Alternaria alternata

A L E R G E N Y
Alternaria alternata
- aerobiologia, charakterystyka
alergenów i aspekt kliniczny
Alternaria alternata
- aerobiology, allergens’ characteristics and clinical aspect
Dr n. med.
Agnieszka Lipiec
Zak³ad
Profilaktyki Zagro¿eñ
Œrodowiskowych
AM w Warszawie
Dr n. med.
Piotr Rapiejko
Klinika Otolaryngologii
WIM w Warszawie
Summary
Abundance and periodicity are characteristic features of Alternaria alternata spores occurrence in natural
bioaerosol. Despite distinct seasonal character of exposure to Alternaria alternata spores coming from
outdoor sources, one should take into consideration the possibility of perennial exposure to mould
allergens coming from indoors. Most of allergens identified so far from Alternaria alternata are intracellular
housekeeping proteins, found in spores and in hyphae. Alternaria alternata appears to be the most
common cause of fungal allergy, with clinical picture of bronchial asthma or allergic rhinitis. However it is
worth bearing in mind that the exposition to Alternaria species may have also other clinical aspects.
...............................................
Z danych monitoringu aerobiologicznego wynika i¿ udzia³ zarodników grzybów z rodzaju
Alternaria alternata w naturalnym bioaerozolu cechuje obfite wystêpowanie i cyklicznoœæ.
Mimo wyraŸnej sezonowoœci w nara¿eniu na spory Alternaria alternata, których Ÿród³em
jest œrodowisko zewnêtrzne, nale¿y pamiêtaæ o mo¿liwoœci sta³ej, ca³orocznej ekspozycji
na alergeny tego gatunku grzybów pochodz¹ce ze Ÿróde³ obecnych w mikroœrodowisku
pomieszczeñ zamkniêtych. W zarodnikach, jak równie¿ w strzêpkach tworz¹cych grzybniê.
zlokalizowane s¹ alergeny, których wiêkszoœæ jest wewn¹trzkomórkowymi proteinami
zwi¹zanymi z podstawowym metabolizmem organizmu grzyba. Alternaria alternata jest
najczêœciej alergizuj¹cym gatunkiem wœród grzybów, uczulenie manifestuje siê g³ównie
astm¹ oskrzelow¹ lub alergicznym nie¿ytem nosa. Warto jednak pamiêtaæ i¿ ekspozycja na
grzyby z tego gatunku mo¿e mieæ równie¿ inny aspekt kliniczny.
G
rzyby to olbrzymia grupa mikroorganizmów,
tworz¹ca w systematyce organizmów
¿ywych odrêbne królest wo. Rod zaj
Alternaria zaliczany jest do przedstawicieli
gromady grzybów niedoskona³ych Deuteromycota;
aktualnie jednak, w œwietle wyników badañ
molekularnych, uwa¿any jest za bardzo blisko
sp ok re wn io ny
z gr om ad ¹ wo rk ow có w
Ascomycota (1). Grzyby
z rodzaju Alternaria
zaliczane s¹ tradycyjnie do grzybów pleœniowych
lub grzybów mikroskopowych, co wynika z ich
mikroskopijnych rozmiarów i charakteru ich
wzrostu, nie ma natomiast swego uzasadnienia w
podziale systematycznym. Grzyb z gatunku
Alternaria alternata jest organizmem
kosmopolitycznym; poprzez swoje wymagania
¿yciowe kolonizuje powierzchowne warstwy gleby,
obumieraj¹c¹ roœlinnoœæ, jest patogenem wielu
gatunków roœlin. Rozwojowi organizmu grzyba
spr zyj a wy sok a wi lgo tno Ͼ p owi etr za i
umiarkowanie wysoka temperatura, du¿y wp³yw ma
sezon wegetacyjny roœlin.
W procesie rozmna¿ania grzyb wytwarza
uwalniane do otoczenia zarodniki. Koncentracja
spor grzybowych w powietrzu atmosferycznym
zale¿na jest od wielu zmiennych, w tym klimatu i
szaty roœlinnej. Gatunek Alternaria alternata
charakteryzuj¹ relatywnie du¿e, wielokomórkowe
zarodniki z pod³u¿nie i poprzecznie u³o¿onymi
przegrodami. Nale¿¹ do zarodników tzw "suchych",
których uwalnianie do otoczenia jest bierne,
zale¿ne od czynników meteorologicznych,
szczególnie od prêdkoœci wiatru.
