Od Japonii do Europy. Rzeczy piękne i użyteczne From Japan to

12
Both the Szołayski
House and Jasieński’s collection,
associated with
each other by
many Krakow
citizens for almost
a hundred years
now, constitute an
inherent part of
the National Museum in Krakow.
13
From Japan to Europe.
Beautiful and Useful Objects
Od Japonii do Europy.
Rzeczy piękne i użyteczne
The Szołayski House
Kamienica Szołayskich
is an impressive historic building, whose walls
hide the relics of medieval houses, 17th-century
remodellings and the remains of the parish
cemetery by the medieval church of St Stephen,
which had been situated nearby until being
destroyed by the Austrians in 1802. The building
owes its present shape to the total refurbishment
in 1815–1818, during which a few estates were
joined and the whole was given a uniform shape.
The building belonged to the Marciszewski family
at the time. In 1849–1856, it housed the editorial
office and print shop of the Czas [Time] magazine,
and from 1902 it was owned by Włodzimiera née
Zarówno Kamienica Szołayskich, jak
i kolekcja Jasieńskiego – w świadomości wielu
krakowian łączone
ze sobą od niemal
stu lat – są też
najściślej związane z Muzeum
Narodowym
w Krakowie.
jest okazałą zabytkową budowlą, w której murach
tkwią relikty średniowiecznych posesji, siedemnastowiecznych przebudów i pozostałości po cmentarzu parafialnym przy średniowiecznym kościele
św. Szczepana, niegdyś – przed zburzeniem
go przez Austriaków w r. 1802 – usytuowanym
w pobliżu. Swój obecny kształt zawdzięcza gruntownej przebudowie z lat 1815–1818, w czasie której
dokonano scalenia kilku posesji, a całości nadano
jednolitą bryłę. Budynek należał wówczas do
rodziny Marciszewskich. W latach 1849–1856 miała
tu siedzibę redakcja i drukarnia „Czasu”, a od
r. 1902 kamienica była własnością Włodzimiery
Jelita Kraińska and Adam Starża Szołayski, who
z Jelitów Kraińskich i Adama Starży Szołayskich,
donated it to the Municipality of Krakow under the
którzy aktem fundacyjnym z 22 września 1904 r.
deed of foundation of 22 September 1904 for the
przekazali ją Gminie miasta Krakowa, przezna-
museum purposes to “house art collections,
czając na potrzeby muzealne, celem dostarczenia
national memorabilia and objects of cultural
„pomieszczeń dla zbiorów sztuki, pamiątek
heritage in the possession of the National Museum
narodowych i zabytków kultury będących własno-
in Krakow.” Feliks Jasieński, the owner of a superb
ścią Muzeum narodowego w Krakowie”. O kamie-
collection, made efforts to obtain this house, still
nicę tę, jeszcze za życia Włodzimiery Szołayskiej
during Włodzimiera Szołayska’s lifetime (she died
(zmarłej w 1928 r.), czynił starania właściciel
in 1928), to hold his collection. However, it was only
znakomitej kolekcji – Feliks Jasieński – marząc,
five years after his death, in 1934, that his dream
by pomieściła jego zbiory. Pragnienia te ziściły się
came true.
dopiero pięć lat po jego śmierci, w r. 1934.
14
From japan to europe. Beautiful and useful objects
15
od japonii do europy. Rzeczy piękne i użyteczne
Who was Feliks Jasieński?
Kim był Feliks Jasieński?
He was an outstanding personality, who became
Był wybitną osobowością wpisaną w pejzaż młodo-
an inherent part of Young Poland Krakow. Jasień-
polskiego Krakowa, dla jednych jako jego enfant
ski was regarded as enfant terrible by some, and by
terrible, dla innych jako „Pan na wielkich artystycz-
others – as “the owner of a grand art collection.” He
nych zbiorach”. Z Krakowem związało go dzieło
was inextricably linked with Krakow through his
życia – kolekcja, owoc największej życiowej pasji
collection, the result of his life’s passion and
i blisko czterdziestu lat konsekwentnych, pracowi-
almost forty years of his consistent and hard work.
