Zwójka koróweczka i przeziernik jabłoniowiec

52
Na drzewach na podkładkach
karłowych mała liczba gąsienic
może powodować zauważalne
i bardzo niebezpieczne
uszkodzenia. Związane jest
to z mniejszym obwodem pnia
tych drzew w porównaniu
do jabłoni uszlachetnianych
na silnie rosnących
podkładkach.
Zwójka
koróweczka
i przeziernik
jabłoniowiec
Nie bez znaczenia jest też masowe
występowanie chorób drewna i kory,
przede wszystkim raka drzew owocowych. Zrakowacenia chętnie zasiedlają
zarówno zwójka koróweczka, jak i przeziernik jabłoniowiec.
Zwójka koróweczka
Marcin Oleszczak
Agrosimex, Dział Techniczno-Naukowy
fot. M. Oleszczak
w sadach jabłoniowych
W kilku ostatnich sezonach w wielu sadach jabłoniowych w większym nasileniu wystąpiły zwójka koróweczka i przeziernik jabłoniowiec. Na wzrost
zagrożenia ze strony tych szkodników złożyło się kilka czynników.
Przyczyny
Choć w ostatnich latach sadownicy
coraz lepiej rozpoznają zwójkę koróweczkę i przeziernika jabłoniowca, to
i tak nasilenie ich występowania jest
coraz większe. Prawdopodobnie złożyło się na to kilka czynników. Wzrosła
populacja tych szkodników. Występują
poważne problemy z ochroną sadów
przed nimi, gdyż liczba zarejestrowanych preparatów do ich zwalczania jest
niewielka, utrudniona jest też aplikacja
insektycydów. Ważnym czynnikiem są
także cechy biologiczne tych gatunków:
bytowanie w korze drzew, zimowanie
w postaci gąsienic, bardzo długi lot
motyli, doskonałe przystosowanie do
warunków przyrodniczych — szkodnimiesięcznik praktycznego sadownictwa
ki te można znaleźć zarówno na przewodniku, jak i gałęziach w koronie
drzewa.
Na czynniki te nakładają się również
elementy nowoczesnej agrotechniki,
przede wszystkim duży udział w nasadzeniach drzew wysoko uszlachetnianych na podkładce ‘M.9’. Podkładka ta
ma skłonność do spękań i wyrastania
korzeni przybyszowych, które chętnie
zasiedlają zwójka koróweczka i przeziernik jabłoniowiec.
Drzewa na podkładce ‘M.9’ są mniejsze i mają mniejszą średnicę pnia, co
przyspiesza występowanie objawów
bytowania tych szkodników w ich korze
w porównaniu z drzewami półkarłowymi, które z natury mają pnie o większej
średnicy.
W opisach tego szkodnika sprzed kilkunastu lat jako główne rośliny żywicielskie wskazywano morele, czereśnie
i brzoskwinie. Obecnie masowe występowanie zwójki koróweczki obserwujemy przede wszystkim na jabłoniach.
Szkodnik ten dobre warunki do rozwoju
znajduje tak w Europie, jak i na Syberii
oraz w północnej Afryce. W centralnej
Polsce w ostatnich latach występuje
masowo i jego populacja oraz znaczenie
z roku na rok wzrastają.
Fot. 1. Postać dorosła zwójki koróweczki
Postać dorosła zwójki koróweczki
to motyl o długości do 7,5 mm (fot. 1).
Jego skrzydła mają do 15 mm rozpiętości i są brązowe z ciemnoniebieskimi
lub fioletowymi poprzecznymi pasami,
pokryte żółtoszarym puszkiem.
Gąsienice, długości do 1 cm są żółte do żółtozielonych z ciemną głową
(czarną lub brązową) — fot. 2. Poczwarka jest jasnobrązowa, do 9 mm
długości. Zimują gąsienice, pod korą
5/2008
53
Fot. 3. W ostatnim stadium rozwoju poczwarka zwójki koróweczki wysuwa się do połowy
Fot. 2. Gąsienica zwójki koróweczki
zasiedlonych drzew, w różnych stadiach
rozwojowych. Zjawisko to spowodowane jest długim lotem motyli i długim
okresem składania przez nie jaj. W następnym sezonie gąsienice kończą rozwój, przemieszczają się do wierzchnich
warstw kory i tam się przepoczwarczają
w oprzędzie. Stadium poczwarki trwa
około 2 tygodnie. W ostatnim stadium
rozwoju poczwarka wysuwa się do
połowy na zewnątrz kory i następuje
wylot motyli (fot. 3).
