył też sam na język litewski „Ojcze nasz”
i „Wierzę”.
Wypada zatrzymać się nad rolą królowej Jadwigi w dziejach Polski i Kościoła.
Przyszła na świat 18 lutego 1374, jako trzecie najmłodsze dziecko króla Węgier
i Polski, Ludwika Andegaweńskiego, i Elżbiety, księżniczki bośniackiej. W wieku
trzech lat została przyrzeczona za żonę ośmioletniemu wówczas księciu Wilhelmowi Habsburgowi. Ich małżeństwo miało zostać zawarte z chwilą dojścia obojga
narzeczonych do pełnoletności. Sytuacja się zmieniła, gdy w Polsce po śmierci króla Ludwika Węgierskiego wynikł problem obsadzenia tronu. Obawiając się jego
utraty, królowa Elżbieta wysłała na Wawel córkę Jadwigę, która została koronowana na króla Polski. Polscy magnaci otrzymali od królowej Elżbiety zgodę na
dobranie męża dziesięcioletniej Jadwidze. Trwały co do tego rozmowy z wielkim
księciem litewskim, Jagiełłą. Równocześnie utrzymywano w mocy dawne porozumienie małżeńskie Jadwigi z Wilhelmem Habsburgiem. Książę Wilhelm przybył
w 1385 r. do Krakowa, ale nie został wpuszczony na Wawel. Narzeczeni spotykali się
poza murami zamku w asyście swoich dworów. Gdy projekt małżeństwa Jadwigi
z Jagiełłą dojrzał do realizacji, panowie polscy odprawili Wilhelma z powrotem.
Wtedy Jadwiga próbowała nawet zbiec z Wawelu, ale ubłagana przez podskarbiego Dymitra Gorajskiego i po całonocnych modłach w katedrze, postanowiła
jednak poddać się woli decydujących za nią polityków. Niewątpliwie w akcie tym
29
okazała się duchowa wielkość i dojrzałość młodej królowej, która umiała wielkodusznie zrezygnować z osobistych planów, składając tę ofiarę na rzecz pozyskania
dla Ewangelii narodu litewskiego.
Chociaż źródła historyczne milczą na temat dalszego życia Jadwigi, aż do jej
ślubu z Jagiełłą, to jednak można z nich wnioskować, że będąc jeszcze dzieckiem, wciąż stanowiła bierny przedmiot wydarzeń, polityki i manipulacji. Odznaczając się jednak bystrością i inteligencją, na pewno musiała przeżywać ciężkie chwile, skoro zdecydowała się na ucieczkę.
Jagiełło przyjechał do Krakowa 15 lutego 1386 i w tym też dniu został ochrzczony przez arcybiskupa Bodzantę, a następnie 18 lutego zawarł związek małżeński
z królową Jadwigą. Uroczysta koronacja Władysława Jagiełły na króla Polski miała
miejsce 4 marca 1386. Klauzula zobowiązująca tego aktu zawierała między innymi zjednoczenie Polski i Litwy w jedno królestwo oraz przyjęcie chrześcijaństwa
przez Litwę.
Jadwiga cieszyła się miłością i wdzięcznością poddanych jak nikt przedtem
ani potem. Widziano w niej panią pełną szlachetności i dobroci. Jan Długosz
opisuje jedną z wielu podróży królewskiej pary po kraju. Chłopi uskarżali się na
zdzierstwo praktykowane przez wielmożów. Król postanowił wynagrodzić ich
krzywdę. Jadwiga miała wówczas powiedzieć: „A kto im łzy powróci?” Z jej inicjatywy i przy jej materialnym wsparciu podźwignięta została Akademia Krakowska, nazwana później Uniwersytetem Jagiellońskim. Jako dobra monarchini
usilnie zabiegała o utrzymanie pokoju. Komtur krzyżacki usłyszał od niej, że
dopiero po jej śmierci dosięgnie krzyżaków sprawiedliwość. Doprowadziła do
pojednania swego męża z jego stryjecznym bratem Witoldem (1393). Poddanych
zjednała niezwykłą dobrocią, biorąc w obronę wszystkich pokrzywdzonych, biednych i chorych, którzy zawsze znajdowali u niej zrozumienie. Troszczyła się o wygląd świątyń i o sprzęty liturgiczne, a wiele ornatów wykonała osobiście. Dużo
się modliła. W katedrze wawelskiej nadal jest krzyż, przed którym spędzała długie godziny. Nazwano go krzyżem królowej Jadwigi.
Zmarła 17 lipca 1399, w kilka dni po narodzinach i śmierci swej córki. Żałoba
po Jadwidze bardzo szybko przekształciła się w kult. Potwierdził go uroczyście
papież Jan Paweł II podczas swej pielgrzymki do Polski w 1979 roku, beatyfikując królową. W jednej z kolejnych pielgrzymek ogłosił Kościołowi jej świętość.
Było to 8 czerwca 1997 w Krakowie.
POGŁĘBIENIE
– Co wspólnego z życiem królowej Jadwigi jest w waszych opowiadaniach?
Zastanówcie się teraz, jaka ona była, jakie jej zalety zasługują na podkreślenie. Dokonajcie charakterystyki świętej królowej.
Uczniowie pracują w grupach metodą „mapy mózgu”. Należy im rozdać karty pracy
(teczka pomocy) i określić czas na wykonanie zadania.