W strefie klimatycznej umiarkowanej zarodniki
"suche" dominuj¹ w sk³adzie naturalnego
bioaerozolu w okresie od póŸnej wiosny do
jesieni, ze szczytem zarodnikowania przypadaj¹cym na miesi¹ce póŸno-letnie i wczesnojesienne.
W miesi¹cach zimowych, gdy warstwa œniegu
pokrywa powierzchnie ziemi a temperatura spada,
powietrze wolne jest od spor Alternaria alternata.
Obserwacje te wynikaj¹ z monitoringu aerobiologicznego prowadzonego w krajach tej strefy
klimatycznej, zarówno w Europie (2) jak i w Ameryce Pó³nocnej (3). Na obszarach o klimacie
zbli¿onym do tropikalnego wysokie stê¿enia
zarodników grzybów wystêpuj¹ ca³y rok.
Du¿a prêdkoœæ wiatru, wysoka temperatura
i niska wilgotnoœæ stanowi¹ zespó³ czynników
meteorologicznych sprzyjaj¹cych natê¿onemu
uwalnianiu spor z rodzaju Alternaria. W warunkach
bezdeszczowej pogody dobowy rytm wystêpowania spor Alternaria w powietrzu charakteryzuje
siê szczytem zarodnikowania przypadaj¹cym na
godziny popo³udniowo-wieczorne, pomiêdzy 14.00
S³owa kluczowe :
grzyby pleœniowe,
alergeny Alternaria
alternata, uczulenie
na alergeny grzybów
Key words :
moulds, Alternaria
alternata allergens,
allergy to fungal
allergens
A L E R G I A 2 ( 2 4 ) / 2 0 0 5 39
A L E R G E N Y
a 22.00, gdzie w aparacie pomiarowym ponad
po³owê ca³odo bowego wychwy tu stanow i¹
zarodniki wy³apane z powietrza w godzinach
pomiêdzy 18.00 a 24.00. Maksymalne obni¿enie
natê¿enia uwalniania zarodników obserwowane
jest w godzinach wczesno-rannych (4,5). Warto
podkreœliæ, ¿e mimo to, ¿e grzyby te potrzebuj¹ do
wzrostu du¿ej wilgotnoœci powietrza, to uwolnieniu
zarodników sprzyja sucha i wietrzna pogoda. Dane
z pomiarów aerobiologicznych wskazuj¹ równie¿
na mo¿liwoœæ okresowego zwiêkszenia stê¿enia
"suchych" zarodników Alternaria w wyniku deszczu,
wynikaj¹c¹ z biernego rozpraszania tych spor
w mechanizmie zale¿nym od wibracji wywo³anych
uderzeniami kropli deszczu o powierzchnie liœci
skolonizowanych masowo przez grzyb (6).
Najwiêksza ekspozycja na alergeny Alternaria
alternata pochodz¹ce ze Ÿróde³ zewnêtrznych
jest wiêc w klimacie umiarkowanym ekspozycj¹
sezonow¹, jednak pamiêtaæ nale¿y i¿ nara¿enie
na te alergeny mo¿e mieæ charakter sta³y
ca³oroczny, którego Ÿród³em jest mikroœrodowisko pomieszczeñ zamkniêtych.
W jednym z pierwszych opisanych w literaturze
przypadków uczulenia na Alternaria, u chorego
objawy wystêpowa³y po kontakcie z alergenem
pochodz¹cym z takiego w³aœnie Ÿród³a; grzybem
którego masywny wzrost stwierdzono w piwnicy
domu, w którym chory mieszka³ (7).
Wyniki jednego z
najnowszych badañ
œrodowiska wewnêtrznego przeprowadzonego
przez badaczy amerykañskich w 414 domach
dzieci chorych na astmê mieszkaj¹cych w aglomeracjach miejskich potwierdzaj¹, i¿ koncentracja
zarodników w powietrzu atmosferycznym ma
istotny wp³yw na ich stê¿e nie wewn¹trz
pomieszczeñ (8). Opublikowane s¹ równie¿ prace,
których wyniki podwa¿aj¹ zjawisko penetracji spor
grzybowych z powietrza zewnêtrznego do pomieszczeñ zamkniêtych (9).
W cytowanych badaniach amerykañskich
czynnik ami mikroœrod owiska pomiesz czeñ
zamkniêtych najsilniej wp³ywaj¹cymi na rozwój
gatunku Alternaria alternata i wzrost koncentracji spor grzybowych okaza³y siê byæ
zawilgocenie domu (czynnik najistotniejszy dla
rodzaju Alternaria), obecnoϾ kota i inwazja
karaluchów (8).