tych zabiegów. Ów znakomity kolekcjoner, esteta,
This great collector, aesthete, publicist, art critic,
publicysta, znawca i krytyk sztuki oraz jej propaga-
connoisseur and promoter (and for his contempor-
tor (a dla współczesnych mu tejże sztuki „apostoł”),
aries, also the “apostle” of art), as well as a man of
człowiek o niespożytej energii, wszechstronnie
indefatigable energy, a comprehensively educated
wykształcony humanista, utalentowany pianista,
humanist, a music critic and a person with many
krytyk muzyczny – przymioty można by mnożyć –
other attributes became a generous benefactor to
stał się wielkim ofiarodawcą na rzecz społeczeń-
the Polish people and the National Museum in
stwa polskiego i donatorem Muzeum Narodowego
Krakow’s donor.
w Krakowie.
Feliks Jasieński came from a wealthy landowning
Feliks Jasieński pochodził z zamożnej rodziny
family hailing from the Sandomierz region and
ziemiańskiej, wywodzącej się z Sandomierszczyzny,
settled in Mazovia, in the Warsaw Governorate.
osiadłej na Mazowszu, w guberni warszawskiej.
He was born in Grzegorzewice on 8 July 1861,
Przyszedł na świat w Grzegorzewicach 8 lipca 1861 r.
a son of Zdzisław and Jadwiga née Wołowska,
jako syn Zdzisława i Jadwigi z Wołowskich, dzie-
the heiress to the estate in nearby Osuchów.
dziczki dóbr w pobliskim Osuchowie, gdzie – wraz
This is where Feliks Jasieńki spent his childhood
ze swoim młodszym rodzeństwem, Aleksandrą,
and youth with his younger siblings: Aleksandra,
Jadwigą i Zdzisławem – spędził dzieciństwo
Jadwiga and Zdzisław.
i młodość.
He attended prestigious schools in Warsaw, and
Uczęszczał do renomowanych szkół warszawskich,
in 1881 he undertook studies in the faculty of the
a studia o profilu humanistycznym rozpoczął
humanities at the University in Dorpat (today’s
w r. 1881 na Uniwersytecie w Dorpacie (dzisiejsze
Tartu in Estonia). Due to a serious eye disease,
Tartu w Estonii). Poważna choroba oczu, na którą
which he suffered from throughout his life, Jasień-
cierpiał przez całe życie, spowodowała przerwanie
ski had to stop full-time education. He continued
systematycznej nauki. Dalsze studia – jako wolny
it as an unenrolled student in Berlin and Paris
słuchacz – kontynuował w Berlinie i w Paryżu
in 1883–1886. While in Berlin, he studied under
w latach 1883–1886. W Berlinie był uczniem
Herman Grimm, an illustrious art and literature
Hermana Grimma, znakomitego historyka sztuki
historian, and Ernest Curtius, a Mediterranean
i literatury, oraz Ernesta Curtiusa, archeologa
20
From japan to europe. Beautiful and useful objects
21
od japonii do europy. Rzeczy piękne i użyteczne
inspired by Edmond and Jules de Goncourts’
Journal and published in the form of essays in
1901, was undoubtedly a strong recommendation
for the newcomer. The title of his essays and the
same pseudonym – Manggha – expressed his great
fascination with Japan. The author alluded to
a multi-volume album with sketches by one of the
greatest Japanese painters, Katsushika Hokusai,
entitled Manga.
Having settled in Krakow, Feliks Jasieński, the
same as in Warsaw, organised exhibitions of works
Feliks Jasieński
w samurajskim hełmie
i japońskim kimonie
na balkonie swojego
mieszkania, 1903–1904,
fotograf nieznany,
fot. archiwalna
from his collection, e.g. in the Sukiennice gallery
Feliks Jasieński in
a samurai helmet and
a Japanese kimono on
the balcony in his flat,
1903–1904, photographer
unknown, archive photo
of their artworks and a frequent guest at salons,
and at the Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych
(TPSP) [Friends of Fine Arts Society]. Being a friend
and patron of artists and feeling at home in their
studios, Jasieński was a regular visitor to the
meetings of Krakow bohemian artists, a buyer
antique shops, galleries, exhibition openings,
theatre premieres and concerts. He joined the
TPSP and the Towarzystwo “Polska Sztuka
Stosowana” [Polish Applied Arts Society]. He was
one of the sympathisers of the Towarzystwo
Artystów Polskich “Sztuka” [Society of Polish
Artists “Art”] and initiators of the Stowarzyszenie
Polskich Artystów Grafików [Society of Polish
Graphic Artists], established in 1902, and the
Towarzystwo Miłośników Muzeum Narodowego
w Krakowie [Society of Friends of the National
Museum in Krakow], formed a year later. He held
the position of secretary in this last organisation.