30
KRÓLOWA
JADWIGA
dużo się modliła
W środku kartek należy umieścić napis „królowa Jadwiga”, a na liniach bocznych
wypisać wszelkie jej zalety. Linie boczne nie powinny być zbyt długie (krótka linia
mobilizuje do zwięzłości). Potem grupy prezentują wykonaną przez siebie pracę, mając
dodatkowo możliwość podsumowania zdobytych informacji.
ZASTOSOWANIE
K. rozdaje drugą kartę pracy („mapa mózgu”), z tym że teraz w środku jest napis „my”.
Na liniach bocznych uczniowie mają wpisać możliwe odpowiedzi na pytanie: Jak możemy się upodobnić do świętej królowej Jadwigi? Ważne jest, aby odpowiedzi odpowiadały
tematycznie wariantowi poprzedniemu, gdzie w centrum była św. Jadwiga.
– Jakie zalety królowej Jadwigi zasługują na podkreślenie?
– Co możemy zrobić, aby się do niej upodobnić?
ŚW. JADWIGA
– umiała zrezygnować ze szczęścia osobistego na rzecz wspólnego dobra
– była kochana przez ludzi
– dużo się modliła
– przyczyniła się do chrztu Litwy
– przyczyniła się do odnowienia Akademii Krakowskiej
– prowadziła politykę sprzyjającą pokojowi
MY
– dokonywać słusznych, mądrych wyborów
– żyć w zgodzie z innymi, okazywać im serdeczność, dobroć
– mieć stały kontakt z Bogiem, szukać u Niego wsparcia w chwilach trudności
i rozterek
31
– przyczyniać się do wzrostu
– umieć się dzielić tym, co mamy z innymi, dbać o swoją szkołę wiary u innych,
świecić przykładem, rozmawiać o Bogu i wierze, mieć odwagę w wyznawaniu wiary
– starać się o zgodne współżycie między ludźmi
Po skończonej pracy uczniowie odczytują swoje pomysły na głos.
ZAKOŃCZENIE
Świętą Jadwigę warto obrać sobie na wzór. Umiała przypatrywać się Chrystusowi i naśladowała Go. Owoce tej przyjaźni były widoczne w jej życiu.
K. zdaje pracę domową:
1. Zastanów się, która z cech świętej Jadwigi imponuje ci najbardziej i dlaczego.
2. Którą z cech chciałbyś posiadać i rozwijać? Odpowiedzi wpisz do zeszytu.
Na zakończenie dzisiejszego spotkania pomódlmy się o to, abyśmy codziennie wzrastali w wierze, nadziei i miłości. „Ojcze nasz...”
Literatura
S. Uchacz CM, Błogosławiona Jadwiga królowa, Kraków 1995.
A. Gorzandt, Mój święty patron, Lublin 1986.
J. Kłoczowski, L. Műllerowa, J. Skarbek, Zarys dziejów Kościoła katolickiego
w Polsce, Kraków 1986.
32
65. KOŚCIÓŁ RZYMSKOKATOLICKI
A GREKOKATOLICY (UNIA BRZESKA 1596 r.)
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie przyczyn i skutków Unii Brzeskiej.
Troska o poznanie i rozwój swojej wiary.
Tolerancja w stosunku do ludzi inaczej wierzących.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń wymieni przyczyny i skutki zawarcia Unii w Brześciu w 1596 r.
– wymieni znanych świętych Cerkwi unickiej
– pamięta główne fakty z życia św. Andrzeja Boboli
– wymieni przyczyny prześladowania kościoła unickiego.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi scharakteryzować podobieństwa i różnice między Kościołem
rzymskokatolickim a greckokatolickim
– potrafi opisać prześladowanie unitów na przestrzeni wieków (akcje rusyfikacyjne, dekret cara Mikołaja z 1839 r., więzienie kapłanów, przymus przechodzenia na prawosławie).
Postawy:
– Uczeń dokonuje refleksji nad własną postawą wiary
– wyraża szacunek dla wyznawców innych Kościołów
– wyraża troskę o jedność w swoim środowisku.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, wykład, praca w grupach, kwiat skojarzeń, symbol, krzyżówka.
Środki dydaktyczne: karty pracy do metody „kwiat skojarzeń”, krzyżówka.
WPROWADZENIE
Na początku dzisiejszego spotkania pomódlmy się za ludzi na całym świecie,
aby pomimo granic, jakie ich dzielą, szukali tego, co ich łączy. „Ojcze nasz...”
W ciągu całej historii można znaleźć przykłady licznych nieporozumień i wojen.
– Jakie różnice między ludźmi są przyczyną nieszczęść?
(rasa, religia, stan posiadania)
– Jakie są największe religie świata? (chrześcijaństwo, judaizm, islam, buddyzm)
– Na jakie podzieliło się chrześcijaństwo?
(katolicyzm, prawosławie, protestantyzm)
K. prosi uczniów o krótką charakterystykę wszystkich trzech. Uzupełnia wypowiedzi,
nawiązując bardzo krótko do schizmy wschodniej i reformacji. Potem wyjaśnia, że
33
w bieżącej katechezie zaznajomi klasę z wydarzeniem, które miało się przyczynić do
większej jedności wśród chrześcijan.
