Izba tradycji Tuszyn P.Iwanski

Pamięć o przeszłości oznacza
zaangaŜowanie w przyszłość.
Jan Paweł II (Karol Wojtyła)
Koncepcja
Izby Tradycji Lokalnej
„Pod Wzgórzami Kiełczyńskimi”
Opracował : dr Piotr Iwański
DzierŜoniów – Tuszyn , 23 marca 2008 r
Zawartość koncepcji
Izby Tradycji Lokalnej
„Pod Wzgórzami Kiełczyńskimi”
Wstęp
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Krótki opis miejscowości.
Miejsce wystawienia.
Sposób uzyskiwania zbiorów.
Rodzaj zbiorów.
Sposób prezentacji.
Terminy otwarcia i osoby odpowiedzialne za Izbę Tradycji Lokalnej .
Promocja Izby Tradycji Lokalnej
MoŜliwości pozyskiwania środków.
Wstęp
Miejsce tradycji lokalnej to przestrzeń, w której powinny spotykać się zarówno
przeszłość, jak i przyszłość, w tak szybko umykającej nam chwili obecnej. Nikt z nas
nie pochodzi znikąd. Nawet przybywając na kilka dni, miesięcy, lat, tworzymy
wokół siebie oswojoną przestrzeń. Otaczamy się wspomnieniami z przeszłych
miejsc, w których przyszło nam Ŝyć i spotykać róŜnych ludzi. Wspomnienia te
zatrzymane są na fotografiach, w dokumentach, listach, czasami w przedmiotach,
kojarzących się nam z minionymi zdarzeniami. Zakorzeniamy się nawet na chwilę,
nigdy nie jesteśmy do końca wędrowcem. Nie wiemy teŜ gdzie przydarzy nam się
zakończyć naszą podróŜ.
KaŜdy z nas ma swoją podróŜ i historię. Pamiątki i rzeczy waŜne, istotne
z punktu widzenia jednostki, ale nabierające z czasem znaczenia takŜe dla
społeczności, w otoczeniu której zostały wytworzone.
KaŜda miejscowość składa się z mieszkańców, fizycznych osób, będących na
danym terenie zameldowanych, urodzonych, zamęŜnych czy Ŝonatych. KaŜda
miejscowość posiada takŜe pamięć zbiorową, nie będącą jedynie sumą wspomnień
pojedynczych osób, lecz na pewno z tych wspomnień się składającą.
Tradycję lokalną budują takŜe zdarzenia, emocje, wspomnienia, wyobraŜenia,
pamięć, związane z sąsiadami, miejscami, spotkaniami, przeŜytymi pierwszymi
chwilami w Ŝyciu. Bez miejsca i sposobu prezentacji ulotnych chwil przeszłości,
informacje te znikną wraz z ludźmi, którzy je wytworzyli.
Dlatego, wśród mieszkańców, powstaje czasem idea miejsca, które zebrałoby
te wszystkie historie, rzeczy, pamiątki, wspomnienia, marzenia, moŜe nawet sny ?
Tak było w Tuszynie. Mieszkańcy kilku wsi poczuli potrzebę udokumentowania
swojej obecności tutaj. Zapisania się w rzeczywistości. Tworzenia jej. PoniŜsza
koncepcja jest wynikiem rozmów i spotkań z mieszkańcami wsi, nauczycielami ze
2
szkoły podstawowej w Tuszynie , członkami rady sołeckiej oraz nauczycielem
historii z gimnazjum gminnego, który powołał do Ŝycia Izbę Regionalną Gminy
DzierŜoniów.
Celem istniejącej Izby Tradycji – miejsca tradycji oprócz uratowania przed
zapomnieniem powinno być
− kształtowanie poczucia grupowej przynaleŜności,
− uczenie tolerancji poprzez rozumienie innych, ich pochodzenia i nawyków
kulturowych,
− budzenie patriotyzmu lokalnego ,
− przygotowanie do uczestnictwa w szeroko pojmowanym dziedzictwie
kulturowym poprzez działanie w Małej Ojczyźnie,
− przygotowanie do Ŝycia w społeczeństwie obywatelskim poprzez aktywność na
rzecz własnego środowiska,
− poczucie „bycia sobą i u siebie”.
1. Opis miejscowości
Tuszyn jest jedną z 15 wsi, naleŜących do gminy DzierŜoniów i liczy ponad
350 mieszkańców. Specyficzne usytuowanie tej miejscowości w jednym ciągu
komunikacyjnym z Włókami, Kiełczynem i okolicznymi: KsiąŜnicą oraz
Jędrzejowicami, powodują, ze Izba Tradycji nie będzie ograniczać się jedynie do
Tuszyna, lecz będzie ona centrum kulturalno - historycznym dla 5 miejscowości.
Dlatego przedstawię poniŜej informacje na temat tych pięciu miejscowości.
Tuszyn wraz z wymienionymi miejscowościami, leŜy na południowy-zachód
od ŚlęŜy, w północnej części Kotliny DzierŜoniowskiej, na wysokości 250-260 m
n.p.m.
Najstarsza znana nazwa wsi: Villa Henrici wymieniona została w 1283 r.
i pochodzi z okresu, kiedy Śląsk naleŜał do Piastów. Inna nazwa wsi: Heinrichsdorf,
wymieniona w 1366 r., pochodzi z okresu panowania czeskiego. Kolejną nazwę wsi:
Hennersdorff wymieniono w 1677 r., kiedy Śląskiem, jako częścią Czech, władali
Habsburgowie. Po II wojnie światowej, kiedy Śląsk przyłączono do Polski, w 1945 r.,
wieś otrzymała nazwę: Tuszyn.
