STOWARZYSZENIA W NOWEJ FORMULE PRAWNEJ OD MAJA

STOWARZYSZENIA
W NOWEJ FORMULE PRAWNEJ OD MAJA 2016 R.
Niniejszy tekst jest próbą przybliżenia najistotniejszych zmian prawnych, jakie będą
kształtować ustrój obecnych i tworzonych w przyszłości Stowarzyszeń na gruncie polskiego
prawa. Zmiany te wynikają z nowelizacji Prawa o stowarzyszeniach z dnia 25 września 2015 r.
i zostały ogłoszone w Dz.U. z 2015 r., Poz. 1923. Jak wskazano w powyższym tytule, stan
prawa w zakresie funkcjonowania stowarzyszeń w sposób uregulowany w tejże ustawie,
generalnie zacznie obowiązywać od 19 maja 2016 r.
Po pierwsze dokonano zmiany brzmienia art.1 ust.2 Prawa o stowarzyszeniach (dalej PoS),
która spowodowała, że możliwość zrzeszania się w ramach stowarzyszeń będzie ograniczona
w swojej istocie jedynie do przepisów Konstytucji RP, a konkretnie art.58 ust.1 i
ust.2 zd.1 – który zapewnia wolność zrzeszania się ograniczoną jedynie w przypadku, gdyby
cel lub działalność takiego podmiotu były sprzeczne z Konstytucją i ustawami.
Po drugie bardzo istotna zmiana jakościowa zaszła w art.2 ust.3 PoS, wprowadzono bowiem
możliwość zatrudniania jako pracowników stowarzyszenia także poszczególnych członków,
którzy je tworzą. Jednocześnie zmienia się podejście do wynagradzania członków Zarządu w
zakresie czynności związanych z pełnioną przez nich funkcją, jednak zgodnie ze z góry
zdefiniowanymi zasadami, ponieważ przepis dopuszczający tę możliwość został dodany do
art.10 PoS, który określa podstawowe elementy statutu. Nowelizacja określiła również
sposób reprezentacji stowarzyszenia w umowach między nim samym a członkami Zarządu –
zgodnie z dodanym w art.11 ust.4 jest nim członek organu kontroli wewnętrznej, którego
tenże organ wskazuje w swojej uchwale lub pełnomocnik wybrany przez Walne
Zgromadzenie
Członków
(Zebranie
Delegatów).
Jeżeli chodzi o podstawowe elementy statutu, jakie powinien on uregulować, ustawodawca
doprecyzował art.10 ust.1 pkt 6 wskazując, że należy określić warunki ważności uchwał
„władz” stowarzyszenia, przez co trzeba rozumieć wszystkie organy statutowe, działające w
danym podmiocie.
Po trzecie sporą ilość miejsca zajmuje również nowa regulacja dotycząca tworzenia i
funkcjonowania jednostek terenowych w stowarzyszeniach, która zastąpi lakoniczną dotąd
regulację art.10 ust.2. Przepis ten w obecnej chwili odsyła całość decyzji co do zasad
funkcjonowania tych jednostek do statutu. Od maja 2016 r. ta dowolność się skończy,
bowiem
znowelizowane
PoS
określa:
a/ Podstawowe elementy regulacji statutowej, jakie będą dotyczyć terenowych jednostek
organizacyjnych zarówno w przypadku, gdy nie będą posiadać, jak i gdy będą chciały uzyskać
odrębną osobowość prawną (dodany art.10a ust.1-3);
b/ zasady zgłaszania i wykreślania tych jednostek z Krajowego Rejestru Sądowego (dalej KRS)
oraz momentu rozpoczęcia działalności (art.10a ust.4-6);
c/ wprowadzania w tych jednostkach zarządu komisarycznego zgodnie z dodanym art.10b
(statut musi wskazywać organ władny podjąć stosowną uchwałę)oraz procedur likwidacji
jednostki terenowej o osobowości prawnej (art.10a ust.7).
Po czwarte uległy zmianie zasady procesu rejestrowego stowarzyszeń, które w sposób
znacznie bardzie adekwatny konsumują zasady ustanowione Konstytucją RP w art.58 ust.2
zd.2 i ust.3. Zwróćmy uwagę na kilka z nich. Na początek dokonano zmiany nie tylko
ilościowej, ale i jakościowej, ponieważ zgodnie z nowym brzmieniem art.9 PoS do założenia
tzw. stowarzyszenia rejestrowego wystarczy 7 osób, a nie jak odtąd 15 osób.
Wprowadzono możliwość wybrania w procesie tworzenia stowarzyszenia dwóch dróg, czyli
wybrania komitetu założycielskiego albo od razu władz stowarzyszenia. I tu powstaje
problem, gdyż da się zauważyć niespójność art.9 z nowym brzmieniem art.12 – to zgodnie z
nim wniosek o wpis do KRS składa Zarząd jako jednak ze składowych władz, a nie komitet
założycielski.