“Musée Jasieński”
W środowisku krakowskim
W Krakowie „apostołowanie” Jasieńskiego zostało
przyjęte z atencją; otwarły się przed nim podwoje
środowiska artystycznego i intelektualnego.
Niewątpliwą rekomendacją przybysza stała się,
wydana w r. 1901 w formie esejów, entuzjastycznie
przyjęta książka, zatytułowana Manggha.
Promenades à travers le monde, l’art et les idées
The incalculable value of Jasieński’s collection
(Manggha. Wędrówki po świecie, sztuce i ideach),
results from the artistic quality of the works of art
zainspirowana Dziennikiem braci Edmunda
22
From japan to europe. Beautiful and useful objects
23
od japonii do europy. Rzeczy piękne i użyteczne
making it up, which represent a variety of fields
i Juliusza Goncourtów. Tytuł esejów, i stąd wzięty
and different provenance: Polish, European,
pseudonim Jasieńskiego – Manggha – dawał wyraz
Middle and Far Eastern, and date back to the
jego fascynacji Japonią. Nawiązywał do wieloto-
period from the Middle Ages to Jasieński’s contem-
mowego albumu ze szkicami jednego z najwięk-
porary time. A special place – on the European
szych malarzy japońskich – Katsushika Hokusaia
scale – is held by an assembly of Far Eastern works
– zatytułowanego „Manga”.
of art, mainly from Japan and China. Japanese art,
Feliks Jasieński’s greatest passion, constitutes the
core of the holdings, therefore the whole collection
tends to be associated with this particular field.
Nevertheless, Feliks Jasieński’s holdings include
a few remarkable collections of paintings, drawings,
prints, sculptures, objects of decorative arts,
weaving, and even folk handicraft, complemented
by a valuable library with precious old prints,
literature classics and specialist titles. Young
Poland paintings, drawings, prints and sculptures
by such artists as: Stanisław Wyspiański, Jan
Stanisławski, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer,
Leon Wyczółkowski, Józef Pankiewicz, Wojciech
Weiss, Olga Boznańska and Konstanty Laszczka
are of unique, fundamental importance. This part
of Jasieński’s collection was highly valued already
during his lifetime. Other assemblies which
Po osiedleniu się w Krakowie Feliks Jasieński,
podobnie jak w Warszawie, organizował wystawy
dzieł ze swoich zbiorów, m.in. w Sukiennicach
i Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Jako
przyjaciel i mecenas artystów, zadomowiony w ich
pracowniach, stał się Jasieński bywalcem spotkań
krakowskiej cyganerii i nabywcą dzieł artystów,
gościem salonów, antykwariatów, galerii i wernisaży, premier teatralnych i koncertów. Został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych
i Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana”. Należał
też do sympatyków Towarzystwa Artystów Polskich
„Sztuka” i do inicjatorów założonego w r. 1902 Stowarzyszenia Polskich Artystów Grafików, a w roku
następnym – Towarzystwa Miłośników Muzeum
Narodowego w Krakowie, którego był sekretarzem.
deserve attention are: one of the largest Polish
„Musée Jasieński”
collections of European prints, mainly from the
O niezrównanej wartości kolekcji Jasieńskiego
turn of the 19th and 20th centuries; a rich collec-
stanowi ranga artystyczna zebranych w niej dzieł
tion of Polish, European and Middle-Eastern
sztuki rozmaitych dziedzin i różnej proweniencji:
textiles and clothes from the 15th to the 20th
polskich, europejskich, blisko- i dalekowschodnich,
century; a collection of furniture, equipment,
z czasów od średniowiecza aż po współczesne
ceramics, wooden and metal objects, as well as
Jasieńskiemu. Miejsce szczególne – na skalę
militaria and musical instruments, all making up
europejską – zajmuje wśród nich zbiór dzieł sztuki
a remarkable collection of decorative arts and
Dalekiego Wschodu, pochodzących przede wszyst-
handicrafts. Manuscripts and archive records – the
kim z Japonii i Chin. Sztuka japońska, przedmiot
most personal part of Jasieński’s legacy – consti-
największej pasji i upodobań Feliksa Jasieńskiego,
tute fantastic source material shedding light on
jest też trzonem jego kolekcji, co sprawiło,
32
Room 1
33
“With his collection”
My collection of
Polish paintings
forms a self-contained whole.