Wp³yw warunków takich jak temperatura,
wilgotnoœæ wzglêdna powietrza oraz obecnoœci
kota w domu na stê¿enie spor grzybowych
w œrodowisku wewn¹trzdomowym wykazany by³
równie¿ w badaniach wczeœniejszych (10).
Pamiêtaæ nale¿y równie¿ o mo¿liwoœci
ekspozycji na alergen Alternaria maj¹cej charakter
nara¿enia zawodowego, mog¹cej skutkowaæ
rozwojem jednej z postaci astmy wystêpuj¹cej
u piekarzy (kontakt z m¹k¹ zanieczyszczon¹
antygenami grzybów z rodzaju Alternaria lub
Aspergillus ) (11) lub te¿ rozwojem egzogennego
alergicznego zapalenia pêcherzyków p³ucnych
u stolarzy i przetwórców drewna (nara¿enie na py³
drzewny pora¿ony grzybni¹ Alternaria).
Grzyby z rodzaju Alternaria, Cladosporium,
Penicillium i Aspergillus nale¿¹ do najczêœciej
wykrywanych zarówno w powietrzu zewn¹trz, jak
i wewn¹trz pomieszczeñ; o ile w œrodowisku
zewnêtrznym dominuj¹ gatunki reprezentuj¹ce dwa
pierwsze z wymienionych rodzajów, w œrodowisku
pomie szcze ñ zamkn iêtyc h odnot owuje siê
przewagê wystêpowania dwu ostatnich (2,8).
Wiedza ta wynika z monitoringu aeroalergenów,
w tym spor grzybowych, prowadzonego w wiêkszoœci krajów metod¹ wolumetryczn¹ ci¹g³¹.
Pomiary te dostarczaj¹ informacji o nara¿eniu na
alergen, nale¿y zdawaæ sobie jednak sprawê i¿
aktywnoœæ alergenowa wi¹¿e siê nie tylko
z obecnoœci¹ w powietrzu zarodników, ale równie¿
z obecnoœci¹ innych elementów grzyba uwalnianych do otoczenia tj fragmenty strzêpek tworz¹cych grzybnie. Alergeny grzybów mog¹ równie¿
w sprzyjaj¹cych warunkach, po wydostaniu siê
z zarodnika lub ze strzêpek, byæ przenoszone na
drobnych cz¹steczkach, w tym cz¹stkach kurzu
(3). Tym samym dla pe³nej oceny nara¿enia na
alergen podejmowane s¹ badania poziomu alergenów g³ównych Alternaria w powietrzu w oparciu
o przeciwcia³a monoklonalne (12,13,14).
Wiêkszoœæ spoœród zidentyfikowanych alergenów gatunku Alternaria alternata okaza³o siê byæ
wewn¹trzkomórkowymi proteinami zwi¹zanymi
z podstawowym metabolizmem organizmu grzyba
tj synteza bia³ek czy glikoliza, jedynie niektóre s¹
bia³kami wydzielanymi na zewn¹trz (15).
Wiêkszoœæ obecna jest zarówno w zarodnikach, jak
i w strzêpkach tworz¹cych grzybniê. Stan aktywnoœci zarodnika ma wp³yw na iloœæ uwalnianych
alergenów (16).
Alt a 1 to 30-kDa bia³ko stanowi¹ce antygen
g³ówny gatunku, reaguj¹ce z przeciwcia³ami IgE
pochodz¹cymi z surowicy 90% osób uczulonych
na Alternaria alternata. Jest bia³kiem wydzielniczym, zlokalizowanym w przestrzeni oko³oplazmatycznej komórek grzyba, którego funkcja
1
Wyniki analizy zawartoœci spor grzybowych z rodzaju Alternaria w powietrzu
atmosferycznym w roku 2004 w wybranych miastach europejskich (za European
Aeroallergen Network Database). Pocz¹tek, szczyt i koniec sezonu zarodnikowania wyznaczone
s¹ metod¹ 1% i 95%. Wyró¿nione stê¿enie zarodników na poziomie 50 i 100 spor w 1 m3
powietrza odpowiada wartoœæ progowej uznawanej za wywo³uj¹c¹ objawy alergii u osób z nadwra¿liwoœci¹.