PODANIE PRAWDY
Kościół rzymskokatolicki a grekokatolicy
Kościół rzymskokatolicki potocznie nazywany jest po prostu „katolickim”. Przymiotnik „rzymski” wskazuje na przyznawanie wyjątkowego znaczenia Rzymowi,
patriarszej stolicy Zachodu, stolicy następców św. Piotra. Nazwa „rzymski” ma również wskazywać także na panujący w Kościele obrządek łaciński, choć wielość obrządków uznaje się za sytuację normalną i pozytywną. Chrześcijan zachowujących
obrządek bizantyjski (grecki), lecz pozostających w jedności z biskupem Rzymu nazywa się „grekokatolikami”. Do ich grona należą Ukraińcy, Słowacy, Węgrzy, Rumuni itd. Spadkobiercą Unii Brzeskiej (1596 r.) jest Kościół greckokatolicki na Ukrainie, w Polsce (ok. 300 tys. wiernych) i na emigracji, dawniej nazywany Kościołem
„unickim”, a dziś „Ukraińskim Kościołem Katolickim”. Grekokatolicy oraz wierni
z tzw. Kościołów przedchalcedońskich pozostający w jedności z Rzymem tworzą grupę
Katolickich Kościołów Wschodnich.
Unia Brzeska
Unia Brzeska miała na celu podporządkowanie Kościoła prawosławnego jurysdykcji papieskiej na terenach Rzeczypospolitej, przy zachowaniu przez Kościół prawosławny dotychczasowego obrządku. Jednakże tylko część hierarchii Kościoła prawosławnego chciała się podporządkować tym ustaleniom. W efekcie Kościół prawosławny podzielił się na unitów i dyzunitów.
Kościół prawosławny uważa Unię Brzeską za fakt grożący rozbiciem jego jedności, natomiast w Kościele rzymskokatolickim jest ona największą i najważniejszą po
Unii Florenckiej, próbą odbudowy jedności Kościoła powszechnego. Unia Brzeska
próbowała zlikwidować prawne, społeczne i kulturalne upośledzenie Kościoła prawosławnego oraz zapewnić nowo powstałemu Kościołowi unickiemu równorzędne
miejsce z Kościołem rzymskokatolickim. Nie wszystkie z tych celów udało się jednak
zrealizować.
Odrodzenie Kościoła katolickiego w Polsce po Soborze Trydenckim miało
związek ze wznowieniem starań o pozyskanie dla wiary prawosławnych zamieszkujących nasze państwo. Po stronie katolickiej starania te podjęli jezuici – Possewin i Skarga, oraz biskup łucki, Maciejowski. Po stronie prawosławnej nad doprowadzeniem do unii działało dwóch biskupów ruskich: Terlecki i Pociej. Po
przezwyciężeniu przeszkód unia została zawarta i potwierdzona przez Stolicę
Apostolską, a ogłoszona na synodzie w Brześciu w 1596 r.
W dziejach chrześcijaństwa na ziemiach polskich Unia Brzeska należy do
wydarzeń bardzo doniosłych, choć nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Jeszcze przed jej zawarciem istniały w Kościele prawosławnym rozbieżności poglądów co do tego związku. Ujawniły się one z całą mocą po 1596 r. W efekcie
34
doszło do rozdwojenia wewnątrz Kościoła ruskiego (podział na zwolenników unii
– unitów, i dyzunitów, czyli prawosławnych). W południowo-wschodniej części
ziem ruskich (znajdujących się w ówczesnych granicach Rzeczypospolitej) przeważało nadal prawosławie, a w południowo-zachodniej i na terenie Wielkiego
Księstwa Litewskiego przewagę mieli unici.
Inne były kierunki ewolucji pod względem religijnym i kulturalnym obu tych
Kościołów. Kościół unicki ulegał systematycznej polonizacji i latynizacji, zaś w polskim prawosławiu zaznaczały się coraz silniejsze związki z kulturą rosyjską i coraz
większa zależność od Cerkwi rosyjskiej. Proces latynizacji unitów przybrał na sile
na synodzie unickim w Zamościu (1720), którego postanowienia w znacznym stopniu były przeniesieniem na grunt Kościoła wschodniego praw i koncepcji ustrojowych ustalonych w trakcie Soboru Trydenckiego. Te nasilające się wpływy łacińskie
w Kościele wschodnim (unickim) pozostającym w granicach Rzeczypospolitej wywołają w następnych stuleciach silną opozycję i staną się jedną z istotnych przyczyn narastających napięć między Rusinami (Ukraińcami) a Polakami.
Mimo trudności Unia utrzymała się na kresach wschodnich, a Cerkiew unicka
może poszczycić się dorobkiem kilku zasłużonych biskupów (Pociej, Rutski) i dwoma męczennikami (św. Jozafat Kuncewicz – arcybiskup połocki, i św. Andrzej Bobola, zamordowany za sprawę Unii przez Kozaków w Janowie w roku 1657).
W XVII w. doszło też do pojednania Ormian polskich z Kościołem katolickim (Ormianie przybyli do Polski w XIII w.).
Kościół unicki
Powstał on w wyniku Unii Brzeskiej z 1596 r., łącząc część Kościoła prawosławnego z Kościołem rzymskim. Doprowadziło to na wschodzie ziem Rzeczypospolitej do powstania Kościoła nazwanego później greckokatolickim. Unici,
zachowując liturgię Kościoła wschodniego i własną hierarchię kościelną, uznają
prymat papieża.