It’s been built up
intentionally in
this way, for the
sake of artists […].
The room opening the exhibition is devoted to
(F. Jasieński, “Niechaj
żywi nie tracą nadziei…,”
Świat 31 (1912), p. 4)
through the world of humanistic values,
the collector himself. Selected paintings show his
personality, aesthetic tastes and sensitivity, his
passion for collecting and active involvement in
the society. They express his patriotism and
fascination with Eastern culture as well as tell
about a journey he went on across Europe and
the Middle East, not excluding the literary one,
of which art was his greatest lifelong passion.
Sala 1
„Wśród swoich zbiorów”
Moja galeria obrazów polskich jest
całością, celowo,
świadomie,
tak a nie inaczej
budowaną. A zbudowaną na chwałę
artystów […].
We wnętrzu wprowadzającym na wystawę za-
(F. Jasieński, Niechaj żywi
nie tracą nadziei…,
„Świat”, 1912, nr 31, s. 4)
świat wartości humanistycznych, z których sztuka
prezentowano twórcę kolekcji. Wybrane dzieła
malarstwa przybliżają jego osobowość, upodobania i wrażliwość estetyczną, zamiłowania
kolekcjonerskie i aktywność społeczną, mówią
o patriotyzmie i o zapatrzeniu w kulturę Wschodu,
wreszcie o podróży – tej odbytej po Europie
i Bliskim Wschodzie – i tej literackiej, poprzez
była pasją największą i najtrwalszą. Osią ekspozycyjnej narracji jest niewielki portret kolekcjonera
pędzla Jacka Malczewskiego, wybrany spośród
ponad siedemdziesięciu podobizn Jasieńskiego,
dzieł najznakomitszych artystów, z którymi łączyły
go więzi przyjacielskie i towarzyskie. Na portrecie
Malczewskiego Jasieński, ujęty frontalnie, o twarzy
– jak zwykle u tego malarza – pełnej głębokiej
ekspresji, o spojrzeniu maksymalnie skoncentrowanym i palcami zaciśniętymi kurczowo na tece
z grafikami, jawi się jako zdobywca i szafarz
cennych dóbr. Wokół portretu kolekcjonera poka-
Jacek Malczewski,
Portret Feliksa
Jasieńskiego z teką, 1903,
olej na desce
zano dzieła o tematyce pejzażowej, szczególnie
przez niego cenionej, w redakcji młodopolskich
mistrzów – m.in. Władysława Podkowińskiego,
Józefa Pankiewicza, Wojciecha Weissa, Jana
Jacek Malczewski,
Portrait of Feliks Jasieński Stanisławskiego. Dominujący w tej sali – także
z powodu formatu – Portret Stanisława Witkiewicza
with a Portfolio, 1903,
oil on panel
z Wojciechem Rojem pędzla Leona Wyczółkow-
34
Room 1
35
Sala 1
The exhibition’s narration is centred around a tiny
portrait of the collector by Jacek Malczewski,
chosen from among over seventy portrayals of
Jasieński, works by brilliant artists with whom he
was connected by ties of friendship or acquaintance. In Malczewski’s painting Jasieński, shown
frontally, with his face – as usual in this painter’s
works – filled with expression, focused look and
Leon Wyczółkowski,
Portret Stanisława
Witkiewicza z Wojciechem
Rojem, 1902,
olej na płótnie
Leon Wyczółkowski,
Portrait of Stanisław
Witkiewicz with
Wojciech Roj, 1902,
oil on canvas
fingers clenched around a portfolio of prints,
appears as somebody who has built up a collection
of precious objects. Around the collector’s portrait
on display are landscapes by Young Poland
masters he admired so much, among others by
Władysław Podkowiński, Józef Pankiewicz, Wojciech
Weiss and Jan Stanisławski. This room is dominated, also because of its format, by the Portrait of
Stanisław Witkiewicz with Wojciech Roj by Leon
Wyczółkowski. This work brings back Jasieński’s
admiration for Witkiewicz, both as an art theor-
skiego przypomina o szacunku i podziwie, jaki
etician and person. He perceived him as “a clear-
Jasieński żywił dla Witkiewicza jako teoretyka
-headed man, a man of great intellect, a generous-
sztuki i osoby. Widział w nim „człowieka trzeźwe-
-hearted and righteous person, one of the most
go, człowieka wielkiego umysłu, wielkiego serca