TABELA
40 A L E R G I A 2 ( 2 4 ) / 2 0 0 5
Miasto
Pocz¹tek
sezonu
Szczyt
sezonu
Koniec
sezonu
D³. trwania
sezonu
a
(dzieñ roku)
(dzieñ roku)
(dzieñ roku)
(liczba dni)
a
a
a
Praga
188
207
279
91
373
165
41
25
Brno
175
281
303
128
587
225
80
49
Bonn
173
212
251
78
161
104
17
5
Kopenhaga
191
219
250
59
607
98
26
17
Wiedeñ
175
217
303
128
170
215
31
10
Sofia
184
208
265
81
296
112
38
14
Luksemburg
175
212
276
101
1040
171
95
70
Stê¿enie
Liczba dni z koncentracj¹ spor
ponad
maksymalne ponad
ponad
(liczba spor/m )
0/m3
50/m3
100/m3
3
A L E R G E N Y
biologiczna nie zosta³a jak dot¹d poznana (15).
Poznana jest natomiast dok³adnie jego struktura,
nie znaleziono dotychczas bia³ka homologicznego
do Alt a 1 wœród innych gatunków.
Antygen Alt a 2 , 25-kDa bia³ko to kolejny
g³ówny alergen gatunku Alternaria alternata.
Wykazano, i¿ rAlt a 2 rozpoznawany jest przez
przeciwcia³a obecne w surowicy 61% uczulonych
na ten gatunek grzyba (17).
Za kolejny antygen g³ówny Alternaria alternata
uznana mo¿e byæ opisana 70-kDa glikoproteina,
stanowi¹ca 13% suchej masy grzyba, wywo³uj¹ca
dodatni odczyn w punktowym teœcie skórnym
u 87% spoœród uczulonych na ten gatunek (3,18).
Z wyników pomiarów stê¿enia alergenów w powietrzu wynika, i¿ omawiana 70-kDa glikoproteina
i antygen Alt a 1 uwalniane s¹ do otoczenia
w ró¿nych warunkach i okolicznoœciach. (13)
Antygen Alt a 5 jest kolejnym wa¿nym
alergenem omawianego gatunku, na kontakt
z którym odczynem alergicznym reaguje 22%
spoœród uczulonych na Alternaria alternata (19).
W niektórych pozycjach literatury wymieniany jest
jako antygen Alt a 11 (3). Poznana jest funkcja
biologiczna tego bia³ka. Nazywane ono jest inaczej
enolaz¹; enzymem graj¹cym kluczow¹ rolê
w procesie glikolizy (15). Enolaza zosta³a
zidentyfikowana równie¿ jako alergen gatunków:
Cladosporium herbarum (Cla h 6), Saccharomyces
cerevisiae.i Candida albicans.
Wykazano wysok¹ homologiê budowy enolaz
wymienionych gatunków, siêgaj¹c¹ 89% w przypadku Alt a 5 i Cla h 6 (19). Fakt ten, jak równie¿
wykazana w badaniach wysoka reaktywnoϾ
krzy¿owa pomiêdzy enolazami poszczególnych
gatunków pozwala na uznanie tego bia³ka za
panalergen grzybów (15). Co wiêcej, wykazano
homologiê struktury i reaktywnoœæ krzy¿ow¹
pomiêdzy enolaz¹ grzybów, a antygenem lateksu
Hev b 9, bêd¹cym enolaz¹ lateksu pochodz¹cego
z kauczukowca Hevea brasiliensis, obecnego
w wyrobach lateksowych (20). Enolaza lateksu
(Hev b 9) i enolaza gatunku Alternaria alternata
(Alt a 5) wykazuj¹ homologiê budowy w 60%
(20).