Prześladowany przez zaborców rosyjskich Kościół unicki przestał istnieć
w guberniach wschodniej Rosji w roku 1839, a na ziemiach Królestwa Polskiego
w roku 1875. Istniał nadal w zaborze austriackim, w Galicji wschodniej. W niepodległej Polsce Kościół unicki, prowadzony przez otaczanego powszechnym szacunkiem metropolitę Andrzeja Szeptyckiego, rozwijał się nadal, choć na jego
położenie rzutował ostro rysujący się konflikt polsko-ukraiński. Konflikt ten,
wbrew intencjom i działaniom Szeptyckiego, doprowadził w latach drugiej wojny
światowej do tragicznych masowych mordów i wzajemnej nienawiści. We Lwowie Kościół unicki został oficjalnie skasowany przez władze ZSRR w roku 1946.
W Polsce po roku 1945, mimo wszystkich barier i problemów, nadal skupia dużą
część rozproszonej po kraju ludności ukraińskiej.
Unici – wyznawcy prawosławia, którzy przeszli na katolicyzm, zachowując
obrządek wschodni, w wyniku Unii Brzeskiej i Unii Użhorodzkiej (1646). Większość unitów stanowili Rusini zamieszkujący Podlasie, Ziemię Chełmską, Biało35
ruś, Wołyń, Ziemię Przemyską, potem Ruś Podkarpacką i Siedmiogród. Sprzeciw wyznawców prawosławia, którzy poczuli się zagrożeni, wywołał spory między
zwolennikami i przeciwnikami unitów. Utrzymywało się ono w XVII i XVIII w.,
dzieląc również katolickich duchownych w Polsce na dwa obozy.
Konflikt związany z unitami zaczęła wykorzystywać Rosja, mieszając się
w sprawy polskie. W roku 1768 pod jej naciskiem rząd polski ograniczył działalność unitów na swych terenach. Za panowania Mikołaja I biskup J. Siemaszko
przedstawił projekt likwidacji swego Kościoła (1839) i po carskiej aprobacie realizował go z konsekwencją. Oficjalnie na terenach państwa rosyjskiego Unia
przestała istnieć w roku 1899. Natomiast w zaborze austriackim Kościół unicki
cieszył się wolnością. W roku 1774 cesarzowa Maria Teresa wprowadziła nazwę
„Kościół greckokatolicki”.
Po rozbiorach Polski Rosja na terenie swojego zaboru stopniowo znosiła biskupstwa unickie. W roku 1839 rząd carski ogłosił kasację Unii na obszarze zaboru rosyjskiego, wyłączając Królestwo Polskie, gdzie Unię zlikwidowano dopiero w 1875 roku. Na terenach Chełmszczyzny i Podlasia administracja rosyjska
stosowała przymus przechodzenia na prawosławie. Po ukazie tolerancyjnym z 1905
roku 250 tys. dawnych unitów przyjęło z powrotem wiarę katolicką. Na terenie
zaboru austriackiego Unia utrzymała się bez przeszkód.
POGŁĘBIENIE
K. przedstawia uczniom sylwetkę Andrzeja Boboli (ze względu na wrażliwość uczniów
można pominąć szczegóły związane z jego męczeństwem).
Andrzej Bobola (1591-1657) wywodził się ze średnio zamożnej szlachty. Przyszedł na świat 30 listopada 1591 w Strachocinie w Ziemi Sanockiej. Nauki pobierał
w szkołach jezuickich w Wilnie (1606-11), a po ich ukończeniu sam wstąpił do tego
zgromadzenia. W Akademii Wileńskiej ukończył teologię i filozofię (1613-22).
Kapłanem został w roku 1622, pełniąc różne funkcje duszpasterskie (spowiednik,
misjonarz ludowy, kapelan szpitala i więzienia). Pracował na terenie Wileńszczyzny, ale również w Łomży, Płocku i Warszawie, a od 1652 roku aż do męczeńskiej
śmierci – w Pińsku i jego okolicach. Szczególnie poświęcił się pracy apostolskiej
wśród prawosławnych, z których wielu pojednał z Kościołem katolickim. Gorliwością misyjną zasłużył sobie jeszcze za życia na miano „apostoła Pińszczyzny” lub,
jak go popularnie nazywano „duszochwata” (łowcy dusz).
W tamtych niespokojnych czasach (wojny z Kozakami i Tatarami) do napięć
politycznych dołączyły się napięcia religijne. W obronie rzekomo zagrożonego
prawosławia wystąpił Bohdan Chmielnicki. Kiedy w roku 1657 Pińsk został opanowany przez Kozaków, Andrzej Bobola schronił się w odległym o 30 km Janowie Poleskim, a następnie we wsi Peredil. 16 maja udało się tropicielom go ująć.
Natychmiast zdarli z niego kapłańskie szaty, przywiązali do płotu i bili nahajkami, chcąc go zmusić do zaparcia się wiary. Ponieważ był to daremny trud, z całym
okrucieństwem i nienawiścią wybito mu zęby, wyrwano paznokcie i zdarto skórę
36
z prawej ręki, a po tych wszystkich męczarniach wleczono za koniem do Janowa.
Tu nastąpił dalszy ciąg tortur. W miejskiej rzeźni oprawcy wycięli mu na głowie
tonsurę, a na plecach – kształt ornatu. Krwawiące rany posypywano sieczką. Na
koniec stracił nos, wargi i oko. Aby nie mógł w tej męce wymawiać imienia Jezus,
wyrwano mu także język. Powieszony głową w dół, zginął od ciosów kozackiej
szabli. Oddział wojska polskiego przybył do Janowa, gdy było już za późno, aby
ocalić mu życie.