Tuszyn został załoŜony prawdopodobnie przez niemieckich osadników
w 1283 r. jako jedna z wielu wsi przy trakcie. Pierwszym znanym właścicielem wsi
był wymieniony w 1366 r. Hannus von Betschow. W 1369 r. wieś naleŜała do braci
Henselina i Ottona de Ryne, w 1385 r. do Niclosa Gellhorn, a później do von Heine.
W 1769 r. właścicielem wsi był von Schweiniz, a w 1785 r. jego córka Dorothea
Elisabeth. Od 1825 r. wieś była własnością starościny von Prittwitz-Gaffron, z domu
von Seidlitz. Własnością rodziny von Prittwitz-Gaffron wieś pozostała do 1945 r.
W Tuszynie znajduje się barokowy pałac z XVIII, przebudowany na przeł. XIX
i XX w.. Po gruntownej modernizacji, od 2005 r. w pałacu mieści się szkoła
podstawowa, w której murach znajdować się ma Izba Tradycji Lokalnej „Pod
Wzgórzami Kiełczyńskimi”. Nad portalem, pod kartuszami herbowymi, znajduje
się prawdopodobna data budowy: 1715 r. Pałac otoczony jest załoŜonym w XVIII w.
3
parkiem, w którym znajduje się pawilon ogrodowy. W murze z bramami widoczne
są dwie płyty kamienne z kartuszami herbowymi. W parku znajduje się takŜe
pomnik odsłonięty 8 maja 2005 r. Jest to obelisk poświęcony pamięci przymusowo
wysiedlonych mieszkańców wschodnich terenów II Rzeczypospolitej Polskiej.
W Tuszynie znajduje się kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa,
zbudowany w 1900 r. dla ewangelików. Jest to neoromańska, trzynawowa budowla
ze smukłą ośmioboczną wieŜą. Po II wojnie światowej kościół przejęli katolicy. W
1962 r. był remontowany. W centrum wsi, przy budynku nr 45, znajduje się krzyŜ
pokutny.
Przez Tuszyn przebiega międzynarodowa trasa rowerowa EuroVelo 9 (tzw.
Szlak Bursztynowy, łączącego Bałtyk z Morzem Śródziemnym). Trasa ta prowadzi
takŜe przez Kiełczyn, Tuszyn i Włóki.
Włóki leŜą pomiędzy DzierŜoniowem a Tuszynem i liczą ponad 500
mieszkańców. Najstarsze znane nazwy Włók: Dreyssighuben, wymieniona w 1765 r.,
i Dreißighuben, z 1816 r., pochodzą z okresu, kiedy Śląsk był pod panowaniem
pruskim. Nazwy: Dreißighuben uŜywano takŜe w okresie niemieckim, do 1945 r. Po
II wojnie światowej, kiedy Śląsk przyłączono do Polski, w 1945 r., wieś otrzymała
nazwę: Łuki, a w 1947 r.: Włóki.
Dzisiaj miejscowość liczy ponad 500 mieszkańców.
Pierwotnie wieś była kolonią Tuszyna, z czasem stała się własnością kapituły
katedralnej we Wrocławiu. W 1785 r. właścicielami wsi byli baron von Siersdorf
i baron von Hamm. We Włókach na szczególną uwagę zasługują budynki
mieszkalne, które swoją wielkością i architekturą przypominają małe dwory.
Według historii krzyŜy pojednania, podczas wojny trzydziestoletniej we
Włókach kwaterował oddział huzarów cesarskich. Dwaj spośród nich byli
szczególnie dokuczliwi, rabowali i płazowali pałaszami. Pewnego dnia chłopi z
Włók przytrzymali ich na drodze do DzierŜoniowa. Pod ciosami kijów obydwaj
Ŝołdacy wyzionęli ducha. Dowódca pułku postanowił w odwecie spalić wieś. Do
tego jednak nie doszło, gdyŜ za winnymi samosądu wstawili się księŜa z Kościoła
Św. KrzyŜa we Wrocławiu, ówcześni właściciele Włók. Skończyło się na wysokiej
grzywnie i wystawieniu przez chłopów pokutnego krzyŜa na miejscu zbrodni. KrzyŜ
do naszych czasów się nie zachował.
Na początku XIX w. wieś była potęŜnym ośrodkiem tkactwa chałupniczego,
pracowało tu aŜ 239 warsztatów bawełnianych i 10 wełnianych.
Interesujące jest takŜe we Włókach wzgórze (277m), na południe od wsi
w stronę DzierŜoniowa, noszące nieoficjalną nazwę Wzgórza KrzyŜowego.
Znajdował się tam kamieniołom gnejsów.
Przy placu sportowo–rekreacyjnym z boiskami do: piłki noŜnej, siatkówki,
koszykówki i kometki oraz z placem zabaw dla dzieci, znajduje się tablica
informacyjna z trasą EuroVelo i miejsce postojowe dla rowerzystów. Co roku we
Włókach odbywa się czerwcowy „Piknik Rodzinny” połączony z popularnym wśród
młodzieŜy „Turniejem Streetball’a”. Obecnie jest to impreza o zasięgu gminnym
i powiatowym, jej geneza wywodzi się jednak z pikników szkolnych, kiedy jeden z
budynków szkoły podstawowej znajdował się we Włókach.