Do alergenów mniejszych gatunku Alternaria
alternata nale¿¹; antygen Alt a 3 , na który
reaguje 5% uczulonych, bêd¹cy 70-kDa bia³kiem
szoku termicznego hsp70 (21), alergen Alt a 4 - 57kDa bia³ko pe³ni¹ce funkcjê izomerazy, antygen
Alt a 6 - 11-kDa kwaœne bia³ko rybosomalne P2
wyk azu j¹c e w 85%
hom olo giê
bud owy
z antygenem Cla h 4, antygen Alt a 7 22-kDa bia³ko
YCP4 z 81% homologi¹ budowy z antygenem Cla
h 5, antygen Alt a 10 53-kDa bia³ko pe³ni¹ce
funkcjê dehydrogenazy aldehydowej wykazuj¹ce w
86% homologiê struktury z antygenem Cla h 3 oraz
antygen Alt a 12
11-kDa kwaœne bia³ko
rybosomalne P1 (22)
Wyci¹gi alergenowe grzybów trudniej poddaj¹
siê standaryzacji ni¿ wyci¹gi innych alergenów
np. py³ków a jakoœæ wielu komercyjnych ekstraktów
okazuje siê byæ niewystarczaj¹ca w ocenie
zawartoœci g³ównych alergenów (23). Zawartoœæ
alergenów w ekstrakcie, w tym alergenów g³ównych zale¿y w du¿ej mierze od warunków wzrostu
kolonii z której pozyskiwany jest wyci¹g, zastosowanego pod³o¿a i metod pozyskiwania bia³ek
alergenowych (15,24). Unger i wsp wykazali i¿
antygeny rekombinowane rAlt a 1 i rAlt a 5 u¿yte do
testów skórnych cechuje wy¿sza swoistoœæ
i czu³oœæ ni¿ komercyjne wyci¹gi alergenowe (25).
Rozwi¹zanie problemu wydaje siê wiêc le¿eæ
w dostêpnoœci antygenów rekombinowanych i
przeciwcia³ monoklonalnych umo¿liwiaj¹cych
sandaryzacjê ekstraktów alergenowych grzybów.
Z licznych prac badawczych wynika i¿
Alternaria alternata jest najczêœciej alergizuj¹cym
gatunkiem wœród grzybów (2,26,27), pomimo i¿ nie
jest gatunkiem najintensywniej czy te¿ najd³u¿ej
zarodnikuj¹cym.
Inny z dominuj¹cych gatunków grzybów
zewn¹trzdomowych Cladosporium herbarum,
którego sezon zarodnikowania jest d³u¿szy,
a koncentracja spor w powietrzu atmosferycznym kilkudzisiêciokrotnie
przewy¿sza
stê¿enie spor Alternaria uczula z wyraŸnie
ni¿sz¹ czêstoœci¹ (2,26,27).
Kilka hipotez podejmuje próbê t³umaczenia
tego stanu rzeczy. Wyniki badañ przeprowadzonych przez Kauffmana (28) wskazuj¹ na zmiany
morfologiczne komórek nab³onka oddechowego
powstaj¹ce w wyniku znacznej aktywnoœci
enzymów proteolitycznych Alternaria alternata jako
na jeden z mo¿liwych czynników sprzyjaj¹cych
uczuleniu na ten gatunek grzyba. Czêstoœæ
uczulenia na alergeny grzybów z rodzaju Alternaria
i Cladosporium w populacji chorych z alergi¹
wziewn¹ oceniana jest w przedziale pomiêdzy 3
a 20% w zale¿noœci od obszaru i grupy badanej
(2,26,29).
Uczulenie na antygeny Alternaria czêsto
wspó³istnieje z alergizacj¹ na inne gatunki
grzybów; przyczyna tego le¿y najprawdopodobniej w reaktywnoœci krzy¿owej (15). Co wiêcej
uczulenie na grzyby czêsto wspó³istnieje
z uczuleniem na inne aeroalergeny, w tym na
py³ek roœlin, co nasila i wyd³u¿a okres nasilenia
objawów chorobowych (26,27).
Alergia wziewna na antygeny Alternaria mo¿e
przebiegaæ siê pod postaci¹ zapalenia b³ony
œluzowej nosa i spojówek z typowym zespo³em
dolegliwoœci, nasilaj¹cych siê w miesi¹cach
póŸno-letnich. Nierzadko jest to nie¿yt nosa
o ciê¿kim przebiegu, mog¹ wspó³wystêpowaæ polipy nosa (30). Wœród chorych z alergicznym nie¿ytem nosa uczulonych na grzyby wspó³wystêpowanie astmy oskrzelowej jest czêstsze ni¿ w przypadku nadwra¿liwoœci na inne aeroalergeny (27)
Liczne badania wskazuj¹ na to, i¿ uczulenie na
Alternaria alternata wi¹¿e siê z wystêpowa-niem
astmy oskrzelowej, szczególnie w m³od-szych
grupach wiekowych (13,31,32,33). W badaniach
du¿ej populacji m³odych Amerykanów chorych na
astmê oskrzelow¹; spoœród ocenionych 12 086
dzieci a¿ u 38,3 % zaobserwowano dodatni test
skórny z alergenami Alternaria alternata (31).
