W lipcu 2012 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

W lipcu 2012 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przekazało Sprawozdanie
Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego
w sprawie stosowania i skutków dyrektywy 2001/84/WE w sprawie prawa do wynagrodzenia z tytułu
odsprzedaży do konsultacji społecznych.
Obowiązek weryfikacji konkurencyjności rynku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej we
Wspólnocie, a także procedur zarządzania prawem droit de suite w państwach członkowskich wynika
z art. 11 Dyrektywy 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 roku
w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieł
sztuki. Zgodnie z postanowieniem tego artykułu Komisja przedkłada Parlamentowi Europejskiemu,
Radzie oraz Komitetowi Ekonomiczno – Społecznemu, nie później niż do dnia 1 stycznia 2009 roku
a następnie co cztery lata, sprawozdanie dotyczące wykonania i skutków niniejszej dyrektywy.
W związku z tym Komisja Europejska w dokumencie z dnia 19 grudnia 2011 roku o numerze COM
(2011) 878 przedstawiła sprawozdanie w sprawie stosowania skutków dyrektywy w sprawie prawa do
wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży. Celem sprawozdania jest także ocena roli dyrektywy droit de
suite we wspieraniu twórczości artystycznej oraz dokonanie przeglądu sytuacji w zakresie procedur
zarządzania tym prawem w państwach członkowskich.
Zaproszenie do udziału w konsultacjach skierowano do 80 podmiotów, a stanowiska w tej
sprawie przedstawiły: Stowarzyszenie Twórców Malarzy i Rzeźbiarzy, Izba Wydawców Prasy (IWP)
wspólnie ze Stowarzyszeniem Wydawców REPROPOL, Dom Aukcyjny REMPEX, Desa – Kraków,
Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Atlas Sztuki, Polskie Radio S.A., Muzeum Narodowe we
Wrocławiu, Stowarzyszenie Filmowców Polskich ZAPA, Stowarzyszenie Antykwariuszy Polskich,
Związek Polskich Artystów Plastyków, Fundacja Nowoczesna Polska, Związek Polskich Artystów
Fotografików oraz Stowarzyszenie Autorów i Wydawców „Polska Książka”. Konsultacje trwały do
dnia 20 sierpnia 2012 roku i były udostępnione także na stronie interenetowej Ministerstwa Kultury i
Dziedzictwa
Narodowego
pod
adresem:
http://www.mkidn.gov.pl/pages/strona-
glowna/ministerstwo/ochrona-praw-autorskich-i-praw-pokrewnych/konsultacje-spoleczne-dotyczacestosowania-w-polsce-droit-de-suite.php.
1. Na pytanie pierwsze, dotyczące wypłat z tytułu droit de suite w latach 2006 – 2012
podmiotom uprawnionym, odpowiedzi udzieliły 3 podmioty: DESA – Kraków, Dom Aukcyjny
Rempex i Atlas Sztuki. Na tej podstawie nie można określić, jakiego rzędu kwoty w ogóle przysługują
twórcom i ich spadkobiercom z tytułu droit de suite, ani jak kształtuje się wartość rynku dzieł sztuki w
Polsce. Kwoty przedstawione przez podmioty zobowiązane są bardzo różne, np. jedna z galerii
wypłaciła odpowiednio: 99 900 zł w 2006 roku, 61 590 zł w 2007 roku, 7000 zł w 2008 roku, 5956,56
zł w 2009 roku, nie wypłacając w latach 2010-2012 już żadnej kwoty. Z kolei inna galeria w ciągu
sześciu lat wypłaciła łącznie 903,43 zł.
2. Na pytanie drugie dotyczące precyzyjności definicji „zawodowej odsprzedaży” uzyskano
zasadniczo odpowiedź, iż pojęcie zawarte w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie
budzi wątpliwości, choć Izba Wydawców Prasy zauważyła, iż definicja jest nie do końca prawidłowa i
wynika prawdopodobnie z nieprecyzyjnego tłumaczenia zapisu art. 1 ust. 2 dyrektywy. Niemniej
jednak, nie zanotowano większych problemów związanych ze stosowaniem definicji „zawodowej
odsprzedaży”. Postulowano dostosowanie definicji zawodowej odsprzedaży do intencji wynikającej z
dyrektywy, mianowicie zawężenia jej do transakcji dokonywanych z udziałem profesjonalistów na
rynku dzieł sztuki.