Ciało Andrzeja Boboli pochowano w podziemiach kościoła zakonnego w Pińsku, gdzie po latach zapomnienia odnaleziono je w roku1702. W roku 1924 misja
papieska przewiozła zmumifikowane zwłoki z Moskwy do Rzymu. Kanonizację
przeprowadził papież Pius XI (1938). Relikwie św. Andrzeja spoczywają w Warszawie (kościół zakonny przy ul. Rakowieckiej).
W maju 2002 Andrzej Bobola ogłoszony został patronem Polski.
K. rozmawia z uczniami na temat odważnego wyznawania wiary, nawiązując do
przykładu św. Andrzeja Boboli.
– Co to znaczy być odważnym w wierze?
(umieć przyznać się do niej publicznie; przyznawać się w słowach i czynach;
dawać świadectwo, że jest się uczniem Chrystusa; potwierdzać swoim życiem to, czego On uczył)
– W jaki sposób możemy wyrażać wiarę w Chrystusa?
(czynnym praktykowaniem chrześcijańskiej miłości, modlitwą, uczestniczeniem w nabożeństwach, udziałem w katechezie itp.)
ZASTOSOWANIE
Propozycja I
Uczniowie rozwiązują krzyżówkę (teczka pomocy) związaną z tematem katechezy
(praca w grupach). Następnie zastanawiają się nad hasłem głównym, pracując nad
odpowiedziami do pytań:
– Co to znaczy być tolerancyjnym?
– Na czym polega tolerancja religijna?
– Jak można wyrażać szacunek względem ludzi wierzących w Boga inaczej niż
my?
– W jaki sposób możecie się przyczynić do budowania międzyludzkiej jedności?
Propozycja II
Uczniowie mogą też pracować w grupach (metoda „kwiat skojarzeń” – aby kwiat
cieszył człowieka swoim pięknem, trzeba o niego dbać, pielęgnować go; podobnie,
aby w naszym postępowaniu widać było jakąś wartość, trzeba naszej pracy, troski
i wysiłku).
Potrzebne są karty pracy (teczka pomocy). Metodę „kwiat skojarzeń” można stosować przy katechezach poruszających tematykę służącą wykształceniu w dzieciach
i młodzieży pewnych wartości. W płatkach kwiatu wpisujemy poszczególne z liter
37
A
O
J
L
E
C
R
N
A
braTerstwo
miłOść
modLitwa
akcEptacja
wyRozumiałość
wiAra
bliźNi
przebaCzenie
Jezus
rAdość
T
składających się na nazwę danej wartości-hasła. Do każdej litery uczniowie mają
dopisać słowa lub wyrażenia związane z hasłem głównym. Mogą przy tym odpowiedzieć sobie na pytania: Co to jest...? Na czym polega...? Co zrobić, aby wykształcić
w sobie...? Hasłem do bieżącej katechezy może być „tolerancja” i „jedność”.
Środek obrazka zarezerwowany jest na dorysowanie symbolu przedstawiającego hasło
główne, co również jest zadaniem dla uczniów. Na koniec należy odczytać wobec
całej klasy swoje skojarzenia, objaśnić je i metodą karuzeli zademonstrować innym
grupom symbol wrysowany w środek kwiatu.
ZAKOŃCZENIE
Klasa zapisuje temat i robi notatkę (w formie ciągłej lub w punktach). K. zadaje
pracę domową.
Modlitwa o to, abyśmy potrafili przyczyniać się do budowania takiej jedności, jaka
panowała wśród apostołów w wieczerniku, gdy wraz z Maryją oczekiwali na zesłanie
Ducha Świętego – „Zdrowaś Mario”.
Literatura
Być chrześcijaninem dziś. Teologia dla szkół średnich, red. M. Rusecki, Lublin 1992.
D. Olszewski, Polska chrześcijańska, Zarys dziejów (966-1984), Kielce 1985.
J. Kłoczowski, Kościół katolicki w świecie i w Polsce. Szkice historyczne, Katowice 1986.
J. Kłoczowski, L. Műllerowa, J. Skarbek, Zarys dziejów Kościoła katolickiego
w Polsce, Kraków 1986.
A. Gorzandt, Mój święty patron, Lublin 1986.
Unia Brzeska, http-wiem.onet.pl-wiem-00da2e.html
Andrzej Bobola, www.wsm.gdynia.pl/~testep/andreas/
38
66. POLSKA KRAJEM TOLERANCJI RELIGIJNEJ
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie prawdy, że Polska była i jest krajem tolerancji religijnej.
Postawa tolerancji wobec inaczej wierzących.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń wyjaśni, dlaczego Polskę w XVI-XVIII w. nazywano „azylem heretyków”
– wymieni rodzaje wyznań w ówczesnej Polsce
– rozumie powody, dla których Polska stała się krajem wielowyznaniowym.
Umiejętności:
– Uczeń scharakteryzuje postawę Kościoła katolickiego wobec braci odłączonych
– potrafi scharakteryzować przejawy tolerancji wobec ludzi innych wyznań
– scharakteryzuje postanowienia Konfederacji Warszawskiej.
Postawy:
– Uczeń angażuje się w poznanie i pogłębianie swojej wiary
– wyraża szacunek względem ludzi innych wyznań
– przyjmuje postawę odpowiedzialności za rozwój swojej wiary.