W badaniach Halonena i wsp (32) wykazano
zwi¹zek pomiêdzy dodatnim testem skórnym
z antygenami Alternaria u dzieci w 6 roku ¿ycia
a rozpoznaniem astmy oskrzelowej. Podobnie
dodatni¹ korelacjê pomiêdzy astm¹ a nadwra¿liwoœci¹ na Alternaria wykaza³y badania Perzanowskiego i wsp. (33).
W literaturze przedmiotu obecne s¹ prace
badawcze wskazuj¹ce na zwi¹zek pomiêdzy
nadwra¿liwoœci¹ na antygeny Alternaria i siln¹
ekspozycj¹ a liczb¹ wizyt w oddziale pomocy
doraŸnej wynikaj¹c¹ z zaostrzenia astmy oskrzelowej (34). Opublikowane s¹ równie¿ prace wi¹¿¹ce
uczulenie na Alternaria alternata z ciê¿k¹ postaci¹
astmy i zwiêkszonym ryzykiem zgonu w jej przebiegu (35,36,37,38).
Nadwra¿liwoœæ na antygeny Alternaria mo¿e
równie¿ manifestowaæ siê objawami spoza
uk³adu oddechowego; obserwowano zaostrzenia przebiegu atopowego zapalenia skóry
w wyniku nara¿enia drog¹ inhalacyjn¹ na spory
grzybowe z rodzaju Alternaria.
A L E R G I A 2 ( 2 4 ) / 2 0 0 5 41
A L E R G E N Y
Grzyby z rodzaju Alternaria mog¹ równie¿ byæ
czynnikiem etiologicznym przewlek³ych zmian
zapalnych w uk³adzie oddechowym wynikaj¹cych
z mechanizmów innych ni¿ IgE-zale¿ne; przyk³adem mo¿e byæ wymieniane ju¿ zewn¹trzpochodne
alergiczne zapalenie pêcherzyków p³ucnych.
W patomechani¿mie alergicznego grzybiczego
zapalenia nosa i zatok, gdzie gatunek Alternaria
alternata jest jednym z czynników etiologicznych,
obok IgE-zale¿nej nadwra¿liwoœci rolê pe³ni
podatnoœæ zale¿na od ekspresji antygenów HLA
i zab urz eni a mie jsc owy ch mec han izm ów
obronnych b³ony œluzowej (39).
Opublikowane pod koniec roku ubieg³ego
wyniki badañ zespo³u amer ykañskich naukowców
(40) wykaza³y u chorych z przewlek³ym zapaleniem
b³ony œluzowej nosa i zatok nasilon¹ odpowiedŸ
immunologiczn¹ humoraln¹ i komórkow¹, zarówno
profilu Th1, jak i Th2, skierowan¹ na powszechnie
wystêpuj¹ce w powietrzu grzyby, w tym miêdzy
innymi Alternaria alternata.. Autorzy badañ wnioskuj¹, i¿ przewlek³y charakter procesu zapalnego
w zapaleniu b³ony œluzowej nosa i zatok wynikaæ
mo¿e w³aœnie z odpowiedzi uk³adu immunologicznego na powszechn¹ obecnoœæ w powietrzu
atmosferycznym spor grzybowych.
Masywna ekspozycja na grzyby mo¿e
prowadziæ równie¿ do reakcji toksycznych oraz,
w sprzyjaj¹cych okolicznoœciach, zaka¿eñ grzybiczych. Klasyfikacja European Confederation of
Medical Mycology zestawiaj¹ca gatunki grzybów
potencjalnie patogennych dla cz³owieka umieœci³a
gatunek Alternaria alternata w klasie BSL 1;
grupuj¹cej saprofity i patogeny roœlin stanowi¹ce
koincydentalne, powierzchniowe, nieinwazyjne lub
³agodne zagro¿enie dla cz³owieka i zwierz¹t (41).