Masowy wylot motyli rozpoczyna
się pod koniec kwietnia lub na początku
maja i trwa do końca sierpnia. Loty
motyli w poszczególnych latach, pod
wpływem warunków atmosferycznych,
mogą przebiegać różnie. Aby śledzić loty motyli, konieczne jest umieszczenie
w sadzie pułapek feromonowych (fot. 4),
przywabiających samce zwójki koróweczki. Samice po wylocie i kopulacji
zaczynają składać jaja. Jedna samica
może złożyć do 90 jaj. Obserwuje się
tendencję do składania jaj przez samice
na tym samym drzewie, z którego wyleciała. Prowadzi to do coraz silniejszego
porażenia pojedynczych silnie zasiedlonych drzew. Okres inkubacji jaj trwa
od 6 do 24 dni. Gąsienice zaraz po
Charakterystyczną cechą
występowania zwójki
koróweczki są wystające
z otworów w korze odchody
gąsienic — silnie oprzędzione,
tworzące małe wałeczki
złożone z brązowych drobnych
granulek (fot. 5).
5/2008
na zewnątrz kory i następuje wylot motyli — wylinka po wylocie motyla
Fot. 4. Aby śledzić loty motyli zwójki koróweczki, warto umieścić w sadzie pułapki feromonowe
fot. M. Strużyk
Fot. 5. Odchody gąsienic zwójki koróweczki wystające z otworów w korze
miesięcznik praktycznego sadownictwa
54
wylęgu wgryzają się pod korę drzew
i żerują w warstwie kory pomiędzy
kambium a korkiem. Żerowiska larw
są bezkształtne, chodniki rozchodzą się
nierównomiernie, chaotycznie w różnych kierunkach. Wnętrze chodników
w czasie linienia i spoczynku zimowego
larw wyścielone jest oprzędem.
Na skutek żerowania gąsienic następuje silne niszczenie łyka. W wyniku
tych uszkodzeń zahamowany jest przepływ asymilatów w kierunku systemu
korzeniowego. W efekcie zamierają
Fot. 7. Gąsienica przeziernika jabłoniowca
korzenie, zahamowany zostaje wzrost
drzewa i zasychają jego gałęzie. Żerowanie gąsienic w miejscach zrakowaceń
utrudnia gojenie się ran i zrakowaceń.
W przypadku masowego
występowania gąsienic zwójki
koróweczki mogą zamierać
nawet całe sady jabłoniowe,
szczególnie jeśli drzewa rosną
na karłowych lub półkarłowych
podkładkach.
miesięcznik praktycznego sadownictwa
Fot. 6. Motyl przeziernika jabłoniowca
fot. 1–3, 5–8 M. Oleszczak
Fot. 8. Żywica i wydaliny gąsienicy przeziernika jabłoniowca
Przeziernik jabłoniowiec
Przeziernik jabłoniowiec występuje
przede wszystkim na jabłoni, sporadycznie na gruszy, jarzębinie i głogu
czy pestkowych. Idealne warunki do
rozwoju tego szkodnika są w południowej i centralnej Europie. W Polsce
w ostatnich latach występuje on bardzo
powszechnie, również w sadach o wysokiej kulturze.
Motyle przeziernika jabłoniowca (fot. 6) mają czarne ciało z rudym
paskiem na odwłoku. Ich skrzydła,
o rozpiętości do 22 mm, są wąskie,
przezroczyste, z czarnorudą lub czarną obwódką — charakterystyczne dla
rodziny przeziernikowatych.
Gąsienice są żółtawobiałe lub różowe, z czerwonawą głową, do 20 mm
długość (fot. 7). Poczwarki natomiast są
żółtobrązowe. Zimują gąsienice w chodnikach pod korą. Wiosną wygryzają one
korytarze w kierunku powierzchni kory
i tam przepoczwarczają się w kokonach.
Stadium poczwarki może trwać od 2 do
4 tygodni, w zależności od temperatury
otoczenia. Przed wylotem motyli po-
5/2008
55
czwarka wysuwa się z otworu wylotowego — po wylocie motyli w otworze
pozostaje oskórek poczwarki.
Lot motyli trwa od końca maja do sierpnia. Samice składają jaja w spękaniach
kory — jedna może złożyć do 250 jaj. Po
dwukrotnym przezimowaniu gąsienice
kończą rozwój i się przepoczwarczają.
Gąsienice żerują pod korą, drążąc korytarze najczęściej wzdłuż pni i gałęzi. Z otworów wylotowych chodników
wypływają żywica i wydaliny gąsienic
(fot. 8).
Szkodliwość przeziernika
jabłoniowca jest podobna
do szkodliwości zwójki
koróweczki. Szkodniki
te bardzo często zasiedlają
te same miejsca na pniach
i w koronach drzew.