prominent writers of our time.” In Wyczółkowski’s
i wielkiej prawości, jednego z największych arty-
picture Witkiewicz is accompanied by Wojciech
stów słowa doby współczesnej”. Witkiewiczowi
Roj, a carpenter from Zakopane, who executed
na obrazie Wyczółkowskiego towarzyszy postać
architectural designs produced by the creator of the
Wojciecha Roja, zakopiańskiego cieśli, realizatora
“Zakopane style.” It makes it possible to associate
projektów architektonicznych twórcy „stylu
the significance of this painting in Jasieński’s
zakopiańskiego”, co pozwala kojarzyć miejsce tego
collection with his involvement in the issue of the
obrazu w kolekcji Jasieńskiego z zaangażowaniem
style which, according to its originator’s intention,
kolekcjonera w sprawę stylu, który w redakcji jego
was to “arouse national instinct” and play the role
pomysłodawcy miał „budzić instynkt narodowy”,
of the national style, which was of crucial import-
pełnić funkcję stylu narodowego, istotną w dobie
ance in the era of political bondage. The fascina-
zniewolenia politycznego. Zauroczenie sztuką
tion with folk art – apart from Witkiewicz, shared
ludową – któremu, obok Witkiewicza, uległo wielu
by many other Polish artists – was also felt by
polskich artystów – nie ominęło Jasieńskiego,
Jasieński, the owner, among other things, of
posiadacza m.in. cennych przykładów folkloru
46
Room 3
47
„Na nieznaną nutę”
“To the unknown note”
[...] doesn’t the
charm of music
lie in the fact
that it stimulates
imagination?
(Feliks Jasieński i jego
‘Manggha’, edited and
provided with foreword
by Ewa Miodońska-Brookes, translations
from French by Maria
Cieśla-Korytowska,
Kraków 1992, p. 186)
The title of this part of the exposition alludes to the
title of one of the works shown here, painted by
Jacek Malczewski. It signalises an attempt at
representing Feliks Jasieński’s personality traits,
fascinations and anxieties that harmonised with
the atmosphere of the epoch and the content of
works holding a significant place in the collection.
All emanate refinement, emotional intensity,
harmony of form and content, probably most
highly valued by Jasieński, and, above all, the
Young Poland poetics of symbolism worthy of
listening to its “unknown note.” What they have
in common are musical accents, suggested either
Sala 3
[...] wielki urok
muzyki czyż nie
polega na tym, że
pozostawia ona
pole do popisu
błądzącej
wyobraźni?
Tytuł nadany tej części ekspozycji nawiązuje
(Feliks Jasieński i jego
„Manggha”, wstęp i oprac.
E. Miodońska-Brookes,
przekład tekstów z języka
francuskiego M. Cieśla-Korytowska, Kraków
1992, s. 186)
wyrafinowaniem, natężeniem emocjonalnym
do tytułu jednego z wystawionych obrazów pędzla
Jacka Malczewskiego. Sygnalizuje próbę ukazania
tych cech osobowości Feliksa Jasieńskiego, jego
fascynacji i niepokojów, które współbrzmiały
z atmosferą epoki i z treścią dzieł, zajmujących
w kolekcji ważne miejsce. Wszystkie emanują
oraz – bodaj najwyżej cenioną przez Jasieńskiego
– harmonią formy i treści, a nade wszystko –
młodopolską poetyką symboliki godnej
wsłuchania się w jej „nieznaną nutę”. Łączą je,
zdecydowanie bądź dyskretnie sugerowane,
openly or discreetly, coming from the notes,
akcenty muzyczne, płynące z nut, nieznanych,
unknown, yet provoking contemplation and
acz skłaniających ku kontemplacji i poruszających
stimulating imagination because – according to
wyobraźnię, bowiem – zdaniem Jasieńskiego –
Jasieński – “music is capable of perfectly express-
właśnie „muzyka może doskonale wyrażać pewne
ing certain things.” This observation is not surpris-
rzeczy”. I ta konstatacja nie dziwi, bowiem jej
ing as the author of these words was a musician
autor sam był muzykiem, świetnie wykształconym
himself, a well educated pianist and composer.