Obfity wzrost grzybów pleœniowych w mikroœrodowisku pomieszczeñ zamkniêtych wi¹zaæ siê
mo¿e z nara¿eniem na wtórne metabolity pleœni
mikotoksyny i wynikaj¹cymi z tego konsekwencjami
dla zdrowia. Choæ Alternaria nie nale¿y pod tym
wzglêdem do gatunków uwa¿anych za najbardziej
niebezpieczne, w sporach wykrywalne s¹ patogenne metabolity m.in. alternariol. Pieckowa i Wilkins
(42) badaj¹c toksycznoœæ metabolitów grzybów
wchodz¹cych w sk³ad kurzu domowego wykazali,
i¿ wyci¹g z próbek kurzu, których dominuj¹c¹
sk³adow¹ stanowi³y grzyby z rodzaju Alternaria,
dzia³a³ hamuj¹co na czynnoœæ rzêsek w uk³adzie
oddechowym. Jednostka chorobowa okreœlana
mianem zespo³u chorego budynku (sick building
syndrome) obejmuj¹ca dolegliwoœci powstaj¹ce
w wyniku przebywania w budynkach stwarzaj¹cych
nieprzyjazne dla cz³owieka mikroœrodowisko, jest,
jak siê uwa¿a, wynikiem miêdzy innymi infestacji
tego mikroœrodowiska grzybami, w tym równie¿
z rodzaju Alternaria.
Schorzenia o typie alergii to najczêstsza
konsekwencja kontaktu z antygenami Alternaria
alternata, warto jednak pamiêtaæ i¿ ekspozycja na
grzyby z tego gatunku mo¿e mieæ równie¿ inny
aspekt kliniczny.
!
Piœmiennictwo
1. Breitenbach M. et co (eds): Fungal Allergy and Pathogenicity. Chem Immunol. Basel, Karger, 2002, vol.81. 2. D’Amato G, Spieksma
FThM. Aerobiologic and clinical aspects of mould allergy in Europe. Allergy 1995; 50: 870-877. 3. Bush RK, Prochnau JJ. Alternaria –
induced asthma. J Allergy Clin Immunol 2004; 113; 2: 227-234. 4. Levetin E, Horner WE. Fungal Aerobiology: Exposure and Mesurement
(in) Fungal Allergy and Pathogenicity. Chem Immunol. Basel, Karger, 2002, vol.81. pp 10-27 5. Corden JM, Millington WM. The longterm trends and seasonal variation of the aeroallergen Alternaria in Derby, UK. Aerobiologia 2001; 17: 127-136. 6. Lacey J. Spore
dispersal – its role in ecology and disease: The British contribution to fungal aerobiology. Mycol Res 1996; 100: 641-660. 7. Hopkins JG,
Benham RW, Kesten BM. Asthma due to a fungus Alternaria. JAMA 1930; 94: 6-10. 8. O’Connor GT et co. Airborne fungi in the homes of
children with asthma in low-income urban communities: The Inner-City Asthma Study. J Allergy Clin Immunol 2004; 114: 3: 599-606. 9.
Stern MA, Allitt U, Corden J, Millington J: The investigation of fungal spores in intramural air using a Burkard continuous recording air
sampler. Indoor built Environ 1999; 8: 40-48. 10. Ren P et co. The relation between fungal propagules in indoor air and home
characteristics. Allergy 2001; 56: 5; 419-424. 11. Klaustermayer WB. Pulmonary hypersensitivity to Alternaria and Aspergillus in bakers
asthma. Clin Allergy 1985; 7:227-233. 12. Portnoy J, Brothers D, Pacheco F. et co. Monoclonal antibody-based assay for Alt a 1, a major
Alternaria allergen. Ann Allergy Asthma Immunol 1998; 81: 59-64 13. Barnes C, Schreiber K, Pacheco F et co. Comparison of outdoor
allergenic particles and allergen levels. Ann Allergy Asthma Immunol 2000; 84: 47-54. 14. Rapiejko P, Bia³ek S, Lipiec A i wsp The
development of immunological method of Alta a 1 allergen detection. Int Rev Allergol Clin Immunol 2005; 11: 1: 19- 22. 15. Breitenbach
M, Simon – Nobbe B: The Allergens of Cladosporium herbarum and Alternaria alternata. Fungal Allergy and Pathogenicity. Chem
Immunol. Basel, Karger, 2002, vol.81., pp 48-72. 16. Mitakakis T, Barnes Ch, Tovey ER. Spore germination increases allergen release
from Alternaria. J Allergy Clin Immunol 2001; 107: 2: 388-390. 17. Bush RK, Sanchez H, Geisler D: Molecular cloning of a major
Alternaria alternata alergen rAlt a 2. J Allergy Clin Immunol 1999; 104: 665-671 18. Portnoy J, Olson I, Pacheco F et co. Affinity
purification of a major Alternaria allergen using a monoclonal antibody. Ann Allergy 1990; 65: 109-14 19. Simon-Nobbe, B., Kessler, B.