Zwalczanie
Zwalczanie tych szkodników jest bardzo
trudne. Dlatego konieczne jest monitorowanie ich pojawienia się, szczególnie
zwójki koróweczki (loty przeziernika jabłoniowca przebiegają podobnie)
za pomocą pułapek feromonowych,
i bardzo dokładne opryskiwanie pni
drzew po stwierdzeniu występowania
tych szkodników. Pomocne może być
też czyszczenie i zamalowywanie ran
rakowych na pniach oraz zwalczanie
chorób kory i drewna. Do chemicznego zwalczania zwójki koróweczki
zarejestrowane są m.in.: Decis 2,5 EC
(0,6 l/ha), Owadofos 540 EC (4,5 l/ha),
Sumithion Super 1000 EC (2,25 l/ha).
Stosując te preparaty, należy pamiętać jednak o kilku ważnych zasadach:
pnie i grubsze konary trzeba opryskiwać dokładnie, szczególnie rany rakowe i miejsca szczepienia;  Decis
2,5 EC działa w temperaturze do 20°C;
 preparaty zawierające fenitrotion stosujemy w temperaturze powyżej 15°C;
 należy zachować dawki (fenitrotion
2 x większe od normalnie zalecanych);
 bezwzględnie zachować karencje preparatów.
5/2008
Zmiany
w programach
ochrony roślin
W tym roku do rąk naszych Czytelników trafiły nowe edycje programów
ochrony roślin: warzywniczych, sadowniczych i ozdobnych. We wszystkich
tych trzech publikacjach liczba środków ochrony roślin dopuszczonych do
użycia w uprawach ogrodniczych istotnie się zmniejszyła w porównaniu z wersjami z poprzednich lat. Zasygnalizowaliśmy też, że w kolejnych sezonach
ta oferta będzie jeszcze uboższa, a przez to uprawa wielu roślin dużo trudniejsza i niejednokrotnie nawet nieopłacalna.
Środki wycofywane
z obrotu
Sytuacja na rynku środków ochrony
roślin (ś.o.r.) jest bardzo niestabilna,
przyczyną tego jest trwający w Unii
Europejskiej przegląd substancji aktywnych (s.a.) wchodzących w skład ś.o.r.
Przegląd ten dokonywany jest w czterech etapach — w 1. i 2. oceniano s.a.
powszechnie stosowane (na największej
powierzchni upraw), w 3. i 4. — używane
na stosunkowo niewielkich powierzchniach. Dotychczas zakończyły się dwa
pierwsze etapy, zakończenie pozostałych
planowane jest w tym roku.
W efekcie eliminowane są z użycia w rolnictwie związki mogące stwarzać szczególne zagrożenie dla: środowiska naturalnego, użytkowników tych produktów
oraz konsumentów płodów rolnych.
Należy jednak podkreślić, że taka weryfikacja poszczególnych substancji jest
procesem bardzo drogim. „Obrona”
(czyli działania zmierzające do pozostawienia danej s.a. wśród dopuszczonych
do użycia w UE) jednej s.a. to koszt
rzędu kilku milionów euro, i w całości
ponosi go firma zainteresowana sprzedażą danej substancji na unijnym rynku. Dlatego też niektóre firmy fitofarmaceutyczne rezygnują — właśnie ze
względu ekonomicznego — z „obrony”
produkowanych przez nie związków,
mimo że istnieją szanse na skuteczną
ich „obronę”.
Wśród preparatów stosowanych w uprawach ogrodniczych, a obecnie wycofywanych z użycia w krajach UE (tabla 1)
są wszystkie zawierające: diazynon,
dichlorfos, fenitrotion, karbofuran, karbosulfan, metomyl, tiodikarb, trifluralinę, haloksyfop-R.
Z nieco inną sytuacją mamy do czynienia w przypadku karbendazymu — użycie środków zawierających tę s.a. zostało
ograniczone i będzie można ją stosować
jedynie w niektórych roślinach rolniczych. Także stosowanie procymidonu
ograniczono tylko do hydroponicznej
uprawy ogórków pod osłonami oraz
do produkcji śliwek dla przetwórstwa
(w Polsce procymidon nie był zarejestrowany do ochrony śliw). Rozpoczynający
się sezon jest ostatnim, w którym do
pewnego okresu (tabela 2) można jeszcze
używać środków zawierających te dwie
s.a. według starych zaleceń.
Opisane powyżej działania (zmniejszenie liczby s.a. i ograniczenie zakresu
zastosowań) dla praktyki ogrodniczej
wnoszą jedno — środków ochrony roślin
przeznaczonych dla tej części rolnictwa
będzie istotnie mniej i mogą wystąpić
problemy z ochroną niektórych upraw.
Środki, którym upłynął
termin dopuszczenia
do obrotu
Wszystkie środki ochrony roślin dopuszczane są do obrotu (tj. sprzedaży
i stosowania) w Polsce na określony
miesięcznik praktycznego sadownictwa