3. W odpowiedzi na pytanie trzecie, dotyczące pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania
prawami autorskimi uzyskano zarówno głosy postulujące przywrócenie obligatoryjnego pośrednictwa
organizacji zbiorowego zarządzania, jak i głosy wyrażające zadowolenie z obecnego stanu. Należy
podkreślić w tym miejscu, iż w trakcie nowelizacji ustawy o prawie autorskim w 2006 roku
zrezygnowano z przymusowego pośrednictwa. Jak zauważył Związek Polskich Artystów Plastyków
(ZPAP) dochodzenie roszczeń z tytułu autorskich praw majątkowych jest skuteczniejsze w przypadku
reprezentowania twórcy przez organizację zbiorowego zarządzania. Zdaniem ZPAP przymusowe
pośrednictwo skutkowałoby stałą obserwacją i współpracą z podmiotami zajmującymi się zawodową
odsprzedażą dzieł sztuki. W szczególności nowe rozwiązania poprawiłyby rzetelność prowadzonej
dokumentacji galerii, domów aukcyjnych i innych profesjonalnych pośredników, dotyczącej
należnych wynagrodzeń z tytułu droit de suite. Podobne wnioski przedstawił Związek Polskich
Artystów Fotografików (ZPAF). Obie organizacje wskazały gotowość podjęcia się pośrednictwa
w zakresie realizacji droit de suite. Ponadto za obligatoryjnym pośrednictwem organizacji zbiorowego
zarządzania opowiedziała się Zachęta Narodowa Galeria Sztuki. Przeciwnego zdania była Fundacja
Nowoczesna Polska, Dom Aukcyjny Rempex, Atlas Sztuki oraz Desa – Kraków. Stowarzyszenie
Filmowców Polskich ZAPA wskazało z kolei, że realne egzekwowanie wynagrodzenia z tytułu droit
de suite na rzecz uprawnionych twórców lub ich spadkobierców powinno należeć do kompetencji
wyspecjalizowanego podmiotu, w szczególności właściwej organizacji zbiorowego zarządzania.
4. Pytanie czwarte dotyczyło minimalnej ceny sprzedaży egzemplarza utworu, którą stanowi
obecnie równowartość 100 euro. Zgodnie z ustawą prawo do wynagrodzenia powstaje, gdy utwór
zostaje sprzedany za cenę wyższą niż 100 euro i jest obliczane procentowo od ceny sprzedaży. Za
utrzymaniem kwoty wskazanej w ustawie były trzy podmioty, zaś pozostali opowiedzieli się za
podwyższeniem kwoty do 500 euro (Izba Wydawców Prasy wraz z Stowarzyszeniem Wydawców
REPROPOL) lub 1000 euro (Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Dom Aukcyjny Rempex i
Stowarzyszenie Antykwariuszy Polskich). Fundacja Nowoczesna Polska wskazała kwotę 100 000
euro.
5. Na pytanie piąte dotyczące prowadzenia obowiązkowej dokumentacji niezbędnej do
określenia należnego wynagrodzenia z tytułu droit de suite, większość profesjonalnych pośredników
w obrocie dziełami sztuki wskazała, iż prowadzi taką dokumentację (Dom Aukcyjny Rempex i Atlas
Sztuki). Z kolei Stowarzyszenie Antykwariuszy Polskich nie prowadzi wymaganej dokumentacji „ze
względu na brak osób i podmiotów gospodarczych zainteresowanych pobieraniem podatku droit de
suite”. Ciekawym głosem w konsultacjach było zwrócenie uwagi na możliwość stworzenia
specjalnego portalu internetowego, na którym zamieszczone byłyby informacje o dziełach
podlegających opłacie z tytułu odsprzedaży. Pozwoliłoby to zaoszczędzić czas i środki na
poszukiwania podmiotów uprawnionych, ponadto dawałoby narzędzie kontroli realizacji obowiązków
uiszczania wynagrodzenia twórcom.
6. W zakresie pytania szóstego, odnoszącego się do kosztów administracyjnych, jakie ponoszą
podmioty zobowiązane do wypłat na rzecz twórców, galerie i domy aukcyjne biorące udział w
konsultacjach wskazały, że koszty te są niższe lub równe kwocie 50 euro. W większości przypadków
obsługa wypłat wchodzi w zakres obowiązków pracowników.