4
Na uwagę we Włókach zasługuje takŜe działalność happeningowa
małŜeństwa Jana i ElŜbiety Sakowiczów, organizujących między innymi zbiór
monideł, następnie obrazujących tradycję i techniki „Wielkiego Prania”, zbierających
przepisy tradycyjnych potraw, przywiezionych z rodzinnych stron oraz w roku 2007,
realizujących wraz z artystami dzierŜoniowskimi zaduszkowy wieczór poetycko –
muzyczny. Mieszkańcy Włók wielokrotnie inscenizowali tradycje rolnicze oraz
tworzyli nagradzane wieńce doŜynkowe (np. w kształcie kościoła) podczas DoŜynek
gminy DzierŜoniów. Jeden z mieszkańców posiada wóz drabiniasty, mogący być
doskonałym eksponatem kultury tradycyjnej.
Kiełczyn to kolejna miejscowość leŜąca pod Wzgórzami Kiełczyńskimi licząca
prawie 300 mieszkańców. Najstarsza, wymieniona w 1239 r., nazwa: Colcim moŜe
świadczyć o słowiańskim rodowodzie osady. Nazwa ta znalazła się w piśmie syna
hrabiego Hyemrammusa, Pawła, który za sprawą tego dokumentu dokonał
darowizny na rzecz klasztoru joannitów w Strzegomiu. Wymieniona w 1364 r.
nazwa wsi: Kelczchni pochodzi z okresu panowania czeskiego. Kolejna nazwa wsi:
Költschen wymieniona została w 1667 r., kiedy Śląskiem, jako częścią Czech, władali
Habsburgowie. Tę samą nazwę wymieniano w okresie panowania pruskiego, w 1765
r. i w 1842 r., a później niemieckiego. Po II wojnie światowej, kiedy Śląsk przyłączono
do Polski, w 1945 r., wieś otrzymała nazwę: Kielczyn, a w 1947 r.: Kiełczyn.
Trudno ustalić pewną datę powstania Kiełczyna,
choć w 1239 r.
wzmiankowany jest w tej wsi proboszcz Jacobus: „Jacobus plebanus de Colcim”.
Prawdopodobnie juŜ wtedy istniał tu kościół. Przypuszcza się, Ŝe na jednym
z otaczających wieś wzgórz, na Szczytnej, stał zamek. W 1276 r. we wsi
funkcjonowała szkoła parafialna, najstarsza w okolicy. W 1392 r. wieś naleŜała do
rodziny Sachenkirche, w latach 50. XVII w. do rodziny von Hund. W 1740 r. wieś
była własnością starosty von Schindel, a od 1779 r. wieś znajdowała się w rękach
rodziny von Witten. W 1825 r. właścicielem kiełczyńskiego majątku był kupiec
Scharff, a w 1870 r. von Löbbecke.
Nazwy wsi: Colcim, Colczhim, Kolczen Költschen sugerują powiązanie jej
z kłem i czynem. Wedle legendy opublikowanej w 1887 r., Piotr Włostowic uratował
Ŝycie księciu Bolesławowi Krzywoustemu „przed odyńcem z wielkimi kielcami”
(kłami) i za to dostał całą ŚlęŜę. Z tym teŜ wydarzeniem wiąŜe się lokację wsi.
KsiąŜę Bolko I w 1292 r. lub 1295 r. wybudował w Kiełczynie drewniany
kościół, któremu później, w XV w., nadano obecny wygląd. Legenda wspomina, Ŝe
Matka Boska sama wybrała sobie Górkę Kiełczyńską na miejsce budowy kościoła.
KsiąŜę Bolko I chciał kościół i probostwo załoŜyć w KsiąŜnicy, jednak trzy razy
drewno na jego budowę w tajemniczy (cudowny) sposób było przenoszone na Górkę
Kiełczyńską, gdzie w końcu kościół wzniesiono. Prawdopodobnie wówczas powstał
ołtarz główny z figurą Maryi – słynącej z cudów. Tak narodził się kult maryjny
w Kiełczynie. Z tego okresu pochodzi jeden z pierwszych wizerunków Matki BoŜej,
który dzisiaj widnieje w herbie Gminy DzierŜoniów.
Przed II wojną światową do sanktuarium przybywali m.in. Polacy, gdyŜ msze
odprawiano tu takŜe w języku polskim. Kiełczyński kościół pw. Narodzenia
Najświętszej Marii Panny został przebudowany w latach 30. XX w. W kościele
znajduje się barokowy, drewniany, polichromowany ołtarz główny z XVIII w.,
5
drewniana, polichromowana ambona z rzeźbami ewangelistów i kamienna
chrzcielnica, takŜe z tego okresu. Znajduje się tu równieŜ obraz Boga Ojca z XVIII w.
i dwudziestowieczna kopia późnogotyckiej rzeźby Matki Boskiej Łaskawej z
Dzieciątkiem z 1420 r. Na ścianach umieszczone są kamienne nagrobki i epitafia
rodziny von der Heyde. Zachowały się organy z 1893 r. świdnickiej firmy „Schlag
und Söhne”. Kościół otoczony jest cmentarzem, na którym stoi kaplica z 1812 r.