Pozytywnie należy ocenić wprowadzenie nowego brzmienia art.17 ust.1, który ostatecznie
rozstrzyga moment rozpoczęcia działalności stowarzyszenia, przesądzając iż staje się to
możliwe po dokonaniu wpisu w KRS.
Natomiast w nowym brzmieniu art.21 PoS ustawodawca wprowadził nową dyrektywę
ogólną dla sądu badającego zmiany statutowe – zgodności dokonanych zmian z
obowiązującym statutem. Bardzo ważny okazuje się zapis art.25 ust.3 w nowym brzmieniu,
ponieważ zmusza organ nadzorujący do uzasadnienia swych żądań, co do tej pory nie było
jego obowiązkiem; efektem będzie zmniejszenie swobody organu nadzoru, który będzie
musiał dokonać, procesu subsumpcji istniejącego stanu faktycznego i prawnego oraz
wykazać konieczność podjęcia działań wkraczających w działalność odrębnego pod
względem prawnym podmiotu.
Od maja 2016 r. jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach będzie mógł przedłużyć
okres, na jaki ustanowiono kuratora, jednak nie dłużej niż o 6 m-cy. Wprowadzono także
możliwość sądowego rozwiązania stowarzyszenia na wniosek kuratora.
Po piąte wprowadzono cały pakiet nowych rozwiązań dla stowarzyszeń zwykłych (art.40
ust.1a-1c, ust.3 i 4 w nowym brzmieniu oraz dodane ust.4-6; art.40a i 40b; nowe brzmienie
art.41 i 42 oraz dodane art.41a). Wprowadzono możliwość wyboru pomiędzy
regulaminowym określeniem przedstawiciela reprezentującego podmiot a powołaniem
Zarządu (trzeba określić tryb jego działalności) oraz poszerzono zakres niezbędnych regulacji
w regulaminie o dokonywanie jego zmian, sposób nabycia i utraty członkostwa i trybu
rozwiązania stowarzyszenia zwykłego. Będzie można ustanowić Organ Kontroli Wewnętrznej
i określić tryb jego działania. Stowarzyszenie zwykłe również swą działalność może rozpocząć
z chwilą wpisu do ewidencji, którą to czynność ustawodawca poddał od tej chwili kontroli
sądom
administracyjnym
w
zakresie
bezczynności
organu.
Nowością jest zniesienie zakazu łączenia się stowarzyszeń zwykłych w związki stowarzyszeń
oraz co chyba najważniejsze rozszerzenie katalogu środków mogących stanowić dochód
stowarzyszeń zwykłych np. o darowizny, spadki, ofiarność publiczną i możliwość
otrzymywania dotacji. Jednocześnie ustanowiono zasadę udzielania pełnomocnictwa dla
przedstawiciela reprezentującego albo Zarządu do czynności przekraczających zakres
zwykłego
zarządu,
których
katalog
wprowadza
dodany
art.41a
ust.3.
Odrębną kwestią jest możliwość przekształcenia stowarzyszenia zwykłego w tzw.
stowarzyszenie rejestrowe w momencie, gdy liczy minimum 7 osób. Regulacja tego procesu
odbywać się będzie na zasadach opisanych w dodanych do PoS art.42a-42e (art.1 pkt.22
ustawy nowelizującej). Co istotne proces ten odbywa się bez postępowania likwidacyjnego, a
z chwilą wpisu do KRS wstępuje nowe stowarzyszenie we wszystkie prawa i obowiązki
stowarzyszenia zwykłego. Ważna informację stanowi art.12 ustawy nowelizującej, bowiem
określa datę wejścia w życie przepisów regulujących proces przekształcania na dopiero na 1
stycznia 2017 r.
Po szóste trzeba zwrócić uwagę na jeszcze dwie dodatkowe kwestie, które wynikają z
prezentowanej nowelizacji.
Chodzi o wprowadzenie zasad odpowiedzialności członków Zarządu, w tym o charakterze
majątkowym, podejmowanych na rzecz stowarzyszenia w okresie przed jego wpisem do KRS
(art.17 ust.2 w nowym brzmieniu). Wprowadzono również zasady odpowiedzialności za
zobowiązania stowarzyszenia zwykłego, które obowiązywać będą wszystkich jego członków,
zgodnie z dodanymi ust.1b i 1c w art.40 PoS. Trzeba w tym względzie zwrócić także uwagę na
zmiany w ustawie – Ordynacja podatkowa (art.5 ustawy nowelizującej) i jej
znowelizowanego przepisu art.116a.
Drugą kwestią jest obowiązek ustawowy dla wszystkich stowarzyszeń, działających na
podstawie dotychczasowych przepisów, dostosowania statutów do nowego brzmienia
ustawy PoS, nadanego nowelą z dnia 25 września 2015 r., na co ustawodawca wyznaczył
maksymalny czas 24 miesięcy, czyli do dnia 19 maja 2018 r.
Opracowanie: Jerzy Kraus
Fundacja Alternatywnych Inicjatyw Edukacyjnych
Bielsko-Biała, 2015 r.