Metody i formy pracy: rozmowa kierowana, wykład, praca w grupach, alternatywne tytuły, analiza wiersza, notatka prasowa, symbol, rachunek sumienia.
Środki dydaktyczne: teksty wiersza Williama Blake'a „Boski wizerunek”, kartki
białego papieru, kredki świecowe lub markery, tytułowa strona z gazety (z przygotowanym na niej wolnym miejscem), teksty z Pisma św. na kartkach.
WPROWADZENIE
Modlitwa o umocnienie wiary, nadziei i miłości (akt wiary, nadziei i miłości).
– Co jest treścią życia chrześcijańskiego? (miłość)
– Które z przykazań jest najważniejsze? (przykazanie miłości)
– Co oznacza powiedzenie, że „miłość niejedno ma imię”?
Miłość może oznaczać bardzo wiele. Można kochać Boga, rodziców, dziadków, dziewczynę, chłopaka itp. Kochać to na przykład mieć dla kogoś czas, okazywać mu dobroć, być dla niego życzliwym.
– Jakie wartości składają się na miłość?
(wyrozumiałość, akceptacja, czułość, dobroć, życzliwość, szczerość, prawdomówność, tolerancja, delikatność, wierność)
– Co to znaczy akceptować kogoś?
39
– Co to znaczy być wyrozumiałym?
– Co to znaczy być tolerancyjnym?
– Czym jest tolerancja religijna?
PODANIE PRAWDY
Polska już od wieków jest krajem przychylnym dla innowierców. Dziś poznamy historyczne tło tego stanu rzeczy.
Tradycja polskiej tolerancji religijnej sięga czasów średniowiecza, kiedy to
Polska stała się państwem wielowyznaniowym. Już w XIV w. w granicach naszego kraju żyli katolicy i prawosławni. Oprócz tego nie brakowało wyznawców judaizmu, byli również muzułmanie.
Napływ innowierców stał się szczególnie widoczny w czasach reformacji. Polskę nazywano wtedy „azylem heretyków”. Na ziemiach Rzeczypospolitej chronili się wyznawcy wszystkich odgałęzień protestantyzmu, najbardziej radykalnych
sekt, prześladowani na Zachodzie. Wielowyznaniowości sprzyjała tolerancja, wyraźnie widoczna w polityce ostatnich polskich władców z jagiellońskiego pnia.
Byli to Zygmunt I Stary (1506-48) i jego syn, Zygmunt II August (1548-72).
Do Polski przenikał luteranizm i kalwinizm. W łonie polskiego kalwinizmu
doszło do wyodrębnienia się zboru mniejszego – ariańskiego, znanego również
pod nazwą braci polskich. Innym zakorzenionym w Polsce odłamem reformacji
byli bracia czescy, wywodzący się z tradycji husyckich.
Reformacja spotkała się z szerszym przyjęciem w Polsce wśród mieszczaństwa,
magnaterii i średnio zamożnej szlachty. Natomiast chłopi polscy ustosunkowali
się do niej niechętnie. Najbardziej zróżnicowana pod względem wyznaniowym
i narodowościowym była ludność miast Rzeczypospolitej. Obok Polaków, Litwinów i Rusinów tworzyli ją również Niemcy, Ormianie, Żydzi. W miastach
polskich mieszkali też (chociaż mniej liczni) Anglicy, Szkoci, Węgrzy, Niderlandczycy, Czesi.
Cudzoziemcy podróżujący po naszym kraju dziwili się, że w tych samych nieraz miastach znajdowały się świątynie różnych wyznań chrześcijańskich. Nierzadko, zwłaszcza na terenie Prus, różne wyznania sprawowały kult w tych samych
świątyniach. Należy równocześnie pamiętać, że w większości polskich miast istniały synagogi (nie dotyczyło to miast biskupich), a ich ochronę zagwarantowano
w przywilejach królewskich, nadawanych gminom żydowskim.
Wszystkie te grupy wyznaniowe i narodowościowe cieszyły się własnym samorządem i korzystały ze stosunkowo rozległych swobód religijnych. Było to możliwe dzięki polityce tolerancji wyznaniowej, która znalazła swój pełny wyraz
w słynnym akcie Konfederacji Warszawskiej, uchwalonym na sejmie konwokacyjnym (6-29 stycznia 1573). Pod koniec obrad sejmowych, które miały na celu
wybór nowego króla, postanowiono, że Polacy, tak jak ich przodkowie, będą się
starali zachować między sobą pokój, sprawiedliwość i porządek, zaś różnice wyznaniowe nie będą powodem do przelewania krwi ani wymierzania kar.
40
POGŁĘBIENIE
Wiele wydarzeń w naszych dziejach wskazuje na to, że Polskę można nazwać
krajem tolerancji religijnej. Warto zastanowić się nad tym, czy ja sam mogę siebie nazwać człowiekiem tolerancyjnym. Chrześcijanin, który żyje na co dzień
przykazaniem miłości, ma w swoim sercu swoistą przystań dla tych, którzy wierzą
inaczej, inaczej wyglądają, inaczej się zachowują. Swoją wyrozumiałością i akceptacją czyni ze swojego serca „krainę tolerancji” dla „innych”.