Na plebanii kiełczyńskiej w 1759 r. gościł przez trzy dni król pruski Fryderyk
II. W 1920 r. nocował tutaj takŜe Ambrogio Achille Ratti (1857-1939) – ówczesny
nuncjusz apostolski w Polsce, a od 1922 r. papieŜ Pius XI. W 1933 r., na jednej z
prywatnych audiencji niemieckiej delegacji, powiedział do wicekanclerza Niemiec
von Papena: „(…) kiedyś (…) wspiąłem się na małe Wzgórze Kiełczyńskie
[Költschenberg – Górka Kiełczyńska R.B.] z której był tak piękny widok. Na plebanii
nocowałem i w tym samym łóŜku spałem co wielki król pruski Fryderyk II”.
Dwadzieścia jeden lat później gospodarzem plebani został ksiądz
Jan Melc (przed zmianą imienia i nazwiska Johannes Melz). Ksiądz Jan
Melc, który jest patronem Gimnazjum Gminnego w DzierŜoniowie,
urodził się w 1884 r.
w Tworkowie.
Był działaczem PolskoKatolickiego Towarzystwa Szkolnego na Śląsku Opolskim i honorowym
członkiem związku Polaków w Niemczech. Swoje teksty publikował
m.in.
w
„Katoliku”,
„Dzienniku
Berlińskim”
oraz
opolskich
„Nowinach” i „Głosach znad Odry”. Od 29 października 1941 r., kiedy
objął parafię w Kiełczynie prowadził m.in. naboŜeństwa w języku
polskim dla więźniów. Po II wojnie światowej, pozostał na parafii w
Kiełczynie, gdzie zmarł 25 lutego 1957 r. W swoich słowach równieŜ
nawiązywał do piękna tych terenów: „(…) A widok z góry naszej
(Wzgórze Kiełczyńskie R.B.) na równinę z polami i sadami, jaki on
wspaniały”.
W Kiełczynie znajduje się barokowy pałac z XVIII w. W XIX w. pałac uległ
gruntownej przebudowie. Obiekt jest murowany, z cegły, nakryty dachem
mansardowym. Za pałacem rozciąga się park, załoŜony około XVIII w. i zmieniony
w XIX w. Znajduje się w nim pawilon ogrodowy, wzniesiony prawdopodobnie
w trakcie przekształceń parku w XIX w. Niedaleko pałacu stoi krzyŜ pokutny
z XIV w. Koło leśniczówki, przy drodze z Kiełczyna w stronę góry Szczytna (466 m
n.p.m.) której zagospodarowanie ma być magnesem dla turystów doceniających
piesze wędrówki , znajduje się pomnik wystawiony dr. Winklerowi, działaczowi
przedwojennego Towarzystwa Sowiogórskiego (Eulengebirgsvereine EGV),
inicjatorowi pierwszej, drewnianej wieŜy w Górach Sowich - na Wielkiej Sowie.
Pomnik wystawiono przed I wojną światową. Na kamieniu widnieje napis:
„Wanderer. Freust Du Dich hier und oben der schoenheit des Berges. Danke der
Herrschaft dafür und Dr. Winkler zugleich. 1884-1909. EGV” (Wędrowcze. Ciesz się
tutaj pięknością gór. Dzięki za to rządzącym i dr. Winklerowi. 1884-1909.
Towarzystwo Sowiogórskie).
Niedaleko znajduje się pomnik wystawiony poległym w I wojnie światowej
122 mieszkańcom Jędrzejowic, Kiełczyna, KsiąŜnicy, Tuszyna i Włók. Autorem
pomnika jest P. Schulz z Wrocławia. Jest to wysoki postument z serpentynitu, o
podstawie prostokąta. Na umieszczonej na nim lufie armatniej leŜy lew.
6
Na terenie Wzgórz Kiełczyńskich znajdują się stanowiska unikatowej paproci
zanokcicy serpentynitowej (Asplenium adulterinum). Z tego powodu obszar Wzgórz
włączono do Europejskiej Sieci Ekologicznej „Natura 2000”. Ze Wzgórz
Kiełczyńskich moŜna udać się Ŝółtym szlakiem na ŚlęŜę. Trasę biegnącą przez
Kiełczyn, Jędrzejowice i Przełęcz Tąpadła moŜna pokonać pieszo w 6 godzin.
KsiąŜnica ma około 460 mieszkańców. Najstarsza znana nazwa wsi:
Pfaffindorf wymieniona została w 1388 r. i pochodzi z okresu, kiedy Śląsk był pod
panowaniem czeskim. Kolejna nazwa wsi: Pfaffendorff, wymieniona została w 1677
r., kiedy Śląskiem, jako częścią Czech, władali Habsburgowie. W okresie panowania
pruskiego, a później niemieckiego wymieniano nazwę: Pfaffendorf. Po II wojnie
światowej, kiedy Śląsk przyłączono do Polski, w 1945 r., wieś otrzymała nazwę:
KsiąŜnica Śląska, a w 1947 r.: KsiąŜnica.
Prawdopodobnie wieś KsiąŜnica została załoŜona około 1282 r. przez księcia
świdnickiego Bolka I, który nadał ją kościołowi w Kiełczynie. Kolejna wzmianka
o KsiąŜnicy pochodzi z rejestru wsi czynszowych biskupstwa wrocławskiego z 1305
r. We wsi znajdowała się posiadłość rycerska. Trudno ustalić najstarszego właściciela
wsi, choć znamy nazwiska późniejszych: Andras Vorlyser, Niclos Jarischow, Walther
i Franczko Kitschleder. W 1740 r. właścicielem dworskiej części wsi został hrabia von
Zedliz, a później wdowa po nim, z domu Bredow. W 1765 r. właścicielem części
dworskiej został starosta von Dresky, a w 1840 r. kapitan von Bärensprung.