7. W odpowiedzi na pytania siódme i ósme dotyczące przywrócenia obligatoryjnego
pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania oraz ewentualnych sankcji w przypadku
niewywiązywania się z obowiązku zapłaty wynagrodzenia twórcom, uzyskano zarówno odpowiedzi,
iż stan obecny jest właściwy, jak i postulaty zaostrzenia regulacji prawnych. W chwili obecnej
niewywiązanie się sprzedawcy z obowiązku zapłaty wynagrodzenia z tytułu droit de suite nie stanowi
naruszenia bezwzględnego autorskiego prawa majątkowego i nie stwarza podstawy do wystąpienia
z roszczeniem z art. 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Nie podlega również
ściganiu na podstawie przepisów karnych. Zdaniem niektórych podmiotów wprowadzenie
obligatoryjnego pośrednictwa przez organizacje zbiorowego zarządzania zagwarantowałoby
efektywny nadzór nad działalnością domów aukcyjnych, zawodowych pośredników, galerii i komisów
(Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Związek Polskich Artystów Plastyków oraz Związek Polskich
Artystów Fotografików). Zwrócono także uwagę, aby sankcje z art. 79 prawa autorskiego były
analogiczne w przypadkach niewywiązywania się z ustawowych obowiązków wypłat wynagrodzeń z
tytułu droit de suite (zapłaty trzykrotności wynagrodzenia przewidzianego w ustawie w zależności od
winy sprzedawcy). Jednakże zdaniem Stowarzyszenia Antykwariuszy Polskich „usprawnienie
realizowania droit de suite nie leży w interesie ani twórców dzieł sztuki, ani podmiotów
gospodarczych handlujących dziełami sztuki na polskim rynku”.
8. Na koniec poproszono podmioty biorące udział w konsultacjach o dodanie innych postulatów
w zakresie efektywnego realizowania uprawnień z tytułu droit de suite i ewentualnego wskazania
dobrych
praktyk
w
omawianym
obszarze.
Warto
wskazać
na
postulat
wprowadzenia
wyspecjalizowanego podmiotu, w szczególności organizacji zbiorowego zarządzania, dającego
rękojmię należytego zarządzania powierzonymi prawami z tytułu droit de suite (Stowarzyszenie
Filmowców
Polskich
ZAPA).
Ponadto, zwrócono uwagę na konieczność doprecyzowania pojęcia oryginalnego egzemplarza (DESA
– Kraków), bądź wprowadzenie definicji utworu plastycznego i graficznego wyłącznie na potrzeby art.
19 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Izba Wydawców Prasy wraz ze
Stowarzyszeniem Wydawców REPROPOL). Ponadto dobrą praktyką byłoby popularyzowanie wiedzy
na temat istnienia droit de suite przez podmioty zajmujące się zawodowo odsprzedażą. Istnieje
bowiem potrzeba zwiększenia świadomości w tym zakresie nie tylko wśród artystów, ale i nabywców
dzieła sztuki. Niewątpliwie wzrost świadomości o uprawnieniach artystów przyczyni się do lepszego
wykrywania praktyk naruszających lub lekceważących omawiane prawa. Na koniec należy wskazać
dwa podmioty (Stowarzyszenie Antykwariuszy Polskich oraz Fundacja Nowoczesna Polska)
postulujące w ogóle zniesienie prawa do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży, co byłoby jednakże
związane z naruszeniem przepisów obowiązującej dyrektywy.
Z przeprowadzonych konsultacji społecznych wynika, że ustawowy zapis dotyczący prawa do
wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży nie jest w pełni realizowany. Świadczy o tym brak realnego
udziału galerii i domów aukcyjnych w konsultacjach, spadający deklarowany wolumen wypłat z tytułu
droit de suite, a nawet wręcz zaniechanie wypłat w ostatnich latach. Dlatego też należałoby rozważyć
podjęcie prac prowadzących do usprawnienia realizacji uprawnienia droit de suite w Polsce.
Realizacja praw artystów z tytułu droit de suite wymaga precyzyjnego wskazania podmiotów
odpowiedzialnych za odprowadzanie opłat, które byłyby zainteresowane wykonywaniem obowiązków
w tym zakresie. Obecnie zawodowi pośrednicy w obrocie dziełami sztuki nie dokonują wypłat
twórcom z tytułu droit de suite, gdyż w praktyce obniżyłyby się ich własne zyski. Ponadto, warto
wziąć pod uwagę model wykorzystywany w niektórych krajach europejskich, np. Danii, Francji,
Niemczech, Finlandii, gdzie jedna instytucja centralna odpowiedzialna jest za pobieranie, zarządzanie
i podział środków między artystów. Z pewnością większe zaangażowanie obecnych na rynku dzieł
sztuki organizacji zbiorowego zarządzania, zrzeszających twórców potencjalnie uprawnionych do
uzyskiwania wynagrodzeń z tytułu droit de suite, wpłynęłoby pozytywnie na jego realizację.
Z pewnością istotnym krokiem byłoby także ponowne zdiagnozowanie stanu rynku dzieł
sztuki w Polsce oraz podjęcie działań informacyjnych zmierzających do podniesienia świadomości w
tym zakresie nie tylko wśród podmiotów uprawnionych do wynagrodzenia (twórców), ale także
nabywców dzieł sztuki. Powinno to przyczynić się do lepszego wykrywania praktyk naruszających lub
lekceważących droit de suite w Polsce. Ma to tym większe znaczenie, że rynek dzieł sztuki w naszym
kraju rozwija dopiero swój potencjał, a tendencja ta zdaje się mieć charakter trwały.