Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum

ZAMEK KRÓLEWSKI
W WARSZAWIE - MUZEUM
REZYDENCJA KRÓLÓW I RZECZYPOSPOLITEJ
Syn księcia Józefa
Data dodania: 07/03/2014
07
Syn księcia Józefa
Mar 2014
Jak Ponitycki stał
się Poniatowskim, część 1
Choć dla historyków nie jest tajemnicą,
że książę Józef Poniatowski pozostawił
po sobie dwóch synów zrodzonych z
nieślubnych związków, jak się jednak
wydaje, w szerokim odbiorze fakt ten
jest słabo znany. 19 października 2013
r. minęła 200 rocznica
tragicznej
śmierci księcia w Bitwie Narodów pod
Lipskiem, ukazało się w związku z tym
wiele artykułów w prasie historycznej,
przypomniano
wielką
rolę,
jaką
Poniatowski odegrał w polskiej historii, a magazyn „Mówią Wieki” poświęcił cały numer refleksji nad życiem i
działalnością wodza armii polskiej. Pomimo to, trudno doszukać się w tych rocznicowych publikacjach wzmianek o
potomkach księcia.
Starszy z nich – Józef Szczęsny był prawdopodobnie synem śpiewaczki Teatru Narodowego w Warszawie, „Zelji”
Sitańskiej. W akcie chrztu 17 września 1791 r. przedstawiony został jako syn oficjalisty Józefa Chmielnickiego i jego
żony Małgorzaty z Narbutowiczów. Służył potem w armii autriackiej, gdzie w stopniu oficera odbył kampanie 1809 oraz
1812-1815. Zmarł bezżenny po 1860 r.
Więcej wiadomo na temat młodszego syna księcia, Józefa Karola Maurycego, który przyszedł na świat 8 grudnia 1809 r.
w Warszawie, w domu przy ulicy Podwale pod numerem hipotecznym 525. Matką dziecka była Zofia z Potockich (ok.
1787-1857), rozwiedziona wówczas z Wincentym Czosnowskim, strażnikiem polnym koronnym, póżniej żona
Aleksandra Antoniego Oborskiego. Od chwili przyjścia na świat chłopiec występował pod nazwiskiem Ponitycki, jednak
książę Józef, sporządzając pierwszy zapis majątkowy na rzecz dziecka, 26 września 1810 r., urzędowo potwierdził w
stosunku do niego swe ojcostwo i wyraził pragnienie, aby chłopiec otrzymał odpowiednią edukację oraz „egzystencję
godną jego urodzenia”. W ten sposób – wprawdzie nie bezpośrednio – otworzył swemu synowi drogę do nazwiska, a
może również i tytułu książęcego Poniatowskich. Przyczyną tego szczególnego wyróżnienia mogła być więź
może również i tytułu książęcego Poniatowskich. Przyczyną tego szczególnego wyróżnienia mogła być więź
emocjonalna, silniejsza od tej, która łączyła księcia Józefa ze starszym synem, Chmielnickim. Jak się jednak wydaje,
głównym tego powodem było arystokratyczne pochodzenie matki, Zofii Potockiej. Resztę formalności dopełniła po
śmierci księcia jego siostra i główna spadkobierczyni Maria Teresa Tyszkiewiczowa, która pozbawiła Potocką prawa do
opieki nad dzieckiem, przejąwszy ją w 1821 r., a siedem lat później usynowiła Ponityckiego, przekazując mu oficjalnie
nazwisko Poniatowski oraz imiona Karol Maurycy. Od 1827 r. Poniatowski (Ponitycki) służył w wojsku francuskim. Jako
dymisjonowany podporucznik tychże wojsk wziął udział w powstaniu listopadowym, dosłużywszy się odznaczenia
Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari i awansu do rangi kapitana. Po upadku powstania powrócił do Francji i do końca
swych dni służył we francuskiej Armii Afrykańskiej w Algierii. Więcej faktów na temat jego życia, a także jego
potomstwa znajdą Państwo w artykule Władysława Stanilewicza „Józef Karol Maurycy Ponitycki – nieślubny syn księcia
Józefa Poniatowskiego”, opublikowanym na stronie Stowarzyszenia Regimentów i Pułków Polskich „Arsenał”:
http://arsenal.org.pl/index.php/historia/varia/item/748-jozef-karol-maurycy-ponitycki-nieslubny-syn-ksiecia-jozefaponiatowskiego
Bardzo gorąco polecam tę lekturę! Natomiast w dzisiejszym poście oraz następnych publikuję treść dokumentów
prawnych związanych z Józefem Ponityckim oraz korespondencję Zofii z Potockich Oborskiej 1 voto Czosnowskiej z
Marią Teresą Tyszkiewiczową. Treść owych listów przekonuje, że za niewątpliwie słuszną i ze wszech miar korzystną
dla przyszłości dziecka decyzją o odebraniu go matce i przekazaniu w opiekę stryjence zamieszkałej w Paryżu krył się
bardzo poważny dramat.
Wszystkie materiały pochodzą z zasobów krakowskiej Biblioteki Polskiej Akademii Umiejętności, przekazane tam jako
legat Franciszka Paszkowskiego, syna generała Dominika Paszkowskiego.
Zapis majątkowy księcia Józefa Poniatowskiego na rzecz syna Józefa Ponityckiego oraz
urzędowe potwierdzenie ojcostwa (kopia)
Biblioteki Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, sygn. 2651, k. 86
Moi, Joseph prince Poniatowski, je reconnais et m’engage a remettre a la disposition de madame la comtesse
Czosnowska née Potocka la somme de 600 ducats, je dis: six cents ducats en or, que je m’engage a payer en deux
termes d’année en année jusqu’a ce qu’il soit pris par moi d’autres engagements pour l’entretien et l’éducation du jeune
enfant qui se nomme Joseph et dont elle veut bien prendre soin; je m’engage en outre si je venais a mourir de rappeler
dans mon testament cet enfant, comme un etre a qui je veux servir de protection et de pere, en lui donnant une
existence digne de sa naissance. Fait a Varsovie le 26 septembre 1810.
Joseph prince Poniatowski
[ręką Zofii z Potockich Czosnowskiej]
Zarządzam, że zgodnie z oryginałem Zofia z Potockich Czosnowska
Tłumaczenie:
Ja, Józef książę Poniatowski, uznaję i zobowiązuję się przekazać do dyspozycji pani hrabiny Czosnowskiej urodzonej
Potockiej sumę 600 dukatów, słownie: sześćset dukatów w złocie, którą przyrzekam płacić w dwóch ratach z roku na
rok do czasu, gdy nie podejmę innych zobowiązań mających na celu utrzymanie i edukację dziecka o imieniu Józef,
którym będzie ona tak uprzejma opiekować się; poza tym na wypadek mojej śmierci zobowiązuję się pamiętać w
testamencie o tym dziecku, jako o istocie, której chcę zapewnić opiekę i, jako ojciec, egzystencję godną jego urodzenia.
Dan w Warszawie 26 września 1810
Józef książę Poniatowski
Ilustracje w galerii:
Józef Peszka, Portret Józefa Ponityckiego, [1815], olej, płótno, Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. MNK II-a-688
Józef Peszka, Portret Zofii Potockiej z synem Józefem Ponityckim, [po 1815], olej, płótno, Muzeum Narodowe w
Krakowie, nr inw. MNK II-a-882
Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum. Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej
www.zamek-krolewski.pl