KsiąŜnica zachowała, wykształcony w średniowieczu, układ ulicówki. We wsi
znajduje się dwukondygnacjowy barokowy dwór, pochodzący z XVIII w.,
przebudowany w XIX i XX w.. Warto zwrócić uwagę na krzyŜ pokutny, który
znajduje się przy drodze z KsiąŜnicy do Kiełczyna. Za przystanek słuŜyć moŜe park
wiejski z boiskami do piłki noŜnej i koszykówki oraz placem zabaw dla dzieci.
W KsiąŜnicy Helena Czerwonka robi serwety, obrusy oraz wyszywanki
„haftem richelieu”.
Jędrzejowice leŜą w otulinie ŚlęŜańskiego Parku Krajobrazowego i liczą
ponad 80 mieszkańców. Najstarsze znane nam nazwy wsi: Andersdorf wymieniona
w 1373 r. i Endersdorff villa wymieniona w 1667 r., pochodzą z okresu kiedy
Śląskiem, jako częścią Czech, władali Habsburgowie. W okresie panowania
pruskiego, a później niemieckiego, wymieniano nazwę: Endersdorf, od 1785 r. Po II
wojnie światowej, kiedy Śląsk przyłączono do Polski, w 1945 r., wieś otrzymała
nazwę: Zakrzówek, a w 1947 r.: Jędrzejowice.
Jędrzejowice powstały później, niŜ okoliczne wsie. Początkowo istniał tutaj
folwark, którego właścicielem w 1626 r. był Hans von Logau. Kolejny właściciel,
Kasper Ernst von Frankenberg, wymieniony został w 1703 r., a w 1740 r. wdowa po
nim, hrabina von Schlegenberg. Następnie wieś posiadały kolejno rodziny: von
Gellhorn, von Wagendorff, von Seidliz. W 1825 r. właścicielką była starościna von
Fürstenberg, z domu von Schlabrendorf, a w 1840 r. wieś posiadał niejaki Braulik.
W 1870 r. wieś naleŜała do rodziny von Münchhausen.
W południowo-wschodniej części wsi zlokalizowany jest dwór z pocz. XIX w.
Przez Jędrzejowice wiedzie Ŝółty szlak ze Świdnicy na Przełęcz Tąpadła i ŚlęŜę.
7
W Jędrzejowicach rowerzyści zatrzymać się mogą na miejscu postojowym EuroVelo,
usytuowanym na malowniczym wzniesieniu. Na pstrąga i grilla zapraszają dwa
gospodarstwa nad stawami.
2. Miejsce wystawienia
Z uwagi na specyfikę połoŜenia Tuszyna oraz chęć współpracy członków
zakładanego stowarzyszenia , w skład którego wchodzą mieszkańcy Tuszyna, Włók,
Kiełczyna, KsiąŜnicy oraz Jędrzejowic, za miejsce utworzenia Izby Tradycji Lokalnej
„Pod Wzgórzami Kiełczyńskimi” przyjęto Szkołę Podstawową w Tuszynie im. Jana
Pawła II, Tuszyn 47. Budynek ten jest zmodernizowanym barokowym pałacem,
z obszernym holem, salami, piwnicami oraz z pięknym parkiem wkoło. Teren parku
mógłby słuŜyć jako miejsce wystawienia duŜych eksponatów kultury materialnej,
zwłaszcza maszyn związanych z rolnictwem.
Za taką lokalizacją przemawia takŜe centralne połoŜenie szkoły w stosunku do
innych wsi, uczęszczanie do szkoły uczniów z tych wsi oraz kulturotwórczy
charakter zmodernizowanego pałacu.
W samej szkole rozwaŜane są dwa miejsca wystawiennicze:
A) sala na parterze – pełniąca obecnie funkcję zastępczej sali do zajęć
wychowania fizycznego (w ciągu najbliŜszych dwóch lat obok szkoły powstać
ma pełnowymiarowa sala sportowa)
B) odnowione piwnice o stylowych sklepieniach.
Ewentualną filią Izby Tradycji Lokalnej, poświęconą sylwetce księdza Jana Melca
z Kiełczyna, byłoby pomieszczenie na plebanii kościoła pw. Narodzenia Najświętszej
Marii Panny w Kiełczynie.
Fot. 1. Widok Wzgórz Kiełczyńskich
8
Fot. 2. Budynek Szkoły Podstawowej w Tuszynie
Fot. 3. Park przy Szkole Podstawowej w Tuszynie
9
Fot. 4. Hol wejściowy
Fot. 5. Sala na parterze
10
Fot. 6. Piwnica – 1 pomieszczenie
Fot. 7. Piwnica – 2 pomieszczenie
11
Fot. 8. Piwnica – 3 pomieszczenie
Fot. 9. Sanktuarium Maryjne w Kiełczynie
12
Fot. 10. Sanktuarium Maryjne w Kiełczynie – Matka Boska Kiełczyńska
3. Sposób uzyskiwania zbiorów
Zbiory do Izby Tradycji Lokalnej „Pod Wzgórzami Kiełczyńskimi”
pozyskiwane będą przez mieszkańców zaangaŜowanych w projekt, sołtysów wsi,
wyznaczonego nauczyciela w Szkole Podstawowej w Tuszynie.
