Polski sejm za panowania Zygmunta III Wazy III

KARTY DO ZAJĘĆ „EDUKACJA DLA DEMOKRACJI”
Polski sejm za panowania Zygmunta III Wazy
(Ilustracja nr 5)
Izba poselska czyli szlachecki sejm była jednym z trzech – obok senatu i samego króla
sejmującym stanem w Rzeczypospolitej XVI –XVII w. Jej początki sięgają XV w. a ostateczny
kształt przybrała na początku wieku XVI.
Od 1505 r., czyli od ogłoszenia konstytucji NIHIL NOVI rola szlachty w państwie rosła i już
ostatni Jagiellonowie uzależnieni byli w dużym stopniu od decyzji sejmu. Już po wydaniu
przywilejów dla szlachty w 1454 r. wzrosła rola sejmików ziemskich. Szlachta zamiast zjeżdżać
na sejmy walne zaczęła wysyłać swych przedstawicieli wybieranych na sejmikach. Doprowadziło
to do wyłonienia się na sejmie piotrkowskim w 1493 r. osobnej izby sejmowej, będącej
reprezentacją szlachty wybraną na sejmikach ziemskich – izby poselskiej, zaś rada królewska
przeistoczyła się w senat.
W tym czasie nastąpiła również inna zmiana o dużym znaczeniu – król stał się trzecim, obok
izby poselskiej i senatu, "stanem sejmującym", co wyraźnie świadczyło o zmniejszającej się roli
monarchy w państwie.
Plan Izby Poselskiej
(Ilustracja nr 6)
Skład izby został określony w wyniku unii lubelskiej w 1569 r. W izbie poselskiej zasiadało
167 posłów, wybranych na sejmikach, w tym 48 z Wielkiego Księstwa Litewskiego. W artykułach
henrykowskich sprecyzowano na piśmie zasady działania Sejmu. Sejm musiał być zwoływany
co dwa lata na, trwającą do sześciu tygodni, sesję zwyczajną (ordynaryjną). W razie potrzeby
można było zwołać sesję nadzwyczajną (ekstraordynaryjną), nie trwającą jednak dłużej niż dwa
tygodnie. W razie potrzeby obrady sejmu mogły być za zgodą wszystkich posłów zawieszone
(limita) lub przedłużone (prolongata sejmu). Sejm miał obradować w Warszawie, choć w 1673 r.
postanowiono, iż co trzeci będzie zbierał się w Grodnie. Na Sejmie walnym obowiązywała zasada
jednomyślności. Głosowanie większością głosów zachowano jedynie dla wyboru marszałka
Sejmu i sprawdzania ważności mandatów poselskich (tzw. rugi poselskie).
III
W 1632 roku,
gdy posłowie
przysięgali w kole
rycerskim na wybór
Władysława IV,
z powodu błota
marszałek polecił
położyć dywan
na ziemi.
KARTY DO ZAJĘĆ „EDUKACJA DLA DEMOKRACJI”
Fragment pacta conventa Henryka Walezego – pierwszego elekta:
Pacta conventa Henryka Walezego z 1573 r.
(Ilustracja nr 7)
1. Aby były pewne pakta między Koroną Polską a Królestwem Francuskim.
2. Aby król francuski na wojnę moskiewską 4 tysiące Gwaskonów posłał i na sześć miesięcy
żołd im zapłacił, a król potem, żeby im z skrzynki swej zapłacił.
3. Aby król kosztem swym na morzu armatę chował i narwickiej nawigacyjej zabronił.
4. Aby naszym kupcom wolno było jeździć do Francji na jaki nowy zawołany jarmark, a stamtąd
do Aleksandri równo z kupcami francuskimi.
5. Aby król do Korony z państw swych powinien był wnaszać na każdy rok czterykroć sto
tysiący i pięćdziesiąt tysięcy złotych.
6. Aby wszystkie długi królewskie i Rzplitej popłacił, połowicę przyjechawszy do Korony,
a drugą połowicę we dwie lecie.
7. Aby Akademię Krakowską restaurował i ludzie uczone w niej kosztem swym chował.
8. Aby przynajmniej sto szlachciców polskich kosztem swym w akademiej paryskiej
wychowywał, aby też połowicę drugą na dworze królów i książąt postronnych.
9. Aby tu cudzoziemców żadnych król nie chował, a te co by z nim przyjechali, żeby precz
odesłał, zapłaciwszy im z skrzynki swej, którym żadnych dzierżaw i urzędów żeby nie dawał,
tylko wedle praw koronnych.
A na ostatek, aby im prawa wszystkie poprzysiągł tak, jako mu na piśmie przysięga od
wszystkich stanów zgodnie będzie podana a osobno od stanów świeckich ze strony
konfederacyjej.
Co wszystko posłowie imieniem króla francuskiego i Henryka brata jego poprzysięgli. A dopiero
Firlej wojewoda krakowski, kazał obwołać, jako marszałek koronny, króla.
III