K. dzieli klasę na cztery grupy i przydziela im zadania (teczka pomocy).
Grupa 1:
Przeczytajcie z podręcznika wiersz Williama Blake'a, rozważcie jego treść, a następnie wypiszcie na kartce możliwie najwięcej tytułów do tego wiersza. Wybierzcie
spośród nich najbardziej trafny i podkreślcie go.
Grupa 2:
Sporządźcie krótką notatkę prasową pt. „Tolerancja religijna”. Może to być
apel do czytelników lub opowiadanie o jakimś współczesnym wydarzeniu, które
ma związek z tolerancją religijną.
Grupa 3:
Wyraźcie w formie symbolu treść wiersza Williama Blake'a (podręcznik).
Grupa 4:
Spośród podanych cytatów wybierzcie ten, który waszym zdaniem najbardziej
przystaje do wiersza Williama Blake'a (podręcznik). Uzasadnijcie swój wybór.
„Świątynia Boga jest święta, a wy nią jesteście” (1 Kor 3,17b).
„Nikomu nie bądźcie nic dłużni poza wzajemną miłością” (Rz 13,8).
„Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili” (Mt 25,40).
„Nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni; nie potępiajcie, a nie będziecie potępieni; odpuszczajcie, a będzie wam odpuszczone” (Łk 6,37).
„Jak chcecie, żeby ludzie wam czynili, podobnie wy im czyńcie” (Łk 6,31).
„Błogosławiony, czyj wzrok miłosierny” (Prz 22,9a).
„Boga się bój i przykazań Jego przestrzegaj, bo cały w tym człowiek!” (Koh
12,13).
41
ZASTOSOWANIE
Po zakończeniu pracy uczniowie prezentują jej plon. K. krótko podsumuje ich wypowiedzi. Podkreśla stanowisko Kościoła wobec ludzi innych wyznań i zwraca uwagę na konieczność pogłębiania swojej wiary.
ZAKOŃCZENIE
Mój kraj jest krajem tolerancji religijnej.
– Czy w moim sercu jest miejsce dla wszystkich ludzi?
– Czy potrafię dostrzec Chrystusa w tych, którzy ode mnie się różnią?
– Czy potrafię uszanować ludzi innych wyznań?
Za to, że czasem w moim sercu brakuje miejsca dla drugiego człowieka, za
brak akceptacji, wyrozumiałości i tolerancji przeprośmy Boga, który jest Miłością (akt żalu).
Literatura
J. Kłoczowski, Kościół katolicki w świecie i w Polsce. Szkice historyczne, Katowice 1986.
D. Olszewski, Szkice z dziejów kultury religijnej, Katowice 1986.
D. Olszewski, Polska chrześcijańska. Zarys dziejów (966-1984), Kielce 1985.
42
67. KOŚCIÓŁ WOBEC NIEWOLI NARODOWEJ
Wiodące cele katechetyczne
Poznanie roli Kościoła polskiego w czasach niewoli narodowej
Szacunek wobec Ojczyzny i tych, którzy poświęcili życie bądź karierę, walcząc w jej obronie.
Szczegółowe cele operacyjne
Wiedza:
– Uczeń poda fakty z działalności Kościoła w czasach niewoli narodowej
– wymieni nazwiska księży zaangażowanych w walki narodowo-wyzwoleńcze
oraz w działalność społeczno-kulturalną
– rozumie rolę Kościoła w czasach niewoli narodowej.
Umiejętności:
– Uczeń potrafi określić stosunek duchowieństwa polskiego do walk narodowowyzwoleńczych
– potrafi scharakteryzować działalność społeczno-kulturalną Kościoła w czasach niewoli narodowej
– potrafi ułożyć modlitwę, w której podziękuje Bogu za dar wolności i przynależność do Kościoła.
Postawy:
– Uczeń wyraża szacunek wobec tych, którzy poświęcili życie, abyśmy mogli
żyć w wolnym kraju
– wyraża wdzięczność za to, że jest katolikiem i Polakiem.
Metody i formy pracy: metoda niedokończonych zdań, wykład, praca z tekstem,
dyskusja, „słoneczko”, forma indywidualna i zbiorowa.
Środki dydaktyczne: KKK, teksty z podręcznika, małe kartki.
WPROWADZENIE
Modlitwa.
K. dzieli klasę na pięć grup i prosi o dokończenie zdań:
Być Polakiem znaczy...
Mówić po polsku znaczy...
Warto dla Ojczyzny...
Obrona Ojczyzny to zadanie...
Podczas wojny (niewoli) Polak...
Warto dowartościować ciekawsze dokończenia zdań. Jest to swoisty sprawdzian poczucia odpowiedzialności za Ojczyznę. Następnie K. prowadzi rozmowę na temat
43
losów narodu polskiego pod zaborami oraz roli Kościoła w tych czasach. K. dokonuje jej podsumowania i zapowiada temat.
PODANIE PRAWDY
Prowadząc wykład, K. podkreśla rolę katolicyzmu jako czynnika integrującego wszystkie warstwy społeczne ówczesnej Polski.
W warunkach utraty państwowości Kościół pozostawał jedyną instytucją ogólnonarodową. Walka zaborców kierowana przeciw narodowi nie mogła nie dotykać
Kościoła katolickiego, który jest Kościołem zdecydowanej większości Polaków.
Omawiając wkład polskich duchownych w powstania narodowe, K. powinien podkreślać entuzjastyczne zaangażowanie biskupa krakowskiego Karola Skórkowskiego
(1829-35) w powstanie listopadowe oraz arcybiskupa Zygmunta Szczęsnego Felińskiego w Wiosnę Ludów i powstanie styczniowe.