Na początku sporządzona zostanie lista osób, które mają eksponaty. Jest to na
przykład rodzina państwa Juraszków. JeŜeli byłyby trudności z uzyskaniem zbiorów
na stałe, to powinny być one wypoŜyczane, brane w depozyt lub w uŜyczenie
czasowe.
Kolejnym sposobem pozyskania zbiorów jest ogłoszenie zbiórki przedmiotów
przez księdza na mszach w kościele w Tuszynie i Kiełczynie.
Ponadto uczniowie otrzymają ulotki z podpisem dyrektora szkoły, z prośbą
do rodziców o przynoszenie eksponatów do siedziby szkoły.
Zasady zbiórki umieszczone zostaną takŜe na stronie www.ug.dzierzoniow.pl
oraz poprzez ogłoszenie w Radiu Sudety, „Tygodniku DzierŜoniowskim” oraz
bezpłatnym miesięczniku „Nowiny z Gminy DzierŜoniów”.
Osoby zaangaŜowane w projekt będą takŜe bezpośrednio odwiedzać
mieszkańców i zachęcać do udostępniania eksponatów oraz szukać ciekawych
materiałów czy zbiorów.
Wspomnienia i opowieści mieszkańców będą takŜe nagrywane na dyktafon
lub kamerę wideo podczas spotkań z uczniami na lekcjach historii lub w domach
mieszkańców.
13
Organizowane będą specjalne dni zbiórki eksponatów podczas lokalnych
imprez, festynów czy pikników.
Wszystkie zbiory powinny być przyjmowane za pisemnym potwierdzeniem,
według opisanej karty przyjęcia wraz ze zdjęciem przedmiotu oraz opisem: kto daną
rzecz przyniósł, kiedy, co to za przedmiot, jaka jest jego historia. Następnie
przedmiot powinien być zidentyfikowany przez eksperta – historyka.
Dokumenty i fotografie mogą być wypoŜyczane, skanowane, opisywane jako
kopie z podaniem źródła oryginału, drukowane na odpowiedniej jakości papierze
i w takiej formie wystawiane.
Eksponaty z Izby Regionalnej w Gimnazjum Gminnym im ks. Jana Melca
powinny być wypoŜyczane na wystawy czasowe lub tematyczne.
4. Rodzaj zbiorów
Dziedzictwem tych ziem, oprócz pamiątek jego mieszkańców, często
przywiezionych z rodzinnych stron po przesiedleniach powojennych, są takŜe zbiory
sprzed roku 1945, stanowiące dziedzictwo poprzednich mieszkańców. Dlatego
zbiory powinny być ujmowane w osobne kategorie przed i po 1945 roku.
1. Zbiory pisane: ksiąŜki, dokumenty, gazety, prasa lokalna, wydawnictwa
i ulotki, kalendarze lokalne, kwity, akty nadania ziemi, zaświadczenia (takŜe
z Polski Ludowej), kroniki rodzinne i szkolne, przepisy, ksiąŜki kucharskie
itp.
2. Przedmioty uŜytku codziennego: sprzęty, meble, skrzynie posaŜne, komody,
szafy na odzieŜ, tkactwo bawełnianie, zdobienia okucia, kufry, formy na
masło, młynki do kawy, maku i migdałów, drewniane i gliniane sprzęty
gospodarstwa domowego foremki do ciasta i chleba, dzbanki, garnki, butelki,
Ŝelazka na węgiel, tarki do prania, kołowrotki, lampy naftowe, wałki do
malowania mieszkań, sprzęt kuchenny, serwety, hafty itp.
3. Zbiory audiowizualne: fotografie rodzinne, rodowe, stare fotografie
budynków i gospodarstw, imprez, świąt ludowych, mapy terenów, filmy,
obrazy, monidła, ołtarze domowe, obrazy świętych, nagrania wspomnień
i opowieści, sformułowania, powiedzenia, wyrazy z gwary słuŜące do
opracowania słownika lokalnego.
4. Elementy domowe – kuchnia na fajerki, piec kaflowy, piec chlebowy.
5. Elementy tradycyjnych urządzeń rolniczych – pługi, wozy drabiniaste, sierpy,
kute kosy.
6. Materiały związane z patronem szkoły – Janem Pawłem II – prace plastyczne
uczniów, prace pisemne, pamiątki.
14
Fot. 11. Zbiory – wóz drabiniasty z Włók
Fot. 12. Zbiory – piec kaflowy
15
Fot. 13. Zbiory – piec kaflowy
Fot. 14. Zbiory - meble
16
Fot. 15. Zbiory - meble
Fot. 16. Zbiory – zegar i ściana pomalowana wałkiem
17
Fot. 17. Zbiory – fotografie
Fot. 18. Zbiory – fotografie
18
Fot. 19. Zbiory – maszyny gospodarcze
Fot. 20. Zbiory – maszyny gospodarcze
19
Fot. 21. Zbiory – narzędzia
Fot. 22. Zbiory – sprzęt domowy
20
5. Sposób prezentacji
DuŜa przestrzeń, jaka jest do dyspozycji w Szkole Podstawowej w Tuszynie
pozwala na ciekawe zaaranŜowanie Izby Tradycji Lokalnej. Wraz ze zdobywaniem
eksponatów izba powinna zmierzać do stworzenia miejsca przyjaznego, ciepłego,
stylowego i zachęcającego do zanurzenia się w przeszłość. Najodpowiedniejszą
formą jest wizja wyposaŜonego pokoju, pomieszczenia mieszkalnego podzielonego
na przestrzenie: kuchenną, mieszkalną, świętą i do pracy.