Breitenbach, M. Cross-reactivity between fungal enolases. J. Allergy Clin. Immunol. 2000; 105: 336 20. Wagner S. et co. Hev b 9, an
enolase and a new cross-reactive allergen from Hevea latex and molds. Purification, characterization, clonning and expression. Eur. J.
Biochem. 2000; 267, 7006-7014 21. De Vogue MW. et co. Molecular cloning of IgE binding fragments of Alternaria alternata allergens .
Int Arch Allergy Immunol 1998; 116: 261-268. 22. Achatz G. et co. Molecular cloning of major and minor allergens of Alternaria
alternata and Cladosporium herbarum. Mol Immunol 1995; 32: 213-227. 23. Vailes L. et co. Quantitation of the major fungal allergens Alt
a 1 and Asp f 1 in commercial allergenic products. J Allergy Clin Immunol. 2001; 107; 641-646. 24. Bush RK, Portnoy JM. The role and
abatement of fungal allergens in allergic diseases. J Allergy Clin Immunol 2001; 107: S430-40. 25. Unger A et co, Clinical testing of
recombinant allergens of the mold Alternaria alternata. Int Arch Allergy Immunol 1999; 118: 220-221. 26. Lipiec A. Mould hypersensitivity
in allergic rhinitis patients Int Rev Allergol Clin Immunol 2000; 6:2. 27. Bogacka E, Nitter-Marszalska M, Fal A i wsp. Uczulenie na
alergeny grzybów pleœniowych jako czynnik ryzyka wyst¹pienia astmy oskrzelowej u chorych z alergicznym nie¿ytem nosa. Pol. Merk.
Lek. 2003; XIV; 83:388-392. 28. Kauffman HF et co. Protease-dependent activation of epithelial cells by fungal allergens leads to
morphologic changes and cytokine production. J Allergy Clin Immunol 2000; 105; 1185-1193. 29. Katz Y et co, Indoor survey of moulds
and prevalence of mould atopy in Israel. Clin Exp Allergy 1999; 29: 186 –192 30. Asero R, Bottazzi G.: Hypersensitivity to molds in
patients with nasal polyposis. J Allergy Clin Immunol 2000; 105: 1: 186-188. 31. Eggleston PA, Rosenstreich D, Lynn H et co.
Relationship of indoor allergen exposure to skin test sensitivity in inner-city children with asthma . J Allergy Clin Immunol 1998; 102: 56370. 32. Halonen M, Sterna DA, Wright AL. Et co. Alternaria as a major allergen for asthma in children raised in a desert environment. Am
J Resp Care Med 1997; 155: 1356-61. 33. Perzanowski MS, Sporik R, Squillace SP et co. Association of sensitiztion to Alternaria
allergens with asthma among school children. J Allergy Clin Immunol 1998; 101: 626-32. 34. Dales RE, Cakmak.S, Burnett RT et co.
Influence of ambient fungal spores on emergency visits for asthma to a regional children’s hospital. Am J Respir Crit Care Med 2000;
162: 2087-90 35. Neukirch C, Henry C, Leynaert B et co. Is sensitization to Alternaria alternata a risk factor for severe asthma? A
population –based study. J Allergy Clin Immunol 1999; 103: 709-711. 36. Downs SH, Mitakakis TZ, Marks GB et co. Clinical Importance
of Alternaria exposure in children. Am J Respir Crit Care Med 2001; 164: 455-9. 37. Black PN, Udy AA, Brodie SM. Sensitivity to fungal
allergens is a risk factor for life-threatening asthma. Allergy 2000; 55: 501-4. 38. Zureik M, Neukirch C, Leynaert B, et co. Senitization to
airborne moulds and severity of asthma: Cross sectional study from European Community respiratory health survey / Commentary.
British Med J 2002; 325: 7361: 411-414. 39. Marple BF. Allergic fungal rhinosinusitis: current theories and management theories.
Laryngoscope 2001; 11: 1006-1019. 40. Shin SH, Ponikau JU, Sherris DA et co. Chronic rhinosinusitis : An enhanced immune response
to ubiquitous airborne fungi. J Allergy Clin Immunol 2004; 114: 6: 1369-1375 41. Risk Assessment of Fungi Reported from Humans and
Animals. Mycoses, 1996; 39: 407-417. 42. Pieckova E, Wilkins K. Airway toxicity of house dust and its fungal composition. Ann Agric
Environ Med 2004; 11: 67-73.
42 A L E R G I A 2 ( 2 4 ) / 2 0 0 5