Katecheci z diecezji kieleckiej i krakowskiej powinni zaznaczyć, że biskup Skórkowski jest dawnym biskupem katechizowanych teraz uczniów. Podobnie K. w odniesieniu do arcybiskupa Felińskiego w diecezjach, które powstały z byłej archidiecezji
warszawskiej. Związek między religią a obroną przed wynarodowieniem można
bardzo wyraźnie zobrazować na przykładzie Wiosny Ludów na terenach zaboru pruskiego.
Duchowieństwo Wielkopolski, z arcybiskupem Leonem Przyłuskim na czele,
opowiedziało się po stronie powstania i poparło Ligę Polską. Podczas odrodzenia narodowego na Śląsku księża walczyli o język polski (nabożeństwa parafialne, masowe wydawanie literatury religijnej w języku polskim mimo utrudnień ze
strony władz pruskich).
Działalność społeczną księży można wyakcentować omawiając rozwój ruchu abstynenckiego (ruch zainicjowany na Górnym Śląsku przez ks. Alojzego Fiecka).
Z powodu ograniczeń czasowych K. jest skazany na odpowiedni dobór faktów, spośród których wiele trzeba pominąć, powinna mu jednak przy tym przyświecać zasada reprezentatywności. Przedstawiając zatem rolę Kościoła w życiu zniewolonego
narodu, powinien jednak zachować odpowiednie proporcje między zaangażowaniem duchowieństwa w walkę a tym, co najogólniej nazywane jest działalnością
społeczno-kulturalną. Dobrze byłoby uniknąć wrażenia, jakoby historia narodu i państwa polegała wtedy na prowadzeniu wyłącznie walki zbrojnej.
POGŁĘBIENIE
K. zadaje pytania:
– Jak oceniacie popieranie przez Kościół w Polsce walk narodowo-wyzwoleńczych?
– Jak pogodzić udział Kościoła w tych walkach z orędziem ewangelicznym?
– Na ile można działalność Kościoła w czasie zaborów nazywać „mieszaniem
się do polityki”, a samych powstańców „terrorystami”?
44
– Jakie organizacje i instytucje spełniały rolę podobną do roli Kościoła w czasie zaborów?
– Dlaczego Kościół ma prawo i obowiązek angażować się w politykę?
K. prowadzi dyskusję w oparciu o KKK 2243.
– W jakiej sytuacji można wystąpić zbrojnie przeciwko władzom własnego
kraju?
Jeżeli czas na to pozwala, K. może zapoznać uczniów z paragrafem 2239 KKK i zapytać:
– Jakie są obowiązki obywatela?
– Z czego one wypływają?
Analizując powyższy tekst, K. wskazuje na tragizm wyboru dokonywanego przez dziewiętnastowiecznych Polaków, którzy z miłości do Ojczyzny zmuszeni byli walczyć
z władzą własnego państwa. Dla Polaków żyjących pod zaborami Ojczyzna nie utożsamiała się z państwem.
ZASTOSOWANIE
K. zapoznaje uczniów z fragmentem listu arcybiskupa Felińskiego (podręcznik).
– Jaki stosunek do przeszłości narodowej deklaruje arcybiskup Feliński?
– Jak odnosicie się do przeszłości narodowej i do tych, którzy ginęli za wolność naszego kraju?
Zapowiadając metodę „słoneczka”, K. prosi uczniów, by napisali na kartkach, z czym
kojarzy się im hasło „Polska – Ojczyzna”.
Powinien przy tym zwrócić uwagę na zobowiązujący aspekt spuścizny narodowej,
mianowicie na konieczność wzbogacenia dóbr narodowych swoją własną pracą.
ZAKOŃCZENIE
K. zaprasza uczniów do modlitwy „Boże, coś Polskę...” (podręcznik).
Praca domowa
1. Czy jesteś dumny z faktu, że jesteś Polakiem? Uzasadnij swoją odpowiedź.
2. Napisz, dlaczego Polacy żyjący pod zaborami nie utożsamiali państwa z Ojczyzną.
Literatura
J. Kłoczowski, L. Mullerowa, J. Skarbek, Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce, Kraków 1986, s. 204-234.
W. Caban, Duchowieństwo wobec walk narodowo-wyzwoleńczych w XIX wieku, w: Studia z dziejów kultury chrześcijańskiej, Kielce 1991, s. 179-192.
45
Spis treści
58. „Miłość i samotność wzięły się pod ręce”
– poezja ks. Jana Twardowskiego ........................................................ 1
VII
Historia chrześcijaństwa (czasy nowożytne)
59. Wielka reforma chrześcijaństwa w XVI w. ......................................... 8
60. Kościół wobec wyzwań epoki oświecenia . ....................................... 12
61. Odpowiedź Kościoła na kwestie społeczne w XIX i XX w. ............. 17
62. Początki chrześcijaństwa w Polsce .................................................... 23
63. Spór o św. Stanisława ........................................................................ 26
64. Chrześcijaństwo czasów jagiellońskich . ........................................... 28
65. Kościół rzymskokatolicki a grekokatolicy (Unia Brzeska 1596 r.) ..... 33
66. Polska krajem tolerancji religijnej ..................................................... 39
67. Kościół wobec niewoli narodowej . ................................................... 43
Notatki
47
Notatki
48