1. Przestrzeń kuchenna zaaranŜowana byłaby sprzętem gospodarstwa
domowego, wystawionego na przykład na kuchni na fajerki lub wzorze pieca
chlebowego. Tutaj byłoby miejsce na formy na masło, młynki do kawy, maku,
migdałów, drewniane i gliniane sprzęty gospodarstwa domowego, foremki
do ciasta i chleba, dzbanki, garnki, butelki.
2. Przestrzeń mieszkalna to miejsce przodków i spotkań. Na stole otoczonym
krzesłami, nakrytym haftowanymi serwetami, stoi stara zastawa, czekająca na
gości. Pod ścianą w otwartej szafie wiszą ubrania, na komodzie stoją
fotografie rodzinne, leŜą stare ksiąŜki. Tu jest miejsce na kufry i skrzynie
posaŜne. Dokumenty oprawione w stare ramki wiszą na ścianie, pomalowanej
we wzory starym wałkiem. Tu wisi monidło ślubne lub portret z wojska.
3. Przestrzeń święta to miejsce modlitwy i skupienia. Tu jest miejsce na ołtarzyk
domowy, obrazy świętych i aniołów, palące się świece. Obok tego miejsca
moŜe znajdować się przestrzeń dla patrona szkoły – Jana Pawła II.
4. Przestrzeń dotycząca pracy prezentowałaby drobny sprzęt gospodarczy:
sierpy, kosy, cepy, kołowrotki, lampy naftowe, Ŝelazka na węgiel lub duszę,
tarki do prania.
W obudowie starego telewizora powinien stać ukryty komputer, który
wyświetlałby zebrane i zeskanowane zdjęcia, nagrane materiały audiowizualne,
historie mieszkańców zebrane przez nich samych. W obudowie starego radia,
z zamontowanego głośnika powinna rozbrzmiewać stylowo dobrana muzyka
zespołów folklorystycznych lub zebrane historie i opowieści. Na jednej ze ścian
mogłaby się znaleźć namalowana panorama Wzgórz Kiełczyńskich.
W parku przy szkole jest miejsce, gdzie moŜna postawić większe eksponaty jak
wóz drabiniasty, pług, traktor.
Na plebani kościoła pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Kiełczynie
byłoby miejsce na wystawę poświęconą sylwetce księdza Jana Melca z Kiełczyna,
w oparciu o zbiory parafialne oraz Izby Regionalnej w Gimnazjum Gminnym.
Izba Tradycji Lokalnej „Pod Wzgórzami Kiełczyńskimi” powinna mieć takŜe
swoją formę wirtualną w postaci strony WWW, prezentującej w formie
elektronicznej fotografie i skany zbiorów, materiały audiowizualne jako pliki do
21
ściągnięcia lub odsłuchania czy obejrzenia. Z czasem poszczególne przestrzenie
mogłyby mieć swoje wirtualne odpowiedniki w formie grafiki komputerowej i zdjęć.
6. Terminy otwarcia i osoby odpowiedzialne za Izbę Tradycji
Lokalnej .
Izba Tradycji Lokalnej „Pod Wzgórzami Kiełczyńskimi” byłaby otwarta
w godzinach funkcjonowania szkoły i biblioteki, w dni powszednie od godziny 10.00
– do 18.00. Wyznaczone osoby miałyby do niej klucz i udostępniałyby chętnym. Po
zgłoszeniu telefonicznym lub mailowym izbę mogłyby zwiedzać grupy
zorganizowane.
W okresie wakacyjnym klucz do szkoły miałaby osoba upowaŜniona lub sołtys.
Członkowie powstającego w Tuszynie stowarzyszenia dyŜurowaliby w soboty
i niedziele wakacyjne od godziny 10.00 do 16.00, udostępniając Izbę turystom
i pielgrzymom do Sanktuarium Maryjnego w Kiełczynie. Chęć obejrzenia Izby
moŜna będzie zgłaszać telefonicznie pod podany numer lub mailowo.
Wyznaczone powinny zostać dwie osoby, odpowiedzialne za koordynację
projektu oraz udostępnianie. Izba powinna teŜ mieć stały kontakt z ekspertem
historycznym.
7. Promocja Izby Tradycji Lokalnej
Promocja Izba Tradycji Lokalnej „Pod Wzgórzami Kiełczyńskimi” powinna
odbywać się w dwóch etapach.
Etap I.
Na początku, podczas zbierania eksponatów informacja o zakładaniu Izby
i poszukiwaniu zbiorów powinna trafić do mieszkańców Tuszyna, Włók, Kiełczyna,
KsiąŜnicy i Jedrzejowic.
Ogłoszona zostanie zbiórka przedmiotów przez księdza na mszach w kościele
w Tuszynie i Kiełczynie. Sołtysi wywieszą informacje na tablicach we wsi oraz
zwołają zebranie wiejskie w tej sprawie.