pianistą, także kompozytorem. Muzykowanie
Playing music was an inherent part of the
należało do repertuaru spotkań połączonych
programme of the meetings accompanying ex-
z pokazami dzieł sztuki, jakie odbywały się w jego
hibitions of artworks held in his flat. His guests
w mieszkaniu, gdzie przyjmowanych gości raczył
were offered complete harmony of related arts
pełnym współbrzmieniem spowinowaconych
in accordance with a modernist idea of their
sztuk w duchu modernistycznej idei ich
synthesis (Gesamtkunstwerk), advocated by
syntezy (Gesamtkunstwerk), której patronował
Richard Wagner, who was perceived by Jasieński
Ryszard Wagner, przez Jasieńskiego wielbiony
as the greatest musical genius ever.
jako największy geniusz muzyczny.
48
Room 3
49
Sala 3
Two outstanding works refer directly to the art of
Bezpośrednie odniesienie do sztuki dźwięków
sounds: Leon Wyczółkowski’s Feliks Jasieński at the
obrazują dwa wybitne dzieła: Leona Wyczółkow-
Organ, with the painter’s dedication: Mandze [To
skiego Feliks Jasieński przy organach z dedykacją
Manggha]/ L.Wyczół 1902, and Józef Pankiewicz’s
malarza: Mandze/ L.Wyczół 1902 oraz Józefa
Jasieński at the Piano, also with a dedication: Panu
Pankiewicza Jasieński przy fortepianie, również
Feliksowi Jasieńskiemu [To Mr Feliks Jasieński] /
z dedykacją: Panu Feliksowi Jasieńskiemu/ Pankie-
Pankiewicz 1908.
wicz 1908.
Leon Wyczółkowski,
Portret Feliksa
Jasieńskiego przy
organach, 1902,
olej na płótnie
Leon Wyczółkowski,
Portrait of Feliks Jasieński
at the Organ, 1902,
oil on canvas
Dzieło Wyczółkowskiego to wielka kompozycja,
przedstawiająca profilowy wizerunek Jasieńskiego
grającego na fisharmonii. W tle obrazu dominuje
masywny kształt zachowanej w stanie destruktu
późnogotyckiej rzeźby pochodzącej z kościoła
św. Wojciecha w Starym Wiśniczu. Z niezwykłego
w pomyśle portretowego przedstawienia emanuje
mistyczne uniesienie o chorałowym brzmieniu.
Rozległe plamy barwne wokół krucyfiksu kładą się
jak witrażowy refleks na ścianie tła, niezależne,
żyjące własną, abstrakcyjnie świetlistą egzystencją, wolną od podporządkowania szkicowo zarysowanym, majaczącym kształtom postaci.
Atmosfera „plam dźwiękowych” i rozkoszowania
się „plamami świetlnymi” przenika równie
niezwykłe, bardzo malarskie dzieło Pankiewicza,
z zaskakującym, podwójnie wyobrażonym –
rzeczywistym i odbitym – wizerunkiem grającego
Jasieńskiego, w kompozycji wpisującej się
w – nieobce artyście – wariacje malarskie
z lustrzanymi odbiciami, szczególnie intrygujące
i wieloznaczne w malarstwie barokowym.
Z muzycznymi akcentami obu portretów współbrzmią wątki metaforyczne i mitologiczne przenikające obrazy Malczewskiego i Wyczółkowskiego
młodopolską symboliką rodem z różnych światów
i mitów, odwołującą się głównie do motywów
literackich, inspirowanych poezją Słowackiego