Uczniowie otrzymają ulotki z podpisem dyrektora szkoły, z prośbą do
rodziców o przynoszenie przez rodziców eksponatów do siedziby szkoły.
Zasady zbiórki umieszczone zostaną takŜe na stronie www.ug.dzierzoniow.pl
oraz poprzez ogłoszenie w Radiu Sudety, „Tygodniku DzierŜoniowskim”
i bezpłatnym miesięczniku „Nowiny z Gminy DzierŜoniów”. Wójt Gminy będzie
mówił o izbie w swojej cotygodniowej audycji w Radiu Sudety. Zorganizowane
zostaną specjalne dni zbiórki eksponatów podczas lokalnych imprez, festynów czy
pikników.
Etap II
Kiedy Izba Tradycji będzie juŜ istniała, wtedy informacja o niej musi dotrzeć
do mieszkańców powiatu, turystów oraz pielgrzymów.
Informacja o działaniu izby zamieszczona zostanie na stronie gminy
DzierŜoniów www.ug.dzierzoniow.pl , na stronie szkoły podstawowej w Tuszynie
22
i stowarzyszenia w Tuszynie. Ogłoszenia pojawiać się będą w Radiu Sudety,
„Tygodniku DzierŜoniowskim” oraz bezpłatnym miesięczniku „Nowiny z Gminy
DzierŜoniów”. W okresie wakacyjnym informacja o izbie przekazana zostanie do
regionalnej Telewizji Wrocławskiej oraz Polskiego Radia Wrocław. Informacja o izbie
przekazana zostanie do zamieszczenia na stronach między innymi Stowarzyszenia
Turystycznego Gmin Gór Sowich, Stowarzyszenia „ŚlęŜanie – Lokalna Grupa
Działania”, Dolnośląskiej Organizacji Turystycznej. Ulotki dostępne będą na
lokalnych imprezach na terenie powiatu dzierŜoniowskiego i Partnerstwa „ŚlęŜanie”
jak równieŜ sąsiednich LGD oraz w Sanktuarium Maryjnym w Kiełczynie ,
okolicznych gospodarstwach agroturystycznych oraz w Centrum Informacji
Turystycznej w DzierŜoniowie i Bielawie.
Przy wjeździe do szkoły postawiona zostanie tablica informacyjna o Izbie
Tradycji.
8. MoŜliwości pozyskiwania środków
Izba Tradycji Lokalnej „Pod Wzgórzami Kiełczyńskimi” w duŜej mierze
powstawać będzie dzięki osobistemu zaangaŜowaniu mieszkańców oraz przy
wsparciu szkoły podstawowej w Tuszynie , sołectw i gminy DzierŜoniów.
W powiązaniu z mającym powstać stowarzyszeniem, moŜliwe będą do
pozyskania środki z funduszy unijnych. Głównie z Programu Rozwoju Obszarów
Wiejskich na lata 2007 – 2013, w ramach osi 4 – Leader i tzw. małych grantów (od
4.500 do 25.000 na projekt). MoŜliwe jest takŜe poszukiwanie wsparcia udzielanego
przez róŜne fundacje, między innymi przez Fundację Wspomagania Wsi
z Warszawy.
9. Zakończenie
Izba Tradycji Lokalnej „Pod Wzgórzami Kiełczyńskimi” moŜe stać się
projektem, który pomoŜe odzyskać pamięć lokalną oraz utrwalić ją dla następnych
pokoleń. Pozwoli odnaleźć mieszkańcom swoje miejsce w mozaice
wielokulturowości i zakorzenić się. Da szansę na przywrócenie do powszechnej,
lokalnej świadomości historii i tradycji wsi oraz jej mieszkańców. MoŜe takŜe stać się
miejscem spotkań i centrum kulturalnym dla pięciu miejscowości, połoŜonych w
przepięknej okolicy u podnóŜa pełnych przyrodniczych skarbów Wzgórz
Kiełczyńskich.
Materiały historyczne zaczerpnięto z maszynopisu Rafała Brzezińskiego „Ze ŚlęŜą
w tle. Przewodnik turystyczny po gminach ślęŜańskich”
23
Fotografie:
Fot. 1. Widok Wzgórz Kiełczyńskich
Fot. 2. Budynek Szkoły Podstawowej w Tuszynie
Fot. 3. Park przy Szkole Podstawowej w Tuszynie
Fot. 4. Hol wejściowy
Fot. 5. Sala na parterze
Fot. 6. Piwnica – 1 pomieszczenie
Fot. 7. Piwnica – 2 pomieszczenie
Fot. 8. Piwnica – 3 pomieszczenie
Fot. 9. Sanktuarium Maryjne w Kiełczynie
Fot. 10. Sanktuarium Maryjne w Kiełczynie – Matka Boska Kiełczyńska
Fot. 11. Zbiory – wóz drabiniasty z Włók
Fot. 12. Zbiory – piec kaflowy
Fot. 13. Zbiory – piec kaflowy
Fot. 14. Zbiory - meble
Fot. 15. Zbiory - meble
Fot. 16. Zbiory – zegar i ściana pomalowana wałkiem
Fot. 17. Zbiory – fotografie
Fot. 18. Zbiory – fotografie
Fot. 19. Zbiory – maszyny gospodarcze
Fot. 20. Zbiory – maszyny gospodarcze
Fot. 21. Zbiory – narzędzia
Fot. 22. Zbiory – sprzęt domowy
Dr Piotr Iwański
24